محتوای دعای ندبه چیست؟ (پرسش)

محتوای دعای ندبه چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت
مدخل اصلی	دعای ندبه
تعداد پاسخ	۴ پاسخ

محتوای دعای ندبه چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

دعای ندبه چه تناسبی با امام زمان دارد؟ (پرسش)

پاسخ جامع اجمالی

• از دعاهای مشهور که مستحب است در چهار عید "فطر، قربان، غدیر و روز جمعه" خوانده شود، "دعای ندبه" است. همواره بسیاری از منتظران ظهور دولت حق و حکومت جهانی اسلام، خواندن آن را شعار خود قرار داده و به وسیلۀ آن، با حضرت ولی عصر (ع) به نجوا می‌‏پردازند. ندبه، به معنای فراخوانی و نیز گریه و ناله است. این دعای شریف، مشتمل بر استغاثه و استمداد از حضرت ولی عصر (ع) و تأسّف بر غیبت و گریه از فراق آن بزرگوار است؛ از این‌‏رو به این نام شهرت یافته است.
• این دعا از هشت فراز تشکیل شده است که با یکدیگر مرتبط بوده و در مجموع، یک منظومۀ منظم و منسجم را سامان داده است:

1. حمد و صلوات و ثنای بر قضا‏: این دعا با حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت (ع) آغاز می‌‏شود. در آداب دعا بیان شده است که با نام خداوند و تحمید و تمجید او و صلوات بر محمد (ص) و آل او انجام گیرد که این امر، در این دعا، به زیبایی به چشم می‌‌خورد. در ادامه، حمد و ثنای دوباره بر جریان قضای الهی نسبت به اولیائش بیان می‌‌شود، در واقع دربردارندۀ همۀ دعا به نحو اجمال است که با عباراتی مختصر، مضامین بعدی دعا را مورد اشاره قرار می‏‌دهد: «بارخدایا! ستایش فقط تو را سزاست بر آن قضا و قدری که دربارۀ‏ اولیا و نمایندگانت جاری شد... و آنان را سبب دست‏‌آویزی به سویت و وسیله‌‏ای برای خشنودی محضت قرار دادی».
2. سپاس به درگاه الهی برای نعمت بزرگ وحی و نبوت و ولایت و امامت: در فرازهای ابتدایی دعا، ویژگی اولیای الهی به ویژه زهد و بی‌رغبت بودن به مادیات و علت این گزینش و اصطفاء که همان وفای به عهد و پیمانی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید می‌‌گردد که این حجت‌های الهی، واسطۀ درگاه خداوند و راه رسیدن به رضایت و خشنودی حق تعالی هستند.
3. ضرورت وحی و نبوت و خالی نبودن زمین از حجت «فَبَعْضٌ أَسْکَنْتَه‏.... فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی»: در این بخشِ از دعا، به پیامبران بزرگ الهی که صاحب دین و شریعت بودند با برشمردن برخی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است که به نوعی تاریخ از آغاز تا تکامل‏ بیان شده و این پیامبران عبارت است از: حضرت آدم (ع)، حضرت نوح (ع)، حضرت ابراهیم (ع)، حضرت موسی (ع)، و حضرت عیسی (ع) که هر کدام از اینان صاحب شریعت بودند. خداوند برای هر یک از آنها جانشینانی قرار داد تا زمین هرگز از حجت خالی نماند، دین پابرجا و حجت بر بندگان تمام باشد و حق از بین نرود و هیچ کس بهانه‌ای نداشته باشد که بگوید چرا پیامبری برایمان نفرستادی که ما را انذار کند! و راهنمایی برایمان قرار ندادی! که در نتیجه از آیات تو پیروی می‌‌کردیم و خوار و ذلیل نمی‌شدیم! باید توجه داشت این بخش‌ها با وجود جامعه معنا می‌یابد؛ زیرا بدون جامعه چگونه می‌توان فراز «تا حق از میان نرود و باطل بر اهلش غلبه نکند» را فهمید و معنا کرد؛ لذا اقامۀ دین بدون جامعه امکان ندارد و این ضرورت جامعۀ اسلامی را بیان می‌کند.
4. شریعت خاتم انبیاء حضرت محمد (ص) و اهل بیت طاهرینش (ع): در سلسلۀ پیامبران به حضرت رسول می‌رسد که آورندۀ دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین از سوی خداوند است و سرانجام بر همۀ دین‌ها غلبه پیدا خواهد کرد. در این فراز از دعا، عصمت اهل بیت (ع) با ذکر آیۀ تطهیر تاکید می‌‌گردد و ماجرای مودّت اهل بیت به عنوان اجر رسالت و وظیفۀ امت در برابر آنان و سرِّ این وظیفه بیان می‌‌شود.
5. امامت و فضائل امیرالمؤمنین علی (ع) و مظلومیت‌های خاندان رسالت: نصب امیر مؤمنان (ع) به امامت و ولایت و اشاره به حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث مدینة العلم، موضوع وصایت و اخوّت آن حضرت با پیامبر و اینکه او ساقی کوثر است و شیعیانش رستگارند و اینکه پس از پیامبر، دورۀ "قتال بر تأویل" بود و وی با ناکثین و قاسطین و مارقین جنگید و سران کفر و شرک و نفاق را درهم کوبید و در دل آنان کینه‌های بدر و خیبر و حنین را نهاد و سرانجام به دست شقی‌ترین فرد به شهادت رسید. سپس اشاره به قضایای پس از پیامبر و دشمنی قریش با او و کنار زدنش از خلافت و آواره ساختن فرزندانش و مظلومیت‌های خاندان رسالت دارد. در این بخش از انتقام‌گیری امام زمان از خون‌های به ناحق ریختۀ اهل بیت و احیاگری او نسبت به دین خدا و اعادۀ شکوه مکتب و قبله و نبرد با بدعت‌ها و تحریف‌ها و تجدید عدالت علوی سخن به میان می‌آید. از این جهت دعای ندبه را می‌توان منشور خط علوی و مظلومیت شیعه دانست که به فلسفۀ غیبت امام زمان (ع) و اعتقاد به ظهور منجی و احیای کتاب و سنّت گره می‌خورد.
6. موعود امم، بقیة الله الاعظم (ع) و بی‌قراری منتظرانِ: در این بخش از دعا با تعبیر "أَیْنَ " در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ حضرت و جایگاه و منزلت ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و ندبه خوان حزن و غم خود را در فراق مولایش و شرح درد اشتیاقش را با سوز و گداز ابراز می‌‌کند و خطاب به حضرت چنین می‌‌گوید: پدر و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد....
7. استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت: دعای ندبه ترکیبی از دعا و زیارت است؛ یعنی در فرازهایی از آن مخاطبِ ندبه خوان، خلیفة الله یعنی امام و محبوب منتظران بقیة الله الاعظم است و به نجوای با ایشان می‌‌پردازد و در فرازهایی مخاطب خودِ "الله" است و از او می‌‌خواهد تا هرچه زودتر بلای غیبت پایان یابد و با ظهورش نعمت بر ما تمام شود. این فراز از دعای ندبه بیش‌ترین قسمت دعا و متناسب با امام عصر (ع) و فریادخواهی از ایشان است: «خدایا! تویی تنها برطرف‌‏کننده گرفتاری‌‏ها و سختی‌‏ها».
8. دعا‌های پایانی و واسطۀ فیض بودن امام زمان (ع): در این فرازهای پایانی حدود ۲۷ خواسته از خداوند متعال درخواست می‌‌کنیم، آن هم با یک ویژگی خاص یعنی با تعبیرِ "به"، یعنی به واسطۀ فیض بودن امام در نعمت‌های الهی اشاره می‌‌کنیم و این چنین حاجت خود را طلب می‌‌نماییم: «خدایا! حق را به واسطه حضرت مهدی برپا دار و به واسطه او باطل را نابود گردان..».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «فرهنگنامه مهدویت» در این‌باره گفته است: «گرچه موضوع و مناسبت آن استغاثه به حضرت مهدی (ع) است، لکن حاوی فضایل اهل بیت (ع) و ماجرای مظلومیت خاندان رسالت و ذکر جایگاه حضرت امیر و فضایل اوست. در سلسلۀ پیامبران به حضرت رسول می‌رسد و ماجرای مودّت اهل بیت به عنوان اجر رسالت و حادثۀ غدیر و نصب امیر مؤمنان (ع) به امامت و ولایت و اشاره به حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث مدینة العلم، موضوع وصایت و اخوّت آن حضرت با پیامبر و اینکه او ساقی کوثر است و شیعیانش رستگارند و اینکه پس از پیامبر، دورۀ "قتال بر تأویل" بود و وی با ناکثین و قاسطین و مارقین جنگید و سران کفر و شرک و نفاق را درهم کوبید و در دل آنان کینه‌های بدر و خیبر و حنین را نهاد و سرانجام به دست شقی‌ترین فرد به شهادت رسید. سپس اشاره به قضایای پس از پیامبر و دشمنی قریش با او و کنار زدنش از خلافت و آواره ساختن فرزندانش و مظلومیت‌های خاندان رسالت دارد. در بخش مربوط به امام زمان نیز از انتقام‌گیری او از خون‌های به ناحق ریختۀ اهل بیت و احیاگری او نسبت به دین خدا و اعادۀ شکوه مکتب و قبله و نبرد با بدعت‌ها و تحریف‌ها و تجدید عدالت علوی سخن به میان می‌آید. دعای ندبه را می‌توان منشور خط علوی و مظلومیت شیعه دانست که به فلسفۀ غیبت امام زمان (ع) و اعتقاد به ظهور منجی و احیای کتاب و سنّت گره می‌خورد. بی‌‏گمان یکی از احساسات اصیل و حقیقی انسان که ریشه در فطرت او دارد، توجّه به نیایش و ارتباط با مبدأ آفرینش و جهان غیب و آفریدگار هستی است.. از جمله دعاهای مشهور که مستحب است در چهار عید "عید فطر، عید قربان، عید غدیر و روز جمعه" خوانده شود، "دعای ندبه" است. همواره بسیاری از مؤمنان، مشتاقان و منتظران ظهور دولت حق و حکومت جهانی اسلام و ارادتمندان حضرت ولی عصر (ع) خواندن آن را شعار خود قرار داده و در مناسبت‌‏ها و فرصت‌‏های معین، به وسیله آن، با آن رهبر پنهان از نظر، به نجوا می‌‏پردازند.. ندبه، به معنای فراخوانی و نیز گریه و ناله است. این دعای شریف، مشتمل بر استغاثه و استمداد از حضرت ولی عصر (ع) و تأسّف بر غیبت و گریه از فراق آن بزرگوار است؛ از این‌‏رو به این نام شهرت یافته است.. این دعا از چهار فراز تشکیل شده است که با یکدیگر مرتبط بوده و در مجموع، یک منظومه منظم و منسجم را سامان داده است: فراز اول: حمد و صلوات‏: این دعا با حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر گرامی اسلام (ص) و اهل بیت (ع) آغاز می‌‏شود. ستایش، مخصوص پروردگار جهانیان است و درود و سلام مخصوص خداوند سبحانه و تعالی بر آقای ما، پیامبرش و خاندان او باد.. فراز دوم: ثنای بر قضاء: این فراز که با حمد و ثنای دوباره بر جریان قضای الهی نسبت به اولیایش شروع می‌‏شود، در واقع دربردارنده همه دعا به نحو اجمال است که با عباراتی مختصر، مضامین بعدی دعا را مورد اشاره قرار می‏‌دهد: بارخدایا! ستایش فقط تو را سزا است بر آن قضا و قدری که درباره‏ اولیا و نمایندگانت جاری شد ... و آنان را سبب دست‏‌آویزی به سویت و وسیله‌‏ای برای خشنودی محضت قرار دادی.. فراز سوم: تاریخ، از آغاز تا تکامل‏ در سومین فراز از این دعای شریف، ماجرای تفصیلی قضا و حکم الهی درباره اولیایش بررسی می‌‏شود که در آن، نقطه شروع تاریخ بشریت و تحوّلات اساسی و در نهایت، سیر تکاملی آن به سوی عصر حاکمیت حضرت بقیة اللّه (ع) که اوج تقرّب جامعه‌ا‏ی بشری به خدای متعال و هدف نهایی از خلقت است، مورد توجه واقع می‌‏شود. این فراز با عبارت " فَبَعْضٌ‏ أَسْكَنْتَهُ‏ جَنَّتَك‏‏ ‏‏‏" آغاز و با جمله " وَ نَحْنُ‏ نَقُولُ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ رَبِ‏ الْعالَمِين‏‏‏ ‏‏‏" به پایان می‌‏رسد.. فراز چهارم: استغاثه و طلب‏: استغاثه به درگاه حضرت حق، آخرین فراز از دعای ندبه را به خود اختصاص می‌‏دهد: خدایا! تویی تنها برطرف‌‏کننده گرفتاری‌‏ها و سختی‌‏ها .... لازم به یادآوری است از آنجایی که برخی در این دعا و سند آن پرسش‌‏هایی را مطرح کرده‌‏اند در پاسخ کتاب‌‏های فراوانی نگاشته شده که برخی بدین قرارند: فروغ ولایت در دعای ندبه، اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی، موعودشناسی و پاسخ به شبهات اثر علی ‎اصغر رضوانی، با دعای ندبه در پگاه جمعه، اثر علی اکبر مهدی‌پور».

۲. حجت الاسلام و المسلمین محدثی؛
جواد محدثی حجت الاسلام و المسلمین جواد محدثی در کتاب «فرهنگ غدیر» در این‌باره گفته‌ است: «دعای ندبه از دعاهایی است که در صبح جمعه در استغاثه و ندبه نسبت به حضرت مهدی (ع) خوانده می‌شود».

۳. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛

عباس رحیمی حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی، در کتاب «امید فردا» در این‌باره گفته است: «دعای ندبه از دعاهایی است که در اعیاد اسلامی، از جمله در نیمه شعبان روز ولادت امام عصر (ع) و روز عید فطر و قربان و جمعه خوانده می‌شود. این دعا مضامین عالی دارد و تقریباً سه بخش دارد که بخش اول آن تاریخچه حوادث و مصائبی است که بر اسلام و اهل بیت (ع) وارد شده و در قسمت دوم آن معرفی امام عصر (ع) و قسمت سوم آن ترکیبی از دعا و تضرّع و ناله به پیشگاه امام عصر (ع) است. بیش‌ترین قسمت دعا، متناسب با امام عصر (ع) و فریادخواهی از ایشان است».

۴. حجت الاسلام و المسلمین اباذری؛

محمود اباذری حجت الاسلام و المسلمین محمود اباذری، در کتاب «ادعیه و زیارات مهدوی» در این‌باره گفته است: «آداب دعا «  الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين‏،...وَ سَلَّمَ تَسْلِيما»؛ در آداب دعا بیان شده است که با نام خداوند و تحمید و تمجید او و صلوات بر محمد (ص) و آل او انجام گیرد که این امر، در این دعا، به زیبایی به چشم می‌‌خورد. سپاس به درگاه الهی برای نعمت بزرگ وحی و نبوت و ولایت و امامت «  اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْد... وَ الْوَسِيلَةَ إِلَى رِضْوَانِك‏». انسان در نیکوترین سرشت توسط احسن الخالقین آفریده شد و استعداد بالقوه‌ای در وجود او قرار داده شد که می‌‌تواند به اعلی علیین پر بکشد و سعادت و رستگاری دنیا و عقبا را نصیب خود نماید. لازمه این امر، وجود انسان‌هایی برگزیده است که خود در اوج و قله این راه باشند و از همه هواها و تعلقات آزاد بوده و از هرگونه آلودگی، پاک و دارای مقام عصمت باشند تا بتوانند سکان‌ کشتی هدایت را به دست بگیرند و برای سالکان الی الله الگوی کاملی باشند.خداوند در این باره می‌‌فرماید: "به اینها بگو اگر ملائکه (مثل آدمیان) در زمین راه می‌‌رفتند و سکونت داشتند، ما از آسمان ملکی را فرود می‌‌آوردیم که رسول باشد". یعنی اگر فرشتگان نیز در روی زمین ساکن می‌‌شدند، حتماً لازم بود از سوی خداوند هادیانی برای آنان فرستاده شود و رابطه بین زمین و آسمان و عالم غیب و شهود پیوسته برقرار باشد. در بیان مرحوم علامه طباطبایی، قید « الارض » بیانگر این ضرورت است. در فرازهای ابتدایی این دعا، ویژگی این اولیای الهی به ویژه زهد و بی‌رغبت بودن به مادیات، و علت این گزینش و اصطفاء که همان وفای به عهد و پیمانی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید می‌‌گردد که این حجت‌های الهی، واسطه درگاه خداوند و راه رسیدن به رضایت و خشنودی حق تعالی هستند. ۳. ضرورت وحی و نبوت و خالی نبودن زمین از حجت « فَبَعْضٌ أَسْكَنْتَه‏.... فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزى‏ ». در این بخشِ از دعا، به پیامبران بزرگ الهی که صاحب دین و شریعت بودند با برشمردن برخی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است. این پیامبران عبارت است از: حضرت آدم (ع)، حضرت نوح (ع)، حضرت ابراهیم (ع)، حضرت موسی (ع)، و حضرت عیسی (ع). در ادامه اشاره به چند مطلب ضروری است: هر کدام از اینان صاحب شریعت بودند. خداوند برای هر یک از آنها جانشینانی را قرار داد تا هر کدام بر اساس زمان تعیین شده، از آن دین نگهبانی کنند. دلیل اینکه زمین هرگز از حجت خالی نیست، موارد زیر است: دین پابرجا و استوار بماند؛ حجت بر بندگان تمام باشد؛ حق از بین نرود و باطل بر اهل آن دین غلبه نکند؛ هیچ کس بهانه‌ای نداشته باشد که بگوید چرا پیامبری برایمان نفرستادی که ما را انذار کند! و راهنمایی برایمان قرار ندادی! که در نتیجه از آیات تو پیروی می‌‌کردیم و خوار و ذلیل نمی‌شدیم!. با وجود سنت استمرار حجت و هادی در هر زمان، حجت بر همه تمام است و مردم می‌‌توانند از هدایت‌های او بهرمند شوند و در صورت عدم دست‌رسی، باز هم می‌‌توانند همانند خورشید پشت ابر از پرتو هدایت‌های او استفاده کنند. ۴. شریعت خاتم انبیا، حضرت محمد (ص). (« إِلَى أَنِ انْتَهَيْتَ بِالْأَمْرِ إِلَى حَبِيبِكَ وَ نَجِيبِكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه‏،... وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً»). دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین از سوی خداوند بر خاتم انبیا، حضرت محمد (ص)، برای جن و انس فرستاده شد و سرانجام بر همه دین‌ها غلبه پیدا خواهد کرد و دین واحد جهانی خواهد شد!. ۵. اهل بیت طاهرین پیامبر خدا (ع). «فَقُلْتَ: إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ .... وَ الْمَسْلَكَ إِلَى رِضْوَانِك‏ ». در این فراز از دعا، عصمت اهل بیت (ع) با ذکر آیه سی وسوم از سوره احزاب، تاکید می‌‌گردد، سپس وظیفه امت در برابر آنان و سرِّ این وظیفه و فلسفه وجودی آن بیان می‌‌شود. آیه تطهیر: این آیه در میان آیات مربوط به همسران رسول خدا (ص) و در پایان آیه ۳۳ از سوره احزاب قرار دارد، همان طور که آیه اکمال دین و اتمام نعمت در بین آیه سوم از سوره مائده آمده است. ۶. ولایت و امامت امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و فضائل و مناقب ایشان (« فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِيا... وَ لَمَّا قَضَى نَحْبَهُ وَ قَتَلَهُ أَشْقَى الْآخِرِينَ، يَتْبَعُ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ، لَمْ يُمْتَثَلْ أَمْرُ الرَّسُولِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي الْهَادِينَ بَعْدَ الْهَادِين‏ »). در این فراز با اشاره به سنت الهی در آیه ۷ از سوره رعد بر اساس وجود "هادی" در هر زمان. ۷. سرّ مخالفت با امیرالمؤمنین (ع) با وجود اقرار و اعتراف به فضائل و مناقب بی‌شمار ایشان («وَ لَا تَأْخُذُهُ فِي اللَّهِ لَوْمَةُ لَائِم‏.... حَتَّى قَتَلَ النَّاكِثِينَ وَ الْقَاسِطِينَ وَ الْمَارِقِين‏ »).ترجمه این بخش از دعا: سرزنش ملامت کننده او را (از راهش) در راه خدا (و انجام فرمان الهی) باز نمی‌داشت و خون بزرگان عرب را (که به جنگ با دین خدا برخاسته بودند) به خاک ریخت و دلاورانشان را کشت و با گردن کشان و گرگانشان درافتاد؛ در نتیجه کینه‌هایی از جنگ بدر و خیبر و حنین از او به دل گرفتند و دشمنیش را در دل خود پنهان نمودند و به جنگ و مخالفت با او بر خاستند تا اینکه با پیمان‌شکنان (اهل جمل) و زورگویان (معاویه و اصحابش) و خارج شدگان از دین (خوارج) جنگید. ۸. انحراف امت اسلام و مظلومیت اهل بیت (ع) (« وَ لَمَّا قَضى‏ نَحْبَهُ، وَ قَتَلَهُ أَشْقَى الْآخِرِينَ .... أَيْنَ أَعْلَامُ الدِّينِ وَ قَوَاعِدُ الْعِلْمِ»). امت اسلام در پی حاکمیت بیست و پنج ساله خلفا و دور شدن از حقایق دین، و گرایش به دنیاطلبی و از همه مهم‌تر بی‌بصیرتی، قدر اهل بیت (ع) را ندانستند و سرانجام امیرالمؤمنین (ع) به وسیله شقی‌ترین فرد یعنی ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. ۹. موعود امم، خاتم اوصیاء، بقیة الله الاعظم (« أَيْنَ بَقِيَّةُ اللَّهِ الَّتِي لَا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَة،....أَیْنَ ابْنُ النَّبِیِّ الْمُصْطَفَی، وَ ابْنُ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی، وَ ابْنُ خَدِیجَهَ الْغَرَّاءِ، وَ ابْنُ فَاطِمَهَ الْکُبْرَی »). در این بخش از دعا نوبت به موضوع اصلی دعا، آخرین ذخیره الهی، بقیة الله الاعظم (ع) می‌‌رسد که با تعبیر « أَیْنَ » در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ حضرت و جایگاه و منزلت ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و ندبه خوان حزن و غم خود را به خاطر دوری از او ابراز می‌‌کند. ۱۰. بی‌قراری منتظرانِ بقیة الله الاعظم در فراق مولای خود و شرح درد اشتیاق «بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي وَ نَفْسِي لَكَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَى‏.... وَ نَحْنُ نَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِين‏». در این قسمت از دعا، ندبه خوان با سوز و گداز به مولایش ابراز ارادت می‌‌کند و خطاب به حضرت چنین می‌‌گوید: پدر و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد ای فرزندِ بزرگانی که مقرَّب درگاه الهی هستند و ای فرزندِ نجیبانی که کریم و بزرگوارند.... ۱۱. استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت و درد دوری از محبوبِ خود « اللَّهُمَّ أَنْتَ كَشَّافُ الْكُرَبِ وَ الْبَلْوَى‏،... وَ صَلِّ عَلَيْهِ صَلَاةً لَا غَايَةَ لِعَدَدِهَا، وَ لَا نِهَايَةَ لِمَدَدِهَا وَ لَا نَفَادَ لِأَمَدِهَا ». در واقع دعای ندبه ترکیبی از دعا و زیارت است؛ یعنی در فرازهایی از آن مخاطبِ ندبه خوان، خلیفة الله یعنی امام و محبوب منتظران بقیة الله الاعظم است و به نجوای با ایشان می‌‌پردازد و در فرازهایی از جمله در همین بخش، مخاطب، خودِ "الله" است و از او می‌‌خواهد تا هرچه زودتر بلای غیبت پایان یابد و با ظهورش نعمت بر ما تمام شود. ۱۲. خواسته‌های پایانی و اشاره به جایگاه و عظمت امام زمان (ع) از جمله واسطه فیض بودن ایشان « اللَّهُمَّ وَ أَقِمْ بِهِ الْحَقَّ،... وَ اسْقِنَا مِنْ حَوْضِ جَدِّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، بِكَأْسِهِ وَ بِيَدِهِ، رَيّاً رَوِيّاً، هَنِيئاً سَائِغاً، لَا أَظْمَأُ بَعْدَهَا، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ». در این فرازهای پایانی از دعا حدود ۲۷ خواسته از خداوند متعال درخواست می‌‌کنیم، آن هم با یک ویژگی خاص یعنی با تعبیرِ « به »، به واسطه فیض نعمت‌های الهی اشاره می‌‌کنیم و این چنین حاجت خود را طلب می‌‌نماییم: "خدایا! حق را به واسطه حضرت مهدی برپا دار و به واسطه او باطل را نابود گردان...".».

۵. حجت الاسلام و المسلمین کبیری؛

محسن کبیری حجت الاسلام و المسلمین محسن کبیری در مقاله «بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه» در این‌باره گفته‌ است: «به طور کلی، دعای ندبه از چهار محور زیر تشکیل شده است: نخست به تاریخ انبیا پرداخته و ویژگی‌ها و خصوصیات پیامبران بزرگ به‌خصوص پیامبران اولوالعزم از جمله حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد (ع) را بیان می‌کند؛ در مقطع بعدی، یعنی ولایت، خصوصیات و ویژگی‌های ولیّ را مطرح می‌کند و ولایت را ادامه رسالت برمی‌شمرد؛ موضع‌گیری امت با ولایت و ائمه (ع) در نهایت ظلم و ستم امت بر ائمه (ع) و شهادت آنها و بودن جهان بدون امام حاضر را بیان می‌کند. آخرین مقطع، بکاء و ندبه بر اهل‌بیت را همراه با طلب و امید بیان می‌نماید. در بخشی از دعای ندبه می‌فرماید:"و برای هر کدام از پیغمبران، شریعت و کتاب عطا کردی و طریقه و قانونی معین داشتی و برایشان جانشینانی انتخاب کردی که یکی پس از دیگری از مدتی تا مدتی معین نگهبان دین و شریعت باشند، برای اقامه دین تو و دلیل بر بندگانت و به علت اینکه حق از قرارگاه خود خارج نشود و باطل بر اهلش چیره نگردد و احدی نگوید که ای خدا چرا رسول برای ما نفرستادی که ما را انذار و نصیحت و ارشاد کند؟ و چرا پیشوا و رهبری برای ما نگماشتی که ما از آیات تو پیروی کنیم پیش از آن‌که خوار و رسوا شویم". این بخش‌ها با وجود جامعه معنا می‌یابد؛ زیرا بدون جامعه چگونه می‌توان این فراز "تا حق از میان نرود و باطل بر اهلش غلبه نکند" را فهمید و معنا کرد. در نتیجه اقامه دین بدون جامعه امکان ندارد و این ضرورت جامعه اسلامی را بیان می‌کند. در بخش دیگری از دعای ندبه آمده: "کجاست آن کسی که برای تجدید و احیای فرایض و سنن ذخیره شده و...". این دعا را زمانی باید درخواست کرد که جامعه‌ای باشد تا زنده کردن فرایض در جامعه درخواست گردد. بنابراین، جامعه اسلامی ضرورت دارد و در واقع بدون ضرورت جامعه اسلامی بخش‌های دعای ندبه بی‌معناست».

۶. حجت الاسلام و المسلمین مهدی‌پور؛

علی اکبر مهدی‌پور حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر مهدی‌پور، در کتاب «با دعای ندبه در پگاه جمعه» در این‌باره گفته است: «دعای ندبه‌ای که در این کتاب ثبت شده، ۱۴۸ سطر می‌باشد و بخش اوّل آن از سطر یک تا سطر ۱۹ قرار دارد، این بخش اختصاص به حمد و ستایش پروردگار در برابر نعمت بزرگ ارسال رسل و انزال کتب دارد و با جمله: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‏» آغاز می‌شود. بخش دوم آن از سطر ۲۰ تا سطر ۳۶ قرار دارد، این بخش به نبوت خاصّه، نعمت بزرگ بعثت رسول اکرم (ص) و قسمتی از فضائل و مناقب آن حضرت اختصاص دارد و با جمله: «إِلَى أَنِ انْتَهَيْتَ بِالْأَمْرِ إِلَى حَبِيبِكَ وَ نَجِيبِكَ» آغاز می‌شود. بخش سوم آن از سطر ۳۶ تا ۵۸ قرار دارد، این بخش به نصب امامت، داستان تاریخی غدیر خم و ذکر فضائل و مناقب مولای متقیان امیرمؤمنان (ع) اختصاص دارد و با جمله: « فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ (ع)» آغاز می‌شود. بخش چهارم آن از سطر ۵۹ تا ۷۲ قرار دارد، این بخش به ذکر مصائب وارد شده بر عترت طاهره و اشک حسرت بر محرومیّت امّت از آثار پیشوایی امامان معصوم (ع) اختصاص دارد و با جمله: «وَ لَمَّا قَضَى نَحْبَهُ» آغاز می‌شود. بخش پنجم آن از سطر ۷۲ تا ۱۲۱ قرار دارد و به ابراز تأثّر و تأسّف از طولانی شدن دوران غیبت، درد هجران و اظهار اشتیاق به دیدار یار اختصاص دارد و با جمله: «أَيْنَ بَقِيَّةُ اللَّهِ الَّتِي لَا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَةِ» آغاز می‌شود. بخش ششم آن از سطر ۱۲۲ تا ۱۴۸ در آخرین قسمت از دعای ندبه قرار دارد و به دعا و نیایش و مناجات با خداوند قاضی الحاجات اختصاص دارد و با جمله: «اللَّهُمَّ أَنْتَ كَشَّافُ الْكُرَبِ وَ الْبَلْوَى» آغاز می‌شود».

پرسش‌های وابسته

1. آیا دعای ندبه نزد علما معتبر است؟ (پرسش)
2. نظر بزرگان علما درباره دعای ندبه چیست؟ (پرسش)
3. دعای ندبه از کدامین امام است؟ (پرسش)
4. چه ارتباطی بین امام مهدی با کوه رضوی و ذی طوی است؟ (پرسش)
5. چرا اسامی تمام امامان در این دعا ذکر نشده است؟ (پرسش)
6. آیا دعای ندبه از امام معصوم است و سند دارد؟ و با زیارت ندبه چه تفاوتی دارد؟ (پرسش)
7. چرا دعای ندبه در اعیاد اربعه خوانده می‌شود؟ (پرسش)
8. چه کتاب‌هایی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
9. آیا جمله و عرجت بروحه مخالف با معراج جسمانی است؟ (پرسش)
10. چه تألیفاتی درباره دعای ندبه نوشته شده است؟ (پرسش)
11. در دعای ندبه می‌خوانیم: "آیا در رضوی یا ذی طوی هستی". اما پیروان کیسانیه معتقدند غیبت و ظهور محمد حنفیه در آنجاست؛ معنایش چیست؟ (پرسش)
12. آیا دعای ندبه انشای برخی از علمای شیعه است؟ (پرسش)
13. ابن مشهدی دعای ندبه را چگونه از محمد بن ‏ابی ‏قره نقل ‏کرده است؟ (پرسش)
14. آیا درباره محمد بن حسین بن سفیان بزوفری معروف به ابن مشهدی توثیقی رسیده است؟ (پرسش)
15. محمد بن علی بن ابی قره راوی دیگر دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
16. محمد بن مشهدی راوی با واسطه دعای ندبه کیست؟ (پرسش)
17. چه کسانی دعای ندبه را نقل کرده‌‏اند؟ (پرسش)
18. راوی دعای ندبه که معاصر امام نبوده چگونه دعا را نقل می‏‌کند؟ (پرسش)
19. چرا امام مهدی را در دعای ندبه ابن طه می‌نامند؟ (پرسش)