امام سجاد علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
#'''[[احسان]] به [[پدر]] و [[مادر]]'''؛ | #'''[[احسان]] به [[پدر]] و [[مادر]]'''؛ | ||
#'''رفق و مدارا حتی با حیوانات'''؛ | #'''رفق و مدارا حتی با حیوانات'''؛ | ||
#'''هیبت و [[عظمت]]:''' حتی [[دشمنان]] هنگام رویارویی با امام سجاد{{ع}} از آن [[حضرت]] متأثر می‌گشتند<ref>اعیان الشیعة، ۱/ ۶۳۴- ۶۳۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۴ ـ ۱۰۵؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۵۷-۱۵۸؛ [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۷۸.</ref> | #'''هیبت و [[عظمت]]:''' حتی [[دشمنان]] هنگام رویارویی با امام سجاد{{ع}} از آن [[حضرت]] متأثر می‌گشتند<ref>اعیان الشیعة، ۱/ ۶۳۴- ۶۳۱.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۰۴ ـ ۱۰۵؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۱۵۷-۱۵۸؛ [[فضل‌الله خالقیان|خالقیان، فضل‌الله]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۷۸.</ref> | ||
== دلایل امامت == | == دلایل امامت == | ||
نسخهٔ ۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۴۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. امام سجاد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام سجاد در کلام اسلامی - امام سجاد در تاریخ اسلامی - امام سجاد در معارف و سیره حسینی - امام سجاد در معارف دعا و زیارات - امام سجاد در معارف و سیره سجادی - امام سجاد در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد| امام سجاد (ع) | |
|---|---|
 قبرستان بقیع، مزار ائمه بقیع | |
| نقش | امام چهارم شیعیان |
| نام | علی بن حسین |
| کنیه | ابوالحسن • ابومحمد |
| زادروز | ۵ شعبان، سال ۳۸ ق |
| زادگاه | مدینه |
| مدت امامت | ۳۴ سال (۶۱-۹۵ ق) |
| شهادت | ۱۲ محرم، ۹۵ |
| مدفن | بقیع، مدینه |
| محل زندگی | مدینه |
| لقب(ها) | سجاد • زین‌العابدین |
| پدر | امام حسین علیه السلام |
| مادر | شهربانو |
| همسر(ان) | فاطمه دختر امام حسن |
| فرزند(ان) | امام باقر (علیه السلام) و ... |
| طول عمر | ۵۷ سال |
امام سجاد (ع) فرزند امام حسین (ع)، پنجم شعبان سال ۳۸ ﻫ. در مدینه به دنیا آمد و در حادثه کربلا حضور داشت اما به دلیل بیماری در جنگ شرکت نکرد. سجاد (ع) و زین‌العابدین از القاب و ابوالحسن و ابومحمد کنیه ایشان است. دارای خُلق و خویی الهی و انسانی و از آشکارترین ویژگی‌های اخلاقی ایشان عبادت و طاعت فراوان است، لذا معروف به زین‌العابدین است.
بیان حقایق دین در قالب دعا؛ حفظ دستاوردهای قیام عاشورا و جلوگیری از وقوع انحرافات اساسی در اصول و مبانی فرهنگ اسلام و پاسخ‌گویی به شبهات از جمله فعالیت‌های ایشان است. صحیفه سجادیه و رساله حقوق از جمله آثار حضرت است. سرانجام امام در روز ۱۲ یا ۲۵ محرم سال ۹۵ ه در ۵۷ توسط ولید بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید و در قبرستان بقیع مدینه دفن شد.
ولادت، نام و نسب
امام سجاد (ع) دومین فرزند امام حسین (ع) روز پنج‌شنبه، پنجم شعبان سال ۳۸ ﻫ. در مدینه به دنیا آمد. مادر گرامی‌اش شهربانو، دختر یزدگرد سوم ـ پادشاه ایران ـ است. نام ایشان علی است. پنجاه و هفت سال در دنیا زندگی کردند. دو سال در روزگار امامت جدش علی بن ابی طالب(ع)، ده سال در عهد امامت عمویش حسن بن علی(ع) و یازده سال در زمان امامت پدر والامقامش و سی و چهار سال امامت مسلمانان را بر عهده داشت[۱]. در حادثه کربلا آن حضرت ازدواج کرده و دارای فرزند بود و فرزند خردسالش امام باقر(ع) هم در کربلا بوده است[۲].[۳]
فرزندان
پسران امام عبارت بودند از: محمد بن علی الباقر(ع)؛ عبدالله؛ حسن؛ حسین؛ زید؛ عمر؛ حسین اصغر؛ عبدالرحمان؛ سلیمان؛ علی؛ محمد اصغر و دخترانش خدیجه؛ فاطمه؛ علَیّه؛ ام‌کلثوم [۴].
القاب و کنیه‌ها
از القاب امام سجاد (ع)، زین‌العابدین[۵]، سجاد [۶]، زکی[۷] و ذوالثفنات[۸] است و کنیه ایشان ابوالحسن ثانی و ابومحمد است[۹].[۱۰]
فضائل و مناقب
همانند دیگر بزرگان معصوم(ع) خُلق و خویی الهی و انسانی داشت و دوست و دشمن وی را ستوده‌اند. از آشکارترین ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد(ع)، عبادت و طاعت فراوان اوست و بدین دلیل، پیامبر اسلام(ص) او را زینت عابدان بهشت (زین‌العابدین) خوانده است[۱۱]. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: روزی خدمت پیامبر(ص) بودم، حسین(ع) نوه آن حضرت که کودکی نورس بود وارد شد. پیامبر(ص) او را در آغوش گرفت و بوسید و در دامن خود نشانید و فرمود: خداوند به این فرزندم پسری می‌دهد که نامش علی است. روز قیامت آوازدهنده‌ای ندا می‌دهد که کجاست زین‌العابدین (زینت عبادت‌کنندگان)؟ این پسر از جای بر می‌خیزد و در جایگاهش قرار می‌گیرد! [۱۲].
برخی از بزرگان یازده فضیلت برای امام سجاد(ع) بیان کرده‌اند که عبارت است از:
- علم: امام سجاد(ع) سرآمد دانشمندان عصر خویش بود. بسیاری از منابع علمی و فقهی اسلامی از روایات آن امام همام(ع) سرشار است؛
- گذشت و بردباری: امام(ع) صبری شگفت در برابر خطاهای دیگران از خویش نشان می‌داد و به آسانی می‌گذشت و بدی‌ها را با نیکی پاسخ می‌داد؛
- شجاعت: امام سجاد(ع) هر چند از خطای مردمان می‌گذشت، اما در برابر ستمگران و بیدادگران می‌ایستاد و با آنان مدارا نمی‌کرد؛
- سخاوت و کرم؛
- انفاق فراوان: امام سجاد(ع) آشکار و پنهان، بینوایان را از سخاوت و کرَم خویش بهره‌مند می‌ساخت و گاه به صورت ناشناس به یاری آنان می‌شتافت؛ در تمام عمر خود دو بار همه دارایی‌اش را در راه خدا بین فقرا تقسیم کرد. از این انفاق خشنود بود، طوری که پس از انفاق آیه “آنچه نزد شماست تمام شدنی است و آنچه نزد خداست می‌ماند و باقی است”[۱۳] را می‌خواند[۱۴]؛
- آزاد کردن بندگان به راه خدا؛
- فصاحت و بلاغت: کتاب صحیفه سجادیه و رسالة الحقوق، گوشه‌ای از فصاحت و بلاغت امام سجاد را نمایان می‌سازند و گواهی بر مراتب فضل و دانش ایشان است؛
- ورع و پارسایی؛
- احسان به پدر و مادر؛
- رفق و مدارا حتی با حیوانات؛
- هیبت و عظمت: حتی دشمنان هنگام رویارویی با امام سجاد(ع) از آن حضرت متأثر می‌گشتند[۱۵].[۱۶]
دلایل امامت
برخی از دلایل امامت امام زین العابدین(ع) به قرار ذیل است:
- نصوص امامت امام سجاد(ع): امام حسین(ع) در معرفی امامان ۱۲ گانه فرمود: «عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ، تِسْعَةٌ مِنْ وُلْدِي آخِرُهُمُ اَلْقَائِمُ»[۱۷].
- استناد به نصوص امامت: امام سجاد(ع) در موارد زیادی به اثبات امامت و بیان مصادیق و استناد به نصوص امات پرداخته‌اند مانند اینکه امام در مصادیق اولی الامر و کسانی که خداوند عزوجل پیروی و تبعیت از آنان را بعد از رسول خدا(ص) بر امت واجب و لازم نموده می‌فرماید: «إِنَّ أُولِي الْأَمْرِ الَّذِينَ جَعَلَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَئِمَّةً لِلنَّاسِ وَ أَوْجَبَ عَلَيْهِمْ طَاعَتَهُمْ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ(ع) ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَيْنُ ابْنَا عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ثُمَّ انْتَهَى الْأَمْرُ إِلَيْنَا»[۱۹].[۲۰]
معجزه امام زین العابدین(ع)
درباره معجزه آن حضرت نقل شده بین محمد بن حنفیه و امام بر سر امامت اختلاف شد، هر دو حجرالاسود را حَکم گرفتند، آنگاه امام سجاد(ع) از حجرالأسود خواست تا امام را معرفی کند و حجرالأسود به امامت علی بن حسین(ع) شهادت داد، آنگاه محمد بن حنفیه به امامت آن حضرت اعتراف کرد[۲۱].[۲۲]
افضلیت امام زین العابدین(ع)
زهری[۲۳] درباره امام زین العابدین(ع) گفته است: ما رأیت قریشیاً أورع ولا أفضل منه [۲۴] و کان علی بن الحسین أفضل أهل بیته وأحسنهم طاعة[۲۵]. سعید بن مسیب که از فقهای برجسته در یثرب بوده است[۲۶] درباره امام سجاد(ع) گفته است: {{عربی|ما رأیت قط أفضل من علی بن الحسین[۲۷] و ما رأیت أورع منه[۲۸].[۲۹]
دوران امامت امام سجّاد
امام سجاد(ع) در دوران خلافت یزید به امامت رسید و دوران بحرانی خلافت عبدالله بن زبیر و مروانیان از جمله عبدالملک مروان را شاهد بود و حدود ۳۵ سال امامت کرد. آغاز امامت حضرت سجاد(ع) با شدت یافتن انحراف خاندان بنی امیه همراه بود و از این رو، روزگار آن امام همام(ع) را می‌توان دارای حساسیتی ویژه دانست. پنج تن از امویان در سال‌های زندگی امام سجاد به حکومت رسیدند: یزید بن معاویه، معاویة بن یزید، مروان بن حکم، عبدالملک مروان و ولید بن عبدالملک[۳۰]. امام(ع) با تدبیر و سیاستی ویژه تعالیم راستین اسلام را بیان می‌کرد و برای حفظ مکتب از چند راه وارد شد:
- بیان حقایق دین در قالبی نوین و شرح و تبیین معارف الهی در قالب دعا که حاصل آن کتاب شریف صحیفه سجّادیه (زبور آل محمّد(ص)) و مناجات خمس عشر و ده‌ها دعای کوچک و بزرگ دیگر است. این دعاها که به منزله قرآن صاعدند، دایرة المعارفی از دانش‌های گوناگون اسلامی است.
- حفظ دستاوردهای قیام عاشورا و زنده نگه داشتن خاطره شهدا به ویژه سید الشهداء: امام از هر فرصتی برای این کار استفاده می‌کرد؛ از فردای عاشورا که در کوفه با سخنرانی خود، شهر را منقلب کرد تا روزی که با ایراد خطبه در مسجد جامع شام یزید را به وحشت انداخت و پریشان کرد. هر جا آبی می‌دید یا غذایی یا ذبح گوسفندی و... با بهترین وجه یاد عاشوراییان را زنده می‌کرد. با توجّه به شخصیت بی‌نظیر و ابهّتی که حضرت داشت، گریستن او غوغا به پا می‌کرد و هنگامی که درباره این همه گریستن از او می‌پرسیدند می‌فرمود: "یعقوب پیامبر دوازده فرزند داشت، یکی از آنها موقتاً از جلوی چشمش دور شد، آن‌چنان گریست که بینایی خود را از دست داد؛ ولی من با چشم خود کشته شدن پدر، برادر، عمو و هفده تن زنده از خویشان خود را دیدم، چگونه گریه نکنم؟"[۳۱] و این‌گونه فرهنگ شهادت را زنده نگه می‌داشت.
- جلوگیری از وقوع انحرافات اساسی در اصول و مبانی فرهنگ اسلام و پاسخ‌گویی به شبهات وارده از سوی دشمنان و شرح و تبیین معارف قرآنی و تربیت شاگردانی والامرتبه مانند: سعید بن جبیر، سعید بن مسیب، محمد بن جبیر بن مطعم، یحیی بن ام الطول و ابوخالد کابلی [۳۲] و ایستادن در مقابل علمای منحرف و درباری و تعلیم زهد و تقوا و عبادت و طاعت به جامعه و در یک جمله حفظ، توسعه و پیشبرد اسلام در بعد فرهنگ و دانش[۳۳].
آثار امام سجاد (ع)
از امام علی بن الحسین(ع)، غیر از صحیفه سجادیه، آثار ارزشمند دیگری در میراث مکتوب شیعه وجود دارد. این آثار در قالب دعا و مناجات و همچنین روایات کوتاه و بلند، گنجینه‌ای گران‌بها و منبعی غنی در شناخت معارف دینی به شمار می‌رود. رساله حقوق، دعای ابوحمزه ثمالی، مناجات خمس عشر، زیارت امین‌الله و خطبه امام سجاد(ع) در شام از جمله این معارف ارجمند است[۳۴].
شهادت
شیوه کارساز امام(ع) در مبارزه با حکومت، امویان را واداشت تا برای بقای خویش چاره‌ای بیندیشند و ناجوانمردانه آن امام همام(ع) را مسموم سازند. شهادت امام سجاد(ع) در روز ۱۲ یا ۲۵ محرم سال ۹۵ ه واقع شده است و عاملان ولید بن عبدالملک، آن حضرت را در پنجاه و هفت سالگی به شهادت رساندند. امام باقر(ع) او را غسل داد و کفن نمود و در قبرستان بقیع مدینه در کنار تربت پاک عمویش امام حسن مجتبی(ع) به خاک سپرد[۳۵][۳۶]
منابع
پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵
محمدی، رضا، امام‌شناسی ۵
میرزاپور، محسن، مقاله «امامت امام زین العابدین»، دانشنامه کلام اسلامی
اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
خالقیان، فضل‌الله، مقاله «امام سجاد» و «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه
پانویس
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ جزء دوم/ ۱۳۷.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۳۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۴؛ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۳۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۵۷-۱۵۸ و فرهنگ عاشورا، ص ۲۳۲؛ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۷۸.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۷۸.
- ↑ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج۹، ص۱۲۱.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶؛ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابوطالب، ج۳، ص۳۰۴.
- ↑ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۳۳؛ ابن بابویه، محمد بن علی، معانی الاخبار، ج۱، ص۱۴۹؛ اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۲۸۶.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۴؛ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۳۵.
- ↑ بحارالانوار، ۴۶/ ۳.
- ↑ الامام علی بن الحسین(ع)، ص۳۱.
- ↑ ﴿مَا عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾ «آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست و البته ما پاداش شکیبایان را نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۶.
- ↑ الامام علی بن الحسین، ص۶۳.
- ↑ اعیان الشیعة، ۱/ ۶۳۴- ۶۳۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۴ ـ ۱۰۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۵۷-۱۵۸؛ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۷۸.
- ↑ همان باب ما جاء عن الحسین(ع) ما یوافق هذا الاخبار و نصه علی ابنه علی بن الحسین(ع)، ص۲۳۱.
- ↑ خزاز قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص۲۳۴.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۳۱۹، الإحتجاج علی أهل اللجاج (للطبرسی)، ج ۲، ص۳۱۸ و در ادامه روایات اسامی سایر امامان دوازده‌گانه را ذکر می‌فرماید.
- ↑ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص۳۵-۳۸.
- ↑ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ص۱۸.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص۳۵-۳۸.
- ↑ قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج۳، ص۵۵۱.
- ↑ ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایه، ج۹، ص۱۲۲؛ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۶۶ با اندکی تفاوت.
- ↑ تهذیب الکمال، ج۲۰، ص۳۸۶؛ تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۲.
- ↑ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۴ ص۷۶.
- ↑ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۰۳.
- ↑ عسقلانی، ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۷، ص۲۶۹؛ ابن عساکر، علی بن حسن شافعی، تاریخ دمشق، ج۴۱، ص۳۷۶.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص۳۵-۳۸.
- ↑ اعلام الوری، ۲۵۲.
- ↑ مناقب ابن شهر آشوب.
- ↑ شیخ کشی، ابن عمرو، محمد، رجال کشی، ص۱۰۷؛ کوفی، حسین بن سعید، کتاب الزهد، ص۱۰۴- با اندکی اختلاف در اسامی؛ مفید، محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۸ و ۶۱ با قدری اختلاف در اسامی افراد-؛ طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۳۷-۱۳۹؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۶؛ میرزاپور، محسن، امامت امام زین العابدین، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۳۶؛ اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «دیگر آثار امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۲۲۶.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۳۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۶؛ خالقیان، فضل‌الله، مقاله «امام سجاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۷۸.