آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)

آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	؟

آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

علی قائمی

آقای دکتر علی قائمی، در کتاب «نگاهی به مسأله انتظار» در این‌باره گفته است:

«اصل وجود مسأله انتظار در ادیان و مکاتب امری مسلم گرفته شده، فقط استبعادی ذهنی در جنبه تحقق آن وجود دارد و ما ذیلاً سعی داریم این استبعاد را از میان برداریم و اما این کار از دیدگاه‌های مختلف بشرح ذیل:

1. از نظر عقلی: اساس استبعاد درباره این امر آنست که بشر چگونه می‌تواند بر مسائل و مشکلات فائق آید؟ با توجه به این که قدرت تخریبی بشر فوق‌العاده بسیار شده است. در گذشته کار ویرانگری و نابسامانی تا بدین حد نبوده و امروزه امر بسی دشوار شده است. نابسامانی‌های جامعه بسیار و سردرگمی‌ها فراوان است. بشریت راه سر به هوائی را در پیش گرفته و در آشفتگی فکری عظیمی به سر می‌برد، بحث این است که چگونه می‌تواند بر مشکلات فائق آید و نابسامانی‌های حاصله از جهل و غفلت بشر را از میان بردارد؟ در بررسی این نظر باید بدانیم که عقول تحقق آن را منکر نیستند زیرا عقول انسان‌ها را مجبور به اتحاد و پیوند و صلاح همگانی می‌دانند اصل بر اتحاد و هم‌خونی انسان‌هاست. همه از یک پدر و مادر و یک ریشه و یک اصلند. در صفات و ویژگی‌های کلی انسان‌ها با هم مشترکند و اختلافات زائیده تربیت و محیط و امری عارضی و قابل اصلاح است. از دید دیگر عقول از دیدن این اوضاع سرخورده‌اند دلیلش به دنبال این مکتب و آن مکتب دویدن و متوسل به این حزب و آن حزب شدن است. بر این اساس هیچ اشکالی ندارد که آنچه در گذشته عجیب می‌آمد و عمل می‌شد امری عملی و با گذشت زمان از مسائل عادی روز شود. با توجه به این امر که تحقق آن در طول تاریخ در هر روز به سوی عملی نزدیک می‌شد و راه‌های ناهموار هموار می‌گشت می‌توان گفت امروزه راه به سوی همواری است. به ویژه آنکه اعتقاد به خودسازی و محیط‌سازی هم زمینه این امکان را بالاتر می‌برد.
2. از نظر مکاتب: مکاتب و فلسفه‌های مادی و الهی نیز در این زمینه با هم اشتراک نظر دارند. چند قرن قبل دانته، آن الهی بزرگ و آن دانشمند ایتالیائی می‌گفت: تمام مردم کره زمین باید و می‌توانند تسلیم یک فرمانده شوند و این امکان وجود دارد که صلح برقرار و مردم نسبت به هم برادر شوند... انعکاس این عقیده، یعنی عقیده به انتظار و ظهور و تحقق عدل و حق در نزد فلاسفه ماتریالیست نیز به چشم می‌خورد. آنها هم عقیده دارند که روزی می‌رسد که تضادها از میان برود و سازش و آشتی بر جهان حاکم گردد. فلاسفه ماتریالیست می‌گویند ناموس طبیعت بر حسب فلسفه رشد و ارتقاء در سیر تکاملی است. آدمی از مرحله جماد و حیوان به مرحله انسانی راه یافته و نیز از مرحله بهره‌برداری سنگ و چوب به مرحله استفاده از قوه بخار و رسیده ارتقاء است. این تکامل اگر چه مادی است، می‌تواند نردبانی برای تصاعد و در نتیجه جنبه‌های روانی و عقلانی باشد که نتیجه آن تکامل اخلاق و انسانیت رسیدن به صلح و صفاست. بر این اساس صاحبان اندیشه‌اند و مکتب‌ها هم همین سخن را دارند اگر چه درباره مصداق آن بحثی نکرده‌اند، اصولاً تلاش صاحبان و طرفداران مکاتب در نشر و اشاعه تعلیمات‌شان خود گویای وجود همین فکر و نظر است. اگر آنان را امید و انتظاری به آینده روشن و تحقق آن نباشد چگونه به خود جرات می‌دهند که مردم را به گرد خود جمع کنند و با وعده و وعیدها آنان را به آینده خوشبین سازند.
3. از نظر ادیان: ادیان الهی قابلیت تحقق این امر است را متفقاً قبول دارند. زیرا نظر ادیان این است که اصالت با عدل و حق است. و ظلم و فساد و تباهی امری عارضی و بیماری‌ها است. اصولاً امور عارضی و بیماری‌ها با برنامه‌ریزی‌ها و تلاش‌ها اصلاح خواهد شد. باطل از بین می‌رود و حق بر جای می‌ماند. ادیان می‌گویند بشریت در سیر تدریجی حیات بالاخره بر سر دوراهی می‌رسد و از این دو یکی را می‌بایست برگزیند، مادیت محض، معنویت محض، اما مادیت همان است که در طول قرون آن را دیده و تجربه‌اش را چشیده است. حاصل آن جز درگیری و نفاق، تصادم و اختلاف، نگرانی و اضطراب نبوده است. اما معنویت ثمرات شیرینش لااقل در عصر حکومت انبیاء و دوران زمامداری آنها به چشم خورده و مردم بر اساس آن چه که تاریخ شهادت آسایش می‌دهد و هم بر آن اساس که بیش یا کم در نزد جوامع مذهبی می‌بینیم آسایش و تنعمی داشته‌اند. ادیان می‌گویند امروزه هم از این بابت منعی نیست، اگرچه تحقق آن به نظر دشوار می‌آید ولی محال نیست که بشریت روزی گرد هم آید و آینده خود را بسازد. گذشت زمان خود را زمینه را برای پیشرفت و توسعه امکانات پدید آورده و آدمی می‌تواند موانع را از سر راه‌ها بردارد.مذاهب هندی مدعی هستند که بشر در سایه فرو رفتن در خود به آن درجه از کمال و امکان می‌رسد که بتواند خود را بکارد و بشناسد و نیز خود را بسازد و شایسته نجات گردد. چون نجات‌ها از درون آغاز می‌گردند. بدین‌سان فراهم آوردن زمینه برای تحقق انتظار و درنتیجه امکان محیط‌سازی وجود دارد.
4. از نظر اسلام: اسلام به مانند دیگر ادیان آن را امری قابل تحقق و حتی بدیهی می‌داند بگونه‌ای که منعی برای تحقق آن نمی‌بیند. بینش اسلامی براساس احادیث و روایات اینست که وضع موجود جهان، بدین‌گونه که امور براساس هوی و هوس‌ها، خواسته‌ها و تمنیات قدرتمندان باشد پایدار نیست. قدرتمندان همه گاه نمی‌توانند علیه ضعفا بایستند و استثمارشان بپردازند. این امکان وجود دارد که روزی این استضعاف‌ها و استبعادها از میان بروند و بشریت صراط مستقیم خود را طی کند. اسلام می‌گوید قدرتمندان همه گاه نخواهند توانست علیه طبقه مستضعفان بایستند. قدرت مردم در آنگاه که پخته شود و برسد عالی‌ترین و نیرومندترین قدرت‌ها خواهد بود و خواهد توانست هر آنچه که در سر راه است از میان بردارد. امکان تحقق این امر وجود دارد اگرچه برای عده‌ای غیرقابل باور باشد. تعلیمات و تبلیغات اسلامی در طول مدت حیات اسلام بر همین مبنا و اساس بوده است. قابل تحقق دانستن حکومت حق و عدل پیروان را وادار ساخته است که به تلاش و کوشش دامنه‌دار در این زمینه است دست بزنند و با نوید به فتح و پیروزی و ظفر مردم را وادارند که با حقایق حقوق خویش بپردازند».

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.