کارکرد دین در زندگی بشر (کتاب)

کارکرد دین در زندگی بشر، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی دین در زندگی بشر می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این اثر محمد سبحانی‌نیا است و انتشارات مؤسسه بوستان کتاب انتشار آن را به عهده داشته است.

کارکرد دین در زندگی بشر
زبان	فارسی
نویسنده	محمد سبحانی‌نیا
موضوع	دین، کارکردهای دین
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات بوستان کتاب
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	1394 ش
تعداد صفحه	۲۷۳
شابک	‭۹۷۸-۹۶۴-۰۹۰-۰۹۴-۹
شماره ملی	۴۵۲۷۳۳۵

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «بررسی کارکردهای مختلف دین در زندگی انسان و بیان دیدگاه‎‌های متفاوت در این‏ باره است. در این پژوهش اندیشه‌‏های متفکران شرق و غرب در مورد میزان کار این دین در امور دنیا بررسی شده و نقش دین در آبادانی دنیا از منظر آنان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نگارنده به دو دیدگاه نقش حداقلی و حداکثری دین در امور دنیوی زندگی بشر اشاره کرده و ادله حداکثری بودن کارکرد دین در امور دنیوی زندگی انسان‌ها را ارائه می‏‌نماید و به شبهات نظریه ‏پردازانی که کارکرد دین را حداقلی و تنها در حد رابطه انسان با خدا ارزیابی کرده و قایل به سکولاریسم (جدایی دین از سیاست و دنیا) شده‌‏اند را نقل و رد می‌‏نماید. وی کارکردهای دین در حوزه‌‏های فردی و اجتماعی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی را بررسی نموده و تشکیل حکومت اسلامی در ایران با محوریت ولایت فقیه را نمونه‏‌ای بارز از تئوری اجرا شده کارکردگرایی حداکثری دین معرفی می‏‌کند».

فهرست کتاب

بخش یکم

فصل یک: مقدمه

• تبیین موضوع
• اهمیت و جایگاه موضوع
• هدف از تحقیق
• پیشینه تحقیق
• روش تحقیق

فصل دوم: مبادی تصوری مسئله کارکرد دین در زندگی بشر

• تعریف دین
  • دین در قرآن
  • دین در روایات
  • تعریف دین از نظر متفکران غربی
  • تعریف متفکران اسلامی
• تعریف کارکرد
• تعریف زندگی
• تعریف انسان

بخش دو: دیدگاه‌های اساسی در مورد کارکرد دین در زندگی انسان

فصل یکم: کارکرد منفی دین

• نقد نظریه مارکس

فصل دوم: نظریه حداقلی دین

• نظریه جداانگاری دین و دنیا یا سکولاریسم
  • عوامل پیدایش سکولاریسم
  1. عقلانیت
  2. جامعیت اسلام
  3. هماهنگی با فطرت
  4. مصونیت از تحریف
  5. توجه به علم و دانش
  6. اصل اجتهاد
• نظریه جامعه‌شناسان و روان‌شناسان
• نظریه روشن‌فکران مذهبی

1. بی جهت بودن دین
2. شریعت صامت

فصل سوم: نظریه حداکثری دین

• دلایل رویکرد حداکثری دین

1. قاعده لطف و حکمت الهی
2. استدلال به حدیث
3. جامعیت اسلام
   1. نظریه افراطی
   2. نظریه تفریطی
   3. راه میانه
   4. اثبات جامعیت اسلام
4. خاتمیت اسلام
5. تبیین اهداف دین
6. ماهیت احکام اسلام

پاسخ به شبهات

• پیامدهای منفی نظریه حداکثری دین

1. تبدیل شدن توحید به شرک
   1. تجارب تلخ
   2. حاکم شدن روش اکراه
   3. ناامیدی مردم
   4. پرهیز از افراط و تفریط
   5. منع از تدبیر و فعالیت
   6. ابزار انگاری در دین
   7. نقض آفرینش
2. ایدئولوژی کردن دین
3. عرفی شدن دین

• نظریه مختار

بخش سه: کارکرد دین در حوزه‌های مختلف

فصل اول: کارکرد دین در حوزه فردی

کارکرد یکم: نقش معرفت‌بخشی دین

• خداشناسی
• انسان‌شناسی
• نارسایی انسان‌شناسی معاصر

1. فقدان انسجام درونی
2. فقدان داور کارآمد و مورد اتفاق
3. نادیده گرفتن آینده انسان
4. ناتوانی از تبیین مهم‌ترین پدیده‌های انسانی

• انسان‌شناسی دینی
• ویژگی‌های انسان‌شناسی قرآنی
• جهان‌شناسی
• پیامبرشناسی

1. معرفی پیامبران
2. شناسایی وحی
3. تبیین خصوصیات پیامبران
4. معرفی انگیزه بعثت پیامبران
5. بیان معجزات پیامبران
6. تبیین عصمت پیامبران
7. تبیین موافقان و مخالفان پیامبران
8. معرفی پیامبر اسلام (ص)

• معادشناسی

1. رخ‌دادهای پیش از رستاخیز
2. نفخ صور
3. ظهور زندگانی اخروی
4. حساب اعمال
5. تشکیل محکمه عدل الهی
6. جزا
7. بهشت
8. دوزخ

کارکرد دوم: نقش انگیزشی دین

• کارکرد دین در حوزه اخلاق

1. معرفت اخلاقی
2. تربیت اخلاقی
   1. موعظه
   2. ارائه الگوهای اخلاقی

• کارکرد دین در حوزه اخلاق به بیان دیگر

1. پرورش فضایل و احیای کرامت انسانی
2. تعدیل غرائز
3. ضامن اجرای ارزش‌های اخلاقی
   1. معرفی مقام قدسی انسان
   2. وعده پاداش بهشت
   3. تهدید به کیفر جهنم

کارکرد سوم: کارکرد دین در حوزه تربیت

• ویژگی‌های تربیت اسلامی

1. فطرت‌مداری
2. متربی محوری
3. تعاملی بودن

• نقش دین در تربیت

1. هشدار دهی
2. تزکیه
3. تعلیم کتاب و حکمت

• روش تربیت دینی

1. روش الگویی
2. تذکر
3. موعظه
4. عبادت
5. محبت به اولیای الهی
6. تشویق و تنبیه

کارکرد چهارم: کارکرد دین در بهداشت روان

• حوزه شناختی
  • بازگشت به فطرت (خدایابی)
  • آثار بازگشت به فطرت و ایمان به خدا
  1. معنابخشی
  2. ایجاد تکیه‌گاه روحی
  3. انقلاب روحی
  • نگاه مثبت به مرگ
  • نگرش مثبت به جهان هستی
• حوزه رفتاری
• حوزه عاطفی

1. تخلیه هیجانی
2. بالا بردن سطح مقاومت
3. دعادرمانی
4. نقش دعا در کاهش اضطراب و افسردگی
5. آرام بخشی خانواده
6. روزه‌داری

فصل دوم: کارکرد دین در حوزه اجتماعی

کارکرد یکم: کارکرد دین در حوزه سیاست

• اهداف پیامبران از دیدگاه قرآن

1. اجرای عدالت
2. اصلاح جامعه و مبارزه با مفاسد اجتماعی
3. آزادی انسان

• کارکرد دین در حوزه سیاست

1. مشارکت سیاسی
2. تأمین رشد و تعالی جامعه
3. قانون‌مداری
4. مردم‌سالاری دینی
5. عدالت محوری و آزادی‌خواهی
6. کنترل قدرت
   1. روش مهار عقلانی و بینشی
   2. مهار اخلاقی
   3. ساز و کارهای مهار بیرونی و قدرت

• شبهه پارادوکس حکومت دینی و نظارت مردم

کارکرد دوم: کارکرد دین در تمدن بشری

کارکرد سوم: کارکرد دین در امنیت

• امنیت سیاسی _ اجتماعی

1. عدم تأمین حقوق مردم
2. محدود کردن آزادی‌های اجتماعی

• امنیت فکری _ فرهنگی

کارکرد چهارم: کارکرد دین در روابط اجتماعی

• مهرورزی به مردم
• مهروزی به تهی‌دستان
• محبت به کودکان
• یتیم نوازی
• عیادت از مریض
• احترام به سالمندان
• دید و بازدید
• همدردی با دیگران

کارکرد پنجم: کارکرد دین در حوزه حقوق

• ویژگی‌های نظام حقوقی اسلام
• دین و حقوق بین الملل
  • زندگی مسالمت‌آمیز ملت‌ها با عقاید مختلف
• دین و حقوق اقلیت‌ها
• جنگ و مخاصمه
• دین و معاهدات بین‌المللی
• دین و پناهندگی
• دین و حقوق بشر
  • تفاوت حقوق بشر اسلامی با اعلامیه حقوق بشر
  1. حق حیات
  2. اصل آزادی
  3. اصل تساوی و برابری انسان‌ها
• امام علی (ع) و حقوق بشر
• مساوات در بهره‌مندی از بیت المال
• مساوات در برابر قانون
• مساوات در رسیدگی عادلانه

کارکرد ششم: کارکرد دین در تأمین آزادی

• اقسام آزادی
  • دین و آزادی حیات
• دین و آزادی در اقامت
• دین و آزادی مسکن
• دین و آزادی حق مالکیت
• دین و آزادی شغل
• دین و آزادی‌های مدنی
• آزادی بیان
• دین و آزادی سیاسی
  • انتخاب نوع حکومت و تعیین حاکم
• نقش مردم در حکومت

1. اهتمام به آرای عمومی در تعیین زمامدار
2. اهتمام به آرای عمومی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و حکومتی
3. اهتمام به آرای عمومی در نظارت بر کارگزاران حکومت
4. امر به معروف و نهی از منکر
5. نصیحت
6. مسئولیت همگانی

• آزادی مخالفان

1. عدم الزام مخالفان به بیعت
2. آزادی عمل دادن به طلحه و زبیر
3. خویشتن‌داری در برابر طلحه و زبیر
4. رفتار امام با خوارج

• آزادی اقلیت‌ها

کارکرد هفتم: کارکرد دین در عدالت اقتصادی

• راه‌های تحقق عدالت

1. توازن اقتصادی و توزیع قبل از تولید
2. توازن اقتصادی و توزیع بعد از تولید
3. توازن اقتصادی و توزیع مجدد

کارکرد هشتم: کارکرد دین در توسعه

• عدم تنافی مفاهیم اخلاقی با توسعه

کارکرد نهم: کارکرد دین در عدالت اجتماعی

• امتیاز اسلام در راه‌یابی به عدالت اجتماعی
• راه‌کارهای تأمین عدالت از نظر اسلام
  • قانون صحیح
  • قانون‌گرایی
  • اخلاق
  • شایسته‌سالاری
  • نظارت اجتماعی
  • پیوند استوار حکومت و ملت

کارکرد دهم: کارکرد دین در پیش‌گیری و کاهش بزه‌کاری

• خداباوری
• آخرت‌محوری
• استحکام بنیان خانواده

1. ترغیب به ازدواج و نهی از ارتباط نامشروع
2. دقت در انتخاب همسر
3. دقت در انتخاب زمان، مکان و کیفیت آداب ارتباط جنسی والدین

• توصیه به اخلاق
• التزام به احکام دینی
• نظارت عمومی یا امر به معروف و نهی از منکر
• اجرای حدود و تعزیرات
• تکریم شخصیت

کارکرد یازدهم: کارکرد دین در هم بستگی ملی

کارکرد دوازدهم: کارکرد دین در مدیریت

• تفاوت مدیریت اسلامی با مدیریت علمی
• معرفت‌شناسی
• انسان‌شناسی
• احساس امنیت
• انگیزش کارکنان

1. باورهای دینی
2. رفتار عادلانه
3. توجه به نیازهای معیشتی
4. تشویق

• کنترل و نظارت

1. نظارت الهی
2. خودکنترلی
3. نظارت همگانی
4. نظارت سازمانی

بخش چهارم: سازوکارهای دین برای اداره حیات بشر

• ورود عقل به حریم قانون‌گذاری

1. پایان بخشیدن به تنگناها
2. کشف حکم شرعی به وسیله عقل نظری
3. کشف حکم شرع از طریق تنقیح مناط
4. کشف حکم شرعی از طریق اولویت

• اجتهاد
• دائر مدار بودن احکام بر مصالح و مفاسد
• توجه به احکام اولی و ثانوی
• اجرای احکام حکومتی از طریق اعمال ولایت فقیه
• رجوع به عرف
• عدم توجه به شکل و صورت ظاهری زندگی
• قوانین کنترل‌کننده
• کتابنامه

دربارهٔ پدیدآورنده

محمد سبحانی‌نیا

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کنار دروس متداول حوزوی، رشته فقه و اصول را در مقطع دکتری به اتمام رساند. عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی و دانشگاهی تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشتهٔ تحریر درآورده است. «بررسی مسائل جوانان»، «جوان و اعتماد به نفس»، «راه و رسم زندگی»، «کارکرد دین در زندگی بشر»، «نقد نظریه همسان‌انگاری وحی و تجربه دینی»، «مهدویت و آرامش روان»، «سیری در روایت رایت» و «گستره عصمت از منظر علامه طباطبایی» برخی از این آثار است.