نسب امام علی

نسب علی بن ابی طالب (ع)

امیر مؤمنان علی (ع) مانند پیامبر خدا (ص)، ریشه در تبار پاک و دودمان ارجمند ابراهیم (ع) (قهرمان توحید) دارد. پیامبر (ص)، درباره نیاکان خود فرمود: "خداوند از فرزندان ابراهیم، اسماعیل را برگزید و از پسران اسماعیل، بنی‌کنانه را و از بنی کنانه، قریش را و از قریش، بنی هاشم را و از بنی هاشم، مرا^[۱].

بنی هاشم، زبده خاندان‌هاست و پیامبر (ص) و علی (ع)، برگزیده این خاندان‌اند. چنین است که مولا در توصیف تبار پیامبر خدا (ص) می‌فرماید: خاندانش بهترین خاندان و ریشه‌اش بهترین ریشه است. در حرم رویید و در کرَم بالید. شاخه‌هایش بلند است و میوه‌هایش دور از دسترس^[۲]. در واقع، این ستایش، ستایش تبار مولا نیز هست؛ چه، پیامبر خدا (ص) فرمود: من و علی از یک ریشه‌ایم^[۳] و فرمود: "گوشت او گوشت من است و خون او خون من"^[۴].

پیامبر خدا (ص) فرمود: "من و علی از یک نور آفریده شدیم... پس پیوسته خدای عز و جل ما را از صُلب‌های پاک به رَحِم‌های پاک انتقال داد تا ما را به عبد المطلب رسانْد"^[۵].^[۶]

شیخ طوسی درباره نسب حضرت می‌نویسد: "امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف (ع)، او وصی رسول خدا (ص) و خلیفه او، امام عادل و سید مرشد، صدیق اکبر، سید وصیین بود. کنیه‌اش ابوالحسن بود. ایشان در مکه در خانۀ حرام (کعبه)، روز جمعه سیزدهم رجب سی سال پس از عام الفیل متولد شد"^[۷]. تاریخ تولد حضرت را کلینی مانند شیخ طوسی ذکر کرده است^[۸]. نظرهای دیگری دربارۀ زمان تولد حضرت نقل شده است^[۹]. جریان تولد امیر مؤمنان (ع) در خانه خدا را شیخ صدوق در کتاب‌های خود أمالی^[۱۰]، معانی الأخبار^[۱۱] و علل الشرائع^[۱۲] به تفصیل نقل کرده و شیخ طوسی با دو سند آورده است^[۱۳].^[۱۴]

تبار

ابوطالب از نوادگان هاشم بن عبد مناف و تنها عموی تنی رسول خدا(ص)، پدر امیرالمؤمنین(ع) بود، که پس از درگذشت عبدالمطلب رئیس تیره بنی هاشم و بزرگ مکه شد. او انسانی شجاع، بخشنده و فداکار در راه توحید و دفاع از رسول خدا(ص) بود و دو فرزند خود علی و جعفر را به همراهی با آن حضرت تشویق می‌کرد^[۱۵]. تا پایان زندگانی، سرسختانه از رسول خدا(ص) دفاع کرد و جان خود و فرزندانش را سپر جان رسول خدا(ص) نمود^[۱۶]. قصیده لامیه ابوطالب در مدح رسول خدا(ص) بیانگر ایمان سرشار او به پیامبر(ص) است^[۱۷] و رسول خدا(ص) نیز او را به شدت دوست داشت و سال درگذشت او و همسر خود حضرت خدیجه(س) را «عام الحزن» نامید^[۱۸]. مادر حضرت علی(ع) فاطمه دختر اسد بن هاشم بن عبد مناف و نخستین زن هاشمی که به ازدواج مرد هاشمی در آمد. او از نخستین زنان مسلمان و مهاجران به مدینه بود^[۱۹]. فاطمه برای رسول خدا(ص) مادری کرد و حضرت نیز برای او احترام زیادی قائل بود^[۲۰]، به گونه‌ای که وی را مادر خود نامید و پس از رحلت او در سال چهارم هجری، بر پیکرش نماز گزارد، هفتاد تکبیر گفت و در پیراهن خود کفن کرد^[۲۱]. حضرت علی(ع) سه برادر به نام‌های طالب، عقیل و جعفر و یک خواهر به نام جُمانه^[۲۲] و به نقلی فاخته یا هند^[۲۳] داشت، که ام هانی شهرت یافت.^[۲۴]

نام، کنیه و القاب

بنا بر نقلی رسول خدا(ص)^[۲۵] و نقلی دیگر پدرش با الهام الهی او را علی نام نهاد^[۲۶]. مادرش فاطمه بنت اسد نیز چون نام پدرش اسد بود، فرزند خود را «حیدر» نامید^[۲۷]. امام علی(ع) در رجزی که در جنگ خیبر در پاسخ به مرحب یهودی خواند فرمود: «مادرم من را حیدر (شیر) نامید»^[۲۸]. کنیه حضرت به اعتبار بزرگ‌ترین فرزندش امام حسن(ع)، ابوالحسن و محبوب‌ترین کنیه او ابوتراب است، به طوری که هر وقت آن حضرت را با این کنیه صدا می‌زدند خرسند می‌شد. رسول خدا(ص) کنیه ابوتراب را در جنگ ذی العُشیره^[۲۹] به او اعطا کرد^[۳۰]. برای آن حضرت القاب گوناگونی بیان شده است که برخی از آنها عبارت است: امیرالمؤمنین، اسدالله، وصی، سید المسلمین، امام المتقین^[۳۱]، یعسوب الدین^[۳۲]، مرتضی، مقتدا، خیر البشر^[۳۳]، صدیق اکبر^[۳۴]، سید المؤمنین، سیدالعرب^[۳۵]، باب الهدی و رایة الهدی^[۳۶].^[۳۷]

جستارهای وابسته

پرسش‌های وابسته

نسب امام علی چیست؟ (پرسش)

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین.
اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲

پانویس

↑ سنن الترمذی، ج ۵، ص ۵۸۳، ح ۳۶۰۵.
↑ نهج البلاغة، خطبه ۹۴ و خطبه ۱۶۱.
↑ الخصال، ص ۲۱.
↑ الأمالی، مفید، ص ۲۹۴.
↑ رسول الله (ص): «خُلِقتُ أنَا وعَلی مِن نورٍ واحِدٍ... فَلَم یزَل ینقُلُنَا اللهُ عز وجل مِن أصلابٍ طاهِرَةٍ إلی‌ أرحامٍ طاهِرَةٍ حَتی انتَهی‌ بِنا إلی‌ عَبدِ المُطلِبِ»؛ معانی الأخبار، ص ۵۶، ح ۴.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۱.
↑ شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۹.
↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲.
↑ محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۵، ص۲۷۶.
↑ شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷.
↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲.
↑ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ص۱۳۶.
↑ شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۶، ح۱۵۱۱.
↑ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۵.
↑ ر.ک: طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۴۲؛ ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۹.
↑ مفید، الفصول المختاره، ص۵۸.
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۹- ۳۲۰؛ ابن حجر، الإصابه، ج۷، ص۱۹۷.
↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۵.
↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۱.
↑ جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۷۸.
↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۳۵ (چاپ زکار، ص۲۹۳).
↑ بلاذری، همان، ص۴۰ (چاپ زکار، ص۲۹۵).
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ص۱۲۰.
↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۷.
↑ شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۰.
↑ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۵.
↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۵۵.
↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۹، ح۹.
↑ بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۹۰؛ برای آگاهی از این کنیه ر.ک: میرشریفی، کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین(ع)، میراث جاویدان، ش۱۳، ۱۳۷۵.
↑ احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۶۳.
↑ ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۶۴.
↑ ابن طاووس، التحصین، ص۵۵۰.
↑ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۹.
↑ نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۶.
↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.
↑ کلینی، الکافی، ج۴، ص۴۹۳.
↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.

[1] سنن الترمذی، ج ۵، ص ۵۸۳، ح ۳۶۰۵.

[2] نهج البلاغة، خطبه ۹۴ و خطبه ۱۶۱.

[3] الخصال، ص ۲۱.

[4] الأمالی، مفید، ص ۲۹۴.

[5] رسول الله (ص): «خُلِقتُ أنَا وعَلی مِن نورٍ واحِدٍ... فَلَم یزَل ینقُلُنَا اللهُ عز وجل مِن أصلابٍ طاهِرَةٍ إلی‌ أرحامٍ طاهِرَةٍ حَتی انتَهی‌ بِنا إلی‌ عَبدِ المُطلِبِ»؛ معانی الأخبار، ص ۵۶، ح ۴.

[6] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۱.

[7] شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۹.

[8] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۲.

[9] محمدباقر مجلسی، مرآة العقول، ج۵، ص۲۷۶.

[10] شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۲، مجلس ۲۷.

[11] شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲.

[12] شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۶۲؛ همو، علل الشرائع، ص۱۳۶.

[13] شیخ طوسی، الأمالی، ص۷۰۶، ح۱۵۱۱.

[14] اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۲۵.

[15] ر.ک: طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۱۰۳؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۱، ص۳۴۲؛ ابن ابی الحدید، ج۱۳، ص۲۶۹.

[16] مفید، الفصول المختاره، ص۵۸.

[17] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۱۹- ۳۲۰؛ ابن حجر، الإصابه، ج۷، ص۱۹۷.

[18] یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۵.

[19] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۱.

[20] جوینی، فرائد السمطین، ج۱، ص۳۷۸.

[21] بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۳۵ (چاپ زکار، ص۲۹۳).

[22] بلاذری، همان، ص۴۰ (چاپ زکار، ص۲۹۵).

[23] ابن سعد، الطبقات الکبری، ص۱۲۰.

[24] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۷.

[25] شوشتری، احقاق الحق، ج۷، ص۴۹۰.

[26] صدوق، معانی الاخبار، ص۵۵.

[27] ابن جوزی، تذکرة الخواص، ص۱۵؛ ابن عنبه، عمدة الطالب، ص۵۵.

[28] ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۹؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۵۹، ح۹.

[29] بلاذری، الانساب الاشراف، ج۲، ص۹۰؛ برای آگاهی از این کنیه ر.ک: میرشریفی، کنیه ابوتراب افتخار امیرالمؤمنین(ع)، میراث جاویدان، ش۱۳، ۱۳۷۵.

[30] احمد بن حنبل، مسند، ج۴، ص۱۶۳.

[31] ابن بطریق، عمدة عیون صحاح الاخبار، ص۲۶۴.

[32] ابن طاووس، التحصین، ص۵۵۰.

[33] مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۹.

[34] نسائی، خصائص امیرالمؤمنین، ج۱، ص۲۶.

[35] قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج۱، ص۱۹۵.

[36] کلینی، الکافی، ج۴، ص۴۹۳.

[37] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲ ص ۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]