امامت‌پدیا

بحث:ازدواج امام علی با حضرت فاطمه زهرا

مراحل ازدواج حضرت فاطمه

امر الهی

  • این مرحله را می‌توان مرحله آغازین ازدواج فاطمه(س) به شمار آورد که در آن، پروردگار متعال آنگاه که رسولش(ص) در معراج، به نزدیکترین فاصله میان خود و او رسید و قرآن از آن چنین تعبیر می‌کند: ﴿ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى * فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى﴾[۱]. در این هنگام میان‌شان فاصله‌ای جز ظرفی از جنس لؤلؤء که نوری طلایی از آن بود، تصویری را دید، به آن حضرت گفته شد: ای محمد! آیا این تصویر را می‌شناسی؟ فرمود: "بله، این، تصویر علی بن ابی‌طالب است". و خداوند به او وحی کرد که فاطمه را زیر درخت طوبای[۲] بهشت به همسری او درآورد[۳].[۴]

ازدواج در بهشت

خواستگاران متعدد

پیشنهاد رسول خدا(ص)

اجرای مراسم ازدواج

مهریه فاطمه(س)

اعتراض و سرزنش قریش

تهیه لوازم اولیه زندگی

  • در این باره دو نقل زیر آمده است:
  1. امیرمؤمنان(ع) شتری داشت که آن را به چهارصد و هشتاد درهم فروخت و رسول خدا(ص) فرمود: "دو سوم پول را برای عطر و یک سوم را برای لباس قرار دهید"[۳۸]. و به زن‌های حاضر امر فرمود تا منزل فاطمه(س) را با زیراندازی که از لیف خرما پر گشته و بالش و روپوش خیبری و طشت و چند ظرف سفالی و ظرفی برای نظافت و دو پرده نازک، آماده سازند. و سلمان و بلال را برای خرید تمام این وسایل فرستاد [۳۹].
  2. رسول خدا(ص) امیرمؤمنان(ع) را مأمور کرد تا همان زرهای را که به امر رسول خدا(ص) به فاطمه(س) بخشیده بود، برای تهیه لوازم اولیه زندگی بفروشد و علی(ع) نیز چنین کرد و پول آن را نزد رسول خدا(ص) می‌آورد. حضرت دو سوم آن را برداشت و دستور داد تا با آن برای فاطمه عطر بخرند، و یک سوم باقی مانده را به بلال و ابوبکر داد تا وسایل زندگی بخرند و آن دو به بازار رفتند و این وسایل را تهیه کردند. یک عدد پیراهن به هفت درهم؛ یک عدد روسری به چهار درهم؛ یک عدد عبای خیبری سیاه؛ دو زیرانداز از جنس کتان؛ دو عدد لحاف که لایه یکی از آنها پشم و دیگری لیف خرما بود؛ چهار عدد پشتی که از پوست‌های دباغی شده شهر طایف درست شده و از گیاه خشک شده بود؛ پرده نازک پشمی؛ یک عدد حصیر که از بافته‌های شهر هجرِ بحرین بود؛ دستاسی برای آرد کردن گندم و جو؛ طشت مسی؛ لیوانی چوبی برای شیر؛ مشک آب؛ ظرف دماغه دار سفالی؛ برای تطهیر که بیرون آن رنگ شده بود؛ ظرف آب سفالی؛ چند کوزه سفالی سبز رنگ؛ زیرپایی پوستین؛ عبای سفید قطوانی [۴۰].
  • نقل شده، آنگاه که لوازم خریداری شده را در برابر رسول خدا(ص) آوردند، در حالی که اشک از چشمان مبارکش جاری بود، سر به آسمان بلند کرد و فرمود: "خدایا! زندگی کسانی را که بیشتر ظروف‌شان سفال است، مبارک فرما"[۴۱].[۴۲]

فاصله میان عقد تا رفتن به منزل امام علی(ع)

انتقال به منزل امیرمؤمنان(ع)

روز اول سکونت در خانه امیرمؤمنان(ع)

لوح سبز در دستان فاطمه(س)

فاطمه(س) و شستن زخم پدر در جنگ احد

فاطمه(س) و زیارت قبر حمزه

فاطمه(س) و کار در منزل

مقدمه

ازدواج با فاطمه(س)‌ پیامبر خدا، پس از سیزده سال سختکوشی، تلاش در راه ابلاغ رسالت و تحمل دشواری‌ها، شکنجه‌ها و آزارها به مدینه هجرت کرد و حکومت اسلامی را بنیاد نهاد. علی(ع) از آغازین روزهای رسالت پیامبر(ص)، همگام و همراه پیامبر خدا بود و در سال اول هجرت، ۲۴ سال داشت. او باید ازدواج می‌کرد و زندگانی مشترک را آغاز می‌کرد. فاطمه(س) نُه ساله است. او دختر پیامبر خداست و در جایگاهی بلند از فضایل انسانی و ویژگی‌های والای ملکوتی، که پیامبر خدا بارها او را ستوده و "پاره قلب" خود نامیده است. موقعیت پیامبر(ص) در جایگاه زعامت امت از یک‌سوی، و شخصیت والای فاطمه(س) از سوی دیگر، زمینه‌ای بود تا کسانِ بسیاری- به‌ویژه آنان‌که از این‌گونه پیوندها بیشتر در فکر رقم زدن آینده خود هستند- به خواستگاری بروند. پیامبر(ص)، یکسر جواب رد می‌داد و گاه، تصریح می‌کرد که منتظر "قضای الهی" است.

برخی از دوستان علی(ع) و صحابیان پیامبر خدا به وی پیشنهاد کردند که به خواستگاری فاطمه(س) برود. علی(ع)، قلبی دارد سرشار از ایمان و سینه‌ای آکنده از عشق؛ اما دستانی تهی و پیراسته از درهم و دینار. علی(ع) به خانه پیامبر خدا رفت، شکوه و عظمت پیامبر خدا، او را از سخن گفتن باز داشت. با چشمانی آمیخته با آزرم، نگاهی به پیامبر(ص) داشت و نگاهی دیگر به زمین. پیامبر(ص) با تمهیداتی علی(ع) را به سخن گفتن وا داشت، و چون علی(ع) سخن گفت، فرمود: "چیزی در زندگی داری؟". جواب، معلوم بود؛ اما مگر فاطمه(س) را همسانی جز علی(ع) و همسری لایق جز او بود؟! ازدواج (و به تعبیر پیامبر خدا: امر الهی) تحقق یافت و آن دو بزرگوار، زندگانی مشترک را در اولین سال هجرت[۱۰۳]، با مهریه‌ای بسیار اندک و مراسمی بس ساده و جهیزیه‌ای ساده‌تر آغاز کردند و بدین‌سان، شکوهمندترین خانه و نقش آفرین‌ترین زندگانی مشترک در تاریخ اسلام، رقم خورد. در کنار خانه پیامبر(ص)، خانه‌ای خُرد- که به راستی از همه تاریخ، بزرگ‌تر و غبطه‌آفرین عرشیان و زمینیان بود- بر پا شد. این خانه، سرچشمه فضیلت‌ها، مکرمت‌ها، عشق، ایمان، ایثار، جهاد، ساده زیستی،... بود و به راستی خانه‌ای بود که سر بر عرش می‌سایید. علی(ع)، این پارسای شب و زمزمه‌گر خلوت‌های آن، شیر بیشه نبرد بود و هنوز زخم‌های نشسته بر پیکرش التیام نیافته، در جنگی دیگر حاضر بود و رزم آورترین و بزرگ‌ترین هماوردجوی میدان. و فاطمه(س)، آرام و پرشکیب، بار زندگی را بر دوش داشت، با کم‌ترین امکانات می‌ساخت، زخم‌های همسر و پدر را می‌شست و افزون بر همسری علی(ع)، به تعبیر لطیف پیامبر خدا، "برای پدر، مادری می‌کرد"[۱۰۴].

اولین ثمر این پیوند الهی، به سال سوم هجری دیده به جهان گشود که حسن(ع) نام گرفت. و دومین آن، حسین(ع) بود که در سال چهارم به دنیا آمد. زینب و ام کلثوم(ع) پس از برادرها پای به دنیا گذاردند و آخرین آنها، محسن، سقط گردید و شهد شهادت نوشید.

پیامبر خدا(ص): من هم انسانی مانند شما هستم، از شما زن می‌گیرم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه را که ازدواجش از آسمان نازل شده است[۱۰۵].

امام صادق(ع): اگر خداوند- تبارک و تعالی- امیر مؤمنان(ع) را برای فاطمه(س) نیافریده بود، برای او هیچ همسری بر روی زمین نبود، از آدم تا کنون[۱۰۶].

من‌نزد پیامبر خدا رفتم. چون مرا دید، خندید و فرمود: "ای ابو الحسن! به چه کار آمده‌ای و حاجتت چیست؟". خویشاوندی و سابقه‌ام در اسلام و یاری کردن او و جهادم را ذکر کردم. پس فرمود: "ای علی! راست گفتی و برتر از چیزهایی هستی که می‌گویی". من گفتم: ای پیامبر خدا! فاطمه را به ازدواج من در می‌آوری؟ فرمود: "ای علی! مردانی او را پیش از تو خواستگاری کردند. به فاطمه گفتم؛ ولی در چهره‌اش کراهت دیدم؛ اما منتظر باش تا به نزدت باز گردم". پیامبرخدا، نزد فاطمه(س) رفت. فاطمه(س) از جا برخاست و ردای پدر را گرفت‌ و کفش‌هایش را درآورد و آبْ دست برایش آورد و دست و پای او را شُست و سپس نشست. پس پیامبر خدا به او فرمود: "ای فاطمه!". پاسخ داد: بلی، چه می‌خواهی، ای پیامبر خدا؟ فرمود: "علی بن ابی طالب، کسی است که خویشاوندی و فضیلت و اسلامش را می‌شناسی و من از خدا خواسته‌ام که تو را به ازدواج بهترینِ آفریدگانش و محبوب‌ترینِ آنان در نزدش درآورد و علی از تو خواستگاری کرده است. چه نظری داری؟". فاطمه(س) ساکت ماند و صورتش را برنگردانْد و پیامبر خدا، کراهتی در چهره‌اش ندید. پس برخاست، در حالی که می‌گفت: "الله اکبر! سکوت او [نشانه‌] رضایت اوست". پس جبرئیل(ع) نزدش آمد و گفت: ای محمد! او را به ازدواج علی بن ابی طالب درآور که خداوند، این دو را برای هم پسندیده است[۱۰۷].

سنن ابن ماجة- به نقل از عایشه و ام سلمه-: پیامبر خدا به ما فرمان داد که جهاز فاطمه(س) را آماده کنیم تا او را به خانه علی(ع) بفرستیم. پس به سراغ خانه رفتیم و کف اتاق را با خاک نرم اطراف مَسیل، فرش کردیم. سپس دو بالش را از لیف [خرما] که با دست، آن را زده و حلاجی کرده بودیم، پر کردیم. سپس پیامبر خدا به ما خرما و کشمش خورانْد و آب گوارایی نوشانْد و چوبی را در گوشه اتاق نصب کردیم تا بر آن، لباس و مشک آب بیاویزند و بهتر از عروسی فاطمه(س)، عروسی‌ای ندیدیم[۱۰۸].

امام علی(ع)‌- در یادکرد ازدواجش با فاطمه(س)-: سپس پیامبر خدا، مرا صدا زد: "ای علی!". گفتم: بلی، ای پیامبر خدا! فرمود: "به خانه‌ات وارد شو و با همسرت لطیف و سازگار باش که فاطمه، پاره تن من است. هرچه او را رنج دهد، مرا رنج می‌دهد، و هرچه او را شادمان کند، مرا شادمان می‌کند. شما را در پناه خداوند می‌گذارم و پس از خود، شما را به خدا می‌سپارم"[۱۰۹]. ب- همسران علی(ع) پس از فاطمه(س)‌ امام علی(ع)، نُه سال با فاطمه(س) زیست و در حیات او، همسر دیگری اختیار نکرد؛ اما پس از وفات فاطمه(س)، چند همسر برگزید که عبارت‌اند از:

  1. امامه دختر ابو العاص،
  2. اسماء دختر عمیس،
  3. فاطمه ام البنین،
  4. ام سعید، دختر عروة بن مسعود ثقفی،
  5. خوله، دختر جعفر بن قیس،
  6. صهباء، دختر ربیعه،
  7. لیلی، دختر مسعود،
  8. محیاه، دختر امرء القیس.

و افزون بر اینها، هفده کنیز هم داشت که برخی برای وی، فرزند آوردند. همسران امام(ع) در هنگام شهادتش: امامه، ام البنین، اسماء بنت عمیس و لیلی بنت مسعود بودند[۱۱۰].

ازدواج حضرت علی با فاطمه زهرا(س) در دایره المعارف صحابه پیامبر

پانویس

  1. ↑ «سپس نزدیک شد و فروتر آمد * آنگاه (میان او و پیامبر) به اندازه دو کمان یا نزدیک‌تر رسید» سوره نجم، آیه ۸-۹.
  2. ↑ عیون المعجزات، حسین بن عبدالوهاب، ۴۸.
  3. ↑ مضمون روایتی است که حمران از امام باقر(ع) درباره آیه می‌پرسد و امام(ع) جواب می‌دهد. تنظر المحتضر، حسن بن سلیمان حلی، ۲۲۲؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۱۸، ص۳۰۲ و ۴۱۰. و نیز مشابه آن را می‌توان در این منابع دید: من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۳، ص۴۰۱؛ دلائل الامامه، محمد بن جریر طبری، ص۱۰۰؛ مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۰۸؛ حلیة الأبرار، سید هاشم بحرانی، ج۱، ص۱۸۷. درباره فرمان پروردگار عالمیان بودن این ازدواج در منابع اهل سنت، تعابیر مختلفی به چشم میخورد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱- رسول خدا(ص) به عبدالله بن مسعود فرمود: "خداوند به من امر فرمود تا فاطمه را به ازدواج علی درآورم و من نیز این کار را کردم و جبرئیل گفت: خداوند باغ (و یا بهشتی) از جنس لولوء و... بنا کرد به جبرئیل گفتم: خداوند این باغ را برای چه کسی بنا نمود؟ گفت: برای دخترت فاطمه و علی بن ابی طالب و غیر از این باغ‌ها هدیه‌ای است که به او خواهد داد و چشمانت را روشن خواهد کرد" (المعجم الکبیر، طبرانی، ج۲۲، ص۴۰۷؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۴۲، ص۱۲۹)؛ ۲- رسول خدا(ص) به امیرمؤمنان(ع) فرمود: "در امر ازدواج تو از آسمان مأمور شده‌ام" (جزء فضائل فاطمه، ابن شاهین، ج۱، ص۴۵؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۴۲، ص۱۲۵ و ۱۳۱)؛ ۳- انس روایت می‌کند که نزد رسول خدا(ص) نشسته بودم که حالت نزول وحی به آن حضرت دست داد و وقتی از آن حال خارج شد، رو به من کرد و فرمود: "ای انس! آیا می‌دانی جبرئیل(ع) چه پیامی از سوی خداوند صاحب عرش -عزوجل- آورده بود؟" گفتم: پدر و مادرم به فدای شما. جبرئیل چه پیامی از سوی خداوند صاحب عرش -عزوجل- آورده بود؟ فرمود: "خداوند عزوجل به من امر کرده که فاطمه را به ازدواج علی درآورم" (الشریعه، آجری، ج۵، ص۲۱۲۹؛ نثر الدر فی المحاضرات، آبی، ج۱، ص۱۳۰؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۳۷، ص۱۳).
  4. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۲.
  5. ↑ فروع کافی، کلینی، ج۵، ص۳۷۸؛ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۰.
  6. ↑ فروع کافی، کلینی، ج۵، ص۳۷۸؛ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۰.
  7. ↑ عیون المعجزات، حسین به عبدالوهاب، ص۴۸.
  8. ↑ من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ص۱۰۰؛ مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۰۸؛ حلیة الأبرار، سید هاشم البحرانی، ج۱، ص۱۸۷؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۰۴؛ ج۱۰۰، ص۲۶۶.
  9. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۳.
  10. ↑ این مطلب با توجه به آنچه نقل خواهد شد مبنی بر اینکه: ۱- صحبت رسول خدا(ص) با امیرالمؤمنین(ع) درباره این وصلت بعد از خواستگاری قریشیان مهاجر بوده؛ ۲- بین قطعی شدن ازدواج آن دو معصوم(ع) و انتقال فاطمه(س) به منزل امیرمؤمنان(ع) چند ماهی فاصله بوده؛ ۳- این انتقال، در سال دوم صورت پذیرفته است، فهمیده می‌شود.
  11. ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۲، ص۲۰۲.
  12. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۳.
  13. ↑ گیاه خوشبوی هندی که در کشورهای عربی نمی‌روید (لسان العرب، ابن منظور، ج۱۱، ص۵۵۶).
  14. ↑ «گفت: پروردگارا! در دلم افکن تا نعمتت را که به من و به پدر و مادرم بخشیده‌ای سپاس بگزارم و کردار شایسته‌ای که تو را خشنود کند به جای آرم و مرا به بخشایش خود در زمره بندگان شایسته خویش درآور» سوره نمل، آیه ۱۹.
  15. ↑ عیون اخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۲، ص۲۰۱-۲۰۲؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۴۵-۱۴۴.
  16. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۱۹؛ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۴، ص۳۴؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۹، ص۲۰۴؛ عبارت هیثمی چنین است: خطب أبوبكر و عمر فاطمة(س) فقال النبيّ(ص): "هي لك يا عليّ". رواه الطبراني و رجاله ثقات.
  17. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۴-۲۳۶.
  18. ↑ روضه کافی، کلینی، ج۸، ص۳۴۰؛ مختصر بصائر الدرجات، حسن بن سلیمان حلی، ص۱۳۰؛ حلیة الأبرار، سید هاشم بحرانی، ج۱، ص۱۶۰.
  19. ↑ مسائل علی بن جعفر، ابن جعفر صادق(ع)، ص۳۲۵؛ اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۰؛ الامالی، شیخ صدوق، ص۶۸۸؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۴۶.
  20. ↑ تاریخ الطبری، طبری، ج۲، ص۱۵؛ الحاوی الکبیر، ماوردی، ج۱۴، ص۲۴؛ المنتظم، ابن جوزی، ج۳، ص۸۴.
  21. ↑ با توجه به اینکه مبدأ تاریخ اسلامی هجرت رسول خدا(ص) است و هجرت در اول ربیع الاول صورت گرفته، ماه صفر جزء همان سال اول به حساب می‌آید نه آنکه مبدا تاریخ اسلامی، اول محرم باشد تا صفر که ماه پس از آن است جزء سال دوم به حساب آید. لازم به یادآوری است، عمر بن الخطاب اولین کسی بود که آغاز تاریخ اسلامی را که اول ربیع الاول بود در زمان حکومتش دو ماه به عقب کشید و متأسفانه این مسئله تاکنون نیز ادامه دارد.
  22. ↑ الحاوی، ماوردی، ج۱۴، ص۲۴.
  23. ↑ الامالی، شیخ صدوق، ص۳۶۲؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۴۶؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۸.
  24. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۶-۲۳۷.
  25. ↑ منهاج الصالحین، خوئی، ج۲، ص۲۸۰.
  26. ↑ منهاج الصالحین، سیستانی، ج۳، ص۹۲، مسئله ۲۹۵.
  27. ↑ قرب الاسناد، حمیری، ص۱۷؛ فروع کافی، کلینی، ج۵، ص۳۷۶.
  28. ↑ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۳، ص۴۰۱؛ الامالی، شیخ طوسی، ص۲۵۷؛ دلائل الامامه، طبری، ص۱۰۰؛ مکارم الاخلاق، طبرسی، ص۲۰۸. فَقَالُوا: إِنَّكَ زَوَّجْتَ عَلِيّاً بِمَهْرٍ خَسِيسٍ....
  29. ↑ المعجم الکبیر، الطبرانی، ج۱۱، ص۳۵۵.
  30. ↑ چون زره‌سازانی که از نسل حطمة بن محارب بود آن را ساخته بودند، به آن حطمی گفته میشد؛ السیرة النبویة، ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۳.
  31. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۱؛ مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۱، ص۸۰؛ سنن الکبری، بیهقی، ج۷، ص۲۳۴؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج۲، ص۵۴۳.
  32. ↑ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۱۱، ص۳۵۵؛ مجمع الزوائد، الهیثمی، ج۴، ص۲۸۳.
  33. ↑ فروع کافی، کلینی، ج۵، ص۳۷۷؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۴۳. عکرمه قیمت آن را چهار درهم گفته (الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۰)، و یا چهارصد و هشتاد درهم نقل شده است (مسند ابی یعلی، ابویعلی موصلی، ج۱، ص۳۶۲؛ جزء فضائل فاطمة، ابن شاهین، ج۱، ص۳۹).
  34. ↑ نظر برخی علمای شیعه استحباب پرداخت مقداری از مهر قبل از ورود است، از جمله: الوسیله، ابن حمزه طوسی، ص۲۹۸. عبارت ایشان چنین است: یستحب أن لا یدخل الرجل بامرأته زفاف إلا بعد تقدیم شیء من المهر إلیها؛ و نیز ر.ک: الینابیع الفقهیه، مروارید، ج۱۸، ص۹۲.
  35. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۸-۲۳۹.
  36. ↑ عیون اخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۲، ص۲۰۳.
  37. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۳۹.
  38. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۱؛ در روایت سیوطی این گونه آمده که امیرمؤمنان(ع) سپر و برخی دیگر از لوازم خود را به چهارصد و هشتاد در هم فروخت و... (جامع الاحادیث الجامع الصغیر و زوائده و الجامع الکبیر، ج۱۸، ص۲۲۴).
  39. ↑ کشف الیقین، علامه حلی، ص۱۹۷.
  40. ↑ (قطوان، منطقه‌ای در کوفه) و ظرف آب‌خوری (پارچ)؛ المناقب، موفق خوارزمی، ص۳۴۹؛ کشف الغمه، ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۶۹؛ أعیان الشیعه، امین عاملی، ج۱، ص۳۱۲.
  41. ↑ المناقب، خوارزمی، ص۳۴۹؛ کشف الیقین، علامه حلی، ص۱۹۶ و کشف الغمه، ابن ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۶۹.
  42. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۴۰-۲۴۱.
  43. ↑ درباره این مدت در نقل وجود دارد: الف: یک ماه فاصله شده است (الامالی، شیخ طوسی، ص۴۱؛ کشف الغمه، أبی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۶۹؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۵). ب: ده ماه فاصله شده است: این احتمال با ضمیمه دو نکته ثابت می‌شود؛ نکته اول: زمان اجرای عقد که اواخر صفر سال اول بوده است و نکته دوم: ورود فاطمه(س) به منزل امیرمؤمنان(ع) دو ماه بعد از جنگ بدر در ماه ذی الحجه سال دوم یعنی بیست و دو ماه پس از هجرت رسول خدا(ص) (منابع نقل اول: تاریخ الطبری، طبری، ج۲، ص۱۵، الحاوی الکبیر، ماوردی، ج۱۴، ص۲۴ مختصر تاریخ دمشق، ابن منظور، ج۱، ص۲۳۸؛ منابع نقل دوم: تاریخ الطبری، طبری، ج۲، ص۵۱؛ الذریة الطاهرة النبویه، دولابی، ج۱، ص۶۳؛ ذخائر العقبی، طبری، ج۱، ص۲۷)؛ در نتیجه با توجه به تاریخ ازدواج که ماه صفر است و تاریخ انتقال که ماه ذی الحجة است، فاصله ده ماهه‌ای در میان خواهد بود. استاد یوسفی غروی در این باره می‌نویسد: آن چه را که در مورد تاریخ ازدواج ترجیح میدهیم، همان است که طبری آن را گفته است، یعنی: چند شب باقی مانده از ماه صفر و در مورد تاریخ زفاف، سخن دولابی را با اضافه کردن تعیین روز به کمک مصباح المتهجد ترجیح میدهیم که گفته است: در اول ذی الحجه سال دوم هجری رسول خدا(ص) فاطمه(س) را به خانه امیرالمؤمنین(ع) فرستاد (تاریخ تحقیقی اسلام، (ترجمه: حسین علی عربی)، ج۲، ص۲۵۰؛ برای اطلاع بیشتر، ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۲).
  44. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۵.
  45. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۵.
  46. ↑ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۲، ص۱۵۵.
  47. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۵.
  48. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۴۱-۲۴۲.
  49. ↑ در میان مردم مردی خوشرو به نام دحیه کلبی بود که گاهی جبرئیل به شکل او برای رسول خدا(ص) متمثل شد. مرحوم کلینی در کتاب کلینی حدیثی به این مضمون روایت می‌کند که روزی ابوذر با رسول خدا(ص) کاری داشت که دید دحیه نزد آن حضرت است. با خود گفت که شاید او با رسول خدا(ص) کاری خصوصی دارد و برگشت به نزد پیامبر(ص) نرفت. اما بعد از رفتن جبرئیل رسول خدا(ص) به ابوذر فرمود: او جبرئیل بود. (ر.ک: دایرة المعارف صحابه، (دحیه کلبی))
  50. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۹۵.
  51. ↑ فروع کافی، کلینی، ج۶، ص۲۸۱.
  52. ↑ الامالی، شیخ صدوق، ص۶۵۴؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۴۵؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۰۲.
  53. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۲.
  54. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۲.
  55. ↑ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۳، ص۴۰۱.
  56. ↑ جزء الحمیری، حمیری، ج۱، ص۲۹؛ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۵، ص۷؛ ذخائر العقبی، طبری، ج۱، ص۳۲.
  57. ↑ من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۳، ص۴۰۱.
  58. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۲.
  59. ↑ شرح الأخبار، قاضی نعمان مغربی، ج۳، ص۲۸؛ جزء فضائل فاطمه، ابن شاهین، ج۱، ص۳۸.
  60. ↑ الامالی، شیخ طوسی، ص۴۳؛ ابن‌سعد نیز با اختلاف کمی این مطلب را نقل کرده است (الطبقات الکبری، ج۸، ص۲۳).
  61. ↑ اربلی مینویسد: روایات زیادی بر این مسئله دلالت دارد که در شب زفاف فاطمه اسماء بنت عمیس حاضر بوده و این در حالی است که اسماء همراه همسرش در حبشه بوده و به همراه او در سال ششم هجری به مدینه بازگشت و لذا در زمان زفاف فاطمه در مدینه نبوده است، زیرا زفاف در ذی حجه سال دوم بوده و زنی که در شب زفاف حاضر بوده، خواهرش سلمی بنت عمیس بوده است که همسر حمزة بن عبدالمطلب بوده است. لکن اسماء نزد راویان حدیث از خواهرش مشهورتر است و لذا از او روایت کرده‌اند یا اینکه راوی اشتباه کرده است و بقیه از او پیروی کرده‌اند (کشف الغمة، ابن ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۷۶-۳۷۵؛ و نیز ر.ک: تاریخ تحقیقی اسلام، یوسفی غروی (ترجمه: حسین علی عربی)، ج۲، ص۳۴۴).
  62. ↑ کشف الغمه، ابن ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۷۵؛ کشف الیقین، علامه حلی، ص۱۹۷؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۳۷.
  63. ↑ مناقب آل ابی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۳۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۱۷.
  64. ↑ مناقب آل ابی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۱۴؛ در برخی منابع اهل سنت آمده که روزی رسول خدا(ص) به فاطمه(س) فرمود: "علی را غضبناک مساز زیرا که خداوند با غضب او، غضب می‌کند" (ربیع الابرار، زمخشری، ج۱، ص۱۴۱). اما به این مطلب که "خداوند با غضب فاطمه، غضب می‌کند" نیز در منابع اهل سنت، اشاره شده که نقل خواهد شد.
  65. ↑ جزء الحمیری، حمیری، ج۱، ص۲۹؛ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۵، ص۷؛ ذخائر العقبی، طبری، ج۱، ص۳۲.
  66. ↑ الطرائف، سید بن طاووس، ص۱۱۱؛ کشف الغمة، ابن ابی‌الفتح اربلی، ج۱، ص۲۸۹؛ المحتضر، حسن بن سلیمان حلی، ص۱۷۱؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۱، ص۲۷۱.
  67. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۴۲-۲۴۷.
  68. ↑ مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۳۱.
  69. ↑ مناقب آل أبی طالب، ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۱۳۲.
  70. ↑ الطرائف، سید بن طاووس، ص۱۱۱؛ کشف الغمه، ابن ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۲۸۹؛ المحتضر، حسن بن سلیمان حلی، ص۱۷۱؛ بحارالانوار علامه مجلسی، ج۴۱، ص۲۷۱.
  71. ↑ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۱۱، ص۶۶؛ مجمع الزوائد، هیشمی، ج۹، ص۲۰۲؛ سیدة نساء اهل الجنة فاطمة الزهراء، مناوی، ج۱، ص۱۶.
  72. ↑ الآحاد و المثانی، ابن ضحاک، ج۵، ص۳۶۰؛ خصائص أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب، نسائی، ج۱، ص۱۵۵؛ اسد الغابة، ابن اثیر، ج۷، ص۲۴۲.
  73. ↑ تاریج جرجان، جرجانی، ج۱، ص۲۱۳؛ معرفة الصحابه، ابی نعیم اصفهانی، ج۶، ص۳۱۸۸؛ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۱۱، ص۴۲۹.
  74. ↑ کشف الغمه، ابن ابی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۷۳؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۳۴.
  75. ↑ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۳، ص۹۵؛ معرفة الصحابه، ابونعیم اصفهانی، ج۲، ص۶۶۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۱۴، ص۱۲۶؛ البته عبارت شبیه‌ترین مردم به آن حضرت در قسمت بالاتنه، نیز در این منابع آمده است: مسند أبی‌داود الطیالسی، أبو داود، ج۱، ص۱۹؛ فضائل الصحابه، شیبانی، ج۲، ص۷۷۴؛ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۳، ص۲۴؛ سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۶۶۰.
  76. ↑ اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۴۶۱.
  77. ↑ همانطور که نقل شد اسماء در این زمان در حبشه بوده است و شاید این اسماء، اسماء بنت یزید انصاریه بوده است. ر.ک: کشف الغمه، ابن أبی الفتح اربلی، ج۱، ص۳۸۳.
  78. ↑ المنصف، صنعانی، ج۴، ص۳۳۳.
  79. ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۱، ص۲۸؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۵۳.
  80. ↑ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۳، ص۲۳؛ معرفة الصحابه، ابونعیم اصفهانی، ج۲، ص۶۵۶؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۱۳، ص۱۶۹.
  81. ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۱، ص۲۸؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ج۱۵۳. با توجه به روایت مرحوم کلینی در کافی روز هفتم ولادت امام مجتبی(ع) روز نامگذاری آن حضرت بوده است (فروع کافی، ج۶، ص۳۳)؛ شاید علت تأخیر نامگذاری تا روز هفتم، استحباب نامگذاری پسران به نام رسول خدا(ص)؛ یعنی محمد(ص) تا هفت روز باشد.
  82. ↑ عقیقه، قربانی کردن در روز هفتم ولادت نوزاد که مستحب است و شرایطی دارد.
  83. ↑ المصنف، صنعانی، ج۴، ص۳۳۳.
  84. ↑ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۳، ص۹۵؛ معرفة الصحابه، ابونعیم اصفهانی، ج۲، ص۶۶۳؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۱۴، ص۱۲۶. البته عبارت شبیه‌ترین مردم به آن حضرت در قسمت پایین تنه نیز در این منابع آمده است: مسند ابی‌داود الطیالسی، ابو داود، ج۱، ص۱۹؛ فضائل الصحابه، شیبانی، ج۲، ص۷۷۴.
  85. ↑ در مرتبه بعد بودن، با توجه به جمع میان ادله قبل و بعد است.
  86. ↑ صحیح البخاری، بخاری، ج۳، ص۱۳۷۰.
  87. ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۱، ص۲۸؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص۱۵۴. سید مهدی خرسان نجفی در این باره می‌نویسد: در این زمان اسماء بنت عمیس در مدینه نبوده است تا قابله فاطمه باشد، زیرا او همراه همسرش جعفر بن ابی‌طالب در حبشه بوده است و جعفر بعد از فتح خیبر در سال هفتم هجری به مدینه بازگشت و ولادت امام حسن(ع) در سال سوم و ولادت امام حسین(ع) در سال چهارم بوده است. پس ولادت حسنین بیش از سه سال قبل از بازگشت جعفر بوده است (المحسن السبط مولود ام سقط، ص۲۳). درباره اینکه حضرت فاطمه(س) برابر وزن موهای امام حسن(ع) و امام حسین(ع) صدقه داد: در منابع اهل سنت میتوان به این منابع مراجعه کرد: المصنف، صنعانی، ج۴، ص۳۳۳؛ المصنف، ابن ابی‌شیبة کوفی، ج۵، ص۱۱۵؛ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۱، ص۳۱۰؛ و نیز درباره نامگذاری امام حسن(ع) و امام حسین(ع) که رسول خدا(ص) انجام داد، میتوان در منابع اهل سنت، به این منابع مراجعه کرد: المعجم الکبیر، طبرانی، ج۳، ص۲۳؛ معرفة الصحابه، ابی نعیم اصفهانی، ج۲، ص۶۵۶؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۱۳، ص۱۶۹.
  88. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۴۷-۲۵۲.
  89. ↑ اصول کافی، کلینی، ج۱، ص۵۲۷؛ کمال الدین و تمام النعمه، شیخ صدوق، ص۳۰۸؛ الاختصاص، همو، ص۲۰۹.
  90. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۵۲-۲۵۳.
  91. ↑ سنن سعید بن منصور، سعید بن منصور، ج۲، ص۳۵۴؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۴، ص۱۴۹۶.
  92. ↑ مسند الحمیدی، حمیدی، ج۲، ص۴۱۵؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۱، ص۹۶.
  93. ↑ سنن سعید بن منصور، سعید بن منصور، ج۲، ص۳۵۴؛ صحیح البخاری، بخاری، ج۴، ص۱۴۹۶.
  94. ↑ عیون أخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج۱، ص۴۳، ۱۲۳؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۲۰، ص۲۴۵.
  95. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۵۳-۲۵۴.
  96. ↑ المصنف، صنعانی، ج۳، ص۵۷۲.
  97. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۱، ص۱۳۲؛ انساب الاشراف، بلاذری، ج۲، ص۶۸.
  98. ↑ دعائم الاسلام، قاضی نعمان مغربی، ج۱، ص۲۳۹؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۷۹، ص۱۶۹. پس از رحلت رسول خدا(ص) هفته‌ای دو بار (دوشنبه و پنجشنبه) به زیارت قبور شهدا میآمد (فروع کافی، کلینی، ج۳، ص۲۲۸) و در آنجا گریه میکرد (کفایة الاثر، خزاز قمی، ص۱۹۸).
  99. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۵۴.
  100. ↑ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۸، ص۲۱؛ الزهد، کوفی، ج۲، ص۳۸۷؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج۴۲، ص۳۷۶؛ ذخائر العقبی، طبری، ج۱، ص۳۵.
  101. ↑ الخرائج و الجرائح، راوندی، ج۲، ص۵۳۱. این ماجرا را ابوذر نیز دیده است.
  102. ↑ کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۲۴۵-۲۵۵.
  103. ↑ از منابع تاریخی استفاده می‌شود که میان عقد و زفاف علی(ع) با فاطمه(س)، مدتی فاصله شده و عقد، اندکی پس از رسیدن به مدینه و زفاف، پس از جنگ بدر بوده است و توجه به این نکته می‌تواند تعارض میان روایت‌های موجود را حل نماید.
  104. ↑ شاید بدین جهت، یکی از کنیه‌های ایشان، «ام أبیها» است. ر.ک: تهذیب الکمال، ج ۳۵، ص ۲۴۷ ش ۷۸۹۹.
  105. ↑ رسول الله(ص): «إنما أنَا بَشَرٌ مِثلُکم أتَزَوجُ فیکم وازَوجُکم، إلافاطِمَةَ فَإِن تَزویجَها نَزَلَ مِنَ السماءِ» (الکافی، ج ۵، ص ۵۶۸، ح ۵۴).
  106. ↑ الإمام الصادق(ع): «لَولا أن اللهَ- تَبارَک وتَعالی‌- خَلَقَ أمیرَ المُؤمِنینَ(ع) لِفاطِمَةَ، ما کانَ لَها کفوٌ عَلی‌ ظَهرِ الأَرضِ مِن آدَمَ ومَن دونَهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۶۱، ح ۱۰).
  107. ↑ الأمالی للطوسی عن الضحاک بن مزاحم: «سَمِعتُ عَلِی بنَ أبی طالِبٍ(ع) یقولُ: أتانی أبو بَکرٍ وعُمَرُ فَقالا: لَو أتَیتَ رَسولَ اللهِ(ص) فَذَکرتَ لَهُ فاطِمَةَ. قالَ: فَأَتَیتُهُ، فَلَما رَآنی رَسولُ اللهِ(ص) ضَحِک، ثُم قالَ: ما جاءَ بِک یا أبَا الحَسَنِ؟ وما حاجَتُک؟ قالَ: فَذَکرتُ لَهُ قَرابَتی وقِدَمی فِی الإِسلامِ ونُصرَتی لَهُ وجِهادی، فَقالَ: یا عَلِی صَدَقتَ، فَأَنتَ أفضَلُ مِما تَذکرُ. فَقُلتُ: یا رَسولَ اللهِ، فاطِمَةُ تُزَوجُنیها؟ فَقالَ: یا عَلِی، إنهُ قَد ذَکرَها قَبلَک رِجالٌ، فَذَکرتُ ذلِک لَها، فَرَأَیتُ الکراهَةَ فی وَجهِها، ولکن عَلی‌ رِسلِک حَتی‌ أخرُجَ إلَیک. فَدَخَلَ عَلَیها فَقامَت إلَیهِ، فَأَخَذَت رِداءَهُ ونَزَعَت نَعلَیهِ، وأتَتهُ بِالوَضوءِ، فَوَضأَتهُ بِیدِها وغَسَلَت رِجلَیهِ، ثُم قَعَدَت، فَقالَ لَها: یا فاطِمَةُ، فَقالَت: لَبیک! حاجَتُک یا رَسولَ اللهِ؟ قالَ: إن عَلِی بنَ أبی طالِبٍ مَن قَد عَرَفتِ قَرابَتَهُ وفَضلَهُ وإسلامَهُ، وإنی قَد سَأَلتُ ربی أن یزَوجَک خَیرَ خَلقِهِ وأحَبهُم إلَیهِ، وقَد ذَکرَ مِن أمرِک شَیئاً، فَما تَرَینَ؟ فَسَکتَت ولَم تُوَل وَجهَها، ولَم یرَ فیهِ رَسولُ اللهِ(ص) کراهَةً، فَقامَ وهُوَ یقولُ: اللهُ أکبَرُ! سُکوتُها إقرارُها. فَأَتاهُ جَبرَئیلُ(ع) فَقالَ: یا مُحَمدُ، زَوجها عَلِی بنَ أبی طالِبٍ؛ فَإِن اللهَ قَد رَضِیها لَهُ ورَضِیهُ لَها» (الأمالی، طوسی، ص ۳۹، ح ۴۴).
  108. ↑ سنن ابن ماجة، ج ۱، ص ۶۱۶، ح ۱۹۱۱. با مراجعه به زندگینامه افراد نام‌برده در این احادیث، یعنی اسماء بنت عمیس، ام سلمه و سلمان فارسی، درمی‌یابیم که اسماء در سال اول و دوم هجری در حبشه بوده، ام سلمه هنوز همسر پیامبر(ص) نشده و سلمان به مدینه نیامده است. از این رو، روایت حضور آنان در مراسم ازدواج حضرت زهرا(س) مورد تردید است.
  109. ↑ الإمام علی(ع)- فی ذِکرِ زَواجِهِ مِن فاطِمَةَ(س)-: «... ثُم صاحَ بی رَسولُ اللهِ(ص): یا عَلِی، فَقُلتُ: لَبیک یا رَسولَ اللهِ! قالَ: ادخُل بَیتَک وَالطُف بِزَوجَتِک وَارفَق بِها؛ فَإِن فاطِمَةَ بَضعَةٌ مِنی، یؤلِمُنی ما یؤلِمُها ویسُرنی ما یسُرها، أستَودِعُکمَا اللهَ وأستَخلِفُهُ عَلَیکما» (المناقب، خوارزمی، ص ۳۵۳، ح ۳۶۴).
  110. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۳-۳۸.
  111. ↑ تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۴۱.
  112. ↑ روضه کافی، کلینی، ج۸، ص۳۴۰.
  113. ↑ تاریخ الطبری، طبری، ج۲، ص۱۲۴.
  114. ↑ تاریخ تحقیقی اسلام، یوسفی غروی (ترجمه: حسینعلی عربی)، ج۲، ص۲۵۰.
  115. ↑ اعلام الوری بأعلام الهدی، طبرسی، ج۱، ص۱۶۱.
  116. ↑ اعلام الوری بأعلام الهدی، طبرسی، ج۱، ص۱۶۱.
  117. ↑ رک: تاریخ تحقیقی اسلام، یوسفی غروی، ج۲، ص۳۴۱.
  118. ↑ عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم، ج۱، ص:۱۴۲-۱۴۶.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=بحث:ازدواج_امام_علی_با_حضرت_فاطمه_زهرا&oldid=1186661»
بازگشت به صفحهٔ «ازدواج امام علی با حضرت فاطمه زهرا».