احمد بن حماد محمودی مروزی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۹:۰۲

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

احمد بن حماد محمودی مروزی در تراجم و رجال - احمد بن حماد محمودی مروزی در تاریخ اسلامی

مقدمه

از اصحاب امام رضا(ع). شیخ طوسی یک بار بدون هیچ توصیفی از احمد بن حماد، او را در شمار اصحاب امام جواد(ع) نام برده است^[۱]، اما پس از آن دوباره به فاصله کمی با قید مروزی از وی یاد کرده است^[۲]، سپس در باب اصحاب امام حسن عسکری(ع) باز از احمد بن حماد محمودی مکنی به ابوعلی نام برده است^[۳]. اما کشی بر اساس روایتی، وی را در شمار رجال امام رضا(ع) آورده است^[۴].

عده‌ای چون صاحب معالم^[۵] و مامقانی^[۶] احتمال داده‌اند که چون فاصله بین آنها در کتاب شیخ چندان زیاد نیست، آنان دو نفر باشند، چون تکرار با این فاصله اندک را بعید می‌دانند. مامقانی نیز از اینکه شیخ وی را در شمار رجال امام حسن عسکری(ع) آورده، اظهار تعجب کرده، زیرا احمد بن حماد در زمان حیات امام جواد(ع) از دنیا رفته بود^[۷]، چنان که به تصریح کشی بر اساس روایتی، امام جواد(ع) برای تسلیت در وفات وی به پسرش محمد، رقعه‌ای نگاشته است^[۸]. به نظر می‌رسد این اشتباه به سبب افتادن کلمه “محمد” در نسخه‌هاست و صحیح آن محمد بن احمد بن حماد باشد. پس امکان ندارد که وی در شمار اصحاب امام حسن عسکری(ع) محسوب شود. به علاوه، کنیه ابوعلی از آن محمد بن احمد بن حماد است نه از آن پدرش احمد^[۹]. علاوه بر این، شیخ به صراحت در التهذیب^[۱۰] و الاستبصار^[۱۱] بیان کرده که منظور از محمودی، محمد بن احمد بن حماد مروزی است نه پدرش احمد.

به هر حال، کنیه احمد، ابوالعباس است^[۱۲]. وی اهل مرو یکی از شهرهای مشهور خراسان و از راویان آنجا می‌باشد^[۱۳]. نسبتش به محمودی از آن جهت است که امام جواد(ع) در نامه‌ای که برای تعزیت در وفات وی به پسرش محمد مرقوم فرموده بود، وی را با لقب محمود ستوده بود^[۱۴]. برخی از معاصران وی را ثقه دانسته‌اند^[۱۵]، گرچه ستایش اباجعفر(ع) پس از مرگ وی را نیز می‌توان دال بر حسن او فرض کرد. بر اساس روایت کشی از ابوعلی محمد بن احمد بن حماد محمودی، پدرش احمد نامه مفصلی خدمت امام جواد(ع) نوشته بود^[۱۶]. البته آنان که به گزارش چنین نامه‌ای پرداخته‌اند، از مضمون آن ذکری به میان نیاورده‌اند، اما امام در پاسخ، پس از بیان آیه ﴿وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾^[۱۷] فرمود: “ما در دنیا از همدیگر پراکنده شده‌ایم و هر کدام در شهری زندگی می‌کنیم و هر کس امام خود را دوست داشته باشد با او خواهد بود، اگرچه با فاصله از وی و در جای دوری زندگی کند، ولی آخرت جای استقرار است و همه با هم خواهند بود”^[۱۸].

کشی از وی چند گونه روایت آورده است که برخی دلالت بر مدح و ستایش و ثقه بودن وی می‌کند و برخی دال بر ذم و نکوهش وی است. چنان که به روایت بسیاری از اهل رجال، اباجعفر(ع)، پس از مرگ احمد بن حماد در نامه‌ای به فرزندش محمد، گفته بود: “پدرت درگذشت، خداوند از او و شما خشنود گردد. پدر شما نزد ما پسندیده بود و او از حد خود تجاوز نکرد و بر طریقه خود ثابت‌قدم ماند”^[۱۹]. نیز روایاتی را که در باره اثبات امامت و خالی نبودن زمین از حجت خدا از وی آورده‌اند، دلیل بر حسن او می‌دانند^[۲۰]. اما با این حال کشی در روایتی متناقض از کتاب ابوعبدالله شاذانی از قول فضل بن شاذان، وی را متهم به کذب کرده و در حدیث دیگری از قول حسن بن حسین آورده است: احمد بن حماد مال فراوانی را ضبط کرد و آن را برای خود حلال دانست. من در این باره نامه‌ای برای ابوالحسن(ع) نوشتم و در آن از احمد بن حماد شکایت نمودم. امام(ع) در پاسخ من نوشت: “او را از خداوند بترسانید”. من هم جریان را به او گفتم، ولی سودی نبخشید. بار دیگر برای امام نوشتم که سخنان ایشان در وی اثری نبخشید. پس ابوالحسن(ع) فرمود: حالا که او از خداوند نمی‌ترسد و مال حرام را تصرف کرده، چگونه او را از ما می‌ترسانید. کسی که از خداوند واهمه نداشته باشد، از ما هم نخواهد ترسید^[۲۱].

این روایت کشی باعث موضع‌گیری علامه حلی در برابر احمد بن حماد شده است، چنان که ایشان می‌گوید: از او چیزهای ناپسندی نقل شده که دلالت بر عدم وثاقت او می‌کند. لذا ما به روایات او عمل نمی‌کنیم و در مورد او توقف داریم^[۲۲]. به علاوه، علامه مراد از اباجعفر(ع) در این حدیث را امام باقر(ع) دانسته‌اند و بر این اساس مترجم را معاصر با ابوجعفر باقر(ع) دانسته و نه ابوجعفر جواد(ع)^[۲۳]. خویی بر خلاف نظر علامه حلی درباره حدیث روایت شده از کشی که کذب و عمل ناپسندی به احمد نسبت داده شده، بر این باور است که راوی این حدیث از کتاب ابوعبیدالله (عبدالله)^[۲۴] شاذانی از قول فضل بن شاذان، محمد بن نعیم می‌باشد که وثاقتش ثابت نشده است. ثانیاً احتمال ظهور کذبی از وی، منافاتی با حسن او ندارد^[۲۵]. به علاوه، محسن امین چه بسا این عبارت‌ها را خلط شده دانسته و گفته است که دلیلی بر صحت این حدیث که مؤید کذبش باشد، نداریم^[۲۶].

ابن‌داود از وی در قسمت دوم رجالش با عنوان مختص به “المجروحین و المجهولین” نام برده و او را ضعیف می‌داند^[۲۷]. پسرش ابوعلی محمد بن احمد بن حماد، ملقب به خیر^[۲۸] و محمودی مروزی^[۲۹] از وکلای امام حسن عسکری(ع) در مدینه بود^[۳۰]. احمد بن حماد از افرادی چون زهیر قرشی^[۳۱] و یونس بن عبدالرحمن روایت کرده است^[۳۲]. افرادی چون سیاری^[۳۳]، پسرش محمد بن احمد^[۳۴]، صالح بن ابی حماد^[۳۵]، ابوالقاسم علی بن محمد بن رباح^[۳۶] و برادرش محمد بن حماد^[۳۷] و محمد بن احمد بن داود با واسطه^[۳۸] و برادر زاده‌اش محمد بن علی^[۳۹]، و همچنین شیخ طوسی با اسنادش از علی بن محمد بن رباح ابوالقاسم، از احمد بن حماد روایت کرده‌اند^[۴۰]. ابن‌قولویه نیز از وی روایاتی ذکر کرده است^[۴۱].^[۴۲].^[۴۳]

جستارهای وابسته

منابع

حیدری، گلشاد، مقاله «احمد بن حماد محمودی مروزی»، دانشنامه امام رضا ج۱

اصحاب امام رضا (ع)

پانویس

↑ رجال الطوسی، ص۳۷۳.
↑ رجال الطوسی، ص۳۷۳.
↑ رجال الطوسی، ص۳۹۷.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.
↑ التحریر الطاووسی، ص۵۵.
↑ تنقیح المقال، ج۶، ص۷۴.
↑ تنقیح المقال، ج۶، ص۷۵.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳.
↑ رجال الطوسی، ص۳۹۷، پاورقی؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۰۴؛ التحریر الطاووسی، ص۵۵.
↑ تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴۴.
↑ الاستبصار، ج۴، ص۲۱۶.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۶۱.
↑ طرائف المقال، ج۲، ص۱۹۶؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۸۱.
↑ اختیار معرقة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۷۴.
↑ مشایخ الثقات، ص۱۲۵.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۳.
↑ «و به هر کس (پاداش) آنچه انجام داده است تمام داده شود و به آنان ستمی نرود» سوره آل عمران، آیه ۲۵.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۳.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳؛ خلاصة الأقوال، ص۲۵۵؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۲۰- ۱۲۱؛ ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۱، ص۴۸؛ ج۲، ص۵۹؛ قاموس الرجال، ج۹، ص۵۷.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۲.
↑ خلاصة الأقوال، ص۳۲۳.
↑ خلاصة الأقوال، ص۳۲۳.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۳.
↑ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۷۶۵.
↑ کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۲۲۸.
↑ نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۲، ص۶۰.
↑ اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۹۸؛ جامع الرواة، ج۲، ص۱۱۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۱۴.
↑ نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۶؛ جامع الرواة، ج۲، ص۶۰.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.
↑ الکافی، ج۷، ص۲۶۲؛ تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴۴؛ الاستبصار، ج۴، ص۲۱۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۶۵.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۴۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.
↑ نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۲، ص۵۹؛ ج۲، ص۱۱۷؛ ج۲، ص۴۰۵؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۱۴.
↑ الکافی، ج۵، ص۳۰۴؛ جامع الرواة، ج۱، ص۴۹؛ ج۲، ص۴۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۲۹۱.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۴۹.
↑ الکافی، ج۱، ص۲۳۶؛ الاختصاص، ص۲۷۸.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۴۹.
↑ جامع الرواة، ج۱، ص۴۹؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۸۳.
↑ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.
↑ کامل الزیارات، ص۱۲۲.
↑ منابع: الاختصاص، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، التحریر الطاووسی، حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم (۱۰۱۱ق)، تحقیق: فاضل جواهری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۱ق، تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لها لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، سید علی اصغر بن محمد شفیع بروجردی (۱۳۱۳ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۰ق؛ قاموس الرجال، محمد تقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، دوم، ۱۴۲۲ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مشایخ الثقات، غلامرضا عرفانیان (معاصر)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۷ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق، المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق
↑ حیدری، گلشاد، مقاله «احمد بن حماد محمودی مروزی»، دانشنامه امام رضا ص ۶۷۵.

[1] رجال الطوسی، ص۳۷۳.

[2] رجال الطوسی، ص۳۷۳.

[3] رجال الطوسی، ص۳۹۷.

[4] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.

[5] التحریر الطاووسی، ص۵۵.

[6] تنقیح المقال، ج۶، ص۷۴.

[7] تنقیح المقال، ج۶، ص۷۵.

[8] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳.

[9] رجال الطوسی، ص۳۹۷، پاورقی؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۱؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۱، ص۳۰۴؛ التحریر الطاووسی، ص۵۵.

[10] تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴۴.

[11] الاستبصار، ج۴، ص۲۱۶.

[12] اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۶۱.

[13] طرائف المقال، ج۲، ص۱۹۶؛ أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۸۱.

[14] اختیار معرقة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۷۴.

[15] مشایخ الثقات، ص۱۲۵.

[16] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۳.

[17] «و به هر کس (پاداش) آنچه انجام داده است تمام داده شود و به آنان ستمی نرود» سوره آل عمران، آیه ۲۵.

[18] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۳.

[19] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۸، ۸۳۳؛ خلاصة الأقوال، ص۲۵۵؛ نقد الرجال، ج۱، ص۱۲۰- ۱۲۱؛ ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۱، ص۴۸؛ ج۲، ص۵۹؛ قاموس الرجال، ج۹، ص۵۷.

[20] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.

[21] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۲.

[22] خلاصة الأقوال، ص۳۲۳.

[23] خلاصة الأقوال، ص۳۲۳.

[24] اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۴.

[25] معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۳.

[26] أعیان الشیعة، ج۲، ص۵۸۲؛ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۷۶۵.

[27] کتاب الرجال، ابن‌داود، ص۲۲۸.

[28] نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۲، ص۶۰.

[29] اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۹۸؛ جامع الرواة، ج۲، ص۱۱۷؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۱۴.

[30] نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۶؛ جامع الرواة، ج۲، ص۶۰.

[31] معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.

[32] الکافی، ج۷، ص۲۶۲؛ تهذیب الأحکام، ج۱۰، ص۴۴؛ الاستبصار، ج۴، ص۲۱۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۳، ص۱۶۵.

[33] جامع الرواة، ج۱، ص۴۸؛ معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.

[34] نقد الرجال، ج۴، ص۱۱۵؛ جامع الرواة، ج۲، ص۵۹؛ ج۲، ص۱۱۷؛ ج۲، ص۴۰۵؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۱۴.

[35] الکافی، ج۵، ص۳۰۴؛ جامع الرواة، ج۱، ص۴۹؛ ج۲، ص۴۹؛ وسائل الشیعة، ج۱۳، ص۲۹۱.

[36] جامع الرواة، ج۱، ص۴۹.

[37] الکافی، ج۱، ص۲۳۶؛ الاختصاص، ص۲۷۸.

[38] جامع الرواة، ج۱، ص۴۹.

[39] جامع الرواة، ج۱، ص۴۹؛ تنقیح المقال، ج۶، ص۸۳.

[40] معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۱۰.

[41] کامل الزیارات، ص۱۲۲.

[42] منابع: الاختصاص، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، بیروت، دار المفید، دوم، ۱۴۱۴ق، اختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت علیا لإحیاء التراث، اول، ۱۳۶۳ش؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق، أعیان الشیعة، سیدمحسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سید حسن امین، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق، التحریر الطاووسی، حسن بن زین الدین معروف به صاحب معالم (۱۰۱۱ق)، تحقیق: فاضل جواهری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۱ق، تنقیح المقال فی علم الرجال، عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۳۵۱ق)، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، مؤسسة آل البیت لها لإحیاء التراث، اول، ۱۴۲۳ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ جامع الرواة و إزاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، محمد بن علی اردبیلی (۱۱۰۱ق)، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ رجال الطوسی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۵ق، طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال، سید علی اصغر بن محمد شفیع بروجردی (۱۳۱۳ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۰ق؛ قاموس الرجال، محمد تقی بن کاظم معروف به علامه تستری (۱۴۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، دوم، ۱۴۲۲ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کامل الزیارات، جعفر بن محمد معروف به ابن قولویه (۳۶۸ق)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، مؤسسة نشر الفقاهة، اول، ۱۴۱۷ق؛ کتاب الرجال، حسن بن علی معروف به ابن داود حلی (۷۴۰ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات الرضی، ۱۳۹۲ق؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۲ق؛ مشایخ الثقات، غلامرضا عرفانیان (معاصر)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۷ق؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، سید ابو القاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، قم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، پنجم، ۱۴۱۳ق، المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری (معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق؛ نقد الرجال، سید مصطفی بن حسین حسینی تفرشی (۱۰۱۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت إلا لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۸ق؛ وسائل الشیعة (تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة)، محمد بن حسن معروف به حر عاملی (۱۱۰۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، قم، دوم، ۱۴۱۴ق

[43] حیدری، گلشاد، مقاله «احمد بن حماد محمودی مروزی»، دانشنامه امام رضا ص ۶۷۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

@@ خط ۲۸: / خط ۲۸: @@
 {{اصحاب امام رضا}}
-==پانویس==
+== پانویس ==
 {{پانویس}}