ابراهیم بن شعیب عقرقوفی

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابراهیم بن شعیب عقرقوفی در تراجم و رجال - ابراهیم بن شعیب عقرقوفی در تاریخ اسلامی

مقدمه

از اصحاب و راویان امام رضا(ع). ابراهیم بن شعیب عقرقوفی، منسوب به ناحیه عقرقوف، روستایی در منطقه دجیل از نواحی نهر عیسی است که فاصله‌اش تا بغداد چهار فرسخ بوده است^[۱]. بنا بر یک روایت جد وی صالح نام داشته است^[۲]. از زمان تولد، دوران حیات و زمان درگذشت ابن‌شعیب که جزو اصحاب و راویان امام رضا(ع) بود^[۳]، اطلاعی در دست نیست.

عدم آگاهی از زندگی‌نامه، تشابه اسمی و وجود برخی روایات که از نام ابراهیم بن شعیب بدون هیچ گونه لقبی^[۴] روایت نقل نموده‌اند، باعث شده در برخی منابع شخصیت‌های مختلفی با همین نام و با القاب متعدد، همچون ابراهیم بن شعیب کوفی، ابراهیم بن شعیب مزنی کوفی، ابراهیم بن شعیب بن میثم اسدی کوفی، از راویان امام صادق(ع)^[۵] و ابراهیم بن شعیب واقفی، از روایان امام کاظم(ع)^[۶] بنا بر احتمالات گوناگون یک شخصیت محسوب گردند. از جمله این افراد عقرقوفی است که دیدگاه‌های مختلفی درباره وی ارائه شده است.

گروهی معتقدند عقرقوفی همان ابراهیم بن شعیب واقفی است که زمان امام کاظم(ع) را نیز درک کرده و طوسی نام وی را به صورت جداگانه در زمره راویان ایشان و امام رضا(ع) ذکر کرده است. دلیل این گروه وجود دو روایت است که حاکی از ارتباط ابن‌شعیب واقفی با امام رضا(ع) می‌باشد. مورد نخست مربوط به روز عرفه است که امام رضا(ع) توسط غلام خویش آبی جهت نوشیدن به ابن‌شعیب واقفی داد. ماجرای دوم نیز در مسجد رسول الله(ص) رخ داد که طی آن امام رضا(ع) نام اجداد و فرزندان او را طی نامه‌ای توسط غلام خویش به اطلاعش رساند^[۷]. در صورت پذیرش این دیدگاه، برخی به دلیل واقفی مذهب بودن ابن‌شعیب، روایات او را غیر قابل اعتماد دانسته‌اند^[۸]. دسته دوم، دیدگاه نخست را بعید می‌دانند و معتقدند عقرقوفی شخصیتی مجزا از سایر افراد است، هر چند احتمال‌های متعددی درباره یکی بودن سایر شخصیت‌ها مطرح است^[۹]. کسانی که معتقد به دیدگاه دوم هستند، ضمن وارد نمودن ایرادات سندی و محتوایی بر روایات مذکور، اعتقاد دارند چنانچه عقرقوفی نیز واقفی بود، شیخ طوسی همچون سایرین آن را به صراحت یادآور می‌شد^[۱۰]. دسته سوم، ضمن بیان روایاتی که حاکی از ارتباط ابن‌شعیب واقفی از اصحاب امام کاظم(ع) با امام رضا(ع) است، از ابراهیم بن شعیب عقرقوف به عنوان شخصیتی جداگانه از اصحاب امام رضا(ع) نام برده‌اند^[۱۱]. به هر حال، از مجموع داده‌ها و مباحث گفته شده، می‌توان عقرقوفی را فردی مستقل از دیگران و از راویان امام رضا(ع) محسوب کرد.^[۱۲].^[۱۳]

ابراهیم بن شعیب در رضانامه

از اهالی عراق و در زمره یاران امام کاظم(ع) قرار داشت که بعد از شهادت امام(ع) به مذهب واقفی گرائید. او می‌گوید: «من در مسجد رسول الله(ص) نشسته بودم. مردی از اهل مدینه نیز در کنار من نشسته بود. از من پرسید: اهل کجایی؟ گفتم: اهل عراق. از او پرسیدم: تو کیستی؟ گفت: غلام ابو الحسن علی بن موسی الرضا(ع). گفتم: با تو کاری دارم. پرسید: کارت چیست؟ گفتم: نامه دارم، می‌خواهم آن را به مولایت بدهی. آن مرد قبول کرد و من از مسجد خارج شدم و کاغذی خریدم و در آن، بعد از بسم الله الرحمن الرحیم نوشتم: پدران تو به ما خبر می‌دادند از چیزهایی که در آن برهان و دلایلی بود، و من دوست دارم به من خبر بدهی از اسم من و اسم پدرم و فرزندم. سپس نوشته را مهر کردم و به آن مرد دادم. روز بعد، نوشته‌ام را مهر شده دریافت کردم. آن را گشودم؛ در پایین نامه نوشته بود: بسم الله الرحمن الرحیم. ای ابا ابراهیم، از پدران تو شعیب و صالح‌اند و از فرزندانت محمد و علی و فلان و فلان. بعد از پی بردن حقیقت امر، به امامت امام رضا(ع) ایمان آوردم»^[۱۴].^[۱۵]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۷؛ تنقیح المقال، ج۴، ص۶۱.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۶۵.
↑ رجال الطوسی، ص۳۵۳.
↑ اختیار معرفة الرجال، ص۴۶۹-۴۷۱.
↑ اختیار معرفة الرجال، ص۱۵۷.
↑ اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۲.
↑ منهج المقال، ج۱، ص۲۷۸-۲۹۰.
↑ خلاصة الأقوال، ص۳۱۳.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۶۴؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۶.
↑ تنقیح المقال، ج۴، ص۶۴؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۶؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۴.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۱۱-۲۱۳.
↑ منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۲۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ قاموس الرجال، محمدتقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول، ۱۴۲۲ق؛ معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، محمد بن علی استر آبادی (۱۰۲۸ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت طلب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۲۲ق.
↑ شریعت‌جو، منیره، مقاله «ابراهیم بن شعیب عقرقوفی»، دانشنامه امام رضا ص ۳۴۹.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۳۲- ۲۳۴.
↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۳۸.

اصحاب امام رضا (ع)

[1] معجم البلدان، ج۴، ص۱۳۷؛ تنقیح المقال، ج۴، ص۶۱.

[2] تنقیح المقال، ج۴، ص۶۵.

[3] رجال الطوسی، ص۳۵۳.

[4] اختیار معرفة الرجال، ص۴۶۹-۴۷۱.

[5] اختیار معرفة الرجال، ص۱۵۷.

[6] اختیار معرفة الرجال، ص۳۳۲.

[7] منهج المقال، ج۱، ص۲۷۸-۲۹۰.

[8] خلاصة الأقوال، ص۳۱۳.

[9] تنقیح المقال، ج۴، ص۶۴؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۰۴-۲۰۶.

[10] تنقیح المقال، ج۴، ص۶۴؛ قاموس الرجال، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۶؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۱۴۴.

[11] معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۲۱۱-۲۱۳.

[12] منابع: اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه فردوسی، ۱۳۴۸ش؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، بی تا، تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق، خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۲۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق؛ قاموس الرجال، محمدتقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول، ۱۴۲۲ق؛ معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق؛ منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، محمد بن علی استر آبادی (۱۰۲۸ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت طلب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۲۲ق.

[13] شریعت‌جو، منیره، مقاله «ابراهیم بن شعیب عقرقوفی»، دانشنامه امام رضا ص ۳۴۹.

[14] معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۳۲- ۲۳۴.

[15] محمدی، حسین، رضانامه ص ۳۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]