ابراهیم بن اسحاق نهاوندی

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابراهیم بن اسحاق نهاوندی در تراجم و رجال - ابراهیم بن اسحاق نهاوندی در تاریخ اسلامی

مقدمه

از راویان امام رضا(ع). ابراهیم بن اسحاق احمری نهاوندی، مکنی به ابو اسحاق^[۱]، محدث قرن سوم قمری و از راویان امام رضا(ع) شمرده شده است^[۲]. بنا به گفته سمعانی، احمری نسبتی است به احمر قبیله بطنی از «أزد»^[۳]. اما أزد خود بر چند قسم است^[۴] که همگی از تیره‌های عربی هستند و این البته با موطن او که از اهالی روستای اسفیدهان (اسفیدان امروزی) از نواحی نهاوند است^[۵]. به هر حال شیخ طوسی نامش را علاوه بر آنچه ذکر شد، «الاعجمی» (العجمی) نیز آورده است^[۶]، که خود بر غیر عرب بودن وی اشاره دارد. از زندگی ابراهیم اطلاع چندانی در منابع وجود ندارد. وی در متون روایی شیعه، در سلسله روایات نسبتاً زیادی قرار دارد که با واسطه از امام سجاد(ع)^[۷]، امام باقر(ع)^[۸]، امام صادق(ع)^[۹] و امام کاظم(ع)^[۱۰] نقل می‌شود و علاوه بر اینها، دو روایت از امام رضا(ع) نیز دارد که بر اساس نقل محدثان، یکی از آنها را که درباره نماز خواندن پدر حضرت در دهه آخر ماه رمضان است، با چند واسطه نقل کرده است^[۱۱] و دیگری را گویا مستقیماً و بدون واسطه از آن حضرت نقل می‌کند^[۱۲]. این روایت در مورد ثواب زیارت ایشان است که می‌فرماید: «هر کس مرا زیارت کند، در روز قیامت در سه موطن سخت به دیدنش می‌آیم: هنگامی که کتاب اعمالش را به دستش می‌دهند، در صراط و در میزان». طبق شواهدی که وجود دارد، او در اواخر قرن سوم، هنوز در قید حیات بوده است، چنان‌که روایاتی که ابوسلیمان احمد بن هوده ابی‌هراسه باهلی در سال ۲۶۳^[۱۳] یا ۲۷۳^[۱۴] یا ۲۹۳ق از وی شنیده^[۱۵] و نیز آنچه ظفر بن حمدون بن احمد بادرانی به سال ۲۹۵ق از وی در منزلش در فارسان شنیده^[۱۶]، حاکی از آن است. در این صورت، نقل مستقیم وی از امام رضا(ع) چندان مقرون به واقع به نظر نمی‌رسد و طبعاً وی را باید از راویان با واسطه آن حضرت بر شمرد و روایت مذکور نیز باید مرسل باشد، چنانکه شیخ مفید آن را بدین گونه ذکر می‌کند^[۱۷]، مگر بتوان در گزاره‌های پیشین خدشه کرد با وی را از معمرین دانست، هر چند گواهی برای آن نمی‌توان ارائه کرد.

به هر حال، ابواسحاق نزد رجائیون شیعه مورد تأیید واقع نشده و همگی وی را ضعیف در حدیث، متهم در دین^[۱۸] و کسی می‌دانند که روایات صحیح و سقیم را در هم می‌آمیخت^[۱۹] از این رو برخی از عمل به روایاتش پرهیز داشتند^[۲۰]. هر چند دسته‌ای از نوشته‌های وی را خالی از بنیاد و قوام نمی‌دانند^[۲۱]، چنانکه ابن شهر آشوب، در عین اینکه او را متهم در حدیث می‌خواند، اما کتاب‌های وی را استوار و محکم می‌شمارد^[۲۲]. کتاب‌های ابواسحاق بسیار و در موضوعات مختلف است، مانند الصیام، المتعة، الدواجن، جواهر الاسرار الکبیر، النوادر، الغیبة، مقتل ابوعبدالله الحسین(ع)^[۲۳] (این کتاب را ابواحمد قاسم بن محمد همدانی در سال ۲۶۹ق از او روایت کرده است)^[۲۴] المسبعة، خوارق الاسرار^[۲۵]، المأکل، الجنائز، الصید و نفی ابوذر^[۲۶]. نگاهی به عناوین نوشته‌های او، حاکی از تعلق فکری‌اش به مکتب شیعی است، چنانکه بغدادی به تشیع او تصریح می‌کند^[۲۷]. از زمان درگذشت وی اطلاعی در دست نیست.^[۲۸].^[۲۹]

جستارهای وابسته

منابع

شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسحاق نهاوندی»، دانشنامه امام رضا ج۱

اصحاب امام رضا (ع)

پانویس

↑ الرجال، ابن غضائری، ج۱، ص۳۷.
↑ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۲۱.
↑ الأنساب، سمعانی، ج۱، ص۱۲۴.
↑ معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۸.
↑ الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.
↑ الفهرست، طوسی، ص۴۲.
↑ المحاسن، ج۲، ص۳۸۰.
↑ الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.
↑ الأمالی، طوسی، ص۳۱۹.
↑ الاختصاص، ص۵۹.
↑ الاستبصار، ج۱، ص۴۶۶.
↑ کامل الزیارات، ص۵۰۶؛ تهذیب الأحکام، ج۶ ص۸۵.
↑ کتاب الغیبة، نعمانی، ص۳۰۰.
↑ کتاب الغیبة، نعمانی، ص۱۲۶، ۲۱۰، ۳۱۳، ۳۲۷.
↑ کتاب الغیبة، نعمانی، ص۶۵، ۲۵۵.
↑ الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.
↑ المقنعة، ص۴۷۹.
↑ کتاب الرجال، این داود، ص۲۲۶؛ معالم العلماء، ص۴۳.
↑ الرجال، ابن غضائری، ص۳۹.
↑ رجال النجاشی، ص۱۹۱؛ رجال الطوسی، ص۴۱۴؛ خلاصة الأقوال، ص۱۹۸.
↑ کتاب الرجال، ابن داود، ص۲۲۶.
↑ معالم العلماء، ص۴۳.
↑ الفهرست، طوسی، ص۷.
↑ رجال النجاشی، ص۱۹؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۲۳.
↑ لسان المیزان، ج۱، ص۳۲.
↑ الاستبصار، ج۴، ص۳۳۵.
↑ إیضاح المکنون، ج۲، ص۳۱؛ معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۱.
↑ منابع: الاختصاص، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری - سید محمود زرندی، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تحقیق: عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، اول، ۱۳۸۲ق؛ إیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، اسماعیل باشا بن محمد امین بغدادی (۱۳۳۹ق)، تصحیح: محمد شرف الدین بالتقیا - رفعت بیلگه کلیسی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، بی تا؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)؛ تحقیق: سیدمحمدصادق بحر العلوم، قم، مکتبة الرضی، دوم، ۱۴۰۲ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق، الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، سوم، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۳۶۵ش، الفهرست (فهرست کتب الشیعة و أصولهم)، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی، اول، ۱۴۲۰ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی، قم، نشر الفقاهة اول، ۱۴۱۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سیدمحمدصادق بحرالعوم، نجف - قم، المطبعة الحیدریة - انتشارات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم معروف به نعمانی (قرن ۴ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق، المحاسن، احمد بن محمد برقی (۲۷۴ق)، تحقیق: سیدجلال الدین محدث حسینی، قم، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۱ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ معالم العلماء، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب (۵۸۸ق)، قم، بینا، بی تا، معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۹ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، مکتبة المثنی - دار إحیاء التراث العربی، بی تاء المقنعة، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، دوم، ۱۴۱۰ق.
↑ شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسحاق نهاوندی»، دانشنامه امام رضا ص ۳۳۸.

[1] الرجال، ابن غضائری، ج۱، ص۳۷.

[2] مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۱۲۱.

[3] الأنساب، سمعانی، ج۱، ص۱۲۴.

[4] معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۸.

[5] الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.

[6] الفهرست، طوسی، ص۴۲.

[7] المحاسن، ج۲، ص۳۸۰.

[8] الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.

[9] الأمالی، طوسی، ص۳۱۹.

[10] الاختصاص، ص۵۹.

[11] الاستبصار، ج۱، ص۴۶۶.

[12] کامل الزیارات، ص۵۰۶؛ تهذیب الأحکام، ج۶ ص۸۵.

[13] کتاب الغیبة، نعمانی، ص۳۰۰.

[14] کتاب الغیبة، نعمانی، ص۱۲۶، ۲۱۰، ۳۱۳، ۳۲۷.

[15] کتاب الغیبة، نعمانی، ص۶۵، ۲۵۵.

[16] الأمالی، طوسی، ص۴۰۶.

[17] المقنعة، ص۴۷۹.

[18] کتاب الرجال، این داود، ص۲۲۶؛ معالم العلماء، ص۴۳.

[19] الرجال، ابن غضائری، ص۳۹.

[20] رجال النجاشی، ص۱۹۱؛ رجال الطوسی، ص۴۱۴؛ خلاصة الأقوال، ص۱۹۸.

[21] کتاب الرجال، ابن داود، ص۲۲۶.

[22] معالم العلماء، ص۴۳.

[23] الفهرست، طوسی، ص۷.

[24] رجال النجاشی، ص۱۹؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۲۳.

[25] لسان المیزان، ج۱، ص۳۲.

[26] الاستبصار، ج۴، ص۳۳۵.

[27] إیضاح المکنون، ج۲، ص۳۱؛ معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۱.

[28] منابع: الاختصاص، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری - سید محمود زرندی، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأنساب، عبدالکریم بن محمد معروف به سمعانی (۵۶۲ق)، تحقیق: عبدالرحمن معلمی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، اول، ۱۳۸۲ق؛ إیضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، اسماعیل باشا بن محمد امین بغدادی (۱۳۳۹ق)، تصحیح: محمد شرف الدین بالتقیا - رفعت بیلگه کلیسی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، اول، بی تا؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ خلاصة الأقوال (رجال العلامة الحلی)، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)؛ تحقیق: سیدمحمدصادق بحر العلوم، قم، مکتبة الرضی، دوم، ۱۴۰۲ق، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، محمد محسن بن علی منزوی معروف به آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق)، بیروت، دار الأضواء، سوم، ۱۴۰۳ق، الرجال، احمد بن حسین واسطی معروف به ابن غضائری (۴۵۰ق)، تحقیق: محمدرضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، سوم، ۱۴۱۵ق؛ رجال النجاشی، احمد بن علی معروف به نجاشی (۴۵۰ق)، تحقیق: سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۳۶۵ش، الفهرست (فهرست کتب الشیعة و أصولهم)، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی، اول، ۱۴۲۰ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی، قم، نشر الفقاهة اول، ۱۴۱۷ق، کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سیدمحمدصادق بحرالعوم، نجف - قم، المطبعة الحیدریة - انتشارات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم معروف به نعمانی (قرن ۴ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق؛ لسان المیزان، احمد بن علی معروف به ابن حجر عسقلانی (۸۵۲ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۳۹۰ق، المحاسن، احمد بن محمد برقی (۲۷۴ق)، تحقیق: سیدجلال الدین محدث حسینی، قم، دار الکتب الإسلامیة، اول، ۱۳۷۱ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ معالم العلماء، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن شهر آشوب (۵۸۸ق)، قم، بینا، بی تا، معجم البلدان، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۹ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، مکتبة المثنی - دار إحیاء التراث العربی، بی تاء المقنعة، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، دوم، ۱۴۱۰ق.

[29] شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسحاق نهاوندی»، دانشنامه امام رضا ص ۳۳۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]