بیعت با امام مهدی
مقدمه
- "بیعت" واژه عربی از ریشه "ب ی ع" به معنای خرید و فروش و ایجاب و پذیرش بیع و در اصطلاح بر هم زدن کف دست راست از طرفین معامله به نشانه ختم معامله و تسلیم است و نیز به هرعمل و رفتاری اطلاق میشود که شخص به وسیله آن فرمانبرداری خود را از شخص دیگر و سرسپردگی در برابر امر و سلطه او نشان دهد.
- شاید اطلاق کلمه "بیعت" به این معنا، از این جهت است که هریک از دو طرف، تعهّدی همچون دو معاملهگر در برابر دیگری میکنند؛ بیعتکننده حاضر میشود تا پای جان و مال و فرزند در راه اطاعت او بایستد و بیعتپذیر نیز حمایت و دفاع او را بر عهده میگیرد.
- بیعت، سنّتی بود که پیش از اسلام، میان عرب رواج داشت؛ به همین دلیل در آغاز اسلام که طائفه اوس و خزرج موقع حج از مدینه به مکه آمدند و با پیامبر اسلام (ص) در عقبه بیعت کردند، برخورد آنها با مسأله بیعت، برخورد با یک امر آشنا بود. پس از آن نیز پیغمبر (ص) در فرصتهای گوناگون، با مسلمانان تجدید بیعت کرد. پیامبر اسلام (ص) بیعت زنان را نیز میپذیرفت؛ اما نه از راه دست دادن؛ بلکه دستور میداد ظرف بزرگی از آب حاضر کنند. سپس آن حضرت دست خود را در یک طرف ظرف فرو میبرد و زنان بیعتکننده در طرف دیگر. گفتنی است درباره پیامبر (ص) و امامان (ع) - که از سوی خدا نصب میشوند، به بیعت نیازی نیست؛ یعنی اطاعت پیامبر (ص) و امام (ع) منصوب از سوی او، واجب است؛ چه بر کسانی که بیعت کردهاند و چه با آنان بیعت نکرده باشند. و به تعبیر دیگر، لازمه مقام نبوت و امامت، وجوب اطاعت است؛ همانگونه که قرآن میفرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ﴾[۱].
- حال این پرسش پیش میآید که اگر چنین است، چرا پیامبر (ص) از یاران خود یا تازه مسلمانان، بیعت گرفت که دو نمونه آن "بیعت رضوان و بیعت با اهل مکه" به طور صریح در قرآن آمده است؟
- در پاسخ باید گفت: بدون شک این بیعتها یک نوع تأکید بر وفاداری بوده که در مواقع خاصی انجام میگرفته است؛ به ویژه برای مقابله با بحرانها و حوادث سخت از آن استفاده میشده است، تا در سایه آن، روح تازهای در کالبد افراد دمیده شود.
- همین امر در بیعت با حضرت مهدی (ع) خواهد بود که جنبه تأکید بر وفاداری دارد. یکی از کارهای نخست حضرت مهدی (ع) هنگام ظهور، بیعت با یاران خود است. این بیعت، در مسجد الحرام و بین رکن و مقام صورت میگیرد[۲]. همانگونه که پیش از این یاد شد، در روایاتی نقل شده است که نخستین بیعتکننده با حضرت مهدی (ع)، جبرئیل امین است.
- امام باقر (ع) فرمود: "پس نخستین کسی که با او بیعت کند، جبرئیل است. سپس آن ۳۱۳ نفر بیعت میکنند "[۳].
- پس از این بیعت ویژه، حضرت مهدی (ع) با دیگر یاران خود بیعت خواهد کرد. افزون بر روایات شیعه در پارهای از روایات اهل سنت نیز بر بیعت یاران حضرت با ایشان تأکید شده است. صنعانی یکی از بزرگان اهل سنت درباره این بیعت در روایاتی اشاره کرده است[۴].
- بنابراین بیعت فقط به دلیل تأکید بر دلدادگی یاران است و هرگز به سبب اعتماد و یا عدم اعتماد نیست[۵].
بیعت با امام مهدی (ع) در درسنامه
- در برخی روایات از مراسم "بیعت یاران"[۶] با آن حضرت، به عنوان نخستین مراسم ظهور یاد شده است. بیعت، سنتی بود که پیش از اسلام، میان عرب رواج داشت؛ به همین دلیل طائفه اوس و خزرج در آغاز اسلام به مکه آمدند و با پیامبر اسلام (ص) در عقبه بیعت کردند. برخورد آنها با مسئله بیعت، برخورد با یک امر آشنا بود. پس از آن نیز پیغمبر گرامی اسلام (ص) در فرصتهای گوناگون، با مسلمانان تجدید بیعت کرد. گفتنی است درباره پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) که از سوی خدا نصب میشوند به بیعت نیازی نیست، یعنی اطاعت پیامبر (ص) و امام معصوم منصوب از سوی او، واجب است؛ چه بر کسانی که بیعت کردهاند و چه آنان که بیعت نکردهاند. به تعبیر دیگر، لازمه مقام نبوت و امامت، وجوب اطاعت است؛ همان گونه که قرآن میفرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ﴾[۷]؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید. حال این پرسش پیش میآید که: چرا پیامبر (ص) از یاران خود یا تازه مسلمانان، بیعت گرفت که دو نمونه آن (بیعت رضوان و بیعت با اهل مکه)، به طور صریح در قرآن آمده است؟[۸]. در پاسخ باید گفت: بدون شک این بیعتها، یک نوع تأکید بر وفاداری بوده که در مواقع خاصی انجام میگرفته است. بخصوص برای مقابله با بحرانها و حوادث سخت از آن استفاده میشده است تا در سایه آن، روح تازهای در کالبد افراد دمیده شود. همین امر در بیعت با حضرت مهدی (ع) نیز صورت خواهد گرفت که جنبه تأکید بر وفاداری دارد. یکی از کارهای نخست حضرت مهدی (ع) گرفتن بیعت از یاران خود است. این بیعت، در مسجد الحرام و بین رکن و مقام صورت میگیرد[۹]. البته در روایاتی نقل شده که نخستین بیعت کننده با حضرت مهدی (ع)، جبرئیل امین است. امام باقر (ع) فرمود: «"…فَیَکُونُ أَولُ مَنْ یُبَایِعُهُ جَبْرَئِیلَ ثُم الثلَاثَمِائَهِ وَ الثلَاثَهَ عَشَر"»[۱۰]؛ … پس نخستین کس که با او بیعت میکند، جبرئیل است. سپس آن ۳۱۳ نفر [[[بیعت]] میکنند]…. افزون بر روایات شیعه در پارهای از روایات اهل سنت نیز بر بیعت یاران حضرت با ایشان تأکید شده است[۱۱]. ابو بصیر از امام صادق (ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: پدرم به من فرمود: «"… وَ اللهِ لَکَأَنی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ الناسَ عَلَی کِتَابٍ جَدِیدٍ عَلَی الْعَرَبِ شَدِیدٌ"»[۱۲]؛ … به خدا سوگند! گویی هم اکنون به او مینگرم که میان رکن و مقام به فرمانی جدید از مردم بیعت میگیرد، فرمانی که بر عرب سخت گران است.
- بنابراین بیعت فقط به دلیل تأکید بر دلدادگی یاران نسبت به حضرت مهدی (ع) است و هرگز به سبب اعتماد و یا عدم اعتماد نیست[۱۳]. امام مهدی (ع) پس از ظهور، به هدایت و ارشاد مردم میپردازد و آنان را به معنویت و عدل و داد فرا میخواند. در برابر گفت و گوهای منطقی و ارشادات آن حضرت، گروه باطل و صاحبان زر و زور و تزویر و فساد قرار میگیرند. در نتیجه آن حضرت بعد از اتمام حجت به مبارزه میپردازد و نهضت مستضعفان و ستمدیدگان را رهبری میکند… و در اینجاست که قیام جهانی او آغاز میشود[۱۴].
بیعت در موعودنامه
- بیعت در لغت به معنای الزام به طاعت و پیمان بستن به فرمانبرداری و اطاعت از کسی است[۱۵]. بیعت یک برنامه اجتماعی برای رسمیت دادن به حکومت یک حاکم و بهمعنای اعلام پذیرفتن او و تسلیم در برابر اوست. جلوه ظاهری بیعت، دست در دست حاکم گذاشتن و فشردن دست اوست، و در پس این پرده ظاهری، عهد و پیمانها و گواهیهای متعددی است که بیعتکننده به آنها تعهد مینماید. درباره حضرت ولی عصر (ع)، به خاطر عدم حضور وی، به بیعت زبانی اکتفا شده و ما با اقرارهایی که در پیشگاه حضرتش مینماییم، در واقع دست بیعت با او میدهیم. این اقرارها شامل شهادت و گواهی دادن ما نسبت به فضائل و خصائص و برکات حضرت است و اعلان اعتقاد به ظهور قطعی او و آنچه پس از ظهور، به دست مبارکش به وقوع میپیوندد و در نهایت عهد و پیمان محکم وفاداری است که با او میبندیم. این بیعت در دو مورد به صورت عملی نیز دستور داده شده است: یکی در دعای عهد است که در آخر دعا، سه بار با دست راست به پای راست میزنیم و میگوییم: «الْعَجَلَ الْعَجَلَ يَا مَوْلَايَ يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ» و دیگری در دعای زمان غیبت است که پس از دعا، دست راست را بر کف دست چپ میزنیم و گویی با آن حضرت دست بیعت میدهیم.
- دعای عهد، بیعت با حضرت است و در آن هرروز صبح با تجدید بیعت و اعلان آمادگی و استقامت بر بیعتی که تا روز قیامت بر گردن گرفتهایم از خداوند ثبات آن را میخواهیم: «اللَّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي صَبِيحَةِ يَوْمِي هَذَا وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَيَّامِي عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَيْعَةً لَهُ فِي عُنُقِي»[۱۶].
- و اما در روایات مختلفی آمده است که یاران حضرت در میان رکن و مقام با او بیعت میکنند [۱۷]. نیز آمده است که حضرت در میان رکن و مقام از مردم برای امری تازه، کتابی تازه و حکومت آسمانی تازه، بیعت میگیرد[۱۸].
- امیر المؤمنین (ع) در ضمن حدیثی طولانی، در وصف بیعت یاران حضرت مهدی (ع) چنین میفرماید: "... با او بیعت میکنند که هرگز دزدی نکنند، زنا نکنند، مسلمانی را دشنام ندهند، خون کسی را به ناحق نریزند، به آبروی کسی لطمه نزنند، به خانه کسی هجوم نبرند، کسی را به ناحق نزنند، طلا و نقره و گندم و جو ذخیره نکنند، مال یتیم را نخورند، در مورد چیزیکه یقین ندارند گواهی ندهند، مسجدی را خراب نکنند، مشروب نخورند، حریر و خز نپوشند، در برابر سیم و زر سر فرود نیاورند، راه را بر کسی نبندند، راه را ناامن نکنند، گرد همجنسبازی نگرایند، خوراکی را انبار نکنند، به کم قناعت کنند، طرفدار پاکی باشند، از پلیدی گریزان باشند، به نیکی فرمان دهند، از زشتیها بازدارند، جامههای خشن بپوشند، خاک را متکای خود سازند، در راه خدا حقّ جهاد را ادا کنند و... ، او نیز در حقّ خود تعهد میکند که: از راه آنها برود، جامهای مثل جامه آنها بپوشد، مرکبی همانند مرکب آنها سوار شود، آنچنانکه آنها میخواهند باشد، به کم راضی و قانع شود، زمین را به یاری خدا پر از عدالت کند، آنچنانکه پر از ستم شده است، خدا را آنچنانکه شایسته است بپرستد، برای خود دربان و نگهبان اختیار نکند و..." [۱۹].
- این حدیث به شکل دیگر هم روایت شده که موادّ بیعت، پسوپیش است ولی متن پیمان یکی است.
- در روایات آمده است: نخستین کسی که با قائم (ع) بیعت میکند، جبرئیل است[۲۰].
- حضرت علی (ع) نیز فرمود: "هرگاه قائم ما قیام کند، بیعت احدی بر گردن او نیست و از این رو، ولادتش مخفیانه و خودش غایب خواهد شد"[۲۱][۲۲].
بیعت در فرهنگنامه آخرالزمان
- بیعت نمودن یعنی پیمان و میثاق بستن با کسی، و تعهد دادن و خود را ملزم به اطاعت شخص، یا انجام کاری کردن، یکی از مراسم حکومت، ستاندن بیعت از رعیت است. رسول خدا (ص) نیز در روز غدیر از همه مردم حتی زنها نیز بر ولایت و امامت امیرالمؤمنین (ع) بیعت گرفت و حضرت مهدی (ع) نیز از یاران خود بیعت و پیمان میستاند. ولی در زمان غیبت آن حضرت که مردم به ایشان دسترسی ندارند به گونهای دیگر دستور دادهاند. در دعای زمان غیبت پس از خواندن دعا باید کف دست راست را بر دست چپ بزنیم و با این کار نیت کنیم که با آن حضرت بیعت مینماییم. به خاطر اهمیت متابعت و فرمانبرداری از امام معصوم این بیعت را برای هر روز دستور دادهاند و در دعای عهد که هر روز صبح خوانده میشود، اینگونه میگوییم: "بارالها من در این صبح و تا روزی که زندهام پیمان و میثاق و بیعت خود را با امام زمان (ع) تازه کرده و به آن متعهد میشوم، به طوری که هرگز از آن رویگردان نشوم".
- ام سلمه از رسول خدا (ص) روایت میکند که فرمود: "(سیصد سیزده تن) به تعداد کسانی که در جنگ بدر با رسول خدا (ص) بیعت نمودند، با مهدی (ع) بیعت خواهند کرد و ساکنان زمین و آسمان از او راضی میشوند". و در حدیث دیگری فرمود: این تعداد در میان رکن و مقام در مسجد الحرام بیعت میکنند[۲۳].
- امام صادق (ع) فرمود: زمانی که حضرت قائم (ع) قیام مینماید، عهد و میثاق و بیعتی از هیچ کس در گردن او نیست[۲۴].
- امام صادق (ع) فرمود: مهدی (ع) با مردم بر کتاب جدید میثاق و بیعت میگیرد که این بیعت بر اعراب بسیار سخت خواهد بود[۲۵].
- و در حدیث دیگری آمده: چون حضرت قائم (ع) قیام فرماید، بر امری جدید و سنتی جدید و حکم جدید قیام نموده و این کار بر اعراب بسیار گران خواهد بود[۲۶].
- امام صادق (ع) میفرماید ندایی نام حضرت مهدی (ع) را صدا میزند، یاران در پشت مقام ابراهیم نزد ایشان میآیند و به آن حضرت میگویند: چه انتظاری داری؟ سپس دست حضرت را گرفته و با ایشان بیعت میکنند[۲۷].
- امام باقر (ع) فرمود: اولین شخصی که با حضرت مهدی (ع) بیعت میکند حضرت جبرئیل (ع) است و سپس سیصد و سیزده نفر اصحاب خاص آن جناب با حضرت بیعت خواهند کرد[۲۸].
- امام صادق (ع) به مفضل فرمود: "ای مفضل! هر بیعتی قبل از ظهور حضرت مهدی (ع) گرفته شود، بیعتی است بر پایه کفر و نفاق و نیرنگ، که خداوند بیعتکننده و بیعتگیرنده را لعنت میکند، اما مهدی (ع) کسی است که بر دیوار خانه خدا تکیه میدهد و دستش را دراز میکند و نوری از آن ساطع میشود و میگوید: این دست خداست که از جانب خدا و به دستور او (شما را به بیعت میخواند). سپس این آیه را خواند: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾[۲۹] آنگاه اولین شخصی که میآید و بیعت میکند جبرئیل است و سپس فرشتگاه و برگزیدگان جن میآیند و با ایشان بیعت مینمایند و سپس نقیبان بیعت میکنند[۳۰].
- در حدیث مفصلی ابن مسعود روایت میکند، زمانی که راههای تجارت بسته و فتنهها زیاد شد، هفت عالم از گوشه گوشه دنیا بدون هماهنگی قیام میکنند و با هر کدام سیصد و سیزده نفر بیعت میکنند و این هفت عالم در مکه با هم ملاقات میکنند و از مقصود یکدیگر پرسش میکنند و همگی میگویند که ما به دنبال مهدی (ع) هستیم. سپس به جستجوی آن حضرت میپردازند و ایشان را پس از تحمل سختیهایی مییابند و... زمانی که حضرت را یافتند میگویند: بیا تا با شما بیعت کنیم. سپس حضرت در میان رکن و مقام مینشیند و آنان با حضر بیعت میکنند... [۳۱].
- در روایتی رسول خدا (ص) خبر از آمدن گروهی با پرچمهای سیاه میدهند که از سوی مشرق قیام میکنند. سپس حضرت میفرماید اگر این گروه قیام کردند به سوی آنان بشتابید و با آنان بیعت کنید اگر چه لازم باشد سینهخیز از روی برفها بروید![۳۲]. پیشاپیش ظهور حضرت در مراسم حج گروهی از حجگذاران پس از عرفات، درمنی دیوانهوار به جان هم میافتند و پس از کشتاری فراوان به سوی حضرت میروند که سر بر دیوار کعبه نهاده و اشک میریزد. از او میخواهند که از ایشان بیعت بستاند. حضرت میفرماید: چقدر پیمان بستید و سپس شکستید و چقدر خونها (ی ناحق) ریختید! سپس با کراهت و ناراحتی با آنان بیعت میکند. سپس فرمود اگر شما نیز آن زمان را دریافتید، با او بیعت نمایید زیرا او هدایتگر آسمان و زمین است[۳۳].
- امام حسن (ع) فرمود: همه ما اهل بیت بیعتی از طاغوتهای زمان خود به گردن دارد، مگر حضرت قائم (ع)، و در روایت دیگری امام رضا (ع) فرمود: حضرت قائم (ع) از میان مردم غایب خواهد شد، تا به گردنش بیعتی نباشد و زمانی که قیام مینماید با شمشیر قیام میکند (و بیعتی از هیچ کس مانع او نخواهد بود)[۳۴][۳۵].
تجدید بیعت با امام در روز غدیر
تجدید بیعت با وجود مبارک و نازنین امام زمان (ع) یکی از مهمترین اعمال در روز عید غدیر است؛ چراکه امر ولایت ائمه (ع) و پذیرش آن، بعد از توحید و نبوت پیامبر اکرم (ص) از اصول مهم دین است. و عید غدیر روزی است که خداوند اراده فرمود که با امیر مؤمنان (ع) به عنوان ولی و جانشین و امام بعد از رسول خدا (ص) تجدید بیعت شود. از اینرو، بهترین و والاترین عملی که یک مؤمن در این روز شریف باید انجام دهد، تجدید بیعت با امام و ولی زمان خویش است. این است که امام صادق (ع) در باره روز غدیر فرمودند: «هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ»[۳۶]؛ روز غدیر، روز بزرگی است. خداوند حرمت آن را بر مؤمنان بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و نعمت را برایشان کامل کرده و عهد و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است. چنان که یکی از نامهای این روز «يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ» است. یعنی روز پیمانی که گرفته شده است. امام صادق (ع) فرمودند: «وَ اسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ وَ فِي الْأَرْضِ يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ»[۳۷]؛ و نام این روز در آسمان «روز عهدی است که گرفته شده است»، و در زمین، «روز پیمان محکمی است که بسته شده است». امام رضا (ع) درباره شئون عید غدیر فرمودند: «وَ يَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ»[۳۸]؛ روز غدیر روز بستن پیمان ولایت است. از اینرو، این روز را باید روز بیعت و عهد و پیمان با امام زمان (ع) دانست.[۳۹]
معنای بیعت
بیعت یعنی پذیرش امر ولایت و وصایت و خلافت امام (ع) که از سوی خدای تعالی به وسیله پیامبر اکرم (ص) به ما ابلاغ شده است. پذیرش بیعت سه مرحله دارد؛ پذیرش قلبی، پذیرش زبانی، و پذیرش عملی. اساس بیعت پذیرش قلبی است، یعنی قلباً و از روی یقین به تمام شئونات امام و مقام ولایت ایشان باور داشته باشیم؛ آنچنان که امام علی (ع) را صاحب جان و مال و صاحب اختیار خود بدانیم، امر ایشان را امر خدا و نهی ایشان را نهی خدای تعالی بدانیم، و تبعیت و پیروی از ایشان را حتی در امور عادی بر خود واجب بشماریم. بیعت زبانی، یعنی به همین اعتقاد قلبی اقرار داشته باشیم. مرحله دیگر بیعت مربوط به عمل ماست. یعنی تمام آنچه را که قلباً معتقدیم و به زبان اعتراف کردیم، جامه عمل بپوشانیم و در عمل تسلیم بیچون و چرای ائمه (ع) باشیم. بنابراین، بیعت واقعی همان تسلیم قلبی، زبانی و عملی است، نه دست دادن تنها. در دعای شریف عهد با امام زمان (ع) میخوانیم: «اللَّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي صَبِيحَةِ يَوْمِي هَذَا وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَيَّامِي عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَيْعَةً لَهُ فِي عُنُقِي لَا أَحُولُ عَنْهَا وَ لَا أَزُولُ أَبَداً»؛ خدایا! در بامداد امروز و هر روز از روزهای عمرم، عهد و پیمان و بیعتی را که برای او به گردن دارم تجدید میکنم و از آن برنمیگردم و کناره نمیگیرم.[۴۰]
تجدید بیعت
اصل بیعت گرفتن خداوند برای ائمه(ع) بر اساس روایات در عالم ذر بوده است. انبیا و اوصیا و اهل ایمان به ترتیب این بیعت را پذیرفتهاند. بعد از این پذیرش، اراده خدای تعالی به این تعلق گرفت که وقتی انسانها وارد دنیا میشوند، آن عهد و پیمان را فراموش کنند و پس از کمال یافتن عقل و فهم خود در جستوجوی صاحب آن پیمان باشند. به همین دلیل به مؤمنین دستور داده شد تا آن عهد فراموش شده را، به ویژه در روز غدیر تجدید نمایند؛ چنان که امام صادق (ع) درباره روز عید غدیر فرمودند: «إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ يَوْمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ أَكْمَلَ اللَّهُ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْمِيثَاقِ وَ الْعَهْدِ فِي الْخَلْقِ الْأَوَّلِ إِذْ أَنْسَاهُمُ اللَّهُ ذَلِكَ الْمَوْقِفَ وَ وَفَّقَهُمْ لِلْقَبُولِ مِنْهُ وَ لَمْ يَجْعَلْهُمْ مِنْ أَهْلِ الْإِنْكَارِ الَّذِينَ جَحَدُوا»[۴۱]؛ امروز روزی است که خداوند حرمتش را بر مؤمنان عظیم شمرده؛ چراکه دین را برایشان کمال بخشید و نعمت را تمام ساخت و عهد و پیمانی را که در روز آفرینش نخست از آنان گرفت و به دست فراموشی سپردند، تجدید نموده و توفیق قبول آن را به آنها عنایت فرمود و آنان را از انکار کنندگان قرار نداد.
شاهد دیگر این مطلب دعای امام صادق (ع) است که به خواندن آن در روز شریف غدیر سفارش کردهاند. در فرازی از این دعا چنین میخوانیم: «يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ كَمَا كَانَ مِنْ شَأْنِكَ أَنْ تَفَضَّلْتَ عَلَيَّ بِأَنْ جَعَلْتَنِي مِنْ أَهْلِ إِجَابَتِكَ وَ أَهْلِ دِينِكَ وَ أَهْلِ دَعْوَتِكَ وَ وَفَّقْتَنِي لِذَلِكَ فِي مُبْتَدَإِ خَلْقِي تَفَضُّلًا مِنْكَ وَ كَرَماً وَ جُوداً»[۴۲]؛ ای آنکه هر روز در کاری است! همان طور که از کار تو آن است که بیش از استحقاق بر من ببخشی؛ به اینکه مرا سزاوار اجابت خودت و دینت و دعوتت کردی، و مرا در ابتدای آفرینشم، از سر بخشش بیش از استحقاق و بدون عوض و بزرگواریات، به اینها (اجابت و دین و دعوت خدا) موقق کردی! «ثُمَّ أَرْدَفْتَ الْفَضْلَ فَضْلًا وَ الْجُودَ جُوداً وَ الْكَرَمَ كَرَماً رَأْفَةً مِنْكَ وَ رَحْمَةً إِلَى أَنْ جَدَّدْتَ ذَلِكَ الْعَهْدَ لِي تَجْدِيداً بَعْدَ تَجْدِيدِكَ خَلْقِي وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً نَاسِياً سَاهِياً غَافِلًا فَأَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ بِأَنْ ذَكَّرْتَنِي ذَلِكَ وَ مَنَنْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ هَدَيْتَنِي لَهُ»[۴۳]؛ آنگاه از روی مهرورزی و رحمتت، پس از فزونبخشی، فزونبخشی دیگری، و پس از بخشش بدون عوض، بخشش بدون عوض دیگری، و پس از بزرگواری، بزرگواری دیگری، در پی آوردی تا بعد از اینکه آفرینشم را تجدید کردی، آن عهد را تجدید کنم. و حال آنکه من نسبت به آن عهد فراموشکار و غافل بودم. پس نعمتت را بر من کامل نمودی و آن را یادآوری کردی و بدین سبب بر من منت نهادی و مرا هدایت فرمودی! از اینرو هر روز با امام خویش بیعت و وفاداری خود را نسبت به آن عهد دیرین اعلام میکنیم. سپس از خدای تعالی درخواست میکنیم که بتوانیم به تعهدی که نسبت به امام خود داریم کاملاً موفق باشیم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِينَ إِلَيْهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِينَ عَنْهُ وَ السَّابِقِينَ إِلَى إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ»؛ خدایا! ما را از یاوران، یاران، مدافعان، شتاب کنندگان در اجرای خواستههایش، حمایتگران او، پیشی گیرندگان به تحقق ارادهاش و شهیدان پیش رویش قرار بده! اگر مؤمنی خواست ایمانش را تکمیل کند، باید غیر از روز غدیر که بهترین زمان برای تجدید عهد با امام زمان (ع) است، هر روز عهدش را با امام زمانش تجدید کند. این عهد در واقع بیعت با پیامبر خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) است؛ چراکه بیعت با هر امامی در واقع بیعت با امام قبلی است. از نشانههای پایبندی به عهد و میثاق با امام زمان (ع) ادای حقوق آن حضرت، مهیا شدن برای ظهور آن حضرت، دعا برای تعجیل در فرج آن حضرت، زیارت آن حضرت، احسان به شیعیان امام زمان (ع) و وظایف دیگری که در کتابهایی که در این باره نوشته شده است، از جمله کتاب مکیال المکارم که به آنها پرداخته است.[۴۴]
پرسشهای وابسته
- در احادیث دوران نزدیک به ظهور چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)
- ویژگیهای عصر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در سال فرد ظهور میکند؟ (پرسش)
- در روایات چه توصیفهایی برای سال ظهور ذکر شده است؟ (پرسش)
- حضور امام مهدی میان مردم و امرار معاش آن حضرت چگونه است؟ (پرسش)
- چه کسانی از پیامبران الهی با امام مهدی همراه میشوند؟ (پرسش)
- امام مهدی بعد از ظهور چه نوع لباسی میپوشد؟ (پرسش)
- وضعیت افتاء و مرجعیت در جهان تشیع بعد از ظهور امام مهدی چگونه خواهد شد؟ (پرسش)
- محل زندگی امام مهدی بعد از ظهورشان کجا خواهد بود؟ (پرسش)
- امام علی زمان بعد از ظهور را چگونه ترسیم کرده است؟ (پرسش)
- حادثه دهکده افیق چه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا بعد از ظهور امام مهدی نیز عالم برزخ وجود دارد یا خیر؟ (پرسش)
- آیا اجرای انقلاب جهانی توسط یک فرد (امام مهدی) ممکن است؟ (پرسش)
- آیا انگشتر حضرت سلیمان نزد امام مهدی است؟ (پرسش)
- نقش نگین انگشتر امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- ایام الله چه روزهایی است؟ (پرسش)
- امام مهدی بعد از خروج در کوفه چه کارهایی انجام میدهد؟ (پرسش)
- آیا از زنان هنگام ظهور امام مهدی زنده میشوند؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور از همراهان امام مهدی هستند؟ (پرسش)
- سن امام مهدی هنگام ظهور چقدر است؟ (پرسش)
- در عصر ظهور امام مهدی شیعیان چه جایگاهی دارند؟ (پرسش)
- آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)
- چه کسانی شاهد خروج امام مهدی هستند؟ (پرسش)
- نخستین رویارویی امام مهدی با چه کسی است؟ (پرسش)
- شیوه داوری و قضاوت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- مردمان چه سرزمینهایی با امام مهدی به نبرد میپردازند؟ (پرسش)
- امام مهدی با چه طوایفی به نبرد میپردازد؟ (پرسش)
- مرکبی که جبرئیل در آستانه ظهور برای امام مهدی میآورد چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی وقتی که میآید اولین کاری که میکند چیست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروتمندان را علیرغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم میکند؟ (پرسش)
- هنگام ظهور امام مهدی چه کسانی از پیامبران امامان و دیگر افراد ایشان را همراهی میکنند؟ (پرسش)
- چرا امام حسین حضرت عیسی و حضرت خضر در زمان ظهور امام مهدی میآیند؟ (پرسش)
- کشور امام مهدی کدام است؟ آیا ایران کشور امام مهدی است؟ (پرسش)
- کشور ایران تا قبل از ظهور چگونه باید باشد؟ (پرسش)
- روایتی که میفرماید: مردی از قم مردم را به سوی خدا دعوت میکند نسبت به چه کسی میباشد؟ (پرسش)
- حضور ایرانیان در دوره ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
- آیا در زمان ظهور حضرت آیت الله خامنهای رهبر ایران است؟ (پرسش)
- کشور عزیزمان ایران چندمین کشوری است که امام مهدی در آن ظهور میکند؟ (پرسش)
- چرا امام مهدی ظهور میکند؟ (پرسش)
- وضعیت شیعه در عصر امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- آیا ظهور امام مهدی با قیامت همراه است؟ (پرسش)
- علت اینکه ظهور امام مهدی را روز قیامت یا یوم المحشر میخوانند چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان پس از ظهور امام مهدی به مکه رفت؟ (پرسش)
- چرا امامان قبل از امام مهدی برای تشکیل حکومت قیام مسلحانه انجام ندادند ولی امام مهدی این کار را انجام میدهد؟ (پرسش)
- چگونه امام مهدی در عصری که فساد و تباهی همه عالم را فراگرفته و جز عده کمی بر اصول خود باقی نماندهاند ظهور میکند؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی عصا هم دارند؟ (پرسش)
- آیا امام زمان از وسائل ارتباط جمعی استفاده میکنند یا به گونهای دیگر پیام خود را به مردم میرسانند؟ (پرسش)
- امام مهدی برای برآوردن نیازهای زندگی خود و یارانش در دوران قیام چه کار خواهد کرد؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی هنگام ظهور بر سر قبر مادرش فاطمه حاضر میشود و آن را به مردم نشان میدهد؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که مدعیان اسلام و ایمان هنگام ظهور حضرت با مشاهده اسلام راستینی که حضرت برای مسلمین میآورد با ایشان مخالفت میکنند؟ (پرسش)
- در قرآن آمده است که ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست اما خداوند فرمود الی یوم الوقت المعلوم منظور از آن کدام روز و وقت است؟ (پرسش)
- وضعیت کشاورزی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- وضعیت مسکن در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- وضعیت بیکاری در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- امام مهدی در آستانه مبارزه خود از کدام یک از امدادهای الهی برخوردار است؟ (پرسش)
- آیا دین ما همان دینی است که پیامبر آورده و امام مهدی به آن معتقد است و آیا در طول زمان تحریف نشده است؟ (پرسش)
- علت ترس بعضی افراد از ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان فهمید شخص ظهور کرده امام مهدی است؟ (پرسش)
- درباره ظهور امام مهدی چه استدلال عقلی یا آیات و روایاتی وجود دارد؟ (پرسش)
- از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
- امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی مییابد؟ (پرسش)
- آیا ممکن است امام مهدی را در شکل و قیافه شخص دیگری ببینیم؟ (پرسش)
- آیا فعالیتهای غرب در روند ظهور تأثیری دارد؟ اصولاً غربیان چه نقشی در جریان ظهور امام مهدی دارند؟ (پرسش)
- امام مهدی با چه هیئتی ظهور میکند؟ (پرسش)
- در روایت آمده است امام مهدی چهار مسجد را تخریب میکند آن مساجد کدامند و چرا تخریب میشوند؟ (پرسش)
- اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)
- بیعت جبرئیل با امام مهدی چه معنایی دارد؟ (پرسش)
- رهاورد بیعت جبرئیل هنگام ظهور با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- شیوه بیعت امام مهدی با اصحابش چگونه است؟ (پرسش)
- شرایط بیعت با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- در زمان ظهور آیا انسان به محض کوچکترین اشتباه و خطا مجازات میشود؟ اصولاً امام مهدی درباره چه گناهانی اقدام به مجازات میکند؟ (پرسش)
- صدای حضرت در زمان ظهور چگونه به گوش همه میرسد؟ (پرسش)
- چه کسانی مقابل حضرت ایستاده با او به مبارزه مسلحانه بر میخیزند؟ (پرسش)
- آیا زمان ظهور از وسایل پیشرفته استفاده میشود؟ (پرسش)
- آیا با ظهور امام مهدی همه انسانهای کافر کشته خواهند شد و فقط یاران واقعی آن حضرت باقی میمانند؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که در عصر ظهور پستی و بلندیهای زمین رفع شده بعد مسافت مانع دید نخواهد شد؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور با چه موانع و مشکلاتی روبه رو خواهد شد؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی در چه روزی است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی سوار بر ابر میشود؟ (پرسش)
- نظر اهل سنت در مورد ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی میکند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
- برپایه روایات یکی از وقایع بعد از ظهور انتقام امام مهدی از دو خلیفه اول است؛ در ابن باره توضیح دهید؟ (پرسش)
- چرا حضرت در مکه ظهور میکند؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی چه رابطهای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- اینکه امام مهدی در نخستین اقدام از یاران خود بیعت میگیرد به چه معناست؟ (پرسش)
- اینکه از جبرئیل نخستین بیعت کننده امام مهدی است به چه معناست؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده میشوند؟ (پرسش)
- ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیشدرآمد ظهور کبرا شمرده میشود؟ (پرسش)
- آیا صحیح است که میگویند اگر سیصد و سیزده نفر یاور حضرت داشته باشند ظهور میکنند؟ (پرسش)
- امام مهدی در ظاهر با چه سنی ظهور میکنند؟ (پرسش)
- خصوصیات جسمی امام مهدی هنگام ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسانهایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)
- اول کسی که با امام مهدی بیعت میکند چه کسی است؟ (پرسش)
- امام مهدی کجا ظهور میکند و آیا از همان ابتدا دست به قیام میزند؟ چرا و چه موقع به شهر قم و کوه خضر خواهد آمد؟ (پرسش)
- هنگام ظهور امام مهدی صدای آسمانی چگونه شنیده میشود؟ (پرسش)
- در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟ (پرسش)
- آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟ (پرسش)
- مقصود از اصلاح امر امام مهدی در یک شب چیست؟ (پرسش)
- غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟ (پرسش)
- آیا پیروزی امام مهدی بر مخالفان و گسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟ (پرسش)
- آیا قاتلان و کشندگان امام حسین به دست امام مهدی کشته خواهند شد؟ (پرسش)
- مطابق روایات شیعه قتلها در چه وقتی خواهد بود؟ (پرسش)
- شیوه و رفتار امام مهدی با ظالمان و دشمنان چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا بیشتر قتلها که توسط امام مهدی انجام میگیرد از مسلمانان است؟ (پرسش)
- اینکه امام مهدی هنگام ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع میکند؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع میکند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- آیا در دولت امام مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمیماند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان مییابد؟ (پرسش)
- سرلوحه برنامههای امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟ (پرسش)
- وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟ (پرسش)
- کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل میشود؟ (پرسش)
- در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی بعد از ظهور مسجد الحرام و مسجد النبی را تغییر خواهد داد؟ (پرسش)
- بین ظهور امام مهدی و برپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش میدهد؟ (پرسش)
- چگونه یک فرد میتواند عهدهدار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
- از آنجایی که می دانم امام مهدی انسان های بد را به سزای اعمال شان می رساند آیا باید از ایشان بترسم چون احتمال است من هم جزو آنها باشم؟ (پرسش)
- در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی میکند؟ (پرسش)
- آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
- آیا هنگامی که امام مهدی ظهور میکنند تجهیزات امروزی به همین شکل باقی میمانند؟ (پرسش)
- بعضی میگویند وقتی که امام مهدی ظهور میفرمایند خیلی از علماء به مخالفت با ایشان برمیخیزند آیا سند روایی دارد؟ (پرسش)
- ظهور امام مهدی چه رابطهای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
- ظرفیت کلی برای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
- باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی امام مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟ (پرسش)
- بهره مردم دوره ظهور از اجتهاد چگونه و به چه میزان خواهد بود؟ (پرسش)
- مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟ (پرسش)
- چرا هنگام شنیدن نام امام مهدی بلند میشوند؟ (پرسش)
- آیا درست است که پیرزنی امام مهدی را شهید میکند و آیا پیرزن از افراد مدینه فاضله امام است؟ (پرسش)
- چگونه یک فرد میتواند عهده دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
- چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته میشوند؟ (پرسش)
- چه تحولاتی در زمان امام مهدی رخ میدهد؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور زنده میشوند؟ (پرسش)
- آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
- امام مهدی از چه کسانی انتقام میگیرد؟ (پرسش)
- چه نشانههایی از پیامبران در امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا میراث پیامبران نزد امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
- وضعیت جهان در آستانه ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
- سرنوشت حضرت عیسی در زمان ظهور امام مهدی چگونه رقم میخورد؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور به چه زبانی صحبت میکنند؟ (پرسش)
- امام مهدی هنگام ظهور چه میراثی از انبیاء را به همراه دارد؟ (پرسش)
- اولین ملاقات امام مهدی با یاران پس از ظهور در کجاست؟ (پرسش)
- کیفیت اعلام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی پس از ظهور چه اصلاحاتی در مکه انجام میدهند؟ (پرسش)
- پس از ظهور امام مهدی چه حوادثی در کوفه اتفاق میافتد؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ ای کسانی که ایمان آوردهاید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را نیز اطاعت کنید؛ سوره نساء، آیه: ۵۹.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۷۶، ح ۵۰۲؛ عبد الرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج ۱۱، ح ۲۰۷۶۹
- ↑ " فَيَكُونُ أَوَّلُ مَنْ يُبَايِعُهُ جَبْرَئِيلَ ثُمَ الثَّلَاثُمِائَةِ وَ الثَّلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلا"، علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۲۰۴؛ نیز ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۱۸۴، ح ۳
- ↑ صنعانی، المصنف، ج ۱۱، باب المهدی، ح ۲۰۷۶۹؛ نیز: ر. ک: مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص ۱۲۳
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۱۲۶ - ۱۲۸.
- ↑ "بیعت" واژه عربی از ریشه (ب ی ع) به معنای خرید و فروش و ایجاب و پذیرش بیع و در اصطلاح بر هم زدن کف دست راست از طرفین معامله به نشانه ختم معامله و تسلیم است و نیز به هر عمل و رفتاری اطلاق میشود که شخص به وسیله آن، فرمانبرداری خود را از شخص دیگر و سرسپردگی در برابر امر و سلطه او نشان دهد. شاید اطلاق کلمه "بیعت" به این معنا، از این جهت است که هر یک از دو طرف، تعهدی همچون دو معامله گر در برابر دیگری میکنند؛ بیعت کننده حاضر میشود تا پای جان و مال و فرزند در راه اطاعتِ او بایستد و بیعت پذیر نیز حمایت و دفاع او را بر عهده میگیرد.
- ↑ نساء، آیه ۵۹.
- ↑ ر. ک: سوره فتح، آیه۱۰ و ۱۸.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۷۶، ح۵۰۲؛ عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج۱۱، ح۲۰۷۶۹.
- ↑ علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۲۰۴؛ نیز ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۴، ص۱۸۴، ح۳.
- ↑ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۱۱، باب المهدی، ح۲۰۷۶۹؛ نیز نک: مقدسی شافعی، عقد الدرر، ص۱۲۳.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ۱۹۴، ح۱؛ ص۲۶۲، ح۲۲؛ ص۲۶۳، ح۲۴.
- ↑ در برخی از کتابها به مفاد بیعت نامه حضرت نیز اشاره شده است؛ اما از آنجا که این منابع روایی و روایات مربوط، دارای اعتبار کافی نیست از ذکر آنها چشم پوشی شد.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۱۶۵-۱۶۷.
- ↑ معارف و معاریف، ج ۳، ص ۳۳۲.
- ↑ خدایا من در صبح امروز و تا روزی که زنده باشم، عهد و پیمان و بیعت او را با خود تجدید میکنم، به طوری که هرگز از آن بازنگردم و آن را کنار نگذارم. خدایا این بیعت او تا روز قیامت بر گردن من است؛ مفاتیح الجنان، دعای عهد.
- ↑ البیان، ص ۲۱۰ و ۲۱۸؛ الزام الناصب، ص ۵۲ و ۲۵۲.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۹۵ و ۱۲۱؛ الزام الناصب، ص ۲۲۳.
- ↑ منتخب الاثر، ص ۴۶۹؛ الملاحم و الفتن، ص ۴۹؛ روزگار رهایی، ج ۱، ص ۴۶۵.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۰۳.
- ↑ تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۸۷.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۳۶.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۳۶.
- ↑ غیبت نعمانی: ص ۱۹۴.
- ↑ غیبت نعمانی: ص ۱۹۴.
- ↑ غیبت نعمانی: ص ۲۶۳.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۳۷.
- ↑ «بیگمان آنان که با تو بیعت میکنند جز این نیست که با خداوند بیعت میکنند؛ دست خداوند بالای دستهای آنان است؛ از این روی هر که پیمان شکند به زیان خویش میشکند و هر کس به آنچه با خداوند پیمان بسته است وفا کند به زودی به او پاداشی سترگ خواهد داد» سوره فتح، آیه ۱۰.
- ↑ الزام الناصب: ص
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۶۶۶.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۴۶.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۶۹۱.
- ↑ نجم الثاقب: باب سوم:
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۱۵۹.
- ↑ مصباح المتهجد، ص۷۳۷؛ مصباح الزائر، ص۱۶۷؛ الإقبال، ج۲، ص۲۷۶.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۳، ص۱۴۳.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ فرحزاد، حبیبالله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۳۴.
- ↑ فرحزاد، حبیبالله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۳۵.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲.
- ↑ الإقبال، ج۲، ص۲۷۷؛ بحارالأنوار، ج۹۸، ص۲۹۸، ح۱.
- ↑ إقبال الأعمال، ج۱، ص۴۷۲؛ بحار الأنوار، ج۱۵، ص۲۹۸.
- ↑ فرحزاد، حبیبالله، غدیر برترین پیام آسمانی، ص ۳۳۵.