میثم تمار

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام علی است. میثم تمار از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: میثم تمار در تراجم و رجال - میثم تمار در تاریخ اسلامی - میثم تمار در معارف و سیره علوی - میثم تمار در معارف و سیره حسینی - میثم تمار در علوم قرآنی - پرسش مرتبط ندارد

میثم تمار
ضریح جدید میثم تمار در کوفه
نام کامل	میثم بن یحیی تمار اسدی
جنسیت	مرد
کنیه	ابوسالم ابوصالح
لقب	تمار
از قبیله	بنی‌اسد
پسر	عمران بن میثم بن یحیی تمار اسدی شعیب بن میثم بن یحیی تمار اسدی صالح بن میثم بن یحیی تمار اسدی حمزه بن میثم بن یحیی تمار اسدی
محل زندگی	کوفه
تاریخ شهادت	۶۰ هجری
محل شهادت	کوفه
محل آرامگاه	کوفه
از اصحاب	امام علی
فعالیت‌های او	تفسیر قرآن
علت شهادت	به دستور ابن زیاد

میثم تمار از بزرگان و اصحاب خاص امیرالمؤمنین (ع) بود و از اسرار کانون علم و معدن حکمت علی (ع) بهره وافی برد. او به قدری به امیرالمؤمنین (ع) وفادار بود که در عشق و اخلاص خود سر از پا نمی‌شناخت و هنگامی که علی (ع) به او خبر شهادتش را داد، خوشحال شد و شهادت در راه آن حضرت را افتخار خود به حساب آورد.

مقدمه

میثم تمار فرزند «یحیی»، بردۀ زنی از بنی اسد بود و حضرت علی (ع) او را از آن زن خریداری و آزادش نمود و سپس از او پرسید: «نام تو چیست؟» گفت: نام من سالم است. فرمود: «رسول خدا (ص) به من خبر داده که پدر و مادرت در عجم نام تو را میثم تمار نهاده‌اند». گفت: آری، خدا و رسولش و تو ای امیرالمؤمنین (ع) راست می‌گویید و به خدا سوگند نام من میثم تمار است. حضرت فرمود: «حال نامی که رسول خدا (ص) برای تو فرمود، برگزین و سالم را رها کن و ما کنیه تو را»ابو سالم«قرار می‌دهیم».

او از آن تاریخ به میثم تمار و به کنیه «ابوسالم» معروف شد و چون شغل او خرما فروشی بود به میثم تمار شهرت یافت.

ایمان و اعتقادِ میثم تمار

شیخ طوسی و بسیاری از بزرگان و علمای اسلام، میثم تمار را از اصحاب خاص امیرالمؤمنین (ع) به شمار آورده‌اند. امام موسی بن جعفر (ع) در ضمن حدیثی او را از حواریون امیرمؤمنان (ع) به شمار آورده است.

میثم تمار از شیعیان مخلص و یاران باوفای امیرالمؤمنین (ع) بود و با آن حضرت در پنهان و آشکار رفت و آمد داشت و از اسرار کانون علم و معدن حکمت علی (ع) بهره وافی برد.

آگاهی به اسرار و حوادث آینده

میثم تمار به سبب نزدیکی به امیرمؤمنان (ع) و استعداد فراوان توانست به برخی از اسرار نهان و حوادث آینده آگاهی یابد که نمونه‌هایی را ذکر می‌کنیم: «صالح بن میثم» از ابو خالد نقل می‌کند که می‌گفت: روز جمعه‌ای با میثم تمار در آب فرات سوار کشتی شدیم، ناگاه باد بسیار تندی وزیدن گرفت، در این موقع میثم تمار سر از کشتی بیرون کرد و بعد از دیدن آن باد، به ما گفت: کشتی را محکم ببندید که این باد، باد عاصف است، و به شدت خواهد وزید و معاویه در همین ساعت به هلاکت رسید.

ابو خالد می‌گوید: از خبر غیبی که میثم تمار داده بود در عجب بودم و برای صدق آن صبر کردم تا جمعه آینده که قاصدی از شام آمد، با او ملاقات کردم و از شام خبر گرفتم و گفتم: ای بنده خدا چه خبر داری؟ گفت: مردم به بهترین حال هستند، امیرالمؤمنین (معاویه) از دنیا رفت و مردم با یزید پسر او بیعت کردند! پرسیدم: معاویه چه روزی مُرد؟ گفت: روز جمعه گذشته، دانستم که میثم تمار راست گفته، و خبر او صادق بوده است.

میثم تمار و استقبال از شهادت

میثم تمار به قدری به امیرالمؤمنین علی (ع) وفادار بود که در عشق و اخلاص خود سر از پا نمی‌شناخت و هنگامی که علی (ع) به او خبر شهادتش را داد، خوشحال شد و شهادت در راه آن حضرت را افتخار خود به حساب آورد. داستان خبر از شهادت میثم تمار چنین است:

روزی امیرمؤمنان (ع) به میثم تمار فرمود: «ای میثم تمار، تو پس از من دستگیر می‌شوی و بر دار آویخته خواهی شد، روز دوم از بینی و دهانت خون جاری می‌شود که محاسنت به خون رنگین می‌گردد! و روز سوم بر تو نیزه‌ای زده شود که جان خواهی سپرد، پس منتظر چنین روزی باش». سپس حضرت محل و موضع دار او را معرفی کرد و فرمود: «جایی که تو را به دار می‌کشند، کنار خانه عمرو بن حریث است و تو دهمین نفر از ده تن خواهی بود که به دار آویخته شده‌اند و چوبه دار تو از همه چوبه‌ها کوتاه‌تر خواهد بود و به زمین نزدیک‌تر است و درخت خرمایی را که تو بر چوب تنۀ آن بر دار کشیده می‌شوی، نشانت خواهم داد». سپس حضرت او را با خود به کنار خانه عمرو بن حریث بردند و درخت را به وی نشان دادند. که بعدها به آن آویخته شد.

میثم تمار از همان زمان که از چگونگی مرگش آگاه شد، همواره کنار آن درخت خرما رفت و آمد می‌کرد و کنار آن نماز می‌گزارد و با درخت زمزمه عاشقانه می‌کرد و می‌گفت: چه درخت خرمای با برکت و فرخنده‌ای که من برای تو خلق شدم و تو برای من رشد کرده‌ای. پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع) میثم تمار همواره به آن درخت سرکشی می‌کرد تا آن را بریدند، او هم چنین مواظب تنه آن درخت بود و از کنار آن آمد و شد داشت و به آن می‌نگریست و هرگاه عمرو بن حریث را می‌دید به او می‌گفت: من در آینده همسایه تو خواهم شد، حق همسایگی مرا نیکو بدار.

آخرین سفر حج و ملاقات با ام سلمه

میثم تمار در آخرین سال عمرش که سال شصت هجری بود، حج (و به قول کشی، عمره) گزارد و در مدینه نزد ام سلمه همسر گرامی رسول خدا (ص) رفت، ام سلمه از او پرسید: تو کیستی؟ گفت: مردی عراقی هستم. ام سلمه از او خواست نَسَب خویش را بگوید. او گفت: من غلام و آزاده شدۀ علی (ع) هستم. ام سلمه گفت: آیا تو هیثمی؟ گفت: نه من میثم تمار هستم. ام سلمه گفت: سبحان الله به خدا سوگند، بسیار می‌شنیدم که رسول خدا (ص) در نیمه شبی از تو یاد می‌کرد و سفارش تو را به علی (ع) می‌نمود. میثم تمار سراغ حسین بن علی (ع) را گرفت، گفت: او در نخلستان است. میثم تمار گفت: به او بگو که من دوست داشتم تو را ببینم و بر تو سلام دهم، و ما به زودی در پیشگاه خداوند تعالی همدیگر را ملاقات خواهیم کرد، امروز فرصت دیدار او را ندارم و می‌خواهم بازگردم. آن‌گاه ام سلمه بوی خوشی ‌طلبید و محاسن او را معطر نمود. میثم تمار گفت: ای ام سلمه، تو محاسن مرا خوشبو کردی ولی به زودی همین محاسن در راه محبت اهل بیت پیامبر (ص) به خون خضاب خواهد شد. ام سلمه پرسید: چه کسی این خبر را به تو داده است؟ گفت: سرور و آقایم (علی (ع)) به من خبر داده است. ام سلمه گریست و گفت: او فقط سرور تو نیست که سرور من و سرور همه مسلمانان است. سپس میثم تمار از ام سلمه خداحافظی کرد و بیرون آمد. در آن حال ابن عباس را دید و از علم تفسیری که از امیرمؤمنان (ع) آموخته بود به او یاد داد و خبر شهادت خود را به او گفت.

عبیدالله بن زیاد و دستگیری میثم تمار

میثم تمار پس از اعمال و مناسک عمره به کوفه بازگشت، اما قبل از آنکه به دروازه کوفه برسد او را دستگیر کردند و پیش عبیدالله بن زیاد حاکم کوفه بردند.

میثم تمار چون بر عبیدالله بن زیاد وارد شد، کسی به او گفت: این مرد از مقرب‌ترین و برگزیده‌ترین افراد در نظر ابوتراب بوده است. عبیدالله گفت: وای بر شما، همین مرد عجمی توانسته بود این چنین قرب و منزلت نزد علی پیدا کند؟ گفتند: آری، عبیدالله بن زیاد از روی تمسخر به میثم تمار گفت: «پروردگارت کجاست؟» میثم تمار بلافاصله گفت: «پروردگار من در کمین هر ستمکاری است و تو یکی از آنهایی». عبیدالله بن زیاد پس از این گفت و گو که سخت عصبانی بود، دستور داد، میثم تمار را به زندان انداختند. از قضا مختار ثقفی هم با او و هم زمان زندان شد. میثم تمار در گوشه زندان حقایقی را به مختار ثقفی آموخت و ضمناً به او گفت: تو به زودی از زندان این مرد آزاد می‌شوی و برای خونخواهی امام حسین (ع) و یارانش خروج خواهی کرد و این ستمگری را که اینک در زندان او هستیم خواهی کشت، و با همین پایت چهره و گونه‌هایش را لگد خواهی کرد.

این اخبار غیبی را میثم تمار به مختار ثقفی گفت و طولی نکشید که ابن زیاد، مختار ثقفی را برای کشتن فرا خواند، ناگاه پیک با نامه‌ای از سوی یزید بن معاویه خطاب به ابن زیاد رسید که به او دستور داده بود مختار ثقفی را آزاد کند. و به این ترتیب طولی نکشید که خبر غیبی که میثم تمار به مختار ثقفی داده بود که تو آزاد می‌شوی به وقوع پیوست.

میثم تمار در بالای دار

همان گونه که امیرالمؤمنین (ع) به میثم تمار خبر داده بود که تو را به دار خواهند کشید، میثم تمار را در شهر کوفه و قبل از رسیدن امام حسین (ع) و یارانش به کربلا، به دستور عبیدالله بن زیاد بالای همان چوبه درخت خرما که خود از آن‌گاه بود، به دار کشیدند، میثم تمار در بالای دار با زبان گویا فضائل و مناقب اهل بیت (ع) را گفت و پستی‌های بنی امیه و نحوۀ انقراض آنان را بیان کرد.

سخنان حقّ‌گوی این رادمرد الهی و یار راستین امیرالمؤمنین (ع) در روحیه مردم کوفه اثر مثبت گذاشت و برای دستگاه حکومت خطرآفرین شد. به عبیدالله بن زیاد خبر دادند که میثم تمار، خاندان بنی امیه را رسوا و مفتضح ساخت. آن ملعون گفت: فوراً دهانش را لگام بزنید تا دیگر نتواند سخن بگوید، این عمل شرم‌آور تا آن روز سابقه نداشته است، و این همان چیزی بود که علی (ع) به میثم تمار خبر داده بود و به دهان میثم تمار لجام زدند تا دیگر نتواند سخن بگوید، اما روز دوم از بینی و دهان میثم تمار در بالای دار خون فرو ریخت و روز سوم در حال جان دادن بود که یکی از مزدوران حکومت بنی‌امیه، حربه‌ای به پهلوی او زد و در حالی که میثم تمار تکبیر بر زیر لب داشت، مرغ روحش به ریاض جنان و ملکوت اعلا پرواز کرد و به سوی معبود خود شتافت و همان گونه که مولایش علی (ع) به او خبر داده بود محاسن شریفش چون امیرالمؤمنین (ع) در لحظات آخر عمرش به خون خضاب گردید.

پس از شهادت میثم تمار تعدادی از خرمافروشان جسد او را شبانه و به دور از چشم مأموران ربودند و مخفیانه دفن کردند و محل دفن او اکنون زیارتگاه شیعیان در کوفه است. شهادت میثم تمار ده روز قبل از آن‌که امام حسین (ع) و اهل بیت و یارانش به عراق برسند، یعنی آخر ذی الحجه سال شصت هجری اتفاق افتاد.

همسر و فرزندان

همسر

مقالهٔ اصلی: همسر میثم تمار

فرزندان

از فرزندان میثم می‌توان عمران، شعیب، صالح و حمزه و از نوه‌های میثم نیز می‌توان حسن بن اسماعیل بن شعیب بن میثم، یعقوب بن شعیب بن میثم تمار و علی بن اسماعیل بن میثم تمار را نام برد؛ علی بن اسماعیل بن میثم کسی است که اولین کتاب را برای مذهب امامیه نوشت و نامش را الکامل گذاشت و کتاب دیگری با عنوان الاستحقاق نیز دارد .

جستارهای وابسته

• همسر میثم تمار
• تفسیر میثم تمار
• بنی‌اسد (قبیله)
• عمران بن میثم بن یحیی تمار اسدی (فرزند)
• شعیب بن میثم بن یحیی تمار اسدی (فرزند)
• صالح بن میثم بن یحیی تمار اسدی (فرزند)
• حمزه بن میثم بن یحیی تمار اسدی (فرزند)

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
2. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین
3. محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت
4. ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲
5. عسکری، عبدالرضا، مقاله «میثم بن یحیی التمار»، اصحاب امام حسن مجتبی