غدیر خم

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

غدیر خم در حدیث | غدیر خم در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل غدیر خم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

غدیر خم نام محلّی که پیامبر اسلام(ص) در بازگشت از حجة‌الوداع در سال دهم هجری، در روز ۱۸ ذی حجّه، امیر المؤمنین(ع) را به خلافت و امامت نصب کرد. غدیر به معنای برکه و آبگیر و خمّ نام منطقه‌ای بین مکه و مدینه در وادی اراک، در چهار میلی جحفه است که این واقعه در آنجا روی داد.

مقدمه

• این حادثه، سرفصلی نو در تاریخ اسلام شد و آن روز مهم به عنوان "عید" شناخته شد و فرهنگ شیعی براساس پیمان با مولایی که در آن روز و آن مکان به عنوان جانشین رسول خدا(ص) تعیین گشت، شکل گرفت و ولایت امیر المؤمنین(ع) به صورت روشن و بی‌تردید، اعلام شد. غدیر خم، هم به عنوان یک منطقۀ جغرافیایی قابل ذکر است، هم به عنوان یک روز مهمّ و تاریخی در اسلام و در فرهنگ شیعه. از نظر جغرافیایی، منطقۀ غدیر خم در سرزمین جحفه و در مسیر سیلاب‌هایی بوده که تا دریای سرخ ادامه می‌یافت و "غدیر" (برکه و آبگیر)، به صورت طبیعی در آن منطقه پدید می‌آمد. نام آبگیری که در آن منطقه بوده به "خمّ" شهرت داشته است و کنار آن چشمۀ آبی و درختانی بوده که پیامبر در آن محدوده فرود آمد، هرچند اکنون اثری روشن از آن موقعیّت، به‌ویژه مسجد غدیر که آنجا بنا شده بود، باقی نمانده است.
• این منطقه در ۲۰۰ کیلومتری مکّه در نزدیکی شهر "رابغ" و کنار روستای جحفه است که میقات حجّاج است و اینک هم به نام "غدیر" شناخته می‌شود. هم‌اکنون راه رسیدن به وادی "غدیر" از دو طریق است:

۱.راه جحفه، از کنار فرودگاه رابغ تا اوّل روستای جحفه، سپس ۴۵ کیلومتر به سمت شمال در ریگزار تا قصر علیا، سپس ۲ کیلومتر در سمت راست جاده با عبور از تپه‌های شنی، سپس بیابانی کوتاه به سمت راست جاده وادی "غدیر"، که فاصله‌اش تا میقات جحفه از سمت طلوع آفتاب،8 کیلومتر است.

۲. راه رابغ، از تقاطع جادۀ مکّه رابغ به سمت مکّه در طرف چپ جاده ۱۰ کیلومتر سپس به سمت راست، جادۀ فرعی به طرف "غدیر" که فاصلۀ آن از جنوب شرقی تا رابغ ۲۶ کیلومتر است. به نوشتۀ یکی دیگر از محقّقان: در آن منطقه، ارتفاعات کوهستانی وجود دارد که راهی را که به یک دشت گسترده منتهی می‌شود مشخّص ساخته است، جایی که راهها از آنجا جدا می‌شود. از آنجا می‌توان به سمت "غربه" روی آورد که به سبب پخش شدن توده‌های شن، راه یافتن به آن منطقه دشوار است. ولی منطقۀ "غدیر" نزدیکی‌های حرّه است، سرزمینی پر از سنگ‌های سیاه و غیرقابل کشت. در انتهای حرّه، دشت گسترده‌ای باز می‌شود که چشمه‌های "غدیر" آنجاست.

• در همین سرزمین بود که پیامبر خدا(ص) توقّف کرد، تا آخرین پیام‌های آسمانی را به کاروانهای حجّاج و امت اسلامی برساند امّا از نظر تاریخی و اعتقادی، "غدیر خم" یکی از برجسته‌ترین اعیاد اسلامی و شاخص‌های فکری تشیّع است، روزی که آیه تبلیغ ولایت امیر المؤمنین(ع) در ۱۸ ذی حجّه نازل شد و خطبۀ پیامبر در آن روز که به خطبۀ غدیریّه معروف است، بیانگر ولایت علی(ع) است. این حادثه و حدیث «" مَنْ کنت مَوْلَاهُ..."» مبنای امامت و خلافت بلافصل حضرت علی(ع) است و خود آن حضرت و ائمه دیگر و علمای شیعه پیوسته به آن استناد کرده‌اند. آن روز تاریخی به نام‌های دیگری نیز شناخته می‌شود، همچون: یوم الغدیر، یوم البلاغ، یوم التّمام، یوم التّتویج، یوم الجحفه، یوم المناشده، یوم الحجّ الأکبر، یوم عید الغدیر، یوم خمّ، یوم الدّوح، یوم الفرح، یوم الشکر، یوم البرهان، یوم العهد المعهود و... که هرکدام اشاره به آیه یا حدیث یا نکتۀ خاصّی در ارتباط با این روز است. غدیر خم، در طول تاریخ مورد توجّه بوده و برپایی جشن‌های مفصّل در گرامی‌داشت این روز و اهتمام ائمه و بزرگان دین به این روز، نشان جایگاه والای آن است.(...) کلمۀ "خمّ" نام آن وادی میان مکه و مدینه است و به دلیل شباهت لفظی آن با خم در فارسی، سوژه‌ای برای تعبیرات ادبی خاص شده که نشانۀ سرمستی شیعه از این بادۀ ولایت است، مثل: "باده بده ساقیا، ولی زخمّ "غدیر"". به این قطعۀ ادبی دقت کنید: "از خم "غدیر"، می ولایت می‌نوشیم و در کوچه‌های امامت، همراه نبوّت جاری می‌شویم و به یاد "غدیر" و ذی حجّه، آیه]] تلاوت می‌کنیم، "غدیر"، برکه نیست، بلکه دریایی است موّاج، که کشتی نجات در ساحل آن پهلو گرفته است. "غدیر"، ادامۀ مکّه است و از "غدیر" تا خدا، فاصله‌ای نیست. "غدیر"، تجلّی "علی" و تجلّی "خدا" ست. "غدیر"، بهانه‌ای برای کوچاندن غربت از قاب نگاه خستۀ شیعه است، نامی است درخشان بر تقویم شیعه. "غدیر"، مقدمۀ جوشش سبز در آخر الزّمان است. روزی از انتهای تاریخ، مردی غدیری خواهد آمد." و از این نمونه‌ها در تعابیر شعر و نثر فراوان است. ""غدیر" علی" هنوز هم چشمه‌ای لبریز از آب حیات و دریایی موّاج از کرامت‌هاست. "غدیر" دریایی از باور و بصیرت، در کویر حیرت و هامون ضلالت است، تا کام جان‌ها از آن سیراب شود. "غدیر" یک "کتاب مبین" است، سندی برای تداوم خطّ "رسالت" در جلوۀ "امامت". "غدیر"، برای تشنگان، چشمۀ زلال هدایت است، و برای ره گم کردگان، صراطی است که به "سنت پیامبر" منتهی می‌شود.
• "غدیر"، عید ولایت است. روز اکمال دین و اتمام نعمت، برنامه‌ای الهی برای حیرت‌زدایی از اذهان و اعمال امّت، در افقهای آیندۀ تاریخ. "غدیر"، تداوم خطّ رسالت، در آیینۀ "امامت" است. پس... "عاشورا" با "امامت" پیوند دارد، و "غدیر" با "کربلا" پیوسته است. اگر امّت، "غدیر" ها را پاس بدارند، "عاشورا"های مظلومیّت و کربلاهای خون و شهادت پیش نمی‌آید و خورشید امامت، در محاق خلافت قرار نمی‌گیرد. امّت بی‌امام، رمۀ بی‌چوپان است و گلۀ بی‌شبان و راه بی‌علامت و شب بی‌چراغ، کشتی بی‌ناخدا، دشت بی‌چشمه، قنات خشکیده و بی‌آب!... رهشناس‌تر از "مولود کعبه" کیست؟ و قاطع‌تر از "ابو تراب" و پسندیده‌تر از "مرتضی" و والاتر از"علی" کدام است؟ علی(ع)، "غدیر خم" را از دریای فضائلش به موج نشانده است و رسول گرامی اسلام، دست روی چهرۀ خوب و شایسته‌ای گذاشته است. علی، برگزیدۀ محمّد نیست، بلکه منتخب خداست و پیامبر فقط ابلاغگر پیام الهی نسبت به امامت اوست. "غدیر"، کاشتن بذر ولایت در جان‌هاست. "غدیر"، نشان دادن خورشید به گرفتاران ظلمت‌هاست. روز تکمیل دین و اتمام نعمت است. "عید اللّه الاکبر" است. عید آل محمد، عید هواداران حق و وفاداران به پیامبر. "غدیر"، عید عدالت و رهبری است، عید انسانیت و کمال‌طلبی است، عید شعله‌افکنی بر اندیشه‌ها، عید امیدآفرینی در دلهاست. "غدیر"، روز بشریت و روز "انسان" است. "غدیر"، تداوم "رسالت محمّد" در "ولایت علی" است. "غدیر"، عید "پیمان" و "میثاق" و "عهد" است." .

جستارهای وابسته

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: