اعمال عید غدیر

این مدخل زیرشاخهٔ بحث عید غدیر است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

یکی از نشانه‌های عظمت بی‌کران عید غدیر، اعمال، آداب و سنت‌هایی است که رعایت آنها در شب و روز و شام‌گاه عید غدیر به طور مکرر به آن سفارش شده و پاداش‌هایی بسیار برای آن ذکر شده است.

عمل نیک در روز عید غدیر

عمل نیک در روز عید غدیر آن قدر ارزشمند است که امام صادق (ع) آن را معادل هشتاد ماه عمل نیک برشمرده و فرموده‌اند: «أَنَّ الْعَمَلَ فِي يَوْمِ الْغَدِيرِ ثَامِنَ عَشَرَ ذِي الْحِجَّةِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً»؛ عمل و کار نیک در روز غدیر - هجدهم ذیحجه – هم‌سان با عمل نیک هشتاد ماه است. در یکی از اعیاد غدیر که اصحاب و دوستان امام رضا (ع) برای عرض تبریک آمده بودند، حضرت آنها را برای افطار نگه داشتند و قبل از آن غذا، هدایا، لباس، انگشتری و چیزهای بسیار دیگری به خانه‌هایشان فرستاده بودند، به طوری که احوال خودشان و اطرافیانشان حسابی عوض شده بود.

آن‌گاه ضمن صحبت از فضایل غدیر، فرمودند: در یکی از سال‌های خلافت امیرالمؤمنین (ع)، جمعه و عید غدیر یکی شدند. امیرالمؤمنین (ع) پنج ساعت از روز گذشته به منبر رفتند و سخنرانی کردند. آن‌گاه امام رضا (ع) قسمتی از خطبه امیرالمؤمنین (ع) را برایشان خواندند. حضرت امیر (ع) در این خطبه مشهور توصیه‌های مهمی برای روز غدیر با ذکر ثواب بسیار آن بیان فرمودند که فهرستی از اعمال نیک برای روز عید غدیر و بسیار جالب توجه است. گزیده آن این است: خدا خیرتان دهد، بعد از این اجتماعتان به خانه‌هایتان برگردید و

1. برای اهل و عیال خود دست و دل بازی کنید و به برادران و دوستانتان نیکی کنید.
2. در مقابل این نعمت‌هایی که به شما داده شده خدا را شکر کنید.
3. دور هم جمع شوید تا خدا کارهایتان را ردیف کند.
4. به یکدیگر نیکی کنید تا خداوند دل‌هایتان را به هم پیوند دهد.
5. نعمت‌های الهی را به هم هدیه دهید، که خدا ثواب هر عمل در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داده است.
6. نیکی در این روز اموال را زیاد می‌کند و عمر را می‌افزاید.
7. مهربانی به همدیگر در این روز، رحمت و رأفت خداوند را جلب می‌کند.
8. تا جایی که در توان دارید به برادران و خانواده‌تان رسیدگی کرده و از آنچه خدا به شما داده است از آنان پذیرایی کنید.
9. در میان یکدیگر خوشرو باشید.
10. در دیدار یکدیگر، اظهار شادمانی کنید.
11. به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید.
12. به ناتوانان همچون خود و هر قدر که از دستتان برمی آید و برایتان امکان دارد، بخورانید.
13. خرج کردن یک درهم در این روز، پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر دارد.
14. اگر کسی از آغاز دنیا تا پایانش، روزها را روزه و شب‌هایش را احیا بگیرد، به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی‌رسد.
15. هرکس که در این روز پیش از درخواست برادرش به یاری‌اش بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند، پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است.
16. هرکس مؤمنی را افطار دهد، انگار به یک میلیون نبی و صدیق و شهید افطار داده است.
17. هر کس برای برادرانش قرض بگیرد (برای حل مشکل آنها واسطه شود) و به آنها کمک نماید، من از سوی خدا ضامنم که اگر زنده بماند، بدهی‌اش را بپردازد و اگر قبض روحش کند، خداوند، خودش قرض او را به عهده بگیرد.
18. چون یکدیگر را دیدید، دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید.
19. این سخنان را حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند.
20. توانگر به دیدن فقیر، و نیرومند به دیدن ناتوان برود.

رسول خدا (ص) این چنین به من امر فرمود. آن‌گاه حضرت علی (ع) خطبه جمعه را خواندند و به جای نماز جمعه، نماز عید غدیر خواندند. سپس با فرزندان و شیعیانشان به منزل امام حسن (ع) که برایشان غذا تدارک دیده بود رفتند، و پس از صرف غذا، غنی و فقیر از آن غذا برای اهل و عیال خویش بردند. برخی از اعمال وآداب عید غدیر عبارت‌اند از:

تقرب به خدا

مقالهٔ اصلی: تقرب به خدا

روز عید غدیر بستر بزرگ و گستره‌ای برای تقرب به سوی خدای تعالی است. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالْبِرِّ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ فَإِنَّ الْأَنْبِيَاءَ (ع) كَانُوا إِذَا أَقَامُوا أَوْصِيَاءَهُمْ فَعَلُوا ذَلِكَ وَ أَمَرُوا بِهِ»؛ شایسته است با نیکی کردن به دیگران و روزه و نماز و به جا آوردن صله رحم و دیدار برادران ایمانی به خدا نزدیک شوید؛ زیرا پیامبران زمانی که جانشینان خود را نصب می‌کردند، چنین می‌کردند و به آن فرمان می‌دادند.

امام رضا (ع) نیز این روز را عید اهل بیت (ع) دانسته و برای آن ویژگی‌ها و اعمال بسیاری را برشمردند. از جمله فرمودند: «وَ هُوَ يَوْمُ السُّبْقَةِ وَ يَوْمُ إِكْثَارِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ يَوْمُ الرِّضَا وَ يَوْمُ عِيدِ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ»؛ غدیر روزی است که در آن نسبت به کارهای خیر باید سبقت گرفت، و روزی است که باید بر محمد و آل محمد بسیار صلوات فرستاد و روز رضایت و روز عید اهل بیت محمد (ع) است. «وَ يَوْمُ قَبُولِ الْأَعْمَالِ وَ يَوْمُ طَلَبِ الزِّيَادَةِ وَ يَوْمُ اسْتِرَاحَةِ الْمُؤْمِنِينَ وَ يَوْمُ الْمُتَاجَرَةِ وَ يَوْمُ التَّوَدُّدِ وَ يَوْمُ الْوُصُولِ إِلَى رَحْمَةِ اللَّهِ وَ يَوْمُ التَّزْكِيَةِ وَ يَوْمُ تَرْكِ الْكَبَائِرِ وَ الذُّنُوبِ وَ يَوْمُ الْعِبَادَةِ»؛ و روز قبول اعمال و روز درخواست زیادی (از خداوند) و روز استراحت مؤمنین، و روز تجارت (معنوی و اخروی)، و روز دوستی و رسیدن به رحمت خداوند، و روز تزکیه نفس، و روز ترک گناهان بزرگ و کوچک، و روز عبادت است.

همه اینها زمینه‌ساز تقرب به سوی خدای تعالی و رسیدن به مدارج عالی کمال است. خداوند به برکت ولایت مولا امیرالمؤمنین و ائمه معصومین (ع) این همه زمینه را برای رشد معنوی و نایل شدن ما به درجات بلند قرب خودش فراهم ساخته است. باید قدردان این فرصت‌های طلایی که خداوند در اختیار ما قرار داده است باشیم.

یاد خدا و پیامبر (ص)

مقالهٔ اصلی: یاد خدا

در آداب غدیر تأکید شده که در این عید بزرگ با روزه و نماز به یاد خدا و محمد و آل محمد (ص) باشید. روای می‌گوید: از امام صادق (ع) پرسیدم: شایسته است در روز غدیر چه کار کنیم؟ حضرت فرمودند: «تَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فِيهِ بِالصِّيَامِ وَ الْعِبَادَةِ وَ الذِّكْرِ- لِمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ در آن روز، خداوند را که یادش عزیز باد، با روزه و عبادت و یاد کردن از محمد و آل محمد علی یاد کنید.

زیارت و دیدار یکدیگر

یکی دیگر از آداب و اعمال عید غدیر دیدار خویشان و دوستان و اهل ایمان است که بسیار ارزشمند است و آثار فراوانی دارد. امام رضا (ع) فرمودند: «وَ مَنْ زَارَ فِيهِ مُؤْمِناً أَدْخَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ سَبْعِينَ نُوراً وَ وَسَّعَ فِي قَبْرِهِ وَ يَزُورُ قَبْرَهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ يُبَشِّرُونَهُ بِالْجَنَّةِ»؛ و کسی که به زیارت مؤمنی برود، خداوند هفتاد نور در قبر او روشن می‌کند و قبرش را گسترش می‌دهد و روزی هفتاد هزار فرشته قبر او را زیارت می‌کنند و به بهشت مژده‌اش می‌دهند. امام صادق (ع) فرمودند: هرگاه یکدیگر را زیارت کردید، بگویید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَكْرَمَنَا بِهَذَا الْيَوْمِ وَ جَعَلَنَا مِنَ الْمُوفِينَ بِعَهْدِهِ إِلَيْنَا وَ مِيثَاقِهِ الَّذِي وَاثَقَنَا بِهِ مِنْ وَلَايَةِ وُلَاةِ أَمْرِهِ وَ الْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ وَ لَمْ يَجْعَلْنَا مِنَ الْجَاحِدِينَ وَ الْمُكَذِّبِينَ بِيَوْمِ الدِّينِ»؛ سپاس خدای را که ما را به این روز گرامی داشته، و ما را از وفاکنندگان به عهدی که به ما سپرده، و از وفاکنندگان پیمانی که برای ولایت والیان امرش و قائمان به عدلش از ما گرفته است قرار داده است، و ما را از منکران و تکذیب‌کنندگان به روز قیامت قرار نداده است!

بنابراین، از اعمال مهم عید غدیر و از چیزهایی که بسیار سفارش شده است، دید و بازدید و به زیارت سادات و علما و مؤمنین رفتن و تبریک گفتن و اعلان ولایت کردن و سرور شادی و سپاس خدای تعالی بر نعمت ولایت است. امیرالمؤمنین (ع) در خطبه‌ای که به مناسبت عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ أَظْهِرُوا الْبِشْرَ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ السُّرُورَ فِي مُلَاقَاتِكُمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى مَا مَنَحَكُمْ»؛ در میان یکدیگر خوشرویی نشان دهید و در دیدار یکدیگر، اظهار شادمانی کنید و بر آنچه خداوند به شما بخشیده سپاس بگذارید. همچنین فرمودند: «وَ إِذَا تَلَاقَيْتُمْ فَتَصَافَحُوا بِالتَّسْلِيمِ وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ لْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الشَّاهِدُ الْبَائِنَ وَ لْيَعُدِ الْغَنِيُّ عَلَى الْفَقِيرِ وَ الْقَوِيُّ عَلَى الضَّعِيفِ أَمَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ (ص) بِذَلِكَ»؛ چون همدیگر را دیدید، دست بدهید و سلام کنید و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید و حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند، و توانگر به دیدن فقیر برود و نیرومند به دیدن ناتوان برود؛ رسول خدا (ص) این چنین به من امر فرمود.

تبریک و تهنیت

انسان‌ها به هنگام دست‌یابی به نعمت یا پیروزی، به رسم دیرین، به یکدیگر تبریک می‌گفته‌اند. تبریک گفتن در روز عید غدیر، جلوه‌ای از احیا و بزرگداشت این عید و نشانی از پایبندی به شعایر دینی است. بدون تردید عید غدیر، برای کسانی که ولایت را پذیرفته‌اند، بزرگ‌ترین دستاورد معنوی را به همراه داشته است. در این روز، بشر به نعمتی رسیده که تمام نعمت‌ها در برابر آن اندک و کوچک است. از این‌رو، گرم‌ترین و واقعی‌ترین و صمیمی‌ترین تبریک‌ها برای عید غدیر است. امیر مؤمنان (ع) در خطبه‌ای که روز عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ‌»؛ و نعمت امروز را به هم تبریک بگویید. امام رضا (ع) نیز در این باره می‌فرمایند: «هُوَ يَوْمُ التَّهْنِيَةِ يُهَنِّي بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَإِذَا لَقِيَ الْمُؤْمِنُ أَخَاهُ يَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ (ع)»؛ روز عید غدیر، روز تهنیت‌گویی است. برخی از شما به برخی دیگر تهنیت می‌گویند. پس هرگاه مؤمنی برادرش را ملاقات کند می‌گوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَنَا مِنَ الْمُتَمَسِّكِينَ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةِ (ع)»؛ «ستایش مخصوص خداوندی است که ما را از تمسک جویان به ولایت امیرمؤمنان و امامان (ع) قرار داد!» پیامبر اکرم (ص) در روز غدیر به اصحاب و اطرافیان و جمعیت عظیمی که در غدیر اجتماع کرده بودند فرمودند: «يَا قَوْمِ هَنِّئُونِي هَنِّئُونِي إِنَّ اللَّهَ خَصَّنِي بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّ أَهْلَ بَيْتِي بِالْإِمَامَةِ»؛ ای قوم به من تهنیت بگویید، تهنیت بگویید، که همانا خداوند نبوت را به من و امامت را به اهل بیت من اختصاص داده است. عمر بن خطاب هم حضرت امیر (ع) را ملاقات کرد و به آن حضرت گفت: «طُوبَى لَكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ أَصْبَحْتَ مَوْلَايَ وَ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»؛ خوشا به حال شما یا ابا الحسن، صبح کردی در حالی که مولای من و مولای هر مرد و زن مسلمانی هستی.

روزه گرفتن

مقالهٔ اصلی: روزه

روزه گرفتن در روز عید غدیر، یکی از مهم‌ترین اعمال و عبادات این روز است که در روایات بسیاری به آن تأکید شده و پاداش‌های عظیم و محیرالعقولی برای آن ذکر شده است. ائمه (ع) خود در این روز روزه می‌گرفتند و به شیعیان و دوستانشان نیز سفارش به روزه‌داری در این روز می‌کردند و از این روزه به عنوان شکرانه عید ولایت نام می‌بردند. بنابراین، باید این روزه را روزه شکر و سپاس دانست؛ سپاس از پروردگار متعال در برابر نعمت گرانسنگ ولایت، وصایت و امامت. ابو هارون عمار بن حریز عبدی می‌گوید: در روز هجدهم ذیحجه به نزد امام صادق (ع) رفتم و ایشان را روزه‌دار یافتم. به من فرمودند: «هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ»؛ امروز، روز بزرگی است. خداوند، حرمت آن را بر مؤمنان، بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و نعمت را برایشان کامل کرده و عهد و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است.

از امام (ع) پرسیده شد: پاداش روزه این روز چیست؟ فرمودند: «إِنَّهُ يَوْمُ عِيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ وَ يَوْمُ صَوْمٍ شُكْراً لِلَّهِ تَعَالَى وَ إِنَّ صَوْمَهُ يَعْدِلُ سِتِّينَ شَهْراً مِنْ أَشْهُرِ الْحُرُمِ»؛ روز غدیر، روز عید و شادمانی و سرور است و روز روزه شکر خدای متعال. روزه آن، برابر روزه شصت ماه از ماه‌های حرام است.

روزه پیامبران

پیامبران الهی نیز به شکرانه این روز، روزه می‌گرفتند. امام رضا (ع) در حدیثی طولانی در وصف و عظمت غدیر فرمودند: «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي نَجَا فِيهِ إِبْرَاهِيمُ الْخَلِيلُ مِنَ النَّارِ فَصَامَهُ شُكْراً لِلَّهِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَكْمَلَ اللَّهُ بِهِ الدِّينَ فِي إِقَامَةِ النَّبِيِّ (ص) عَلِيّاً أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَماً وَ أَبَانَ فَضِيلَتَهُ وَ وِصَاءَتَهُ فَصَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ»؛ غدیر روزی است که ابراهیم خلیل (ع) از آتش، نجات یافت و آن روز را برای سپاسگزاری از خدا، روزه گرفت. و آن، روزی است که خداوند در آن با راهنما قرار دادن علی (ع) به دست پیامبر (ص) دین را به کمال رساند و فضیلت و وصایت او را آشکار کرد و پیامبر (ص) آن روز را روزه گرفت. مفضل بن عمر می‌گوید: به امام صادق (ع) گفتم: مسلمانان، چند عید دارند؟ فرمودند: «چهار عید». گفتم: دو عید (فطر و قربان) و جمعه را می‌شناسم. فرمودند: «أَعْظَمُهَا وَ أَشْرَفُهَا يَوْمُ الثَّامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي أَقَامَ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) وَ نَصَبَهُ لِلنَّاسِ عَلَماً»؛ بزرگ‌ترین و والاترین آنها، روز هجدهم ذی حجه است و آن، روزی است که پیامبر خدا (ص) امیر مؤمنان (ع) را در آن، جانشین خود کرد و او را امام و پیشوا برای مردم قرار داد. گفتم: لازم است ما در آن روز چه کنیم؟ فرمودند: «يَجِبُ عَلَيْكُمْ صِيَامُهُ شُكْراً لِلَّهِ وَ حَمْداً لَهُ مَعَ أَنَّهُ أَهْلٌ أَنْ يُشْكَرَ كُلَّ سَاعَةٍ وَ كَذَلِكَ أَمَرَتِ الْأَنْبِيَاءُ أَوْصِيَاءَهَا أَنْ يَصُومُوا الْيَوْمَ الَّذِي يُقَامُ فِيهِ الْوَصِيُّ يَتَّخِذُونَهُ عِيداً وَ مَنْ صَامَهُ كَانَ أَفْضَلَ مِنْ عَمَلِ سِتِّينَ سَنَةً»؛ بر شما لازم است که از سر سپاس و ستایش خدا، آن روز را روزه بگیرید؛ گرچه خداوند، هر لحظه شایسته سپاس است. پیامبران پیشین هم به اوصیای خود فرمان می‌دادند که روز تعیین وصی را روزه و عید بگیرند. هر که آن را روزه بدارد، پاداشی برتر از عمل شصت سال دارد.

روزه تمام عمر دنیا

امام صادق (ع) در روایتی دیگر در فضیلت روزه عید غدیر خم فرمودند: «صِيَامُ يَوْمِ غَدِيرِ خُمٍّ يَعْدِلُ صِيَامَ عُمُرِ الدُّنْيَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ الدُّنْيَا لَكَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِكَ وَ صِيَامُهُ يَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي كُلِّ عَامٍ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلَاتٍ وَ هُوَ عِيدُ اللَّهِ الْأَكْبَرُ»؛ روزه روز غدیرخم، برابر روزه عمر دنیاست. اگر انسانی به درازای عمر دنیا زندگی کند و همه آن را روزه بدارد، ثواب روزه روز غدیر را دارد و نیز روزه آن، در هر سال، نزد خدای عزوجل برابر صد حج و صد عمره مبرور و مقبول است و عید غدیر، عید بزرگ خداست. حج مبرور، یعنی حجی که با کلام پاکیزه و اطعام دیگران همراه باشد. عجیب این است که حضرت فرمودند: روز عید غدیر معادل روزه یک عمر است، بلکه فرمودند: روز عمر دنیاست. یعنی اگر کسی از اول خلقت تا زمانی که دنیا برپاست زندگی کند و تمام آن را روزه بگیرد، روزه عید غدیر معادل آن است.

امیرالمؤمنین (ع) در خطبه‌ای که به مناسبت روز عید غدیر خواندند فرمودند: «وَ صَوْمُ هَذَا الْيَوْمِ مِمَّا نَدَبَ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ جَعَلَ الْجَزَاءَ الْعَظِيمَ كَفَالَةً عَنْهُ حَتَّى لَوْ تَعَبَّدَ لَهُ عَبْدٌ مِنَ الْعَبِيدِ فِي التَّشْبِيهِ مِنْ ابْتِدَاءِ الدُّنْيَا إِلَى انْقِضَائِهَا صَائِماً نَهَارُهَا قَائِماً لَيْلُهَا إِذَا أَخْلَصَ الْمُخْلِصُ فِي صَوْمِهِ لَقَصُرَتْ إِلَيْهِ أَيَّامُ الدُّنْيَا عَنْ كِفَايَةٍ»؛ روزه این روز، از چیزهایی است که خداوند متعال خود به سوی آن فرا خوانده و پاداش آن را هم خود به عهده گرفته است، به گونه‌ای که اگر بنده‌ای در جوانی‌اش، از آغاز دنیا تا پایان آن روزها را روزه و شب‌ها را احیا بگیرد، به پای ثواب روزه این روز - اگر خالصانه باشد - نمی‌رسد. بعد فرمودند: «وَ مَنْ أَسْعَفَ أَخَاهُ مُبْتَدِئاً وَ بَرَّهُ رَاغِباً فَلَهُ كَأَجْرِ مَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ وَ قَامَ لَيْلَتَهُ»؛ و هر کس (در این روز) پیش از درخواست برادر دینی‌اش به یاری او بشتابد و از سر رغبت به او نیکی کند، پاداش کسی را دارد که این روز را روزه و شبش را احیا گرفته است. تفاوت در میزان پاداش که در روایات آمده است، شاید برای این باشد که درجات پاداش‌ها به تناسب میزان اخلاصی است که در روزه گرفتن‌ها وجود دارد؛ چنان‌که امیرمؤمنان (ع) در این روایت به آن اشاره فرموده‌اند. نکته دیگر آنکه احسان با رغبت به برادران دینی آن‌قدر ارزشمند است که پاداش عظیم روزه‌داری و شب زنده‌داری در شب و روز عید غدیر را دارد.

توسعه بر خانواده

یکی از اموری که در نظام خانواده مورد توجه اولیای دین است، تأمین رفاه و آسایش خانواده است که رضایت و خشنودی خدای تعالی را به دنبال دارد. امام سجاد (ع) فرمودند: «أَرْضَاكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَسْبَغُكُمْ عَلى عِيَالِهِ‌»؛ خشنودترین شما نزد خداوند، کسی است که خانواده خود را بیشتر در رفاه قرار بدهد. این توصیه در روزهای عید بیشتر مورد توجه و تأکید قرار گرفته است، به ویژه آنکه آن عید، عید غدیر باشد که از ارزش و پاداش مضاعفی برخوردار است. امیرالمؤمنین (ع) بعد از خطبه روز عید غدیر فرمودند: «عُودُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ بَعْدَ انْقِضَاءِ مَجْمَعِكُمْ بِالتَّوْسِعَةِ عَلَى عِيَالِكُمْ وَ الْبِرِّ بِإِخْوَانِكُمْ»؛ خدا خیرتان دهد، بعد از این جلسه به خانه‌هایتان برگردید و برای اهل و عیال خود دست و دل بازی کنید و به برادران و دوستانتان نیکی کنید. همچنین فرمودند: «وَ هَيِّئُوا لِإِخْوَانِكُمْ وَ عِيَالِكُمْ عَنْ فَضْلِهِ بِالْجُهْدِ مِنْ جُودِكُمْ وَ بِمَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ‌»؛ تا جایی که در توان دارید و دستتان می‌رسد از فضل خدا که به شما داده به برادران و خانواده‌تان رسیدگی و پذیرایی کنید.

امام رضا (ع) نیز درباره عید غدیر و توسعه و گشایش در رفاه خانواده فرمودند: «وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَزِيدُ اللَّهُ فِي حَالِ مَنْ عَبَدَ فِيهِ وَ وَسَّعَ عَلَى عِيَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ إِخْوَانِهِ وَ يُعْتِقُهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ»؛ و (روز غدیر) روزی است که در آن، خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کند و کسی که بر عیال و خودش و برادرانش (در رزق و روزی) توسعه دهد می‌افزاید، و او را از آتش نجات می‌بخشد. حسن بن راشد می‌گوید: به امام صادق (ع) گفتند: آیا برای مؤمنان، غیر از عید قربان و فطر و جمعه، عیدی هست؟ فرمود: «نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا يَوْمَ أُقِيمَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) الْوَلَايَةَ فِي أَعْنَاقِ الرِّجَالِ بِغَدِيرِ خُمٍّ»؛ آری؛ عیدی دارند که بزرگ‌تر از این است: روزی که امیر مؤمنان (ع) برپا داشته شد و پیامبر خدا در غدیر خم، پیمان ولایت او را بر گردن مردان و زنان نهاد. گفتم: آن، چه روزی است؟ فرمود: روز هجدهم ذیحجه. سپس فرمود: «وَ الْعَمَلُ فِيهِ يَعْدِلُ الْعَمَلَ فِي ثَمَانِينَ شَهْراً وَ يَنْبَغِي أَنْ يُكْثَرَ فِيهِ ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الصَّلَاةُ عَلَى النَّبِيِّ (ص) وَ يُوَسِّعَ الرَّجُلُ فِيهِ عَلَى عِيَالِهِ»؛ عمل آن روز با عمل هشتاد ماه، برابر است و سزاوار است که در آن روز، ذکر خدا و صلوات بر پیامبر (ص) را بسیار گویند و مرد بر خانواده خود توسعه بخشد.

هدیه و بخشش

مقاله‌های اصلی: هدیه و بخشش

یکی از اموری که در تحکیم روابط خانواده و جامعه بسیار تأثیرگذار است، هدیه و بخشش است. بی‌تردید هدیه دادن یکی از عوامل ایجاد محبت و خوشحال کردن افراد است. ما می‌توانیم با هدیه دادن به همسر و فرزندان و دوستان خود آنان را خوشحال و مسرور کنیم؛ چراکه هدیه نوعی ابراز محبت است. و هدیه در عید غدیر که روز سرور و شادمانی است، بسیار بجا و شایسته است. از این‌رو ارزش فوق‌العاده‌ای دارد و به آن بسیار توصیه شده است؛ تا آنجا که امام رضا (ع) این روز را به نام «يَوْمُ الْحَبَاءِ وَ الْعَطِيَّةِ» و روز ارمغان و هدیه نامیدند و خود ایشان نیز در این روز غذا و گندم و هدایایی همچون لباس و انگشتر و کفش برای خانواده اصحاب و یارانشان فرستادند و اسباب خوشحالی آنان را فراهم کردند. امیرالمؤمنین (ع) درباره آداب روز عید غدیرخم فرمودند: «وَ تَهَادَوْا نِعَمَ اللَّهِ كَمَا مَنَّاكُمْ بِالثَّوَابِ فِيهِ عَلَى أَضْعَافَ الْأَعْيَادِ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ إِلَّا فِي مِثْلِهِ»؛ نعمت‌های الهی را به یکدیگر هدیه دهید، همان‌گونه که خداوند در این روز بر شما منت نهاده و ثواب هر عمل شما در این روز را چندین برابر عمل در اعیاد دیگر قرار داد.

همچنین فرمودند: «وَ عُودُوا بِالْمَزِيدِ مِنَ الْخَيْرِ عَلَى أَهْلِ التَّأْمِيلِ لَكُمْ وَ سَاوُوا بِكُمْ ضُعَفَاءِكُمْ فِي مَآكِلِكُمْ وَ مَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ وَ عَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ فَالدِّرْهَمُ فِيهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ وَ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ‌»؛ به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید و به ناتوانان همچون خود و هر اندازه که از دستتان برمی‌آید و برایتان امکان دارد، بخورانید؛ که خرج کردن یک درهم در این روز، پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر را دارد. امام رضا (ع) نیز درباره بخشش در این روز فرمودند: «وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لِإِخْوَانِكَ الْعَارِفِينَ فَأَفْضِلْ عَلَى إِخْوَانِكَ فِي هَذَا الْيَوْمِ»؛ و درهمی که در این روز صدقه دهند با هزار درهمی که به شیعیان اثنی عشری دهند برابر است. پس در این روز هر چه برای تو مقدور است به برادران مؤمنت احسان کن. در روز عید غدیر نباید تنگ‌نظرانه با نعمت‌های خدا برخورد کنیم، بلکه با گشاده‌دستی، نعمت‌ها و داده‌های خداوند را کریمانه ببخشیم.

اطعام

مقالهٔ اصلی: اطعام

بر اطعام و پذیرایی مؤمنان در این روز نیز تأکید بسیار شده است. «اطعام» به معنای طعام و خوراک دادن است و معنایی گسترده‌تر از افطاری دادن را شامل می‌شود؛ چراکه افطاری، تنها روزه‌داران را فرا می‌گیرد، ولی اطعام، پذیرایی و تغذیه است؛ چه مردمان روزه‌دار باشند و چه نباشند. امام رضا (ع) درباره پاداش فردی که مؤمنی را در روز عید غدیر اطعام کند فرمودند: «وَ مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ جَمِيعَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الصِّدِّيقِينَ»؛ و کسی که در روز غدیر مؤمنی را اطعام کند، مانند این است که همه پیامبران و صدیقان را اطعام کرده باشد. اطعام در عید غدیر باید همگانی شود، همان‌گونه که در روز عاشورا همگانی است. و همه باید میهمان اهل بیت (ع) باشند؛ چه در منازل، و چه بیرون از منازل. اطعام دادن در عید غدیر آن قدر فضیلت دارد که آن را همانند اطعام همه پیامبران و صدیقان دانسته‌اند. تصور کنید اگر قرار باشد یکی از پیامبران الهی میهمان شما شده باشد، ببینید چه توفیق عظیمی شامل حالتان شده است و چقدر موجب سرافرازی شما می‌شود. حال تصور کنید که همه انبیا در میهمانی شما شرکت کرده‌اند، برکت و شور و شعف آن قابل توصیف نیست. آرزوی هر کس این است که یک لیوان آب دست امام زمان (ع) بدهد و حقی پیدا کند و امام زمان (ع) تا آخر عمر دعایش کند. امام می‌فرماید: اگر کسی روز عید غدیر به کسی اطعام بدهد، مثل این است که تمام انبیا و صدیقین و شهدا را اطعام داده است. اگر کسی پنجاه نفر، صد نفر و یک جمعی را طعام بدهد، چه خواهد شد!! برنامه اطعام در روز عید بزرگ غدیر را باید جدی گرفت. در طول سال هیچ روزی را به عظمت عید غدیر پیدا نمی‌کنید که اطعام آن ثواب اطعام همه انبیا و صدیقین را داشته باشد.

امام حسن (ع) در این روز فرخنده و بزرگ غذا تهیه می‌کردند و مردم را برای صرف غذا دعوت می‌نمودند. امام صادق (ع) برای پاسداشت این روز بزرگ به اطعام برادران دینی، و احسان و برآوردن نیازهای آنان توصیه کردند و فرمودند: «وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ وَ أَكْثِرْ بِرَّهُمْ وَ اقْضِ حَوَائِجَ إِخْوَانِكَ إِعْظَاماً لِيَوْمِكَ»؛ به خاطر بزرگداشت این روز به برادران دینی خود اطعام ده، و به آنان بسیار احسان و نیکی کن، و حوائج آنان را برآورده ساز! مرحوم آیت‌الله سید علی قاضی، استاد عرفان علامه طباطبایی عیال‌وار بود، عید غدیر قرض می‌کرد و جشن می‌گرفت و اطعام می‌داد. آیت‌الله بهجت هر سال، در عید غدیر دو روز اطعام می‌دادند. الآن هم شاگردان ایشان برای اطعام روز عید غدیر برنامه دارند. کسانی که برای خودشان و خانواده‌هایشان و جوان‌هایشان مشکل دارند، برای رفع مشکلات، بیماری‌ها، و مشکلات اقتصادی برای اطعام روز غدیر نذر کنند. ما برای غدیر موقوفه کم داریم. برای بزرگداشت چنین روزی اموالی را وقف کنید تا هر سال در جشن عید غدیر هزینه شود. افراد فراوانی داریم که برای غدیر هزینه کردند و خداوند برکات فراوانی نصیب آنان کرد؛ هم برکات مادی و هم برکات معنوی. امیرالمؤمنین (ع) ضمانت فرموده است که اگر کسی جمعی از مؤمنین و یا یک مؤمن را طعام بدهد، خدا او را از کفر و فقر حفظ کند.

افطاری‌دادن

افطاری دادن به روزه‌داران، نیز از سنت‌هایی است که در روز عید غدیر به آن سفارش شده و در روایات اهل بیت (ع) برای آن پاداش فراوانی ذکر شده است. امام رضا (ع) درباره عید غدیر (به شخصی) فرمودند: «وَ يَوْمُ تَفْطِيرِ الصَّائِمِينَ فَمَنْ فَطَّرَ فِيهِ صَائِماً مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً إِلَى أَنْ عَدَّ عَشْراً»؛ عید غدیر روز افطاری دادن به روزه‌داران است. هرکسی در روز غدیر روزه‌دار مؤمنی را افطاری دهد، همانند کسی است که فِآمی و فِآمی... - تا اینکه ده مرتبه آن را شمردند - را اطعام کرده باشد. آن‌گاه فرمودند: «أَ وَ تَدْرِي مَا الْفِئَامُ»؛ «می‌دانی فِآم چه اندازه است؟» گفت: نه! فرمود: «هر فِآم صدهزار نفر است». صد هزار نفر را که در ده ضرب کنیم، یک میلیون نفر می‌شود. یعنی افطاری دادن به یک نفر در روز عید غدیر، هم‌سان اطعام کردن یک میلیون نفر است. امام صادق (ع) نیز در این باره فرمودند: «وَ مَنْ فَطَّرَ فِيهِ مُؤْمِناً كَانَ كَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً فَلَمْ يَزَلْ يَعُدُّ إِلَى أَنْ عَقَدَ بِيَدِهِ عَشْراً»؛ هر کس در روز غدیر مؤمنی را افطاری دهد، همانند کسی است که اطعام کرده باشد فِآمی و فِآمی و فآمی... را. و همواره آن کلمه را با انگشتان می‌شمردند تا اینکه ده مرتبه رسید. آن‌گاه فرمودند: «أَ تَدْرِي كَمِ الْفِئَامُ‌»؛ «آیا می‌دانی فِآم چه اندازه است؟» راوی می‌گوید: گفتم: نه! فرمود: «هر فِآم صدهزار نفر است». سپس اضافه فرمودند: «وَ كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَطْعَمَ بِعَدَدِهَا مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءِ فِي حَرَمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَقَاهُمْ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ»؛ و برای کسی که مؤمنی را افطاری دهد، ثواب و پاداش کسی است به همین تعداد (یک میلیون) از پیامبران و صدقین و شهداء را در حرم خدای عز و جل اطعام کند، و در روز قحطی به آنان آب دهد.

بعد فرمودند: «وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِأَلْفِ أَلْفِ دِرْهَمٍ‌»؛ هزینه کردن یک درهم برای بزرگداشت عید غدیر، معادل یک میلیون درهم است. امیرالؤمنین (ع) هم درباره افطاری دادن در عید غدیر فرمودند: «وَ مَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً فِي لَيْلَتِهِ فَكَأَنَّمَا فَطَّرَ فِئَاماً وَ فِئَاماً يَعُدُّهَا بِيَدِهِ عَشَرَةً»؛ و هر کس مؤمنی را در عید غدیر افطار دهد انگار افطار داده است به فئام و فئام و فئام و.... حضرت با دستش ده مرتبه فئام را تکرار کرد. یک نفر از جای بلند شد و عرض کرد: یا امیرالمؤمنین فئام چیست؟ حضرت فرمودند: «مِائَةُ أَلْفِ نَبِيٍّ وَ صِدِّيقٍ وَ شَهِيدٍ فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ أَنَا ضَمِينُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى الْأَمَانَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ إِنْ مَاتَ فِي لَيْلَتِهِ أَوْ يَوْمِهِ أَوْ بَعْدَهُ إِلَى مِثْلِهِ مِنْ غَيْرِ ارْتِكَابِ كَبِيرَةٍ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى»؛ صد هزار نبی و صدیق و شهید است! (یعنی افطار به یک مؤمن معادل افطار به یک میلیون پیامبر) پس چگونه است برای کسی که افطاری دادن به تعدادی از مؤمنین و مؤمنات را به عهده گرفته است؟ و من حفظ از کفر و فقر را برای او ضمانت می‌کنم. و اگر در شب عید غدیر و یا در روزش و یا بعد از عید غدیر تا سال بعد در چنین روزی از دنیا برود، به شرط آنکه مرتکب کبیره‌ای نشود، اجر او بر عهده خدای تعالی است. همچنین در روایتی درباره سیره امام رضا (ع) آمده است که در یکی از اعیاد غدیر که اصحاب امام رضا (ع) برای عرض تبریک آمده بودند، حضرت آنها را برای افطار نگه داشتند.

آراستن و زینت‌دادن

مقالهٔ اصلی: آراستن

از دیرباز، عیدها و جشن‌ها، در هر جامعه و قومی، با نظافت و آراستن و زینت کردن و لباس نو پوشیدن همراه بوده است. در قرآن مجید نیز در وصف یکی از عیدهای دوران فرعون تعبیر يَوْمُ الزِّينَةِ، یعنی «روز زینت کردن»، آمده است. آراستن و زینت کردن و لباس نو پوشیدن، و استفاده از عطر و بوی خوش، از سنت‌های شایسته‌ای است که اهل ایمان باید برای روز عید غدیر که در روایت از آن به «عید الله الاکبر» و عید بزرگ خدا تعبیر شده است به جای آورند. خانه‌روبی، غبارزدایی، تزیین مجالس و چراغانی سر در منازل و اماکن عمومی و اداری و خیابان‌ها، در آستانه عید غدیر، سنت و مستحب است و جلوه‌ای از شعائر دینی است. این سنت در زندگی امام هشتم (ع) روایت شده است. راوی می‌گوید: در روز عید غدیر به دیدار علی بن موسی الرضا (ع) رفتم. گروهی از خواص در محضر مبارکش بودند. آن حضرت وابستگان و نزدیکان خود را از هر جهت به وضعی نو در آورده بود، به طوری که در همه شئون و اسباب زندگی وضع جدید و نوینی به خود گرفته بودند که با روزهای قبل فرق داشت و آن حضرت فضیلت و پیشینه این روز را برای آنها بیان می‌فرمود. امیرالمؤمنین (ع) روز عید غدیر را روز آراستن و زینت کردن برشمرده و فرمودند: «وَ هُوَ يَوْمُ الزِّينَةِ فَمَنْ تَزَيَّنَ لِيَوْمِ الْغَدِيرِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ كُلَّ خَطِيئَةٍ عَمِلَهَا صَغِيرَةً أَوْ كَبِيرَةً وَ بَعَثَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَلَائِكَةً يَكْتُبُونَ لَهُ الْحَسَنَاتِ وَ يَرْفَعُونَ لَهُ الدَّرَجَاتِ إِلَى قَابِلِ مِثْلِ ذَلِكَ الْيَوْمِ فَإِنْ مَاتَ مَاتَ شَهِيداً وَ إِنْ عَاشَ عَاشَ سَعِيداً»؛ غدیر روز زینت است، هر کس در روز غدیر خود را زینت کند، خداوند خطاهای کوچک و بزرگ او را می‌آمرزد، و فرشتگانی را مبعوث می‌کند که تا سال دیگر در چنین روزی برای او حسنات بنویسند، و درجات او را بالا برند، و اگر در آن سال بمیرد شهید مرده است، و اگر زنده بماند سعادتمند خواهد بود.

لباس‌نوپوشیدن

یکی از نشانه‌های بزرگداشت روزهای عید پوشیدن لباس‌های نو و شاد و زیباست. هر قوم و ملتی در روزهایی که به عنوان عید می‌شناسند، لباس نو بر تن می‌کنند؛ چنان‌که ما ایرانیان به پیروی از پیشینیان، در عید باستانی نوروز که عید طبیعت و تحویل سال است، لباس نو می‌پوشیم؛ چرا در عید بزرگ ولایت ووصایت که بزرگ‌ترین عید الهی و منشأ تحول انسان است لباس نو نپوشیم؟!

پیشوایان ما علاوه بر آنکه خود به این سنت و ادب اسلامی پایبند بودند، به آن توصیه می‌فرمودند. امام رضا (ع) درباره آداب و شئون عید غدیر فرمودند: «وَ يَوْمُ لُبْسِ الثِّيَابِ وَ نَزْعِ السَّوَادِ»؛ روز غدیر روز پوشیدن لباس (شاد) و کندن لباس سیاه است.

امیرالمؤمنین (ع) هم فرمودند: «فَافْرَحُوا وَ فَرِّحُوا إِخْوَانَكُمْ بِاللِّبَاسِ الْحَسَنِ وَ الرَّائِحَةِ الطَّيِّبَةِ وَ الطَّعَامِ»؛ (در این روز) شاد باشید و برادرانتان را با لباس نیکو، بوی خوش و طعام، شاد کنید.

امام صادق (ع) فرمودند: «فَإِذَا كَانَ صَبِيحَةُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَجَبَ الْغُسْلُ فِي صَدْرِ نَهَارِهِ وَ أَنْ يَلْبَسَ الْمُؤْمِنُ أَنْظَفَ ثِيَابِهِ وَ أَفْخَرَهَا وَ يَتَطَيَّبُ إِمْكَانَهُ وَ انْبِسَاطَ يَدِهِ...»؛ هنگامی که صبح روز غدیر فرا رسد، واجب است غسل در اول روز و اینکه مؤمن تمیزترین و فآخرترین لباس خود را بپوشد و در حد وسعش از بوی خوش (عطر) استفاده کند.

لفظ وجوب در این روایت از باب تأکید بر این امور است، نه وجوب شرعی که ترک آن گناه باشد. یعنی یک مؤمن باید به این امور پایبند باشد.

دل‌جویی و مهرورزی

مقالهٔ اصلی: مهرورزی

پیامبر اکرم (ص) و ائمه هدی (ع) و به ویژه امیرمؤمنان (ع) مظهر رحمت و رأفت و عطوفت الهی هستند. یکی از کارهایی که ما را به آن بزرگواران نزدیک می‌کند، مهرورزی به بندگان خدا و به ویژه اهل ایمان است. و روز عید غدیر روز مهرورزی و روز دل‌جویی و روز غم‌زدایی از دل‌های به درد نشسته و جان‌های از اندوه خسته است. نگاه مهرآمیز و لبخند دل‌انگیز به روی برادران ایمانی از ارزش‌های اخلاقی آیین اسلام و فرهنگ اهل بیت (ع) است. امیرمؤمنان (ع) خود از محرومان غم‌زدایی می‌کرد و دست نوازشش بر سر تیمان و بینوایان از اندوهشان می‌کاست. این دل‌جویی‌ها و مهرورزی‌ها در عید غدیر تأکید بیش‌تری می‌یابد. امیرمؤمنان (ع) در این باره فرمودند: «وَ التَّعَاطُفُ فِيهِ يَقْتَضِي رَحْمَةَ اللَّهِ وَ عَطْفَهُ»؛ و مهربانی به همدیگر در این روز، رحمت و رأفت خداوند را جلب می‌کند. همچنین فرمودند: «وَ عُودُوا بِالْمَزِيدِ مِنَ الْخَيْرِ عَلَى أَهْلِ التَّأْمِيلِ لَكُمْ وَ سَاوُوا بِكُمْ ضُعَفَاءِكُمْ فِي مَآكِلِكُمْ وَ مَا تَنَالُهُ الْقُدْرَةُ مِنِ اسْتِطَاعَتِكُمْ وَ عَلَى حَسَبِ إِمْكَانِكُمْ»؛ به کسی که به خیر شما امید دارد، افزون بر آن بدهید و به ناتوانان همچون خود و هر اندازه که از دستتان برمی آید و برایتان امکان دارد، بخورانید. امام رضا (ع) نیز روز غدیر را «يَوْمُ التَّوَدُّدِ» و روز مهر ورزیدن خوانده‌اند.

پیوند با بستگان و خویشان

مقالهٔ اصلی: صله رحم

اسلام با سفارش به رسیدگی، دلجویی، و ارتباط مستمر و مهرآمیز با بستگان، بر استحکام بنیان خانواده تأکید دارد. پاسداری از عواطف و پیوندهای خویشاوندی، در آیین اسلام «صله رحم» خوانده می‌شود. دیدار از خویشان و آشنایان از جمله اموری است که در آیین مقدس اسلام مورد توجه قرار گرفته است. پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه (ع) همواره بر این اصل مهم تأکید داشته و با بیان آثار مادی و معنوی آن، یاران خویش را به انجام این عمل ترغیب می‌نمودند. در اهمیت صله رحم همین بس که پیامبر اکرم (ص) همه انسان‌ها را به صله رحم سفارش کرده و آن را بخشی از دین دانسته‌اند. جابر از حضرت باقر (ع) روایت کرده است که رسول خدا (ص) فرموده‌اند: «أُوصِي الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِي وَ الْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِي أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ أَنْ يَصِلَ الرَّحِمَ وَ إِنْ كَانَتْ مِنْهُ عَلَى مَسِيرَةِ سَنَةٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ الدِّينِ»؛ به حاضر و غایب امتم و به کسانی که در پشت مردان و رحم زنان هستند (آنهایی که هنوز به دنیا نیامده‌اند) تا روز قیامت، سفارش می‌کنم که صله رحم را به جا آورند، هرچند راهشان به سوی یکدیگر یک سال فاصله داشته باشد؛ زیرا صله رحم از دین است.

اگر بخواهیم از بلاهای فردی و اجتماعی در امان باشیم و در تیررس انواع بلاها قرار نگیریم، یکی از بهترین راه‌ها همان صله رحم است. امام باقر (ع) می‌فرمایند: «صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَكِّي الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِي الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُيَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِي الْأَجَلِ»؛ صله رحم اعمال را پاک می‌نماید، و اموال را بسیار می‌کند، و بلاها را برطرف می‌گرداند، و حساب را آسان می‌کند، و اجل را عقب می‌اندازد. در روز عید غدیر که تجلی همه اسلام است، به انجام این سنت نیز سفارش شده است. امام صادق (ع) روز هجدهم ذیحجه را یکی اعیاد بزرگ اسلام شمردند و فرمودند: «يَنْبَغِي لَكُمْ أَنْ تَتَقَرَّبُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالْبِرِّ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الْإِخْوَانِ‌»؛ شایسته است (در این روز) با نیکی کردن، روزه گرفتن، نماز خواندن، و صله رحم، و دیدار برادران دینی به سوی خدای متعال تقترب جویید. چه نیکوست در این روز یادی کنیم از کسانی که مدت‌هاست چشم به راهمان هستند. والدینی که در خانه‌ها، آسایشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و یا در زیر خروارها خاک، چشم به ما دوخته‌اند تا شاید فرزندان و نوادگانشان به دیدارشان آیند. به دیدار اقوامی برویم که مدت‌هاست یادشان نکرده‌ایم. از بستگانی دل‌جویی کنیم که شاید دیدن اندکی محبت، زندگی را به کامشان شیرین‌تر سازد. بیایید قدر این روز را بدانیم و آن را بهانه‌ای برای دل‌جویی از بستگان کنیم که بی‌شک قلب مولا و مقتدایمان را با این عمل شاد خواهیم ساخت.

گره‌گشایی و رسیدگی به نیازمندان

مقالهٔ اصلی: کمک به نیازمندان

برآورده ساختن نیازهای مردم و گره‌گشایی از مشکلات آنها در فرهنگ اسلام و مکتب اهل بیت (ع) از جایگاه و ارزش ویژه‌ای برخوردار است. از این‌رو یکی از اعمال و آداب گرانسگ عید غدیر، رسیدگی به حال نیازمندان و برآوردن نیازهای آنهاست که در روایات ما به آن توصیه شده است. حضرت علی (ع) در این باره فرمودند: «مَنْ أَسْعَفَ أَخَاهُ مُبْتَدِئاً وَ بَرَّهُ رَاغِباً فَلَهُ كَأَجْرِ مَنْ صَامَ هَذَا الْيَوْمَ وَ قَامَ لَيْلَتَهُ»؛ هر کس (در روز غدیر) بدون درخواست برادر مؤمنش، از او دل‌جویی و گره‌گشایی کند و با اشتیاق به او نیکی رساند، همچون کسی است که در این روز، روزه گرفته و شبش را به عبادت پرداخته است. همچنین فرمودند: «مَنِ اسْتَدَانَ لِإِخْوَانِهِ وَ أَعَانَهُمْ فَأَنَا الضَّامِنُ عَلَى اللَّهِ إِنْ بَقَّاهُ قَضَاهُ وَ إِنْ قَبَضَهُ حَمَلَهُ عَنْهُ»؛ هر کس (در این روز) برای برادرانش قرض بگیرد (و برای حل مشکل آنها واسطه شود) و به آنها کمک نماید، من از سوی خدا ضامنم که اگر زنده بماند، بدهی‌اش را بپردازد و اگر قبض روحش کند، خداوند، خود قرض او را به عهده بگیرد.

امام صادق (ع) فرمودند: «وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ وَ أَكْثِرْ بِرَّهُمْ وَ اقْضِ حَوَائِجَ إِخْوَانِكَ إِعْظَاماً لِيَوْمِكَ»؛ به خاطر بزرگداشت این روز به برادران دینی خود اطعام ده، و به آنان بسیار احسان و نیکی کن، وحوائج آنان را برآورده ساز!

عیدی‌دادن

از اعمال مهم عید غدیر عیدی دادن است. این سنت مخصوص سادات نیست، مستحب است همه مؤمنین، بزرگ و کوچک، عیدی بدهند. امیرالمؤمنین (ع) در فضیلت عید غدیر فرمودند: «وَ الدِّرْهَمُ فِيهِ بِمِائَةِ أَلْفِ دِرْهَمٍ، وَ الْمَزِيدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ یک درهم در این روز هزینه شود، پاداش صد هزار درهم در روزهای دیگر و حتی بیشتر را از سوی خدای عزوجل دارد. با عیدی دادن در این روز بذر مهر و محبت و ولایت مولا علی (ع) را در دل افراد و به ویژه بچه‌ها می‌افشانیم. کارهایی که در عید نوروز می‌کنیم، باید چند برابر آن را در عید بزرگ غدیر انجام دهیم، که یکی از آنها عیدی وصله دادن به دیگران است. هدیه و عیدی دادن در عیدها، خاطره خوشی را به ویژه در ذهن کودکان و نونهالان بر جای می‌گذارد و لبخند و سرور را بر لب‌ها و دل‌هایشان می‌نشاند و از جلوه‌های تکریم عید است. مخصوصاً عیدی دادن به بچه‌ها را پررنگ کنیم.

شکر نعمت ولایت

یکی از اعمال این روز بزرگ و الهی، شکرگزاری بر نعمت بی‌مانند ولایت اهل بیت‌(ع) است. جا دارد خداوند را بر این نعمت بزرگ که نصیب ما کرده است شکر و سپاس گوییم و از درگاهش مسئلت کنیم که ما را بر ولایت خودش و اهل بیت پیامبرش زنده بدارد و بر همین ولایت از دنیا ببرد. امام صادق (ع) در عظمت و فضیلت و اعمال این روز فرمودند: «هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ وَ حَمْدٍ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا وَ إِنِّي أُحِبُّ لَكُمْ أَنْ تَصُومُوهُ»؛ روز عید غدیر، روز عبادت و نماز و شکر و سپاس خداوند و سرور و شادمانی است؛ به خاطر اینکه خداوند بر شما منت گزارد و ولایت ما (اهل بیت) را به شما ارزانی داشته است. و من دوست دارم که شما این روز را روزه بگیرید.

از پیامبرگرامی اسلام (ص) روایت شده است که از آداب و سنت‌های روز غدیر این است که اهل ایمان صد مرتبه بگویند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ كَمَالَ دِينِهِ وَ تَمَامَ نِعْمَتِهِ بِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)»؛ سپاس خدای را که کمال دین و تمام نعمتش را به ولایت امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب (ع) قرار داد!

گردهمایی

گردهمایی و اجتماع در روز غدیر که روز بزرگداشت ولایت و وصایت الهی است، برای بازگو کردن پیام آن روز و رساندن آن به نسل‌های نو امری بایسته و ضروری است. در این اجتماعات باید فرزندانمان را با واقعه غدیر و عظمت و اهمیت آن آشنا ساخت. امام باقر (ع) چنین اجتماعاتی را محل آمد و شد فرشتگان و از اسباب بهره‌مندی از رحمت الهی برشمرده و فرموده‌اند: «اجْتَمِعُوا وَ تَذَاكَرُوا تَحُفَّ بِكُمُ الْمَلَائِكَةُ رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْيَا أَمْرَنَا»؛ گرد هم آیید و با یکدیگر مذاکره کنید (و از فضائل ما یاد کنید)، تا فرشتگان پیرامون شما را فرا گیرند. خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند! معلوم می‌شود هدف مهم از این اجتماعات احیای امرولایت و آشنا ساختن فرزندانمان با ولایت اهل بیت (ع) است؛ به ویژه آنکه پیامبر خدا (ص) در مراسم با عظمت غدیرخم حجت را بر همه تمام کردند و آن را به گونه‌ای روشن و شفاف بیان فرمودند و جای هیچ توجیهی باقی نگذاردند و ابلاغ امر ولایت را از وظایف مهم اهل ایمان تا روز قیامت دانسته و فرمودند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّي أَدَعُهَا إِمَامَةً وَ وِرَاثَةً فِي عَقِبِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِيغِهِ حُجَّةً عَلَى كُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَى كُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ يَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ يُولَدْ فَلْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»؛ ای مردم! من امامت را در ذریه خودم تا روز قیامت باقی گذاشتم، و من هر آنچه گفتنی بود گفتم و مأموریتم را کاملاً به انجام رساندم، تا آنجا که برای هیچ کس؛ چه حاضر و چه غایب، چه آنان که متولد شده‌اند و چه آیندگان، جای عذر و بهانه‌ای باقی نماند. پس باید تا روز قیامت حاضران به غایبان، و پدران به فرزندان سفارش‌های مرا (در امر ولایت) ابلاغ کنند.

امیرالمؤمنین (ع) نیز در خطبه عید غدیر درباره رسالت رساندن پیام غدیر به آیندگان فرمودند: «وَ تَهَانَوُا النِّعْمَةَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ لْيُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الشَّاهِدُ الْبَائِنَ»؛ نعمت امروز را به هم تبریک بگویید و حاضران به غایبان و شاهدان به آیندگان برسانند. یکی دیگر از اهداف مهم اجتماع در روز عید غدیر برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌های غدیر است. این همایش‌ها برای پژوهش درباره ریشه‌های اعتقادی و تاریخی غدیر و برای آگاه شدن از بنیادی‌ترین پایه‌های معارف دینی، یعنی مسأله امامت و ولایت است که یک سنت ضروری است. امیرمؤمنان (ع) در خطبه‌ای که روز غدیر، در کوفه ایراد کردند فرمودند: «وَ أَجْمِعُوا يَجْمَعِ اللَّهُ شَمْلَكُمْ»؛ اجتماع کنید، خداوند، پراکندگی شما را می‌زداید. گفتنی است که این اجتماع‌ها، باید کارساز و رشد آفرین و در جهت اهداف بلند اهل بیت (ع) باشد.

تبسم و شادی

مقاله‌های اصلی: تبسم و شادی

بی‌شک هر عیدی یادآور خاطره شادی بخشی است و در طول تاریخ، عیدها هنگام سرور ملت‌ها بوده است. عید غدیر که عید ولایت و رهبری است و بزرگ‌ترین و گرانقدرترین سرفصل سرنوشت‌ساز زندگی مسلمانان است، شادمانی بیشتری را می‌طلبد. امام صادق (ع) فرمودند: «إِنَّهُ يَوْمُ عِيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ»؛ روز غدیر، روز عید و خوشحالی و شادی است. امام رضا (ع) نیز در توصیف روز غدیر فرمودند: «يَوْمُ الْبِشَارَةِ وَ الْعِيدِ الْأَكْبَرِ»؛ (عید غدیر) روز مژدگانی و شادمانی و بزرگ‌ترین عید است. روز غدیر باید در چهره‌های مردم مؤمن تبسم کرد و با مؤمنین با روی گشاده گفت‌وگو نمود، تا نظر رحمت خدای تعالی را به سوی خود جلب کنیم. امام رضا (ع) در این باره فرمودند: «وَ هُوَ يَوْمُ التَّبَسُّمِ فِي وُجُوهِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْإِيمَانِ فَمَنْ تَبَسَّمَ فِي وَجْهِ أَخِيهِ يَوْمَ الْغَدِيرِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَيْهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِالرَّحْمَةِ وَ قَضَى لَهُ أَلْفَ حَاجَةٍ وَ بَنَى لَهُ قَصْراً فِي الْجَنَّةِ مِنْ دُرَّةٍ بَيْضَاءَ وَ نَضَّرَ وَجْهَهُ‌»؛ هر کس روز غدیر با برادران ایمانی خود با چهره خندان رو به رو شود، خداوند نیز در روز قیامت با نظر رحمت به وی نگاه خواهد کرد، و هزار حاجت او را روا خواهد کرد، و برای او در بهشت قصری از لؤلؤ سفید خواهد ساخت و چهره‌اش را نورانی می‌کند.

امام صادق (ع) به خاطر منتی که خداوند در این روز به ما ارزانی داشته است، آن را شایسته شادمانی دانسته و فرموده‌اند: «هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ وَ شُكْرٍ لِلَّهِ وَ حَمْدٍ لَهُ وَ سُرُورٍ لِمَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وَلَايَتِنَا»؛ روز عید غدیر، روز عبادت و شکر و سپاس خداوند و سرور و شادمانی است؛ به خاطر اینکه خداوند بر شما منت گذارد و ولایت ما (اهل بیت) را به شما ارزانی داشت.

ابراز شادمانی

آنچه در روایات امامان معصوم (ع) مورد تأکید قرار گرفته است، تنها شادمان بودن نیست، بلکه سفارش شده که شادمانی را ابراز کنید و دیگران را نیز در این شادی شریک سازید. این شور و شادی، نشانه شعور دینی و شعاری اسلامی است. امیرالمؤمنین (ع) در خطبه روز غدیر فرمودند: «وَ أَظْهِرُوا الْبِشْرَ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ السُّرُورَ فِي مُلَاقَاتِكُمْ»؛ (در روز غدیر) گشاده‌رویی را در میان خویش و شادمانی را در ملاقات‌هایتان ابراز کنید. امام صادق (ع) درباره روز غدیر می‌فرمایند: «كُلْ وَ اشْرَبْ وَ أَظْهِرِ السُّرُورَ»؛ بخور و بیاشام و ابراز شادمانی کن. جشن‌های غدیر باید با یک شور و شعف و شادمانی زایدالوصفی برگزار شود و در کام همه شیرین و گوارا باشد.

شاد کردن اهل ایمان

از اعمال بسیار مهم عید غدیر شاد کردن دل‌هاست. امام رضا (ع) فرمودند: «وَ سُرَّ فِيهِ كُلَّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ»؛ در این روز دل هر مرد مؤمن و زن مؤمن را شاد کن! شاد کردن دل‌ها به هر طریق که مورد رضایت خدای تعالی باشد، شایسته است. ممکن است با گره‌گشایی از مشکل کسی او را شاد کنیم، یا با هدیه دادن، و یا با دیدار کردن موجبات شادی او را فراهم کنیم. «در دل دوست به حیله رهی باید کرد». باید لبخند رضایت و سرور و خوشحالی را در دل‌ها و لب‌ها نشاند.

ابراز برائت از دشمنان اهل بیت (ع)

ابراز بیزاری از دشمنان خداوند متعال و دشمنان اهل بیت (ع)، از اساسی‌ترین پایه‌های معارف دینی است. این دشمنی و اظهار بیزاری در فرهنگ اسلامی «برائت» نامیده می‌شود. خداوند متعال، سرآمد برائت جویان است. در قرآن کریم، سوره‌ای به نام «برائت» داریم که در آغاز آن، بدون هیچ یادکردی از نام خداوند و لطف و مهربانی او، بی‌درنگ از مشرکین و دشمنان دین ابراز برائت و تنفر شده است. بدون برائت از دشمنان خدا و اهل بیت (ع) ولایت و محبت به اهل بیت‌(ع) مفهوم و معنایی ندارد. امام جعفر صادق (ع) فرمودند: «كَذَبَ مَنِ ادَّعَى مَحَبَّتَنَا وَ لَمْ يَتَبَرَّأْ مِنْ عَدُوِّنَا»؛ دروغ می‌گوید کسی که ادعای محبت ما را می‌کند، ولی از دشمنان ما تبتی و بیزاری نمی‌جوید.

مگر ممکن است هم به امام حسین (ع) و آرمان‌های او عشق ورزید و هم به یزید که تبلور پلیدترین خوهای حیوانی است. از این‌رو یکی از آداب و اعمال روز عید غدیر را برائت از دشمنان دانستند و فرمودند: «وَ تَبَرَّأُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ ظَلَمَهُمْ حَقَّهُمْ»؛ (یک از اعمال این روز این است که) از کسانی که در حق ایشان ستم کرده‌اند، به سوی خدای عزوجل بیزاری بجویی! رسول خدا (ص) در خطبه‌ای که در غدیرخم خواندند از غاصبان و دشمنان اهل بیت (ع) بیزاری جستند و فرمودند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي أَئِمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنْصَرُونَ مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ وَ أَنَا بَرِيئَانِ مِنْهُمْ»؛ ای مردم! به زودی پس از من پیشوایانی خواهند بود که شما را به سوی آتش می‌خوانند و در روز رستاخیز تنها و بدون باور خواهند ماند. ای مردم! خداوند و من از آنان بیزاریم! «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُمْ وَ أَنْصَارُهُمْ وَ أَتْبَاعُهُمْ وَ أَشْيَاعُهُمْ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ»؛ ای مردم! آنان و یاران و پیروانشان در بدترین جای جهنم، جایگاه متکبران خواهند بود.

همچنین فرمودند: «وَ سَيَجْعَلُونَ الْإِمَامَةَ بَعْدِي مُلْكاً وَ اغْتِصَاباً أَلَا لَعَنَ اللَّهُ الْغَاصِبِينَ وَ الْمُغْتَصِبِينَ وَ عِنْدَهَا سَيَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ مَنْ يَفْرُغُ فَيُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنْتَصِرَانِ»؛ به زودی پس از من امامت را با پادشاهی جا به جا نموده، آن را غصب کرده و به تصرف خویش در آورند. هان! نفرین و خشم خدا بر غاصبان و چپاول‌گران! و البته در آن هنگام خداوند آتش عذاب - شعله‌ای از آتش و مس گداخته - بر سر شما جن و انس خواهد ریخت. آنجاست که دیگر یاری نخواهید شد.

در یکی از دعاهای روز عید غدیر نیز می‌خوانیم: «نَبْرَأُ مِمَّنْ يَبْرَأُ مِنْهُ وَ نُبْغِضُ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ نُحِبُّ مَنْ أَحَبَّهُ‌»؛ ما بیزاری می‌جوییم از آن کس که از علی (ع) بیزاری جوید، و دشمن می‌داریم آن کس را که علی (ع) را دشمن دارد، و دوست می‌داریم کسی را که علی (ع) را دوست بدارد! امام صادق (ع) نیز فرمودند: در روز و شب عید غدیر فراوان بگو: «اللَّهُمَّ الْعَنِ الْجَاحِدِينَ وَ النَّاكِثِينَ وَ الْمُغَيِّرِينَ وَ الْمُكَذِّبِينَ بِيَوْمِ الدِّينِ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ»؛ خداوندا، بر منکران و عهد شکنان و تغییر دهندگان (خط ولایت و خلافت) و تکذیب کنندگان قیامت؛ همه را از اولین و آخرینشان لعنت فرست!.

صلوات بر محمد و آل محمد

مقالهٔ اصلی: صلوات

صلوات یکی از بهترین و ارزشمندترین ذکرهاست که خدای تعالی به آن امر فرموده است: إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا. روایات فراوانی درباره آثار و برکات صلوات در کتاب‌های شیعیان و اهل سنت آمده است که از اهمیت و آثار و برکات آن حکایت می‌کند. رسول خدا (ص) در وصیت خود به امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند: «يَا عَلِيُّ مَنْ صَلَّى عَلَيَّ كُلَّ يَوْمٍ أَوْ كُلَّ لَيْلَةٍ وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِي وَ لَوْ كَانَ مِنْ أَهْلِ الْكَبَائِرِ»؛ یا علی، هر کس هر روز و هر شب بر من صلوات بفرستد، شفاعتم بر او واجب می‌شود، هرچند گناهانش از گناهان بزرگ باشد.

یکی از اعمال روز غدیر، بسیار صلوات فرستادن است. در حقیقت روز غدیر بهار صلوات است و ثواب و برکات صلوات در آن مضاعف است. امام رضا (ع) در وصف این روز فرموده‌اند: «وَ يَوْمُ إِكْثَارِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»؛ (روز غدیر)، روز صلوات فرستادن فراوان است. از امام صادق (ع) سؤال کردند که در عید غدیر چه کار کنیم؟ یکی از کارهایی که حضرت به آن توصیه کردند صلوات فراوان بود. فرمودند: «وَ تُكْثِرُ فِيهِ الصَّلَاةَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ (ع)»؛ (از اعمال این روز این است که) در آن بر محمد و اهل بیتش (ع) بسیار صلوات بفرستی. بهترین هدیه به پیامبر و آلش در روز غدیر صلوات است.

بیعت و تجدید عهد با امام زمان (ع)

تجدید بیعت با وجود مبارک و نازنین امام زمان (ع) یکی از مهم‌ترین اعمال در روز عید غدیر است؛ چراکه امر ولایت ائمه (ع) و پذیرش آن، بعد از توحید و نبوت پیامبر اکرم (ص) از اصول مهم دین است. و عید غدیر روزی است که خداوند اراده فرمود که با امیر مؤمنان (ع) به عنوان ولی و جانشین و امام بعد از رسول خدا (ص) تجدید بیعت شود. از این‌رو، بهترین و والاترین عملی که یک مؤمن در این روز شریف باید انجام دهد، تجدید بیعت با امام و ولی زمان خویش است. این است که امام صادق (ع) در باره روز غدیر فرمودند: «هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاقِ»؛ روز غدیر، روز بزرگی است. خداوند حرمت آن را بر مؤمنان بزرگ داشته و دین را در آن، برایشان به کمال رسانده و نعمت را برایشان کامل کرده و عهد و پیمانی را که از ایشان گرفته بود، تجدید کرده است. چنان که یکی از نام‌های این روز «يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ» است. یعنی روز پیمانی که گرفته شده است. امام صادق (ع) فرمودند: «وَ اسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ وَ فِي الْأَرْضِ يَوْمُ الْمِيثَاقِ الْمَأْخُوذِ»؛ و نام این روز در آسمان «روز عهدی است که گرفته شده است»، و در زمین، «روز پیمان محکمی است که بسته شده است». امام رضا (ع) درباره شئون عید غدیر فرمودند: «وَ يَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ»؛ روز غدیر روز بستن پیمان ولایت است. از این‌رو، این روز را باید روز بیعت و عهد و پیمان با امام زمان (ع) دانست.

معنای بیعت

بیعت یعنی پذیرش امر ولایت و وصایت و خلافت امام (ع) که از سوی خدای تعالی به وسیله پیامبر اکرم (ص) به ما ابلاغ شده است. پذیرش بیعت سه مرحله دارد؛ پذیرش قلبی، پذیرش زبانی، و پذیرش عملی. اساس بیعت پذیرش قلبی است، یعنی قلباً و از روی یقین به تمام شئونات امام و مقام ولایت ایشان باور داشته باشیم؛ آن‌چنان که امام علی (ع) را صاحب جان و مال و صاحب اختیار خود بدانیم، امر ایشان را امر خدا و نهی ایشان را نهی خدای تعالی بدانیم، و تبعیت و پیروی از ایشان را حتی در امور عادی بر خود واجب بشماریم. بیعت زبانی، یعنی به همین اعتقاد قلبی اقرار داشته باشیم. مرحله دیگر بیعت مربوط به عمل ماست. یعنی تمام آنچه را که قلباً معتقدیم و به زبان اعتراف کردیم، جامه عمل بپوشانیم و در عمل تسلیم بی‌چون و چرای ائمه (ع) باشیم. بنابراین، بیعت واقعی همان تسلیم قلبی، زبانی و عملی است، نه دست دادن تنها. در دعای شریف عهد با امام زمان (ع) می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي صَبِيحَةِ يَوْمِي هَذَا وَ مَا عِشْتُ مِنْ أَيَّامِي عَهْداً وَ عَقْداً وَ بَيْعَةً لَهُ فِي عُنُقِي لَا أَحُولُ عَنْهَا وَ لَا أَزُولُ أَبَداً»؛ خدایا! در بامداد امروز و هر روز از روزهای عمرم، عهد و پیمان و بیعتی را که برای او به گردن دارم تجدید می‌کنم و از آن برنمی‌گردم و کناره نمی‌گیرم.

تجدید بیعت

اصل بیعت گرفتن خداوند برای ائمه‌(ع) بر اساس روایات در عالم ذر بوده است. انبیا و اوصیا و اهل ایمان به ترتیب این بیعت را پذیرفته‌اند. بعد از این پذیرش، اراده خدای تعالی به این تعلق گرفت که وقتی انسان‌ها وارد دنیا می‌شوند، آن عهد و پیمان را فراموش کنند و پس از کمال یافتن عقل و فهم خود در جست‌وجوی صاحب آن پیمان باشند. به همین دلیل به مؤمنین دستور داده شد تا آن عهد فراموش شده را، به ویژه در روز غدیر تجدید نمایند؛ چنان که امام صادق (ع) درباره روز عید غدیر فرمودند: «إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ يَوْمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ أَكْمَلَ اللَّهُ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْمِيثَاقِ وَ الْعَهْدِ فِي الْخَلْقِ الْأَوَّلِ إِذْ أَنْسَاهُمُ اللَّهُ ذَلِكَ الْمَوْقِفَ وَ وَفَّقَهُمْ لِلْقَبُولِ مِنْهُ وَ لَمْ يَجْعَلْهُمْ مِنْ أَهْلِ الْإِنْكَارِ الَّذِينَ جَحَدُوا»؛ امروز روزی است که خداوند حرمتش را بر مؤمنان عظیم شمرده؛ چراکه دین را برایشان کمال بخشید و نعمت را تمام ساخت و عهد و پیمانی را که در روز آفرینش نخست از آنان گرفت و به دست فراموشی سپردند، تجدید نموده و توفیق قبول آن را به آنها عنایت فرمود و آنان را از انکار کنندگان قرار نداد.

شاهد دیگر این مطلب دعای امام صادق (ع) است که به خواندن آن در روز شریف غدیر سفارش کرده‌اند. در فرازی از این دعا چنین می‌خوانیم: «يَا مَنْ هُوَ كُلَّ يَوْمٍ فِي شَأْنٍ كَمَا كَانَ مِنْ شَأْنِكَ أَنْ تَفَضَّلْتَ عَلَيَّ بِأَنْ جَعَلْتَنِي مِنْ أَهْلِ إِجَابَتِكَ وَ أَهْلِ دِينِكَ وَ أَهْلِ دَعْوَتِكَ وَ وَفَّقْتَنِي لِذَلِكَ فِي مُبْتَدَإِ خَلْقِي تَفَضُّلًا مِنْكَ وَ كَرَماً وَ جُوداً»؛ ای آنکه هر روز در کاری است! همان طور که از کار تو آن است که بیش از استحقاق بر من ببخشی؛ به اینکه مرا سزاوار اجابت خودت و دینت و دعوتت کردی، و مرا در ابتدای آفرینشم، از سر بخشش بیش از استحقاق و بدون عوض و بزرگواری‌ات، به اینها (اجابت و دین و دعوت خدا) موقق کردی! «ثُمَّ أَرْدَفْتَ الْفَضْلَ فَضْلًا وَ الْجُودَ جُوداً وَ الْكَرَمَ كَرَماً رَأْفَةً مِنْكَ وَ رَحْمَةً إِلَى أَنْ جَدَّدْتَ ذَلِكَ الْعَهْدَ لِي تَجْدِيداً بَعْدَ تَجْدِيدِكَ خَلْقِي وَ كُنْتُ نَسْياً مَنْسِيّاً نَاسِياً سَاهِياً غَافِلًا فَأَتْمَمْتَ نِعْمَتَكَ بِأَنْ ذَكَّرْتَنِي ذَلِكَ وَ مَنَنْتَ بِهِ عَلَيَّ وَ هَدَيْتَنِي لَهُ»؛ آن‌گاه از روی مهرورزی و رحمتت، پس از فزون‌بخشی، فزون‌بخشی دیگری، و پس از بخشش بدون عوض، بخشش بدون عوض دیگری، و پس از بزرگواری، بزرگواری دیگری، در پی آوردی تا بعد از اینکه آفرینشم را تجدید کردی، آن عهد را تجدید کنم. و حال آنکه من نسبت به آن عهد فراموشکار و غافل بودم. پس نعمتت را بر من کامل نمودی و آن را یادآوری کردی و بدین سبب بر من منت نهادی و مرا هدایت فرمودی! از این‌رو هر روز با امام خویش بیعت و وفاداری خود را نسبت به آن عهد دیرین اعلام می‌کنیم. سپس از خدای تعالی درخواست می‌کنیم که بتوانیم به تعهدی که نسبت به امام خود داریم کاملاً موفق باشیم: «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَنْصَارِهِ وَ أَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِينَ إِلَيْهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِهِ وَ الْمُحَامِينَ عَنْهُ وَ السَّابِقِينَ إِلَى إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ»؛ خدایا! ما را از یاوران، یاران، مدافعان، شتاب کنندگان در اجرای خواسته‌هایش، حمایتگران او، پیشی گیرندگان به تحقق اراده‌اش و شهیدان پیش رویش قرار بده! اگر مؤمنی خواست ایمانش را تکمیل کند، باید غیر از روز غدیر که بهترین زمان برای تجدید عهد با امام زمان (ع) است، هر روز عهدش را با امام زمانش تجدید کند. این عهد در واقع بیعت با پیامبر خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) است؛ چراکه بیعت با هر امامی در واقع بیعت با امام قبلی است. از نشانه‌های پایبندی به عهد و میثاق با امام زمان (ع) ادای حقوق آن حضرت، مهیا شدن برای ظهور آن حضرت، دعا برای تعجیل در فرج آن حضرت، زیارت آن حضرت، احسان به شیعیان امام زمان (ع) و وظایف دیگری که در کتاب‌هایی که در این باره نوشته شده است، از جمله کتاب مکیال المکارم که به آنها پرداخته است.

عبادت و نماز و نیایش

روز غدیر، عید سپاس و ستایش است و این امر در نماز و نیایش تبلور می‌یابد. امام صادق (ع) فرمودند: «هُوَ يَوْمُ عِبَادَةٍ وَ صَلَاةٍ»؛ روز عید غدیر، روز عبادت و نماز است. امام رضا (ع) هم درباره روز غدیر فرمودند: «وَ يَوْمُ يُسْتَجَابُ فِيهِ الدُّعَاءُ»، آن روز، روز استجابت دعاست. برای عید غدیر دعاهای فراوانی با مضامین بلندی در کتاب‌های دعا ذکر شده است. غسل پیش از ظهر روز غدیر و نماز ویژه‌ای نیز از اعمال روز غدیر است که آثار و برکات فراوان و ارزشمندی برای آن ذکر کرده‌اند. در اینجا به یک دعا و دو نماز که برای روز غدیر آمده است بسنده می‌کنیم.

دعای روز غدیر

مقالهٔ اصلی: دعای روز غدیر

امام صادق (ع) فرمودند: «فَإِذَا كَانَ صَبِيحَةُ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَجَبَ الْغُسْلُ فِي صَدْرِ نَهَارِهِ وَ أَنْ يَلْبَسَ أَنْظَفَ ثِيَابِهِ وَ أَفْخَرَهَا وَ يَتَطَيَّبَ إِمْكَانَهُ وَ انْبِسَاطَ يَدِهِ...»؛ هنگامی که صبح روز غدیر فرا رسد، غسل در اول روز واجب می‌شود و مؤمن تمیزترین و فآخرترین لباس خود را بپوشد و در حد وسعش از بوی خوش (عطر) استفاده کند. و آن‌گاه این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْيَوْمَ الَّذِي شَرَّفْتَنَا فِيهِ بِوَلَايَةِ وَلِيِّكَ عَلِيٍّ (ص) وَ جَعَلْتَهُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَمَرْتَنَا بِمُوَالاتِهِ وَ طَاعَتِهِ وَ أَنْ نَتَمَسَّكَ بِمَا يُقَرِّبُنَا إِلَيْكَ وَ يُزْلِفُنَا لَدَيْكَ أَمْرُهُ وَ نَهْيُهُ‌»؛ پروردگارا! امروز روزی است که تو ما را به ولایت ولی خودت، علی (ع) مشرف کرد و او را امیرمؤمنان قرار دادی و تو ما را به موالات و اطاعت او امر نمودی و به ما امر کردی که به آنچه ما را به تو نزدیک می‌کند، و امر و نهی علی ما را مقرب درگاه تو می‌سازد، تمسک کنیم. «اللَّهُمَّ قَدْ قَبِلْنَا أَمْرَكَ وَ نَهْيَكَ وَ سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا لِنَبِيِّكَ وَ سَلَّمْنَا وَ رَضِينَا فَنَحْنُ مَوَالِي عَلِيٍّ (ع) وَ أَوْلِيَائِهِ كَمَا أَمَرْتَ نُوَالِيهِ وَ نُعَادِي مَنْ يُعَادِيهِ وَ نَبْرَأُ مِمَّنْ يَبْرَأُ مِنْهُ وَ نُبْغِضُ مَنْ أَبْغَضَهُ وَ نُحِبُّ مَنْ أَحَبَّهُ وَ عَلِيٌّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ مَوْلَانَا كَمَا قُلْتَ وَ إِمَامُنَا بَعْدَ نَبِيِّنَا (ص) كَمَا أَمَرْتَ»؛ پروردگارا! ما امر تو را و نهی تو را پذیرفتیم و اطاعت از پیغمبر تو کردیم و تسلیم شدیم و راضی گشتیم؛ پس ما از موالیان علی- که صلوات خدا بر او باد - هستیم، و از موالیان اولیای او هستیم، همان طور که به ما امر فرمودی تا ولایت او را داشته باشیم، و با کسی که با او دشمنی می‌کند دشمن باشیم و بیزار و متنفر باشیم از آن کسی که از او بیزار است، و مبغوض داشته باشیم کسی را که علی را مبغوض دارد و دوست داشته باشیم آن کس را که علی را دوست دارد. و علی - که درود خدا بر او باد – همچنان که تو گفتی مولای ماست، و همچنان که امر کردی بعد از پیغمبر ما (ص) امام ماست.

دعای ندبه

مقالهٔ اصلی: دعای ندبه

دعای ندبه، یکی از زیباترین و بهترین دعاهای عصر غیبت امام مهدی (ع) است که هر صبح جمعه، شیفتگان حضرت قائم (ع) با خواندن آن، عشق و ارادت خود را به آن حضرت ابراز می‌دارند. این دعا، در واقع یک دوره فشرده اصول عقاید اسلامی است که به گونه‌ای هنرمندانه، در قالب دعا و نیایش ارائه شده است. این دعا به «دعای ندبه» موسوم گردیده است. هدف اصلی از این ندبه و گریه، انتظار مثبت و زمینه‌سازی برای حکومت جهانی اهل بیت (ع) به رهبری امام مهدی (ع) است.

بر اساس روایات امامان معصوم (ع) خواندن دعای ندبه، در چهار عید، استحباب دارد؛ جمعه، فطر، قربان و غدیر، گفتنی است که در بخشی از دعای ندبه، رخداد عید سعید غدیر، این‌گونه آمده است: «فَلَمَّا انْقَضَتْ أَيَّامُهُ أَقَامَ وَلِيَّهُ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِياً إِذْ كَانَ هُوَ الْمُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ فَقَالَ وَ الْمَلَأُ أَمَامَهُ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ وَ قَالَ مَنْ كُنْتُ أَنَا نَبِيَّهُ فَعَلِيٌّ أَمِيرُهُ»؛ پس چون روزگار پیامبر (ص) سپری گشت، ولی‌اش علی بن ابی طالب - که درود تو بر آن دو و خاندانشان باد - را بر جای خویش گماشت تا هدایت‌گر مردم باشد؛ زیرا او بیم دهنده بود و برای هر جامعه‌ای رهنمایی هست. آن‌گاه در پیش روی جمعیت گفت: هر که را من سرپرست اویم، علی سرپرست اوست. خداوندا! دوست بدار هر که او را دوست دارد و دشمن بدار هر که او را دشمن دارد و یاری ده هر کس او را یاری کند و خوار گردان هر که او را خوار سازد و گفت: هر کس من پیامبرش باشم، علی امیر اوست.

نمازهای روز غدیر

مقالهٔ اصلی: نمازهای روز غدیر

نماز عید فطر

مقالهٔ اصلی: نماز عید فطر

ابوهارون عبدی می‌گوید: در روز هیجدهم ذیحجه خدمت حضرت صادق (ع) رسیدم. امام روزه‌دار بودند. فرمودند: امروز روزی است که خداوند حرمتش را بر مؤمنان، عظیم شمرده؛ چراکه دین را برایشان کمال بخشید و نعمت را تمام ساخت و عهد و پیمانی را که در روز آفرینش نخست از آنان گرفت و به دست فراموشی سپردند، تجدید نموده و توفیق قبول آن را به آنها عنایت فرمود و آنان را از انکار کنندگان قرار نداد. آن‌گاه امام دستور نماز و دعائی را در رابطه با همین شکر نعمت الهی دادند و فرمودند: «سَاجِدٌ فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ كَانَ كَمَنْ حَضَرَ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ بَايَعَ رَسُولَ اللَّهِ (ص) عَلَى ذَلِكَ وَ كَانَتْ دَرَجَتُهُ مَعَ دَرَجَةِ الصَّادِقِينَ الَّذِينَ صَدَقُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فِي مُوَالاةِ مَوْلَاهُمْ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ كَانَ كَمَنْ شَهِدَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) وَ مَعَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ (ع) وَ كَمَنْ يَكُونُ تَحْتَ رَايَةِ الْقَائِمِ (ع) وَ فِي فُسْطَاطِهِ مِنَ النُّجَبَاءِ وَ النُّقَبَاءِ»؛ کسی که چنین عملی را انجام دهد، مانند کسی است که آن روز (غدیر) حضور داشته و با رسول الله (ص) بر آن (ولایت و خلافت علی (ع)) بیعت نموده و در درجه صادقینی که خدا و پیامبرش را در مورد ولایت مولی‌یشان در آن روز تصدیق نموده‌اند، قرار خواهد گرفت و مانند کسی است که با پیامبر و امیرمؤمنان و امام حسن و امام حسین (ع) شاهد و حاضر بوده، و مانند یکی از برگزیدگان و نقیبانی است که زیر پرچم و خیمه حضرت قائم (ع) باشد.

نماز دیگر

نماز دیگری نیز برای این روز از امام صادق (ع) روایت شده است. فرمودند: در عید غدیر نیم ساعت به ظهر مانده غسل کند، دعا کند و دو رکعت نماز، در هر رکعتی یک مرتبه حمد، ده مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ و ده مرتبه «آیت الکرسی» و ده مرتبه إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ بخواند. بعد درباره ثواب این نماز فرمودند: «عَدَلَتْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَةَ أَلْفِ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ أَلْفِ عُمْرَةٍ وَ مَا سَأَلَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ حَوَائِجِ الْآخِرَةِ إِلَّا قُضِيَتْ كَائِناً مَا كَانَتِ الْحَاجَةُ»؛ این نماز در نزد خدای تعالی معادل صد هزار حج و صد هزار عمره است و هر حاجت دنیایی و آخرتی از خدا درخواست کند، هرچه باشد، برآورده می‌شود. بعد فرمودند: «وَ إِنْ فَاتَتْكَ الرَّكْعَتَانِ وَ الدُّعَاءُ قَضَيْتَهُمَا بَعْدَ ذَلِكَ»؛ اگر این دو رکعت نماز و دعا از تو فوت شد، بعداً قضاء کن. حضرت برای بعد از نماز دعایی فرموده‌اند که مضامین بسیار عالی دارد و به جریان غدیر و عظمت آن و مقام و منزلت بلند امیرالمؤمنین (ع) اشاره دارد. پس از بیان دعا فرموده‌اند: «ثُمَّ تَسْأَلُ بَعْدَهَا حَاجَتَكَ لِلدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ فَإِنَّهَا وَ اللَّهِ مَقْضِيَّةٌ فِي هَذَا الْيَوْمِ»؛ سپس حاجت‌های دنیا و آخرت خود از خدای تعالی درخواست کن که به خدا قسم در این روز برآورده است. مرحوم محدث قمی کیفیت خواندن این دو نماز را در «مفاتیح الجنان»، در اعمال روز غدیر ذکر کرده است.

منابع

1. فرحزاد، حبیب‌الله، غدیر برترین پیام آسمانی