منجی در ادیان آسمانی

مقدمه

ظهور مهدی موعود (ع) از نعمت‌های بزرگ الهی است که خداوند به وسیله آن بر مردم و مستضعفان جهان منت گذاشته و اراده کرده آنان را سروری و آقایی دهد. قرآن می‌گوید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. در کتاب‌های تفسیری آمده است: این وعده الهی، در همه کتاب‌های آسمانی است و مراد از صالحین قائم آل محمد، مهدی موعود (ع) و یاران اویند.

علامه مجلسی در بحارالانوار توضیح می‌دهد: بعد از اینکه در همه کتاب‌های آسمانی پیامبران وعده خود را نوشتیم، در قرآن نیز وعده خویش را تکرار کردیم. سپس می‌نویسد: مقصود از ذکر تورات است و بعضی از مفسران بر این باورند که مراد از زبور همه کتاب‌های آسمانی است. در کتاب انجیل و تورات، در موارد مختلف از ظهور مصلح بزرگ سخن به میان آمده است که اشاره به نمونه‌هایی از آن سودمند می‌نماید:

1. در عهد جدید چنین می‌خوانیم: او پسری خواهد زایید که نامش را یسوع عیسی می‌گذارد. آن فرزند ملت خویش را از گناهانشان رهایی می‌بخشد.
2. در انجیل یوحنا چنین آمده است: زیرا در حقیقت شنیده‌ایم که او مسیح نجات دهنده عالم است.
3. در انجیل لوقا، به صورت عموم در باره نجات بخش و انتظار آن، چنین می‌نویسد: پس خود را حفظ کنید، مبادا دل‌ها از پرخوری و مستی و اندیشه‌های دنیوی سنگین گردد. و آن روز ناگهان بر شما آید، زیرا مثل دامی بر جمیع سکنه تمام روی زمین خواهد آمد. پس در هر وقت دعا کرده و بیدار باشید تا شایسته آن شوید که از جمیع این چیزهایی که در زمین به وقوع خواهد پیوست نجات یابید و در حضور پسران ایشان بایستید.
4. در عهد قدیم (تورات) راجع به امنیت کامل برای همه موجودات آمده است: در آن روز به جهت ایشان با حیوانات صحرا و مرغان هوا و حشرات زمین عهد خواهم بست و کمان و شمشیر و جنگ را از زمین خواهم شکست و ایشان را به امنیت خواهم رسانید و بعد خواب، همراه با آرامش خواهند کرد.
5. و نیز در باره نجات مستضعفان و ظهور مصلح بزرگ آمده است: هر که تا انتها صبر کند، نجات یابد.

زیرا شما را صبر لازم است تا اراده خدای را به جای آورده و وعده او را بیابید زیرا بعد از اندک زمانی آن آینده خواهد آمد و تاخیر نخواهد داشت.

منجی در ادیان در معارف و عقاید 5

اعتقاد به منجی، عقیده‌ای مشترک در میانِ مذاهب و ملل جهان به شمار می‌رود؛ گرچه دربارۀ شخص موعود و شخصیت او و چگونگی ظهور و حوادث پس از آن، دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد.

منجی در یهود

یهودیان مانند دیگر پیروان ادیان الهی به موعود معقتد هستند و در کتاب‌های مقدس آنان به تکرار از آن، یاد شده است. پیامبران یهود، بارها از آینده‌ای که در دوران عظمت یهود است سخن گفته‌اند و محور این آینده روشن، «ماشیح» است که از سوی خدا مأمور نجات بنی‌اسرائیل شده است. «ماشیح» واژه‌ای عبری به معنای مسیح (مسح شده با روغن) است. ماشیح لقب پادشاهان قدیم بنی‌اسرائیل بود زیرا مرسوم بود که پیامبران در حضور جمع، اندکی روغن بر سر آنان می‌مالیدند و بدین‌وسیله نوعی قداست برای ایشان پدید می‌آمد. این لقب در زمان‌های بعد به پادشاه آرمانی یهود اطلاق شد. از آنجا که کلمه «مسیح» به حضرت عیسی (ع) اختصاص یافته است، دانشنمندان برای اشاره به موعود یهود، از واژه «مسیحا» استفاده می‌کنند. تعبیر «ماشیح» در «تلمود» به تکرار آمده است؛ ولی در «عهد عتیق» تنها در کتبا دانیال به کار رفته است. خاستگاه منجی باوری در یهود: ارکان اصلی اعتقاد یهود، سه باور «یَهْوه، قوم برگزیده و سرزمین مقدس» است و عقیده به منجی برخاسته از این اعتقادات یهود است. یهودیان خود را قوم برگزیده می‌دانند؛ زیرا معتقدند که «یَهْوه» با پیامبران یهود پیمان بسته است که سرزمین مقدّس را به آنان ببخشد. این سرزمین مقدس، «کنعان» است که بعد اسرائیل نام گرفت. موعود یهودیت همان کسی است که می‌آید و عهد خدا و حضرت موسی (ع) را محقّق می‌کند و آنان را به سرزمین مقدس می‌رساند.

پس از رحلت حضرت سلیمان (ع)، پادشاهی در قوم یهود به اختلاف‌گرایید و از آن پس بنی‌اسرائیل از شوکت و عزت خود به زیر آمد و پیوسته در حسرت آینده‌ای آرمانی که با ظهور شاهی از نسل داوود شکل می‌گیرد، نشست. این دوره حدود دو قرن پیش از میلاد مسیح و ظهور مسیحیت است که بحث منجی موعود آرمانی آشکارا مطرح می‌شود و دانیال نبی (ع) به دنبال رنج‌های پی در پی قوم یهود، پایان زجرها و آوارگی‌ها را به قوم یهود نوید می‌دهد و موضوعِ «نجات بخش قوم خدا» در افکار یهود توسعه می‌یابد. از آن زمان، یهودیان همواره در انتظار یک رهبر الهی فاتح بوده‌اند که اقتدار و شکوه قوم خدا را به عصر درخشان داوود و سلیمان برگرداند. شخصیت مورد انتظار یهود، «ماشیح» (مسیح، مسح‌شده) خوانده می‌شد. انتظار مسیحا در عصر حاضر: حدود صد سال پیش متفکران یهود گفتند قوم ما در طول قرن‌هادر انتظار مسیحا، خواری‌ها را تحمل کرده است؛ و صبر ما تمام شد. باید خود برای پایان دادن به وضع موجود برخیزیم و برای گرفتن فلسطین (که در گذشته دور، پایگاه یهود بوده) اقدام کنیم. این گروه که بعدها به صهیونیست‌ها معروف شدند با مخالفت عموم یهودیان مواجه شدند؛ زیرا طبق باور یهود، فقط مسیحا می‌تواند به چنین کاری اقدام کند؛ ول صهیونیست‌ها با صبر و حوصله و تبلیغات فراوان و به این عنوان که ما می‌خواهیم برای قیام مسیحا پایگاهی در فلسطین ایجاد کنیم، گروه‌هایی از یهودیان را قانع کرده، و به سرزمین‌های اشغالی کوچ دادند و مکتب صهیونیسم و دولت غاصب اسرائیل را تشکل دادند. البته هنوز اقلّیتی از یهودیان بر اثر دلبستگی شدید به امیدهای قدیم، تشکیل دولت صهیونیستی را مخالف آرمان مسیحایی می‌دانند و پیوسته با آن مخالفت می‌کنند و معتقدند که باید به سنّت انتظار ادامه داد؛ ولی بیشتر یهود، صهیونیسم را از جان و دل پذیرفته‌اند و آن را رهگشای عصر مسیحا می‌دانند.

گفتنی است که با وجود تشکیل دولت صهیونیستی، همچنان تب و تاب انتظار موعود در میان یهودیان وجود دارد و همه آنان در انتظار مسیحا به سر می‌برند. این انتظار در میان افراطی‌ترین گروه‌های ضد صهیونیست و نیز سرسخت‌ترین گروه‌های طرفدار آن به یک اندازه است. جالب اینکه صهیونیست‌های اشغال‌گر فلسطینی علاوه بر دعاهای مسیحایی که روزانه می‌خوانند در پایان مراسم سالگرد تأسیس رژیم اسرائیل (پنجم ماه اِیّار عِبری) این‌گونه دفا می‌کنند: اراده خداوند، خدای ما چنین باد که به لطف او شاهد سپیده‌دم آزادی باشیم و نفخ صور مسیحا گوش ما را نوازش دهد. بشارت مسیحای موعود در کتب یهود مسئله «انتظار مسیحا» که در تاریخ کهن قوم یهود ریشه دارد در کتاب‌های مقدس ایشان به شکل‌های مختلف بیان شده است. مهم‌ترین مژدۀ مسیحایی در کتاب اِشَعیای نبی (ع) آمده است: نهالی از تنۀ یَسّی پدر داوود بیرون آمده، شاخه‌ای از ریشه‌هایش خواهد شگفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت... خوشی او ر ترس [از] خداوند خواهد بود... مسکینان را به عدالت، داوری خواهد کرد و به جهت مظلومان زمین، به راستی حکم خواهد نمود... گرگ با برّه سکونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید... و طفل شیرخواره بر سوراخ مار، بازی خواهد کرد... و در تمامی کوه مقدس من ضرر و فسادی نخواهند کرد؛ زیرا که جهان از معرفت خداوند پُر خواهد بود؛ مثل آب‌هایی که دریا را می‌پوشاند.

در زبور داوود نبی (ع) که تحت عنوان «مزامیر» در لابه‌لای عهد عتیق آمده است نیز بشارت‌های صریح و آشکاری درباره منجی موعود آمده و پیروزی صالحان را بر تبهکاران عالم نوید داده است که دو نمونه آن، چنین است: زیرا که شرّیران منقطع خواهد بود... و امّا حلیمان، وارث زمین خواهند شد؛ زیرا که بازوان شریر شکسته خواهد شد و اما صالحان را خداوند تأیید می‌کند.... در جایی دیگر تصویر روشنی از موعود منجی و برکات ظهور او را بیان کرده است:... منجی قوم‌ها را به انصاف داوری خواهد کرد. آسمان، شادی کند و زمین، مسرور گردد. دریا پری آن غُرّش نمایند. صحرا و هرچه در آن است به وَجْد آید. آن‌گاه تمام درختان جنگل ترنّم خواهند نمود به حضور خداوند.. ؛ زیرا که برای داوری جهان می‌آید.... گفتنی است که قرآن کریم با صراحت از وجود این بشارت‌ها در زبور داوود خبر داده است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ و هر آینه در زبور داوود نوشتیم پس از آنکه در ذکر [=تورات] بیان کردیم که: زمین را بندگان صالح ما به ارث خواهند برد. چنانکه هویداست تعبیر قرآن از حکومت نیکان در آخرالزمان (= وراثت صالحان) همان است که در بشارت‌های زبور عصر حاضر موجود است و این حقیقت روشن، بیان‌گر اصالت موعود باوری در ادیان الهی است.

آخرالزمان و جهان پیش از ظهور

از دیدگاه کتاب مقدس یهود، جهان پیش از ظهور، جهان ظلم و تباهی است و فساد به شکل‌های مختلف در جامعه بشری رواج می‌یابد؛ چنانکه در متون اسلامی نیز آمده است که مهدی موعود، همان کسی است که زمین را پر از عدالت می‌کند پس از آنکه از ظلم و جور، آکنده است. دانشمندان یهود به مردم یادآور می‌شدند که پیش از ظهور ماشیح، آشفتگی و فساد در جهان به نهایت خواهد رسید. برخی از نشانه‌ها در اخلاق انسان‌ها و برخی در طبیعت آشکار خواهد شد؛ مانند اینکه بی‌بندوباری افزایش خواهد یافت و روابط خویشاوندی به سردی خواهد‌گرایید و بسیار از مردم، دچار فقر و تنگدستی خواهند شد. در تلمود آمده است: جوانان به پیروان بی‌احترامی کرده، آنان را خجالت خواهند داد و پیران در جلوی جوانان به پا خواهند ایستاد. دختر با مادر، و عروس با مادر شوهر مخالفت خواهد کرد و فرزند از پدر خود خجالت نخواهد کشید. محل تحصیل و مطالعه، به اماکن فساد تبدیل شده و دانش دِبیران، فاسد خواهد شد و کسانی که از خطا کردن بترسند، منفور خواهند بود.

منجی در مسیحت

حضرت عیسی (ع) در سرزمینی متولد شد که به تازگی زیر سلطه رومیان قرار گرفته بود و در آن عصر، یهودیان به شکل نامطلوبی زیر یوغ بیگانگان قرار داشتند. اندکی پیش از قیام عیسی مسیح (ع)، حضرت یحیی بن زکریا (ع) در میان بشارت داد که: «توبه کنید زیرا ملکوت آسمان نزدیک است». از دیدگاه بنی‌اسرائیل، ملکوت آسمان گونه‌ای از حکومت الهی بود که آرمان مقدس آنان به شمار می‌رفت و بسیاری از ایمان آورندگان به حضرت عیسی (ع) یقین داشتند که وی به زودی پادشاه یک آرمان شهر خدایی خواهد شد؛ ولی وقتی دیدند که عیسی آرزوی آنان برای قیام یک مسیح پیروز را برآورده نکرد و در نهایت به صلیب کشیده شد گفتند این دلیل است بر اینکه او نه مسیحای موعود، بلکه یکی از مدعیان بی‌شمار مسیحایی در تاریخ یهود بوده است؛ ولی یاران او گفتند: اولاً او آمده بود تا قربانی گناهان بشر شود و ثانیاً به زودی واپسین داوری، رجعت خواهد کرد و این دو مسئله، زیربنای مسیحیت شد. بنابراین مهم‌ترین باوری که در دین مسیحیت وجود دارد اعتقاد به رستاخیز و آرمان بازگشت عیسی در آخرالزمان است که زیربنای اندیشه مسیحی و تبلیغ مبلغان مسیحی بوده است. مسیحیان، کریسمس را جشن میلاد خداوند و نجات دهندۀ خود می‌دانند. سال مسیحی در فضایی آکنده از امید و انتظار و دعا برای بازگشت عیسی (ع) آغاز می‌شود. به آنان توصیه شده است که: کمرهای خود را بسته، چراغ‌های خود را افروخته دارید و شما مانند کسانی باشید که انتظار آقای خود را می‌کشند که چه وقت از عروسی مراجعت می‌کند، تا هر وقت که آید و در را بکوبد، بی‌درنگ برای او باز کنند.

بررسی مفهوم نجات و منجی در مسیحیّت می‌توان گفت اندیشه «منجی موعود» در مسیحیّت، دارای دو مفهوم است؛ موعودی از بنی‌اسرائیل که ظهور کرد و رفت، و موعود مسیحی که خواهد آمد تا ملکوت خدا را برپا دارد. در مفهوم اول، موعود مسیحیان، مصداق همان مفهوم «ماشیح یهود» است که به جای بازگرداندنِ سروری ایشان با مرگ فدیه‌وار خویش بار گناه نخستین را از دوش مؤمنانِ به خویش برداشت؛ در حالی که در مفهوم دوم، موعود مسیحی، همان عیسی است که پس از مصلوب شدن و عروج به آسمان، بار دیگر باز خواهد گشت، تا پایان تاریخ را رقم بزند.

مطابق آنچه در کتاب مقدس آمده است، عیسی بازخواهد آمد، تا در میان امت‌ها داوری کند، و جهانیانی را که به او ایمان می‌آوردند رهایی بخشد، هستی را از فساد رهایی دهد، به جهان برکت دهد و ملکوت الهی را اقامه کند. این وعده‌ها، مسیحیان را در انتظاری تاریخی نگه داشته است. براساس این‌باور، عیسی به صورت ناگهانی و بدون اطلاع قبلی در جلال و هیبت پدر و همراه فرشتگان و با پیروزی و فتح خواهد آمد و به دنبال این بازگشت پیروزمندانه است که انتظار دیرین یهود را برآورده می‌کند و حکومت موعود را برقرار می‌سازد.

بنابراین چنان‌که منجی در دو بخش و با دو مفهوم در باور مسیحیان شکل گرفت است، موضوع نجات بشر نیز در دو مرحله انجام پذیرفته و تحقق می‌یابد. مرحله اول، ظهور اولیه عیسی است که پس از اندک زمانی از دعوت خود و پیش از تحقق بخشیدن به آرمان یهود، به صلیب کشیده می‌شود و با این کار، خود را فداری تمام مسیحیان می‌کند که به او ایمان داشته یا خواهند داشت و آنها را از گناه و پستی‌ای که نسلِ آدمی را گرفته است می‌رهاند؛ زیرا که به اعتقاد این قوم، آدم و حوا با خطای خود، نسل بشر را آلوده کردند و مسیح با فدا شدن خود در این مرحله، سبب نجات بشر از این گناه تاریخی شد.

مرحله دوم نجات، در رجعت عیسی و پایان تاریخ رخ خواهد داد؛ ولی درباره این مرحله از ظهور دو برداشت در مسیحیت وجود دارد. برداشت اصلی و اساسی، آن است که رجعت عیسی پایان عمر دنیا و هم‌زمان با قیامت است و مسیح می‌آید، تا میان امت‌ها داوری کرده و حکومت خدا را آشکار کند؛ ولی مطابق عقیده گروه‌های دیگر از مسیحیّت، بازگشت او در آغاز هزاره پایانی تاریخ دنیاست و مسیح در این دوره طولانی بر عالم، حکومت نموده، و عدالت را در زمین ایجاد خواهد کرد.

منجی در آیین زردشتی

در هزاره‌گرایی زردشتی، انتظار ظهور سه منجی از نسل زردشت مطرح شده است که ظهور ایشان سبب تقویت این آیین گردیده و بدی‌های اخلاقی را برطرف خواهد ساخت. سه منجی بزرگ زردشتی که در طول سه هزاره پایانی، ظهور می‌کنند، عبارتند از: هوشیدَر، هوشیدَرماه، سوشیانس (یعنی سودمند).

آخرین موعود زردشتی، سوشیانس برگزیده‌ای از نسل زردشت است. او مأموریّت دارد دین او را به کمال رساند و از پیراهه‌ها و بدعت‌ها پاک کند و ظلم و ستم را از جهان برداشته، کارها را بر مبنای «گاهان» (= گاتها، مقدس‌ترین بخش اوستا) قرار دهد. پس از آن همه مردم، مطیع فرمان‌های دینی و با یک‌دیگر دوست و مهربان خواهند بود. خشکسالی و فقر و بدبختی از میان خواهد رفت و جهانِ آرمانی شکل خواهد گرفت. بنابراین موعود زردشتی اولاً فردی مشخص است که در اوستا به نام، معرفی شده است و ثانیاً با هدف نجاتِ جمعی بشر ظهور خواهد کرد. البته بشارت‌های آشکار به ظهور سوشیانس به عنوان منجی موعود بشر، نه در «گاتها» بلکه در بخش‌های دیگر موجود است. موعودهای سه گانه در متون متأخر، یعنی اوستا نو، آن‌قدر روشن است که اسامی آنان و کیفیت تولدشان و اینکه هر سه از نسل زرتشت هستند و حتی نام مادران آنها و چگونگی باردار شدن مادران اینها در آن آمده است. به هر‌حال بنابر آموزه‌های آیین زرتشت، تولد پیامبر این آیین، در پایان هزاره نهم و یا آغاز هزاره دهم بود و بعد از وی سه پسر آینده او که موعود‌های نجات‌بخش در این آیین معرفی شدند، به فاصله‌ هزار سال خواهند آمد که آخرین آنان سوشیانس، در پایان هزاره دوازدهم ظهور خواهد کرد. او موعود اصلی زرتشتیان محسوب می‌شود. البته در جاماسب‌نامه شکل دیگری نیز آمده است: پیغمبر عرب، آخر پیغمبران باشد که در میان کوه‌های مکه پیدا شود. او با بندگان خود چیز خورد و به روش بندگان نشیند و دین او اشرف ادیان باشد و کتاب او باطل گرداند همه کتاب‌ها را... و از فرزندان دختر آن پیغمبر که خورشید جهان و شاه‌زنان نام دارد، کسی پادشاه شود در دنیا به حکم یزدان که جانشین آخر آن پیغمبر باشد... و دولت او به قیامت متصل باشد... و همه جهان را یک دین کند و دین‌گبری و زردشتی نماند و پیغمبران خدا و حکیمان.... و ابرها و بادها و مردان سفید رویان در خدمت او باشند.

بشارات ظهور منجی در منابع هندوان

1. کتاب اوپانیشاد؛ این کتاب از کتاب‌های معتبر هندوهاست که نوید ظهور را چنین بیان نموده است: «این مظهر ویشنو (مظهر دهم) در انقضای کلی، یا عصر آهن، سوار بر اسبی سفید، در حالی که شمشیر برهنه درخشانی به صورت ستاره دنباله‌دار در دست دارد، ظاهر می‌شود و شریران را تماما هلاک می‌سازد و خلقت را از نو تجدید می‌کند و پاکی را رجعت خواهد داد. به گفته هندو، مظهر دهم در انقضای عالم ظهور خواهد کرد».
2. کتاب باسک؛ «دور دنیا تمام شود به پادشاه عادلی در آخرالزمان، که پیشوای ملائکه و پریان و آدمیان باشد و حق و راست با او باشد و آنچه در دریا و زمین‌ها و کوه‌ها پنهان باشد، همه را به دست‌آورد و از آسمان‌ها و زمین و آنچه باشد، خبر دهد. از او بزرگ‌تر، کسی به دنیا نیاید».
3. کتاب ریگ‌ودا: «ویشنو، در میان مردم ظاهر می‌گردد. او از همه‌کس قوی‌تر و نیرومندتر است. در یک‌دست ویشنو، نجات‌دهنده شمشیری به مانند ستاره دنباله‌دار و دست دیگر انگشتری درخشنده دارد. هنگام ظهور وی خورشید و ماه تاریک می‌شوند و زمین خواهد لرزید».
4. کتاب شاکمونی؛ پادشاهی و دولت دنیا به فرزند سید خلایق دو جهان «کشن» بزرگوار تمام شود و او کسی باشد که بر کوه‌های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و فرمان کند و برابر‌ها سوار شود و فرشتگان کنارکنان او باشند و جن و انس در خدمت و شوند و او «سودان» که زیر خط «استوا» است تا سرزمین «تسعین» که زیر قطب شمالی است و ماوراء بحار را صاحب شود و دین خدا، یک دین شود و دین خدا زنده گردد و نام او «ایستاده» باشد و خداشناس باشد.

منجی در آیین بودا

اندیشه موعود خواهی آیین بودا با مفهوم میتریه همراه است. میتریه واژه‌ای از زبان سنسکریت است که از ریشه میتره به معنای مهربانی و دوست‌داشتنی است، ولی در زبان پالی، میته گویند. در الهیات بودایی او را بودای پنجم و آخرین بودا از بودایان زمینی می‌دانند که هنوز نیامده است، اما روزی خواهد آمد تا همان را نجات دهد. او را در «نمادنگاری بودایی» به هیبت مردی در وضعیت نشسته آماده برخاستن نمایش می‌دهند تا نمادی باشد از آمادگی برای قیام. برخی او را بودای هفتم نامیدند. از سوی دیگر در متنی از مهایانه است که میتریه پایگاه بس رفیع دارد. از زندگی گذشته او ذکری رفه و معلوم شده که او زمانی پادشاه و زمانی بعدتر شاه خدایان بوده و سرانجام برای بودا شدن در آسمان توشیته استقرار یافته است. و اکنون در آسمان توشیته دوباره متوجه می‌کنند تا در معیت او به زمین بازگردند. جهان در عصر ظهور میتریه: «در این جهان، ساکنان بی‌شمار زمین هیچ جنایتی نمی‌کنند و عمل بدی از ایشان سرنمی‌زند و از خوبی کردن مسرورند. مردم بدون ضعف و نقیصه خواهند بود. آنان قوی، بزرگ و شادمانند، در حالی‌که بیماری بسیار کمی در میان آنها وجود خواهد داشت. آنها از رنج خارها آزاد خواهند بود و با برگ‌های سبز خود را خواهند پوشاند. آنها بدون هیچ زحمتی برنج را برای خود فراهم می‌آورند و در این جهان است که میتریه دهرمه (دهرم – درم) –به معنای دین حقیقی- را اعلام خواهد کرد»..

پرسش مستقیم

• منجی در ادیان آسمانی چه کسی است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منابع

1. زمانی، احمد، در انتظار رؤیت خورشید
2. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵.