غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور

منتظر و محزون بودن از فراق

از وظایف قلبی یک مؤمن منتظر که از اقسام یاری قلبی امام زمان (ع) محسوب می‌شود، حزن و اندوه در فراق او و ندبه و گریه‌های دلتنگی است^[۱]. محزون بودن از فراق دوست و رفیق محبوب، یکی از نشانه‌های دوستی است و بر همین اساس می‌‌توان گفت از جمله وظایف مسلمانان در زمان غیبت امام عصر اندوهگین بودن از فراق حضرت است^[۲]؛ چنانکه امامان معصوم نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به خاطر آن محزون و نالان بودند. مؤید این مطلب روایتی است از سدیر صیرفی که می‌گوید: به خدمت مولایم امام صادق(ع) رفتم و امام را در این حال دیدیم، او همچون مادر فرزند از دست داده، می‌گریست، اندوه از گونه‌های مبارکش پیدا بود و رنگ چهره‌اش تغییر کرده بود. اشک‌های او لباسش را خیس کرده بود و در این حالت می‌گفت: مولای من! غیبت تو، خواب را از چشمانم گرفته و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است. مولای من! غیبت تو، بلا و مصیبت مرا به فاجعه‌های ابدی پیوند داده است»^[۳].^[۴]

محزون بودن امام در دوران غیبت

البته این حزن و اندوه یک طرفه و فقط از جانب مسلمانان نیست بلکه حضرت هم از اینکه از نظرها غایب است و نمی‌تواند به طور آشکار مردم را رهبری و هدایت کند و جلوی فساد و بی‌عدالتی را بگیرد و همچنین از ستم‌هایی که بر آبا و اجداد طاهرینش روا داشته‌اند، محزون و ناراحتند، در حقیقت می‌‌توان گفت حزن و اندوه شیعیان بعد از حزن و اندوه امام حاصل می‌‌شود، یعنی ابتدا غم و اندوه در قلب امام به واسطۀ این همه ظلم که به خودشان و آباء طاهرینش شده ایجاد می‌‌شود و بعد قلب مسلمانان محزون ناراحت می‌‌شود و این غم چنان در جان شیعیان ریشه می‌‌کند که اینگونه در دعای ندبه از فراق امام ناله می‌‌کنند: «مولایم! تا کی در فراقت مویه کنم؟ تا کی در انتظار تو حیران بمانم؟ و با کدام گفتار تو را ستایش کنم؟ چگونه و با چه زبانی؟ آهسته با تو سخن بگویم؟ بسیار دشوار است بر من که از غیر تو پاسخ بشنوم، بسیار سخت است بر من که به فراق تو بگریم و مردم تو را واگذارند. آیا کسی هست که مرا یاری دهد تا با او هم ناله شوم؟ و مدتی طولانی با هم بگرییم»^[۵].^[۶].

دلایل اندوهگین بودن در فراق امام

اندوه از فراق امام می‌‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد مانند:

پنهان بودن آن جناب، که دست مردم به دامان وصالش نرسد و دیدگان، به نور جمالش روشن نگردد. امام رضا(ع) در روایتی فرمودند: «چه بسیار زنان و مردان مؤمن، که متأسّف و حیران و محزونند، در زمانی که آب رونده و جاری (ماء مَعین) را گم کردنند، یعنی: حضرت حجت»^[۷] و امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «گویا می‌بینم شماها گردش می‌کنید، مانند گردش شتری که چراگاه را می‌طلبد، اما آن را نمی‌یابد ای گروه شیعه»^[۸].^[۹]
ممنوع بودن آن حضرت، از رتق و فتق و اجرای احکام و حقوق و حدود، که حق خود را در دست غیر خود می‌بیند. امام باقر(ع) فرمودند: «هیچ عیدی برای مسلمین نیست، نه قربان و نه فطر، مگر آنکه برای آل محمد حزنی را تازه می‌کند. راوی پرسید: چرا؟ امام فرمودند: چراکه حق خودمان را در دست دیگران می‌‌بینیم»^[۱۰].^[۱۱]
به دلیل برخی از شبهاتی که در دین مردم ایجاد می‌‌شود، تا آنکه پیوسته، دسته دسته از دین خداوند بیرون می‌‌روند. کار به آنجا می‌‌رسد که علمای راستین، امکانی برای اظهار علم خود نیابند و وعدۀ امامان تحقّق یابد که فرمودند: «زمانی فرا می‌رسد که اگر مؤمن بخواهد دین خود را نگاه دارد، برای او مشکل‌تر است از اینکه قطعه‌ای از آتش در دست خود بگیرد»^[۱۲].^[۱۳]

اثرات غم اندوه از غیبت امام چیست

البته این غم اندوهی که در جان مسلمین به دلیل غیبت امام وجود دارد بی اثر نیست بلکه، یکی از آثار آن دوستی و اشتیاق به امام عصر و اجر پاداش گرفتن از این غم، اندوه است، چنانکه امام صادق(ع) در روایتی فرمودند: «شخصی که غمگین است و این غم و اندوهش از جهت ظلمی است که بر ما رفته، نَفَس کشیدنش تسبیح گویی است و تلاش او به خاطر امر ما عبادت است و نگه داشتن اسرار ما، جهاد در راه خداوند است»^[۱۴].^[۱۵] به عبارت دیگر مهمترین اثر اندوه، ایجاد شور و اشتیاق برای ظهور حضرت است به طوری که این اثر جزء وظایف مسلمان قرار گرفته است، چنانکه امام صادق(ع) در دعای ندبه، خودشان را جزء مشتاقان و دلباختگان امام عصر(ع) می‌‌دانند. در این دعای نورانی اشتیاق به دیدن امام را این چنین توصیف می‌‌کنند: «برای من سخت و دشوار است که مردم را ببینم و تو از انظار پنهان باشی و دیده نشوی چه زمانی این فرصت فراهم می‌‌شود که ما تو را ببینم و تو ما را»^[۱۶].^[۱۷]

نتیجه‌گیری

بنابراین همانطور که مؤمن باید از غم مؤمنین اندوهناک باشد، به طریق اولی باید از غم فراق امام عصر اندوهگین است؛ زیرا این غم در درجۀ اول، غم و اندوه امام است و سپس مسلمانان به واسطه این غم اندوه متاثر می‌‌شوند؛ به طوری که این غم و اندوه و اثرش که همان اشتیاق به ظهور امام است جزء وظایف اصلی مسلمانان قرار می‌‌گیرد^[۱۸].

پرسش مستقیم

آیا غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)

منابع

پانویس

↑ ر.ک: عالی، مسعود، مسأله مهدویت ۱، ص۲۹۳ ـ۲۹۶.
↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷؛الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۷۲؛ فاضل همدانی، سید یحیی، نشانه‌های قائم آل محمد، ص ۶۶.
↑ .«هُوَ یَبْکِی بُکَاءَ الْوَالِهِ الثَّکْلَی ذَاتِ الْکَبِدِ الْحَرَّی قَدْ نَالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَ شَاعَ التَّغْیِیرُ فِی عَارِضَیْهِ وَ أَبْلَی الدُّمُوعُ مَحْجِرَیْهِ‏ وَ هُو یَقُولُ سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَد»؛ کمال الدین، ج ۲، باب ۳۴، ص ۲۱.
↑ ر.ک:الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۷۲؛ انصاری، عبدالرحمن، وظایف منتظران امام عصر، ص۵۶-۶۲؛ طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.
↑ «إِلَی مَتَی أَحَارُ فِیکَ یَا مَوْلَایَ، وَ إِلَی مَتَی، وَ أَیَّ خِطَابٍ أَصِفُ فِیک‏...»
↑ ر.ک: انصاری، عبدالرحمن، وظایف منتظران امام عصر، ص۵۶-۶۲.
↑ مکیال المکارم، ج۲، باب ۸، امر ۸، حدیث ۱۲۶۹، ص۱۲۶۹، ص۱۶۶. کمال الدین، ج۲، ص۳۷۰. بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۵۲، نقل از عیون: «کَمْ مِنْ حَرَّی مُؤْمِنَةٍ وَ کَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ مُتَأَسِّفٍ حَرَّانَ حَزِینٍ عِنْدَ فِقْدَانِ الْمَاءِ الْمَعِین».
↑ کمال الدین، ج۱، باب ۲۶، حدیث ۱۷، ص۳۰۴. بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۱۰. «کَأَنِّی بِکُمْ تَجُولُونَ جَوَلَانَ الْإِبِلِ تَبْتَغُونَ الْمَرْعَی، فَلَا تَجِدُونَهُ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ».
↑ ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰؛ موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷.
↑ مکیال المکارم، ج۲، باب ۶، حدیث ۱۰۸۳، ص۳۵. فروع کافی، ج۴، کتاب الصیام، باب النوادر، حدیث ۲، ص۱۶۹ - ۱۷۰. علل الشرایع، ص۳۸۹. تهذیب الاحکام، ج۳، ص۲۸۹. من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۲۴. «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) قَالَ قَالَ: یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا مِنْ عِیدٍ لِلْمُسْلِمِینَ أَضْحًی وَ لَا فِطْرٍ إِلَّا وَ هُوَ یُجَدِّدُ لآِلِ مُحَمَّدٍ فِیهِ حُزْناً قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُمْ یَرَوْنَ حَقَّهُمْ فِی یَدِ غَیْرِهِمْ».
↑ ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.
↑ غیبت نعمانی، ص ۲۰۵.
↑ ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.
↑ «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأَمْرِنَا عِبَادَةٌ وَ کِتْمَانُهُ لِسِرِّنَا جِهَادٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۲۲۶ باب کتمان ح ۱۶.
↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷.
↑ «عَزِیزٌ عَلَیَّ أَنْ أَرَی الْخَلْقَ وَ أَنْتَ لَا تُرَی، وَ لَا أَسْمَعُ لَکَ حَسِیساً وَ لَا نَجْوَی»؛ دعای ندبه.
↑ ر.ک: کرمی؛ رضا علی، خانواده منتظر امام زمان، ص ۱۰۳-۱۰۴؛ طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳ ـ ۲۰.
↑ ر.ک موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷؛ کرمی؛ رضا علی، خانواده منتظر امام زمان، ص ۱۰۳-۱۰۴.

[1] ر.ک: عالی، مسعود، مسأله مهدویت ۱، ص۲۹۳ ـ۲۹۶.

[2] ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷؛الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۷۲؛ فاضل همدانی، سید یحیی، نشانه‌های قائم آل محمد، ص ۶۶.

[3] .«هُوَ یَبْکِی بُکَاءَ الْوَالِهِ الثَّکْلَی ذَاتِ الْکَبِدِ الْحَرَّی قَدْ نَالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَ شَاعَ التَّغْیِیرُ فِی عَارِضَیْهِ وَ أَبْلَی الدُّمُوعُ مَحْجِرَیْهِ‏ وَ هُو یَقُولُ سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَد»؛ کمال الدین، ج ۲، باب ۳۴، ص ۲۱.

[4] ر.ک:الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۷۲؛ انصاری، عبدالرحمن، وظایف منتظران امام عصر، ص۵۶-۶۲؛ طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.

[5] «إِلَی مَتَی أَحَارُ فِیکَ یَا مَوْلَایَ، وَ إِلَی مَتَی، وَ أَیَّ خِطَابٍ أَصِفُ فِیک‏...»

[6] ر.ک: انصاری، عبدالرحمن، وظایف منتظران امام عصر، ص۵۶-۶۲.

[7] مکیال المکارم، ج۲، باب ۸، امر ۸، حدیث ۱۲۶۹، ص۱۲۶۹، ص۱۶۶. کمال الدین، ج۲، ص۳۷۰. بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۵۲، نقل از عیون: «کَمْ مِنْ حَرَّی مُؤْمِنَةٍ وَ کَمْ مِنْ مُؤْمِنٍ مُتَأَسِّفٍ حَرَّانَ حَزِینٍ عِنْدَ فِقْدَانِ الْمَاءِ الْمَعِین».

[8] کمال الدین، ج۱، باب ۲۶، حدیث ۱۷، ص۳۰۴. بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۱۰. «کَأَنِّی بِکُمْ تَجُولُونَ جَوَلَانَ الْإِبِلِ تَبْتَغُونَ الْمَرْعَی، فَلَا تَجِدُونَهُ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَةِ».

[9] ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰؛ موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷.

[10] مکیال المکارم، ج۲، باب ۶، حدیث ۱۰۸۳، ص۳۵. فروع کافی، ج۴، کتاب الصیام، باب النوادر، حدیث ۲، ص۱۶۹ - ۱۷۰. علل الشرایع، ص۳۸۹. تهذیب الاحکام، ج۳، ص۲۸۹. من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۳۲۴. «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ(ع) قَالَ قَالَ: یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا مِنْ عِیدٍ لِلْمُسْلِمِینَ أَضْحًی وَ لَا فِطْرٍ إِلَّا وَ هُوَ یُجَدِّدُ لآِلِ مُحَمَّدٍ فِیهِ حُزْناً قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُمْ یَرَوْنَ حَقَّهُمْ فِی یَدِ غَیْرِهِمْ».

[11] ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.

[12] غیبت نعمانی، ص ۲۰۵.

[13] ر.ک: طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳-۲۰.

[14] «نَفَسُ الْمَهْمُومِ لَنَا الْمُغْتَمِّ لِظُلْمِنَا تَسْبِیحٌ وَ هَمُّهُ لِأَمْرِنَا عِبَادَةٌ وَ کِتْمَانُهُ لِسِرِّنَا جِهَادٌ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»؛ اصول کافی، ج ۲، ص ۲۲۶ باب کتمان ح ۱۶.

[15] ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷.

[16] «عَزِیزٌ عَلَیَّ أَنْ أَرَی الْخَلْقَ وَ أَنْتَ لَا تُرَی، وَ لَا أَسْمَعُ لَکَ حَسِیساً وَ لَا نَجْوَی»؛ دعای ندبه.

[17] ر.ک: کرمی؛ رضا علی، خانواده منتظر امام زمان، ص ۱۰۳-۱۰۴؛ طالعی، عبدالحسین، ره‌توشه منتظران، ص ۱۳ ـ ۲۰.

[18] ر.ک موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌، ص۱۱۵-۱۱۷؛ کرمی؛ رضا علی، خانواده منتظر امام زمان، ص ۱۰۳-۱۰۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]