سیاست‌های حکومتی امام علی

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن | امام علی در حدیث | امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

اسباب ماندگاری دولت‌ها

برپا داشتن عدالت‌: امام علی(ع): آن که به عدالتْ رفتار کند، خداوند، از دولتش پاسداری کند^[۱]. امام علی(ع): پایداری مملکت، در عدالت است^[۲]. امام علی(ع): خداوندِ سبحان، عدالت را استواری مردم، پاکی از ستم‌ها و گناهان، و سبب تحقق و اجرای اسلام، قرار داد^[۳]. امام علی(ع): هرگاه شهروندان، حقوق زمامدار را به جا آورند و زمامدار، حقوق شهروندان را به جا آورد، حق در میان آنان، عزیز گردد، و آیین دینداری بر پا شود، و نشانه‌های عدالت، استوار گردد، و سنت‌ها بر روش درست، جاری شوند، و در پرتو آن، زمانه به صلاح گراید، و بقای دولت، جای امیدواری باشد، و آرزوهای دشمنان، به ناامیدی گراید^[۴].
تدبیر نیکو: امام علی(ع): آن که سیاستی نیکو پیشه سازد، آقایی‌اش دوام یابد^[۵]. امام علی(ع): در پرتوِ سیاست نیکو، تربیتِ درست انجام گیرد^[۶].
رفتار نیکو امام علی(ع): رفتار نیکو، زیبایی قدرت و پناهگاه حکومت است^[۷].
بیداری و مراقبت از کارها: امام علی(ع): از نشانه‌های [پایداری‌] دولت، بیداری برای مراقبت کارهاست^[۸].

اسباب زوال دولت‌ها

ستمگری‌: امام علی(ع): بدترینِ حکمرانان، کسانی‌اند که بر شهروندان خود، ستم روا دارند^[۹]. امام علی(ع): آن که بر شهروندان خویش ستم ورزد، مخالفان خود را یاری رسانده است^[۱۰]. امام علی(ع)‌- به زیاد بن ابیه-: عدالتْ پیشه ساز و از بیداد و ستم بپرهیز؛ چرا که بیداد، به آوارگی وا دارد و ستم، شمشیر به میان آرد^[۱۱].
تدبیر نادرست‌: امام علی(ع): تدبیر نادرست، سبب هلاکت گردد^[۱۲]. امام علی(ع): با چهار چیز، بر پشت کردن [حکومت‌]، استدلال شود: تدبیر نادرست، زشتی اسراف، کمی عبرت گرفتن، و عذرخواهی فراوان^[۱۳].
خودکامگی‌: امام علی(ع)‌- از حکمت‌های منسوب به ایشان-: خودکامگی، حسادت را برانگیزد، و حسادتْ دشمنی آورد، و دشمنی، سبب اختلاف گردد، و اختلاف، باعث جدایی شود، و جدایی، سستی آورد، و سستی، سبب خواری گردد، و خواری، دولت را نابود سازد و نعمت‌ها را از میان بِبَرد^[۱۴].
ضایع کردن اصول و مبانی‌: امام علی(ع): استدلال شود بر پشت کردن حکومت‌ها به چهار چیز: ضایع کردن اصول [و مبانی‌]، چنگ زدن به فروع، به کار گماردن فرومایگان، و کنار گذاردن نخبگان^[۱۵].

توصیه‌هایی در روابط اجتماعی- سیاسی‌

دیگران را با خود سنجیدن‌: امام علی(ع)‌- از سفارش وی به فرزندش محمد بن حنفیه-: فرزندم! به تمام مردم نیکی‌ کن، چنان که دوست داری به تو نیکی شود، و برای آنان، خوش بخواه آنچه برای خویش خوش می‌داری، و زشت شمار از خود، آنچه را از دیگران زشت می‌شماری، و با تمام مردم، خُلق و خویت را نیک گردان، تا وقتی از آنان دور شدی، به سویت پَر کشند و هنگامی که مُردی، بر تو بگریند و بگویند: "ما از خداییم و به سوی او باز می‌گردیم" و از کسانی مباش که هنگام مرگشان گفته می‌شود: "سپاسْ خدای را که پرورنده جهانیان است!"^[۱۶].
پرهیز از دشمنی‌: امام علی(ع): بپرهیزید... از کینه هم را در دل داشتن و تخم نفاق در سینه کاشتن، و از هم بریدن و دست از یاری یکدیگر کشیدن^[۱۷]. امام علی(ع): اوج نادانی، دشمنی با مردم است^[۱۸].
وفا به پیمان‌: امام علی(ع): ای مردم! به درستی که وفا، همزاد راستی است، و هیچ سپری بازدارنده‌تر از آن نمی‌شناسم. آن که از چگونگی رستاخیزْ آگاه شود، دغلکاری نکند. در زمانه‌ای به سر می‌بریم که بسیاری از مردمان، دغلکاری را زیرکی دانسته‌اند و نادانان، آنها را چاره‌اندیشی خوانند^[۱۹].
استقلال فرهنگی‌: امام صادق(ع): امیرمؤمنان، همیشه می‌فرمود: "این امت، همیشه در نیک‌بختی به سر برَند تا وقتی که لباس بیگانگان را نپوشند و غذای بیگانگان را نخورند؛ اما وقتی چنین کردند، خداوند، آنان را به خواری اندازد"^[۲۰]^[۲۱].

پرسش‌های وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ «الإمام علی(ع): مَن عَمِلَ بِالعَدلِ حَصنَ اللهُ مُلکهُ» (غرر الحکم، ح ۸۷۲۲).
↑ «عنه(ع): ثَباتُ المُلک فِی العَدلِ» (المواعظ العددیة، ص ۵۴).
↑ «عنه(ع): جَعَلَ اللهُ- سُبحانَهُ- العَدلَ قِواماً لِلأَنامِ، وتَنزیهاً مِنَ المَظالِمِ وَالآثامِ، وتَسنِیةً لِلإِسلامِ» (غرر الحکم، ح ۴۷۸۹).
↑ «عنه(ع): إذا أدتِ الرعِیةُ إلَی الوالی حَقهُ، وأدی الوالی إلَیها حَقها عَز الحَق بَینَهُم، وقامَت مَناهِجُ الدینِ، وَاعتَدَلَت مَعالِمُ العَدلِ، وجَرَت عَلی‌ أذلالِهَا السنَنُ، فَصَلَحَ بِذلِک الزمانُ، وطُمِعَ فی بَقاءِ الدولَةِ، ویئِسَت مَطامِعُ الأَعداءِ» (نهج البلاغة، خطبه ۲۱۶).
↑ «الإمام علی(ع): مَن حَسُنَت سِیاسَتُهُ دامَت رِیاسَتُهُ» (غرر الحکم، ح ۸۴۳۸).
↑ «عنه(ع): بِحُسنِ السیاسَةِ یکونُ الأَدَبُ الصالِحُ» (الکافی، ج ۱، ص ۲۸، ح ۳۴).
↑ «عنه(ع): حُسنُ السیرَةِ جَمالُ القُدرَةِ، وحِصنُ الإِمرَةِ» (غرر الحکم، ح ۴۸۴۷).
↑ «عنه(ع): مِن أماراتِ الدولَةِ الیقَظَةُ لِحِراسَةِ الامورِ» (غرر الحکم، ح ۹۳۶۰).
↑ «عنه(ع): شَر الامَراءِ مَن ظَلَمَ رَعِیتَهُ» (غرر الحکم، ح ۵۷۱۷).
↑ «عنه(ع): مَن ظَلَمَ رَعِیتَهُ نَصَرَ أضدادَهُ» (غرر الحکم، ح ۷۸۱۵).
↑ «عنه(ع)- لِزِیادِ بنِ أبیهِ-: استَعمِلِ العَدلَ، وَاحذَرِ العَسفَ وَالحَیفَ؛ فَإِن العَسفَ یعودُ بِالجَلاءِ، وَالحَیفَ یدعو إلَی السیفِ» (نهج البلاغة، حکمت ۴۷۶).
↑ «الإمام علی(ع): سوءُ التدبیرِ سَبَبُ التدمیرِ» (غرر الحکم، ح ۵۵۷۱).
↑ «عنه(ع): یستَدَل عَلَی الإِدبارِ بِأَربَعٍ: سوءِ التدبیرِ، وقُبحِ التبذیرِ، وقِلةِ الِاعتِبارِ، وکثرَةِ الِاعتِذارِ» (غرر الحکم، ح ۱۰۹۵۸).
↑ «عنه(ع)- فِی الحِکمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ-: الِاستِئثارُ یوجِبُ الحَسَدَ، وَالحَسَدُ یوجِبُ البِغضَةَ، وَالبِغضَةُ توجِبُ الِاختِلافَ، وَالِاختِلافُ یوجِبُ الفُرقَةَ، وَالفُرقَةُ توجِبُ الضعفَ، وَالضعفُ یوجِبُ الذل، وَالذل یوجِبُ زَوالَ الدولَةِ وذَهابَ النعمَةِ» (شرح نهج البلاغة، ج ۲۰، ص ۳۴۵، ح ۹۶۱).
↑ «عنه(ع): یستَدَل عَلی‌ إدبارِ الدوَلِ بِأَربَعٍ: تَضییعِ الاصولِ، وَالتمَسک بِالفُروعِ، وتَقدیمِ الأَراذِلِ، وتَأخیرِ الأَفاضِلِ» (غرر الحکم، ح ۱۰۹۶۵).
↑ «الإمام علی(ع)- فی وَصِیتِهِ لِابنِهِ مُحَمدِ بنِ الحَنَفِیةِ-: یا بُنَی!... أحسِن إلی‌ جَمیعِ الناسِ کما تُحِب أن یحسَنَ إلَیک، وَارضَ لَهُم ما تَرضاهُ لِنَفسِک، وَاستَقبِح مِن نَفَسِک ما تَستَقبِحُهُ مِن غَیرِک، وحَسن مَعَ جَمیعِ الناسِ خُلُقَک، حَتی‌ إذا غِبتَ عَنهُم حَنوا إلَیک، وإذا مِت بَکوا عَلَیک. وقالوا: إنا للهِ وإنا إلَیهِ راجِعونَ، ولا تَکن مِنَ الذین یقالُ عِندَ مَوتِهِ: الحَمدُ للهِ رَب العالَمینَ» (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۸۷، ح ۵۸۳۴).
↑ «عنه(ع): اجتَنِبوا... مِن تَضاغُنِ القُلوبِ، وتَشاحُنِ الصدورِ، وتَدابُرِ النفوسِ، وتَخاذُلِ الأَیدی» (نهج البلاغة، خطبه ۱۹۲).
↑ «عنه(ع): رَأسُ الجَهلِ مُعاداةُ الناسِ» (غرر الحکم، ح ۵۲۴۷).
↑ «عنه(ع): أیهَا الناسُ! وإن الوَفاءَ تَوأَمُ الصدقِ، ولا أعلَمُ جُنةً أوقی‌ مِنهُ، وما یغدِرُ مَن عَلِمَ کیفَ المَرجِعُ، ولَقَد أصبَحنا فی زَمانٍ قَدِ اتخَذَ أکثَرُ أهلِهِ الغَدرَ کیساً، ونَسَبَهم أهلُ الجَهلِ فیهِ إلی‌ حُسنِ الحیلَةِ» (نهج البلاغة، خطبه ۴۱).
↑ «الإمام الصادق(ع): کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ(ع) یقولُ: لا تَزالُ هذِهِ الامةُ بِخَیرٍ ما لَم یلبَسوا لِباسَ العَجَمِ، ویطعَموا أطعِمَةَ العَجَمِ، فَإذا فَعَلوا ذلِک ضَرَبَهُم اللهُ بِالذل» (المحاسن، ج ۲، ص ۱۷۸، ح ۱۵۰۴).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۱۴-۳۱۹.

[1] «الإمام علی(ع): مَن عَمِلَ بِالعَدلِ حَصنَ اللهُ مُلکهُ» (غرر الحکم، ح ۸۷۲۲).

[2] «عنه(ع): ثَباتُ المُلک فِی العَدلِ» (المواعظ العددیة، ص ۵۴).

[3] «عنه(ع): جَعَلَ اللهُ- سُبحانَهُ- العَدلَ قِواماً لِلأَنامِ، وتَنزیهاً مِنَ المَظالِمِ وَالآثامِ، وتَسنِیةً لِلإِسلامِ» (غرر الحکم، ح ۴۷۸۹).

[4] «عنه(ع): إذا أدتِ الرعِیةُ إلَی الوالی حَقهُ، وأدی الوالی إلَیها حَقها عَز الحَق بَینَهُم، وقامَت مَناهِجُ الدینِ، وَاعتَدَلَت مَعالِمُ العَدلِ، وجَرَت عَلی‌ أذلالِهَا السنَنُ، فَصَلَحَ بِذلِک الزمانُ، وطُمِعَ فی بَقاءِ الدولَةِ، ویئِسَت مَطامِعُ الأَعداءِ» (نهج البلاغة، خطبه ۲۱۶).

[5] «الإمام علی(ع): مَن حَسُنَت سِیاسَتُهُ دامَت رِیاسَتُهُ» (غرر الحکم، ح ۸۴۳۸).

[6] «عنه(ع): بِحُسنِ السیاسَةِ یکونُ الأَدَبُ الصالِحُ» (الکافی، ج ۱، ص ۲۸، ح ۳۴).

[7] «عنه(ع): حُسنُ السیرَةِ جَمالُ القُدرَةِ، وحِصنُ الإِمرَةِ» (غرر الحکم، ح ۴۸۴۷).

[8] «عنه(ع): مِن أماراتِ الدولَةِ الیقَظَةُ لِحِراسَةِ الامورِ» (غرر الحکم، ح ۹۳۶۰).

[9] «عنه(ع): شَر الامَراءِ مَن ظَلَمَ رَعِیتَهُ» (غرر الحکم، ح ۵۷۱۷).

[10] «عنه(ع): مَن ظَلَمَ رَعِیتَهُ نَصَرَ أضدادَهُ» (غرر الحکم، ح ۷۸۱۵).

[11] «عنه(ع)- لِزِیادِ بنِ أبیهِ-: استَعمِلِ العَدلَ، وَاحذَرِ العَسفَ وَالحَیفَ؛ فَإِن العَسفَ یعودُ بِالجَلاءِ، وَالحَیفَ یدعو إلَی السیفِ» (نهج البلاغة، حکمت ۴۷۶).

[12] «الإمام علی(ع): سوءُ التدبیرِ سَبَبُ التدمیرِ» (غرر الحکم، ح ۵۵۷۱).

[13] «عنه(ع): یستَدَل عَلَی الإِدبارِ بِأَربَعٍ: سوءِ التدبیرِ، وقُبحِ التبذیرِ، وقِلةِ الِاعتِبارِ، وکثرَةِ الِاعتِذارِ» (غرر الحکم، ح ۱۰۹۵۸).

[14] «عنه(ع)- فِی الحِکمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ-: الِاستِئثارُ یوجِبُ الحَسَدَ، وَالحَسَدُ یوجِبُ البِغضَةَ، وَالبِغضَةُ توجِبُ الِاختِلافَ، وَالِاختِلافُ یوجِبُ الفُرقَةَ، وَالفُرقَةُ توجِبُ الضعفَ، وَالضعفُ یوجِبُ الذل، وَالذل یوجِبُ زَوالَ الدولَةِ وذَهابَ النعمَةِ» (شرح نهج البلاغة، ج ۲۰، ص ۳۴۵، ح ۹۶۱).

[15] «عنه(ع): یستَدَل عَلی‌ إدبارِ الدوَلِ بِأَربَعٍ: تَضییعِ الاصولِ، وَالتمَسک بِالفُروعِ، وتَقدیمِ الأَراذِلِ، وتَأخیرِ الأَفاضِلِ» (غرر الحکم، ح ۱۰۹۶۵).

[16] «الإمام علی(ع)- فی وَصِیتِهِ لِابنِهِ مُحَمدِ بنِ الحَنَفِیةِ-: یا بُنَی!... أحسِن إلی‌ جَمیعِ الناسِ کما تُحِب أن یحسَنَ إلَیک، وَارضَ لَهُم ما تَرضاهُ لِنَفسِک، وَاستَقبِح مِن نَفَسِک ما تَستَقبِحُهُ مِن غَیرِک، وحَسن مَعَ جَمیعِ الناسِ خُلُقَک، حَتی‌ إذا غِبتَ عَنهُم حَنوا إلَیک، وإذا مِت بَکوا عَلَیک. وقالوا: إنا للهِ وإنا إلَیهِ راجِعونَ، ولا تَکن مِنَ الذین یقالُ عِندَ مَوتِهِ: الحَمدُ للهِ رَب العالَمینَ» (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۸۷، ح ۵۸۳۴).

[17] «عنه(ع): اجتَنِبوا... مِن تَضاغُنِ القُلوبِ، وتَشاحُنِ الصدورِ، وتَدابُرِ النفوسِ، وتَخاذُلِ الأَیدی» (نهج البلاغة، خطبه ۱۹۲).

[18] «عنه(ع): رَأسُ الجَهلِ مُعاداةُ الناسِ» (غرر الحکم، ح ۵۲۴۷).

[19] «عنه(ع): أیهَا الناسُ! وإن الوَفاءَ تَوأَمُ الصدقِ، ولا أعلَمُ جُنةً أوقی‌ مِنهُ، وما یغدِرُ مَن عَلِمَ کیفَ المَرجِعُ، ولَقَد أصبَحنا فی زَمانٍ قَدِ اتخَذَ أکثَرُ أهلِهِ الغَدرَ کیساً، ونَسَبَهم أهلُ الجَهلِ فیهِ إلی‌ حُسنِ الحیلَةِ» (نهج البلاغة، خطبه ۴۱).

[20] «الإمام الصادق(ع): کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ(ع) یقولُ: لا تَزالُ هذِهِ الامةُ بِخَیرٍ ما لَم یلبَسوا لِباسَ العَجَمِ، ویطعَموا أطعِمَةَ العَجَمِ، فَإذا فَعَلوا ذلِک ضَرَبَهُم اللهُ بِالذل» (المحاسن، ج ۲، ص ۱۷۸، ح ۱۵۰۴).

[21] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۳۱۴-۳۱۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]