حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟ (پرسش)

حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت کبری
مدخل اصلی	حقوق امام مهدی بر شیعیان

حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

سید محمد تقی موسوی اصفهانی

آیت الله سید محمد تقی موسوی اصفهانی، در کتاب «تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌» در این‌باره گفته است:

«حق امام(ع) پس از خدا و رسول از همه حقوق بر تمامی اهل عالم مهم‌تر است، نظر به مراتبی که خدای تعالی به او اختصاص داده، و او را از سایر خلایق برگزیده است، و او واسطه رسیدن هرگونه فیض به آفریدگان می‌باشد، و نیز به این مطلب راهنمایی می‌کند آنچه در بخش پنجم گذشت، که حق قرابت و خویشاوندی پیغمبر(ص) از خویشاوندی نَسَبی مهم‌تر و عظیم‌تر می‌باشد. و از امامان (ع) روایت آمده که: هر حقی که برای خدای تعالی هست از آنِ ما می‌باشد. و نیز حاصل روایتی چنین است که: قدر و منزلت مؤمن نزد امام (ع) به حسب منزلت امام نزد او است. و شواهد آنچه یاد کردیم بسیار است و بر اهل بصیرت پوشیده نیست، و چون بیان شد که رعایت حق خدای تعالی با رعایت حق آن حضرت (ع) حاصل می‌گردد، پس رعایت حق آن جناب مایه نزدیک شدن و تقرب یافتن به خدای تعالی است، و سبک شمردن حق آن بزرگوار مایه دوری از خداوند و مبغوض شدن نزد او می‌باشد، چنان که مولایمان حضرت سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی می‌گوید: «أَوْ لَعَلَّكَ رَأَيْتَنِي مُسْتَخِفّاً بِحَقِّكَ فَأَقْصَيْتَنِي»».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «حقوق حضرت مهدی (ع) بر شیعیان، بسیار و الطاف او بی‌شمار است. از آن جمله است: حق وجود و هستی؛ از توقیعات شریفه آن حضرت است که فرمود: "نَحْنُ صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنَائِعُنَا" و امام زمان و پدران بزرگوارش (ع) واسطه هستند در رساندن فیض‌های الهی به سایر مخلوقات، و به همین معنی در دعای ندبه اشاره شده که: "أَيْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ". حق بقا در دنیا؛ در روایتی از امام صادق (ع) آمده است که: "اگر زمین بدون امام زمان باقی بماند، از هم می‌پاشد". حق قرابت و خویشاوندی پیامبر (ص)؛ که در قرآن کریم آمده است: قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى؛ بگو که من از شما بر تبلیغ رسالت توقع مزدی ندارم، جز این‌که در مورد خویشاوندانم مودّت ورزید. و در حدیث ندای حضرت قائم (ع) هنگام ظهورش آمده، "از شما می‌خواهم شما را به حق خدا و حق رسول خدا و حق خودم بر شما که مرا بر شما حق قرابت و خویشاوندی پیغمبر هست". حق واسطه نعمت؛ در زیارت جامعه درباره امامان (ع) می‌خوانیم "وَ أَوْلِيَاءَ النِّعَمِ" و از امام صادق (ع) آمده که: "اگر ما نبودیم، نه نهرها جاری می‌شد، نه میوه‌ها می‌رسید و نه درخت‌ها سبز می‌گشت". امام سجاد (ع) نیز به ابو حمزه فرمود: "ای ابو حمزه! پیش از طلوع آفتاب نخواب، که برایت خوش ندارم. به تحقیق که خداوند در آن وقت، روزی‌های بندگان را تقسیم می‌کند و بر دست ما آن‌ها را جاری می‌سازد". حق پدر بر فرزند؛ شیعیان از باقی‌مانده گل خاندان وحی آفریده شده‌اند، همان‌طور که فرزند از پدر به وجود می‌آید. امام رضا (ع) فرمود: "امام، همدم و رفیق و پدر مهربان است". از امام باقر (ع) نیز روایت شده است که فرمود: "به تحقیق که خداوند ما را از اعلی علیین خلق فرموده و دل‌های شیعیان ما را از مایه خلقت ما و تن‌شان را از پایین‌تر از آن آفرید. پس دل‌های‌شان در هوای ما است، زیرا از آن‌چه ما آفریده شدیم، آن‌ها نیز آفریده شده‌اند. حق ارباب بر بنده؛ از حسین بن علی (ع) روایت شده که فرمود: "رسول الله (ص) به علی (ع) فرمود: من به مؤمنین از خودشان به خودشان سزاوارترم، پس تو ای علی از مؤمنین به خودشان سزاوارتری، پس بعد از تو، حسن سزاوارتر است به مؤمنین از خودشان... و حجة بن الحسن به مؤمنین سزاوارتر است از خودشان. امامان نیکوکار، ان‌ها با حق و حق با آن‌ها است". و از امام رضا (ع) روایت شده که فرمود: "مردم در اطاعت کردن، بردگان ما هستند". حق عالم بر متعلّم: خداوند در قرآن فرموده است: فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ. حق امام بر رعیت؛ امیر المؤمنین (ع) فرمود: مهم‌ترین چیزی که خداوند آن را از جمله حقوق، فرض کرده، حق والی و زمامدار بر رعیت است". این‌ها بخشی از حقوق حضرت بر شیعیان بود».

۲. آقای دکتر شفیعی سروستانی (پژوهشگر معارف مهدویت)؛

ابراهیم شفیعی سروستانی آقای دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، در کتاب «چشم به راه» در این‌باره گفته است: «پیشوایان معصوم دین (ع) حقوق گوناگونی برعهده ما دارند که بررسی تفصیلی همه این حقوق، مجالی گسترده می‌طلبد، در این مجال به برخی از مهم‌ترین این حقوق اشاره می‌کنیم: دوست داشتن: رسول اکرم (ص) در ازای زحمات فراوانی که در راه ارشاد و هدایت مردم پذیرا شد، تنها یک چیز از مردم درخواست کرد و آن دوستی خویشاوندان خود بود. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى. امام باقر (ع) در پاسخ شخصی که از ایشان درباره تفسیر این آیه پرسیده بود، می‌فرماید: ... به خدا سوگند که این دوستی، فریضه‌ای است که خداوند نسبت به اهل بیت محمد بر عهده بندگان نهاده است. احادیث دیگری نیز در این زمینه وارد شده است که به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می‌کنیم. تمسک جستن: بی‌تردید در تندباد حوادث روزگار و به هنگام برخاستن توفان‌های سهمگین، تنها با چنگ زدن به "دستگیره‌ای محکم" می‌توان از درافتادن به وادی گمراهی در امان ماند و راه هدایت و رستگاری را باز شناخت. قرآن کریم از این دستگیره محکم، گاه با تعبیر "عروة الوثقی: دستاویز استوار" و گاه با تعبیر "حبل الله؛ ریسمان خدا" یاد کرده است. به تصریح روایات، این دستگیره محکم تنها اهل بیت عصمت و طهارت (ع) هستند و به همین دلیل همه اهل ایمان موظف شده‌اند که تنها به آنها تمسک جویند. امام علی (ع) در این باره می‌فرماید: رسول خدا - درود خدا بر او و خاندانش باد - به من فرمود: "ای علی...! شما حجت خدا بر خلق او و آن دستگیره محکم هستید که هر کس بدان چنگ زند، هدایت شود و هر که رهایش کند، گمراه گردد. از امام صادق (ع) نیز در این باره چنین روایت شده است: دروغ می‌گوید کسی که مدعی است ما را شناخته، ولی به دامن دیگران چنگ آویخته است. گفتنی است، برخی از اهل تحقیق معتقدند: احادیثی که بر وجوب تمسک به اهل بیت دلالت دارند، بیش از حد تواترند. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان: آنگاه ما در ادعای دوستی با اهل بیت عصمت و طهارت (ع) صادق هستیم که دوستان آنها را دوست بداریم و با دشمنان آنها دشمنی کنیم. از این رو در روایات، دوستی با دوستان اهل بیت: و دشمنی با دشمنان آنها، یکی از حقوق امامان معصوم (ع) برشمرده شده و بسیار بر آن تأکید شده است. پیامبر خاتم (ص) در این باره می‌فرماید: هر کس دوست دارد که بر کشتی نجات بنشیند و به دستگیره محکم چنگ آویزد و ریسمان استوار خدا را بگیرد، باید پس از من، علی را دوست بدارد و با دشمن او دشمنی کند و امامان هدایتگر از نسل او را به پیشوایی بپذیرد؛ زیرا آنان پس از من جانشینان و اوصیای من و حجت خدا بر خلقند و سروران امت هستند و پرهیزگاران را به سوی بهشت می‌برند. حزب آنها، حزب من و حزب من، حزب خداست و حزب دشمنان آنان، حزب شیطان است. پذیرفتن ولایت: به تصریح روایات، در آموزه‌های اسلامی هیچ موضوعی به اندازه موضوع ولایت، تأکید نشده است و به همین دلیل می‌توان گفت، پذیرش ولایت و سرپرستی امامان معصوم (ع) یکی از مهم‌ترین حقوق آنهاست. در روایتی که از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است، در این زمینه چنین می‌خوانیم: هرکس دوست دارد که مانند من زندگی و چون من بمیرد و به بهشتی که پرودگارم مرا وعده داده است، وارد شود، پس باید ولایت علی بن ابی‌طالب و وارثان پاک او را که پس از من امامان هدایتگر و چراغ‌های تاریکی‌ها هستند، بپذیرد؛ زیرا آنها هرگز شما را از راه راست به کج‌راهه گمراهی نمی‌کشانند. امام علی (ع) نیز در این باره می‌فرماید: ما را بر عهده مردم، حق فرمانبری و ولایت است و برای این کار، از خداوند سبحان پاداش نیک خواهند گرفت. مقدم داشتن: به دلیل برتری‌ها و ویژگی‌های بی‌مانندی که خدای متعال به اهل بیت عصمت و طهارت (ع) ارزانی داشته، سزاوار است که آنها در همه زمینه‌ها بر همگان مقدم داشته شوند و هیچ کس بر آنها ترجیح داده نشود، به این موضوع نیز به عنوان یکی از حقوق امامان معصوم (ع)، در روایات بسیار آمده توجه است شده و از جمله در روایتی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده، چنین آمده است: خدای متعال ذریه هر پیامبری را از پشت خود او قرار داده است، ولی ذریه مرا از پشت علی بن ابی‌طالب (ع).... پس آنان را پیشرو قرار دهید و از ایشان جلو نیفتید؛ زیرا آنان در خردسالی، بردبار‌ترین شما هستند و در بزرگی، داناترینتان. بنابراین، از آنها پیروی کنید؛ چرا که ایشان شما را به گمراهی نمی‌کشانند و از راه راست بیرون‌تان نمی‌برند. پیروی کردن: امامان معصوم (ع) در علم، تقوا، شجاعت، سیاست، سخاوت، کرامت و دیگر صفات پسندیده اخلاقی، سرآمد اهل روزگار هستند و به همین دلیل، مردم باید آنان را پیشوا و مقتدای خود سازند و در همه امور به آنها اقتدا کنند. پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرماید: هر کس خوشحال می‌شود مانند من زندگی کند و مانند من از دنیا برود و در بهشت برینی که پروردگارم آن را کاشته است، ساکن شود، باید پس از من علی را دوست دارد و به امامان پس از من اقتدا کند؛ زیرا آنان عترت‌ منند، از طینت من آفریده شده‌اند و فهم و دانش روزی شده‌اند. گرامی داشتن: پیامبر اعظم (ص) همواره بر ضرورت گرامی داشتن اهل بیت طاهرین خود تأکید می‌کرد و امت خود را از آزار و اذیت آنان برحذر می‌داشت. به همین دلیل می‌توان گفت که یکی از حقوق قطعی و مسلَم امامان معصوم (ع) گرامی داشتن، عزیز شمردن و خوار نساختن آنان است. در روایتی که ابن عباس نقل کرده، در این زمینه چنین آمده است: رسول خدا - درود خدا بر او و خاندانش باد - بر منبر رفت و برایمان سخنرانی کرد و مردم جمع شدند. آن حضرت فرمود: "... ای مردم! ... شما [در روز قیامت گرد آورده خواهید شد و درباره ثقلین از شما خواهند پرسید. پس مواظب باشید که پس از من با آنان چگونه عمل می‌کنید. آنان، اهل بیت من هستند. هر که ایشان را آزار دهد، مرا آزار داده و هر که به ایشان ستم کند، به من ستم کرده است. هر که ایشان را خوار دارد، مرا خوار داشته و هر که ایشان را عزیز شمارد، مرا عزیز شمرده است. هر که ایشان را یاری دهد، مرا یاری داده و هر که ایشان را تنها و بی‌یاور گذراد، مرا تنها و بی‌یاور گذاشته است". ادا کردن حقوق مالی: خداوند متعال در قرآن کریم، حقوق مالی مشخصی را برای پیامبر اکرم (ص) و خویشاوندان او در نظر گرفته است که در اصطلاح از آن تعبیر به "خمس" می‌شود: وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ. در تفسیر این آیه، روایات متعددی از امامان معصوم (ع) نقل شده که در همه آنها، از خمس، به عنوان یکی از حقوق مالی اهل بیت (ع) یاد شده است. از آن جمله می‌توان به این روایات اشاره کرد: ابن دیلمی نقل می‌کند که علی بن الحسین (ع) به مردی از اهل شام فرمود: آیا در سوره انفال نخوانده‌ای که "بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و... است؟" عرض کرد: چرا، پس شما، همانان هستید؟ فرمود: "آری". امام باقر (ع) نیز در تفسیر آیه یاد شده می‌فرماید: مقصود، خویشاوندان پیامبر خداست. خمس، از آنِ خدا و پیامبر و ماست. امام عصر (ع) در یکی از توقیعات خود، مردم را از کوتاهی در ادای حقوق مالی اهل ‌بیت (ع) برحذر داشته است و می‌فرماید: هر کس به ناحق چیزی از اموال ما را تصاحب کند، به راستی درون خویش را از آتش انباشته است و به زودی به رو در آتش افکنده خواهد شد. آن حضرت همچنین درباره فلسفه پرداخت خمس می‌فرماید: اموال شما را نمی‌پذیریم مگر به دلیل اینکه پاک شوید، پس هر که می‌خواهد، بپردازد و هر کس می‌خواهد، نپردازد. پس آنچه خدا به ما ارزانی داشته از آنچه به شما ارزانی داشته بهتر است. پیشکش کردن مال: چنان‌که در مقدمه این مبحث یاد آور شدیم، همه فیضهای مادی و معنوی و همه نعمت‌های دنیوی و اخروی که ما از آنها بهره‌مندیم، به برکت وجود اهل بیت عصمت و طهارت است و از همین رو شایسته است که ما به هر طریق ممکن سپاس خود را به پیشگاه این بزرگواران عرضه و به هر بهانه‌ای مهر و محبت خود را به آنان اعلام کنیم. اگرچه آنها از سپاس، مهر و محبت ما کاملاً بی‌نیازند. یکی از این راه‌ها، پیش‌کش کردن مال به پیشگاه حضرات معصومان (ع) است که در اصطلاح از آن به "صله دادن" تعبیر می‌شود. در روایتی که از امام صادق (ع) نقل شده در این زمینه چنین آمده است: صله (هدیه) دادن از اموال خود به آل محمد را فرو مگذارید. هرکه داراست به قدر دارای‌اش [صله دهد] و هر که نادار است به فراخور ناداری‌اش. هرکه می‌خواهد خداوند، مهم‌ترین حاجت‌هایی را که از خدا می‌خواهد، برآورده سازد، از مال خود، آنچه را بیشتر از همه مورد نیاز اوست، به آل محمد و شیعیان آنان صله دهد. چنان‌که از روایت یاد شده هم به دست می‌آید، مراد از صله دادن، این نیست که مالی را به طور مستقیم به اهل بیت پیش‌کش کنیم، بلکه منظور این است که ما به قصد خشنودی این خاندان، اموال خود را در راه‌هایی که آنها می‌پسندند، به ویژه در راه دستگیری از شیعیان درمانده که پیمان آل محمد (ع) به شمار می‌آیند، هزینه کنیم. فرستادن صلوات: یکی دیگر از حقوق امامان معصوم (ع) درود و صلوات فرستادن بر آنهاست. در این زمینه نیز روایات فراوانی وارد شده است که در اینجا به دو روایت بسنده می‌کنیم. از رسول خاتم (ص) روایت شده است که فرمود: هر که نمازی بخواند و در آن بر من و اهل بیتم صلوات نفرستد، نمازش پذیرفته نمی‌شود. امام صادق (ع) نیز در این باره می‌فرماید: پدرم مردی را دید که به کعبه آویخته و می‌گوید: اللهم صل علی محمد. پدرم به او فرمود: "ای بنده خدا! آن را ناقص مگو، حق ما را ضایع مگردان. بگو: اللهم صل محمد و اهل بیته. یاد کردن: از آنجا که یاد کردن از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و بیان فضایل و صفات برجسته آن‌ها، موجب زنده شدن مکتب اهل بیت (ع) و جلا یافتن دل‌های ما می‌شود، در روایات سفارش‌های فراوانی به این موضوع شده است. در یکی از این روایات، امام صادق (ع) خطاب به داوود بن سرحان می‌فرماید: ای داوود! سلام مرا به دوستدارانم برسان و آنچه را می‌گویم و به آنان ابلاغ کن، رحمت خدا بر آن بنده‌ای که با دیگری گرد آید و دو نفری درباره امر ما گفت و گو کنند که در این حال، سومین نفر آنان فرشته‌ای است که برای آن دو آمرزش می‌طلبد. هیچ دو نفری گرد هم نیامدند و از ما یاد نکردند، مگر اینکه خداوند متعال، به وجود آنان بر فرشتگان بالید. پس هرگاه گرد هم آمدید، به ذکر مشغول شوید؛ زیرا گردهم‌آیی و مذاکره شما با یکدیگر باعث زنده شدن ما می‌شود. بهترین مردم بعد از ما کسی است که درباره امر ما مذاکره کند و به یاد و نام‌ ما، فراخواند. در پایان آرزو می‌کنیم که خداوند به همه ما توفیق شناخت و ادای کامل حقوق اهل بیت عصمت و طهارت؛ به ویژه امام عصر (ع) را ارزانی فرماید و در دنیا و آخرت ما را از فیض وجود این بزرگواران بهره‌مند سازد».

۳. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

پژوهشگران مؤسسه آینده روشن پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند: «برخی از حقوق امام مهدی (ع) بر مردم عبارت‌اند از: حق وجود و هستی: خدا به یمن و برکت وجود حجت و ولی‌اش، مخلوقات را می‌آفریند و امامان واسطه آفرینش و فیض خدا هستند. در توقیعی از امام زمان (ع) می‌خوانیم: نَحْنُ صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ الْخَلْقُ بَعْدُ صَنَائِعُنَا. در توقیع دیگری امام زمان (ع) می‌فرمایند: امامان از خدا درخواست می‌کنند و او می‌آفریند. او به خاطر اجابت درخواست آن‌ها و تعظیم حق ایشان روزی می‌دهد. در روایتی پیامبر (ص) می‌فرماید: يَا عَلِيٌّ! لَوْلَا نَحْنُ مَا خَلَقَ اللهُ آدَمَ وَلَا حَوَّاءَ وَلَا الْجَنَّةَ وَلَا النَّارَ وَلَا الْسَّمَاءَ وَلَا الْأَرْضَ. در دعای ندبه می‌خوانیم: اَیْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَیْنَ الاَرْضِ وَالسَّماءِ کجاست کسی که واسطه اتصال فیض میان زمین و آسمان است؟ از این روایات استفاده می‌شود که ما در آفرینش، مدیون به امام عصر (ع) هستیم و او حق وجود بر ما دارد. ادای این حق در این است که هستی خود را فدای او و راهش کنیم و با تمام وجود برای ظهور او زمینه‌سازی کنیم. در دعای ندبه با گفتن بنفسی انت، پیمان اهدای جان و شهادت را با امام عصر (ع) می‌بندیم و هستی خود را به او هدیه می‌نماییم. حق بقاء: بقای زمین و آسمان و حیات موجودات روی آن، بستگی به وجود حجت الهی دارد. چنان که اگر حجت خدا روی زمین نباشد، زمین اهلش را در خود می‌گیرد و از میان می‌برد. لولا الحجة لساخت الأرض بأهلها. امام مهدی (ع) کسی است که به بقای او، دنیا باقی است و به برکت او، مردم رزق و روزی می‌خورند و به وجود او، آسمان و زمین ثابت و پابرجا هستند. الْمَهْدِیُّ الْمُرْجَى الَّذِی بِبَقَائِهِ بَقِیَتِ الدُّنْیَا وَ بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ. ادای این حق به این است که روش زندگی مردم مورد رضایت امام زمان (ع) باشد؛ به طوری که اسباب ظهور او را فراهم سازند تا زندگی خود را در کنار امام زمان (ع) خود بگذارند و از وجود او کاملاً بهره‌مند گردند. حق‌شناسی نسبت به کسی که حق حیات دارد در این است که موجبات حضور و ظهور او در جامعه جهانی فراهم آید. شیعه با دانستن چنین حقی وظیفه سنگینی دارد و نمی‌تواند به زندگی بی او راضی باشد. منتظر، غیبت او را غربت و تنهایی خود می‌شمارد و تلاش می‌نماید باقی عمرش را در زمان ظهور بگذارند، نه این که بدون هیچ احساس غربتی به زندگی روزمره خود ادامه دهد. قدم اول در ادای این حق، بالا بردن معرفت نسبت به دین و امام است. خودسازی و سپس ساخت جامعه منتظر، قدم‌های بعدی می‌باشند. حق نعمت: خداوند متعال به برکت وجود امام، نعمت‌هایش را بر جهانیان فرو می‌ریزد. بِیُمنِهِ رُزِقَ الوَری‌؛ به برکت وجود امام است مردم روزی می‌خورند. درختان بارور، میوه‌ها رسیده، نهرها جاری، باران از آسمان می‌بارد و گیاه از زمین می‌روید. امام ولیّ نعمت ما می‌باشد. ادای این حق در این است که حقوق مالی خود، مانند خمس و زکات را بپردازیم، از فقرا دستگیری کنیم و به آنان احسان نماییم، و شاکر نعمات بی منتهای الهی باشیم. به جای پرداختن به زندگی مادی، چشم و هم چشمی و فخرفروشی، تمام امکانات مادی خود را در راستای تحقق بخشیدن به اهداف مهدوی خرج کنیم و با فراهم سازی زمینه‌های نرم افزاری و سخت افزاری قیام مهدی (ع)، آن را تسریع بخشیم. حق هدایت و تعلیم: امامان، هدایت‌گران بشر به حقیقت‌اند. در زیارت روز جمعه خطاب به امام زمان (ع) می‌گوییم: السَّلامُ عَلَيْكَ يَا نُورَاللَّهِ الَّذِي يَهْتَدِي بِهِ الْمُهْتَدُونَ؛ سلام بر تو ای نور خدا که مردم به و سیله تو هدایت می‌یابند. هدایت امامان به دو گونه است: هدایت ظاهری: این هدایت توسط روایات منقول از آنان که به ما رسیده تحقق می‌یابد و با مراجعه به روایات می‌توان از هدایت آنان بهره جست؛ هدایت باطنی: آدمی با ایمان و عمل صالح و دست یابی به مراتب بالا و ویژه نفس خود می‌تواند به مقامی برسد که از هدایت باطنی امام بهره جوید و امام خود، او را به مقصد برساند. از این گونه هدایت گاه به ایصال الی المطلوب هم یاد می‌شود. ادای این حق به آن است که: دین و روش زندگی را از امامان (ع) بگیریم و فریفته علم و فناوری مدرن نگردیم؛ چراکه علوم انسانی و ابسته به علوم طبیعی و تجربی نیستند؛ علوم بشری غیرمتقن را با معارف والای اهل بیت (ع) درنیامیزیم و علوم بشری را بر معارف رسیده از امامان مقدم نسازیم؛ در فهم معارف اهل بیت (ع) بکوشیم و در تمام شئون زندگی خود اجرا کنیم. در غیر این صورت دچار بلای عظیم می‌گردیم. امام صادق (ع) فرمودند: بلیة الناس عظیمة، إن دعوناهم لم یجیبونا و إن ترکناهم لم یهتدوا بغیرنا. گرفتاری مردم بزرگ است، اگر آن‌ها را دعوت به حق کنیم، اجابت نمی‌کنند و اگر آن‌ها را رها کنیم به غیر ما هدایت نمی‌شوند. زیرا هدایت تنها از طریق آنان امکان پذیر است. حق رهبری: امام تنها فردی است که پس از پیامبر اعظم (ص) حق رهبری جامعه اسلامی و جهانی را دارد. اوست که همانند پیامبر (ص) از طرف خدا برای رهبری مردم منصوب می‌گردد. آیات و روایات زیادی همانند آیه اطاعت، ولایت، روایت غدیر، منزلت و ... بر این امر دلالت دارند. ادای این حق در این است که سکان داری رهبری جهانی را به دست با کفایت حضرت امام عصر (ع) بسپاریم و با همدلی، وحدت، و اقبال عمومی و بین المللی، رو به سوی او کنیم و مکاتب غربی و شرقی وایسم‌های رنگارنگ جهانی دل ما را نرباید. جامعه شیعی و منتظر باید با تحقق بخشیدن به چند امر، به ظهور و رهبری جهانی امام مهدی (ع) تسریع بخشد: وحدت و همدلی در امر ولایت؛ چنانچه در توقیع مبارک وارد شده: وَ لَوْ أَنَّ أَشْیاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَی اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَی حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا، فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُم. اقبال عمومی به سوی منجی و حضرت مهدی (ع)؛ آماده سازی یاران ویژه. حق پدری: امام، پدر این امت است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّة.من و علی پدران این امت هستیم. حق پدر به فرزند، فرمان برداری، احترام ویژه و ... است. ما فرزندان امامت باید حق پدری را که امام عصر (ع) بر ما دارد بشناسیم و به آن جامه عمل بپوشانیم. از او اطاعت کنیم و موجبات رضایت او را فراهم سازیم. در روایات متعددی امام زمان (ع) از ما تقوا، ورع، صفات نیکوی اخلاقی و ولایت پذیری را خواسته است. ما نیز باید با تحقق بخشیدن این امور در سطح فردی و اجتماعی زندگی مان، تکلیف فرزندی مقام امامت را به شایستگی انجام دهیم. حق خویشاوندی با پیامبر (ص): امام مهدی (ع) هنگام ظهور ندا می‌دهد: وأسألکم بحق الله و رسوله و بحقی فإنّ لی علیکم حق القربی برسول الله. ادای این حق، دوستی امامان است؛ چنان که در آیه: قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَىقُل لَا أَسْأَلُکمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّاالْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی ،. ثمره این محبت در صورتی که همراه با عمل گردد، دست‌یابی به حق و راه مستقیم و در نهایت سعادت است. آری شناخت حقوق امام موجب محبت و سپس عمل در راستای خواسته خدا و اهل بیت (ع) می‌شود. ما شیعیان، دوست داران و منتظران امام مهدی (ع) وظیفه داریم تا حقوق امام را به خوبی بشناسیم. ما که حداقل برای گذراندن بهتر زندگی مادی خود مراتب گوناگون علم آموزی از دبستان، راهنمایی، دبیرستان، دانشگاه را در سالیان متمادی پی گیری می‌کنیم، آیا شایسته نیست در امام شناسی خود نیز مقداری بیندیشیم و برای شناخت آن مقداری تلاش نماییم؟!».

1. چرا غیبت کبری با اهمیت‌تر از غیبت صغری است؟ (پرسش)
2. عصر غیبت کبری چه خصوصیات ویژه‏‌ای دارد؟ (پرسش)
3. آیا دلیل نقلی برای اثبات غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
4. غیبت امام مهدی‏ به چه کیفیتی است؟ (پرسش)
5. علت و هدف اصلی از غیبت کبری امام مهدی چیست؟ (پرسش)
6. آیا در عصر غیبت کبری نیز نام‌ه‏ای از ناحیه مقدسه صادر شده است؟ (پرسش)
7. آیا این گونه غیبت در بین انبیا هم سابقه داشته است؟ (پرسش)
8. اعمال شب میلاد امام مهدی چیست؟ (پرسش)
9. آیا ممکن است امام مهدی در عصر غیبت دیده شود؟ (پرسش)
10. با توجه به این‌که بخشی از شرایط ظهور در حال حاضر محقق نشده است چگونه می‌توان همچنان منتظر بود؟ (پرسش)
11. چه محذوری داشت اگر امام مهدی در بین مردم ظاهر می‏‌بود؟ (پرسش)
12. رهبری امام مهدی در دوران غیبت کبرا به چه شکلی است؟ (پرسش)
13. آیا صدقه دادن برای امام مهدی صحیح است؟ (پرسش)
14. نماز هدیه به امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
15. چه کسانی اقامه نماز جمعه را در زمان غیبت امام مهدی حرام دانسته‌اند؟ (پرسش)
16. گونه‌های صبر در عصر غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
17. آثار صدقه دادن برای سلامتی امام مهدی چیست؟ (پرسش)
18. آیا غیبت امام مهدی با اعتقاد شیعه که وجود امام را برای بیان احکام دین و راهنمایی مردم لازم می‌دانند تناقض ندارد؟ (پرسش)
19. با وجود فقها و محدثین برای بیان مسائل چه نیازی به امام غایب است؟ (پرسش)
20. آیا خداوند نمی‌‏توانست امام مهدی‏ را بدون غیبت حفظ نماید؟ (پرسش)
21. چرا در کتب روایی شیعی کمتر از امام مهدی روایت شده درحالی‌‏که امام مهدی عمر طولانی‌‏تری از دیگر امامان دارد؟ (پرسش)
22. برخی روایات روز ظهور را ماه رمضان و برخی روز جمعه معرفی کرده‌اند؛ این تعیین وقت نیست؟ براین اساس معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
23. آیا غیبت کبری حدی دارد؟ (پرسش)
24. حقوق امام مهدی بر شیعیان چیست؟ (پرسش)
25. آیا درباره غیبت امام مهدی پیشگویی شده است؟ (پرسش)
26. آیا امام مهدی از تابوت سکینه استفاده می‌کند؟ (پرسش)
27. امام مهدی از تخت حضرت سلیمان چه استفاده‌ای می‌کند؟ (پرسش)
28. آیا با حضور امام مهدی در بین مردم ممکن نبود که ستمگران تسلیم او گردند؟ (پرسش)
29. اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض می‏بست چه می‌‏شد؟ (پرسش)
30. این روایت را که امام مهدی در بین ماست و روزی ظهور می‌‏کند و وجود مبارک آن عزیز را همه می‌‏شناسند توضیح دهید و سندش چیست؟
31. با توجه به این که دعای معصومین مستجاب است و آن‌ها برای امام مهدی دعا کرده‌اند چرا ظهور تاکنون اتفاق نیافته است؟ (پرسش)
32. بسیاری از مردم در حالت انتظار امام مهدی از دنیا رفتند و انتظارشان به ثمر نرسید؟ چه تضمینی هست که به ظهور امام برسیم؟ (پرسش)
33. آیا ممکن است حضرت مهدی هیچ‌گاه ظهور نکند و برای همیشه در پشت پرده غیبت بماند؟ (پرسش)
34. درباره علت غیبت امام مهدی مسئله حفظ جان ایشان مطرح است چرا امامان گذشته برای حفظ جان خود غایب نشدند؟ (پرسش)
35. چه کنیم تا فرزندانمان یاوران امام مهدی باشند؟ (پرسش)
36. علل انحراف در جامعه پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)
37. مؤمنان نسبت به امام مهدی چه وظایفی دارند؟ (پرسش)
38. آیا این روایت از امام مهدی است هرکه در جمعی از مردم نام مرا ببرد لعنت خدا بر او باد؟ (پرسش)
39. چرا در روایات امام غایب به خورشید پنهان در پس ابر تشبیه است؟ (پرسش)
40. دشمنان اسلام برای مخدوش کردن شخصیت امام مهدی و باورناپذیر نمودن وجود آن حضرت در نزد مردم جهان چه کارهایی انجام داده‏‌اند؟ (پرسش)
41. وظیفه ما در برابر پیشرفت حرکت صهیونیست‌ها جهت بدبین کردن قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
42. چگونه می‌‏توانیم جلو اغتشاش فکری و شایعات نادرست در مورد امام مهدی را بگیریم؟ (پرسش)
43. آیا وجود دستخط امام مهدی صحت دارد؟ (پرسش)
44. جابلقا و جابرسا چه شهرهایی است؟ (پرسش)
45. مقصود از بدن هور قلیائی چیست؟ (پرسش)
46. اینکه حضرت زهرا الگوی امام مهدی است یعنی چه؟ (پرسش)
47. آیا درست است که اعمال بندگان هفته‌ای یک یا دو بار بر آن حضرت عرضه می‌شود؟ (پرسش)
48. چرا ما نمی‌توانیم سرورمان امام مهدی را ببینیم؟ (پرسش)
49. اگر خوابی درباره امام مهدی دیده باشیم تعریف کردنش برای دیگران اشکالی دارد؟ (پرسش)
50. بیان خواب‌هایی که درباره امام مهدی است برای آگاهی مردم مناسب است؟ (پرسش)
51. آیا خود امام مهدی مایل و منتظر ظهور است؟ (پرسش)
52. چه بیمارهایی پیش از ظهور امام مهدی رواج می‌یابد؟ (پرسش)
53. توجه و عنایت حضرت به مردم و شیعیان در دوران غیبت چگونه است؟ (پرسش)
54. آیا امام مهدی منتظر است و مانند منتظران برای ظهورش تلاش می‌کند؟ (پرسش)
55. معنای حدیث اگر حجت خدا نباشد هر آینه زمین اهلش را فرو می‌برد چیست؟ (پرسش)
56. چه تناسبی بین خورشید پشت ابر و غیبت امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
57. آیا ما در عصر فترت قرار داریم؟ (پرسش)
58. محل خلوت کردن امام مهدی کجاست؟ (پرسش)
59. چرا از امام مهدی به‌عنوان چراغ مخفی تعبیر شده است؟ (پرسش)
60. چه کسانی پیش از امام مهدی قیام می‌کنند؟ (پرسش)
61. چگونه می‌توان برای انقلاب امام مهدی زمینه‌سازی کرد؟ (پرسش)
62. در چه روزی اعمال مردم به پیشگاه امام مهدی عرضه می‌شود؟ (پرسش)
63. امام مهدی‏ در عصر غیبت چه کارهایی را انجام می‏‌دهند؟ (پرسش)
64. با غیبت امام مهدی چگونه می‌توان امام مهدی خود را شناخت؟ (پرسش)
65. چگونه ممکن است که امام در میان ما باشد ولی او را نشناسیم؟ (پرسش)
66. اگر امام ظاهر بود و با ظالمان زمان خود مصالحه کرده و پیمان عدم تعرض می‏‌بست چه می‌‏شد؟ (پرسش)
67. چه کنیم که ایمانمان به وجود امام مهدی‏ بیشتر شود؟ (پرسش)
68. آیا می‌توان به همه کتاب‌های علائم الظهور و ملاحم استناد کرد؟ (پرسش)
69. چگونه می‏‌توان عشق به امام مهدی را در دل مردم زنده کرد؟ (پرسش)
70. معنای ترسیدن امام مهدی پیش از قیام چیست؟ (پرسش)
71. منظور از حرکت حرب و قیس پیش از قیام امام مهدی چیست؟ (پرسش)
72. چه کسانی پیش از قیام امام مهدی خروج می‌کنند؟ (پرسش)
73. کتاب محیی الدین عربی در مورد امام مهدی چقدر قابل استناد است؟ (پرسش)
74. آیا در روایات آمده که موقع سلام به امام مهدی سر را تا اندازه رکوع یا کم‌تر خم کنند؟ (پرسش)
75. آیا امام مهدی‏ به تمام نقاط جهان سر می‏‌زنند؟ (پرسش)
76. چرا وقتی عده‌‏ای امام مهدی را می‌‏بینند از ابتدا او را نمی‌‏شناسند؟ (پرسش)
77. چرا برای امامان دیگر غیبت مقرر نگردیده است؟ (پرسش)
78. آیا حدیث لو أدرکته لخدمته أیام حیاتی دلیل برتری امام مهدی‏ بر سایر ائمه است؟ (پرسش)
79. چرا اگر امام مهدی خود را نشناسیم به مرگ جاهلی از دنیا رفته‏‌ایم؟ (پرسش)
80. آیا قیام قبل از ظهور حجت صحیح است؟ (پرسش)
81. شیوه زندگانی امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
82. چگونه می‌توان به امام مهدی سلام داد؟ (پرسش)
83. شاخص‌های دینداری در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
84. ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش‏ درآمد ظهور کبرا شمرده می‏شود؟ (پرسش)
85. از کجا معلوم می‏شود که مهدی در عصر غیبت کبری واقعا وجود خارجی دارد و صرفا یک فرضیه نیست؟ (پرسش)
86. چرا امتحان به غیبت امام مهدی از شدیدترین امتحانات است؟ (پرسش)
87. منظور از تمحیص که در روایات آمده است چیست؟ (پرسش)
88. با توجه به احتمال خطای مراجع تقلید و مجتهدان چرا ما از داشتن امام در زمان غیبت محروم هستیم؟ (پرسش)
89. چرا خداوند فقط دوازده امام انتخاب کرد تا مجبور شود یکی از آنها را غایب کند و ما بدون سرپرست و بلا تکلیف باشیم؟ (پرسش)
90. امام مهدی در زمان غیبت کبری در کجا اقامت دارد؟ ضروریات زندگی خویش را چگونه تهیه می‌‏نماید؟ (پرسش)
91. آیا برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
92. مراد از «ناحیه» چیست؟ (پرسش)
93. پیش از ظهور چه حوادثی در جهان اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
94. حضرت خضر کیست و در دوران غیبت حضرت مهدی چه نقشی دارد؟ (پرسش)
95. مقصود از زمینه‌سازان خاص چیست؟ (پرسش)
96. ویژگی‌های اعتقادی زمینه‌سازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
97. ویژگی‌های رفتاری زمینه‌سازان ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
98. امنیت جهانی در دوران پیش از ظهور چگونه است؟ (پرسش)
99. در روایات چشم‌انداز حکومت‌های پیش از قیام امام مهدی چگونه ترسیم شده است؟ (پرسش)
100. چه روزنه‌های برای امیدواری شیعیان و مؤمنین برای آینده جهان وجود دارد؟ (پرسش)
101. برای غیبت کبری حدی تعیین شده است؟ (پرسش)
102. آگاهی دادن امامان به مردم درباره غایب شدن امام مهدی چگونه بوده است؟ (پرسش)
103. چگونه امام مهدی در دوره غیبت از چشم مردم پنهان مانده است؟ (پرسش)
104. چرا پیامبران و بقیه امامان مانند امام مهدی غیبت نکردند تا به شهادت نرسند؟ (پرسش)
105. گونه‌های مختلف محبت امام مهدی به مردم در چه چیزهای تجلی می‌کند؟ (پرسش)
106. امام مهدی درباره جلوه‌های مهربانی خود چه فرموده‌اند؟ (پرسش)
107. چه کسانی در زمان غیبت امام مهدی نجات می‌یابند؟ (پرسش)
108. دینداری در روزگار غیبت امام مهدی چه فضیلت‌هایی دارد؟ (پرسش)
109. مسئولیت امام مهدی در غیبت کبرا چیست؟ (پرسش)
110. آیا ظهور امام مهدی ناگهانی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
111. آیا فقط خداوند از زمان ظهور آگاه است؟ (پرسش)
112. روایاتی که قیام در عصر غیبت را ممنوع کرده به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ (پرسش)
113. اینکه گفته می‌شود امام مهدی برای انتقام خون امام حسین ظهور می‌کند به چه معناست؟ (پرسش)
114. منظور از آزمایش مردم در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
115. آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
116. چه عواملی سبب شده راه ضرر رسیدن به امام مهدی مسدود باشد؟ (پرسش)
117. پیش از ظهور چه حوادثی در ماه شوال اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
118. چه حوادثی پیش از ظهور اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
119. آیا خدا قدرت حفظ امام مهدی را ندارد و نمی‌تواند او را از شر دشمنان حفظ کند؟ (پرسش)
120. اگر امام مهدی ظاهر بود آیا ممکن نبود که ستمگران تسلیم او شده و با او بعیت کنند؟ (پرسش)
121. اگر امام مهدی ظاهر بود و با ستمگران پیمان عدم تعرض می‌بست چه می‌شد؟ (پرسش)
122. اگر امام مهدی خود را به علماء و مؤمنان مورد وثوق ظاهر می‌ساخت چه مشکلی پیش می‌آمد؟ (پرسش)
123. آیا امام مهدی در مناسک حج شرکت می‌کنند؟ (پرسش)
124. چه گرفتاری‌هایی در زمان غیبت دامن‌گیر شیعیان شده است؟ (پرسش)
125. شکایت از غیبت امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
126. چه شرایطی سبب تحیر امام مهدی شده است؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.