ابراهیم بن اسماعیل بن داوود

مقدمه

از راویان امام رضا(ع). ابراهیم (حمدون)^[۱] بن اسماعیل بن داوود بن حمدون مکنی به ابواسحاق^[۲] کاتب، شاعر^[۳] و یکی از راویان امام رضا(ع) بوده^[۴] که در رثای او رباعی‌ای سروده است^[۵]. از جزئیات زندگی ابراهیم همچون برخی دیگر از راویان امام رضا(ع) اطلاع چندانی در دست نیست، شاید به همین سبب برخی وی را مجهول دانسته‌اند^[۶]، اما مؤلف الوافی بالوفیات وی را اصالتاً عجم دانسته^[۷] و بحتری شاعر قرن سوم در قصیده‌ای خاندان وی را از بنی‌زراره که تباری ایرانی داشتند، دانسته^[۸] و برخی از نویسندگان معاصر صریحاً وی را امامی و روایاتش را حسن می‌شمارند^[۹].

خاندان ابراهیم از شعرا و کاتبان عصر خود بودند. برادران وی جزو شاعران بنام و پسرش حمدون بن ابراهیم سرآمد آنها بود^[۱۰]. پسر دیگرش احمد بن ابراهیم که به شیخ اهل اللغه نیز معروف است؛ از همراهان و یاران ویژه امام حسن عسکری(ع) بود و روایاتی از ایشان و امام هادی(ع) نقل می‌کند. ابراهیم نخستین فرد از خاندان ابن‌حمدون بود که به عنوان ندیم به دربار خلافت معتصم عباسی (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ق) و سپس واثق (خلافت ۲۲۷-۲۳۲ق) راه یافت، اما به سبب نزدیکی بسیار به خلیفه، مزاحی با وی کرد که خلیفه را خوش نیامد و وی را با دادن اقطاع و تعیین مقرری به اهواز فرستاد^[۱۱]. در زمان متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ق) دوباره به عنوان ندیم به دربار راه یافت، اما دیری نپایید که خلیفه از وی به دلیل حزن و اندوهش در مرگ خلیفه سابق به خشم آمد و پس از مجازات با سیصد ضربه شلاق به سند تبعید کرد^[۱۲]. درباره کیفیت حیات وی در سند و زمان مرگش اطلاعی در دست نیست.

البته ابواسحاق قبل از خلافت معتصم و در عهد مأمون به دربار خلافت رفت و آمد داشت و داستان‌هایی درباره حضور وی نزد مأمون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) و فضل بن ربیع (۲۰۸ق) آمده است^[۱۳]. همین حشر و نشر به او امکان داده تا روایتی از مأمون به نقل از پدرش، از پیشینیانش، از ابن‌عباس و از عمر درباره امام علی(ع) نقل کند. وی با این سلسله سند آورده است که پیامبر(ص) فرمود: «يَا عَلِيُّ‏ أَنْتَ‏ أَوَّلُ‏ الْمُسْلِمِينَ‏ إِسْلَاماً وَ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً»^[۱۴]. بر این اساس، ابراهیم معاصر امام رضا(ع) بوده و با ایشان ارتباط داشته است، هر چند تنها یک روایت از آن حضرت نقل می‌کند و آن هم پرسشی درباره روزه است که موسی بن جعفر مدائنی از او نقل می‌کند که از امام درباره ایام مناسب روزه می‌پرسد و امام نیز سه روز چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه هر ماه را برای روزه گرفتن مناسب می‌خواند. ابراهیم سؤالش را با «ان اصحابنا» ادامه می‌دهد و پاسخ می‌گیرد^[۱۵]. موسی بن جعفر مدائنی همین روایت را از وی نقل می‌کند^[۱۶] و پسرش احمد بن ابراهیم نیز ناقل برخی سخنان وی با خلفاست^[۱۷]^[۱۸]^[۱۹]

منابع

شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسماعیل بن داوود»، دانشنامه امام رضا ج۱

اصحاب امام رضا (ع)

پانویس

↑ معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۶.
↑ معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۴.
↑ الفهرست، ابن ندیم، ص۱۹۰.
↑ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۱۲.
↑ کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۴.
↑ المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶.
↑ کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۳.
↑ دیوان البحتری، ج۴، ص۲۲۴۹.
↑ دائرة المعارف الشیعیة العامة، ج۲، ص۹۵.
↑ کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۴.
↑ معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۷.
↑ معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۶.
↑ التذکرة الحمدونیة، ج۵، ص۶۸؛ الرسائل السیاسیة، ص۶۱۴؛ معجم الأدباء، ج۴، ص۳۶۰.
↑ بحار الأنوار، ج۸ ص۲۲۹.
↑ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۳۰۴؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۳۷.
↑ مسند الإمام الرضا(ع)، ج۴، ص۱۱.
↑ کتاب بغداد، ص۵۱.
↑ منابع: الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، التذکرة الحمدونیة، محمد بن حسن معروف به ابن حمدون (۵۶۲ق)، تحقیق: احسان عباس - بکر عباس، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۱۷ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ دائرة المعارف الشیعیة العامة، محمدحسین بن سلیمان اعلمی حائری (۱۳۹۳ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۳ق؛ دیوان البحتری، ولید بن عبید بحتری (۲۸۴ق)، تحقیق: حسن کامل صیرفی، قاهره، دار المعارف، ۱۹۷۲م، الرسائل السیاسیة، عمرو بن بحر معروف به جاحظ (۲۵۵ق)، بیروت، مکتبة الهلال، دوم، ۱۴۲۳ق؛ الفهرست، محمد بن اسحاق معروف به ابن ندیم (۳۸۵ق)، تحقیق و نشر: رضا تجدد، تهران، اول، ۱۳۹۱ق؛ کتاب الوافی بالوفیات، خلیل بن ایبک صفدی (۷۶۴ق)، تحقیق: احمد ارناؤوط - ترکی مصطفی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق؛ کتاب بغداد، احمد بن ابی طاهر معروف به ابن طیفور (۲۸۰ق)، تصحیح: محمد زاهد کوثری، انتشارات سید عزت العطار الحسینی، ۱۳۶۸ق؛ مسند الإمام الرضا علی، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم الأدباء، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق، المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق.
↑ شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسماعیل بن داوود»، دانشنامه امام رضا ص ۲۱.

[1] معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۶.

[2] معجم المؤلفین، ج۱، ص۱۴.

[3] الفهرست، ابن ندیم، ص۱۹۰.

[4] مسند الإمام الرضا(ع)، ج۲، ص۵۱۲.

[5] کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۴.

[6] المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶.

[7] کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۳.

[8] دیوان البحتری، ج۴، ص۲۲۴۹.

[9] دائرة المعارف الشیعیة العامة، ج۲، ص۹۵.

[10] کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۱۴.

[11] معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۷.

[12] معجم الأدباء، ج۱، ص۲۹۶.

[13] التذکرة الحمدونیة، ج۵، ص۶۸؛ الرسائل السیاسیة، ص۶۱۴؛ معجم الأدباء، ج۴، ص۳۶۰.

[14] بحار الأنوار، ج۸ ص۲۲۹.

[15] تهذیب الأحکام، ج۴، ص۳۰۴؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۳۷.

[16] مسند الإمام الرضا(ع)، ج۴، ص۱۱.

[17] کتاب بغداد، ص۵۱.

[18] منابع: الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۹۰ق؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، التذکرة الحمدونیة، محمد بن حسن معروف به ابن حمدون (۵۶۲ق)، تحقیق: احسان عباس - بکر عباس، بیروت، دار صادر، اول، ۱۴۱۷ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ دائرة المعارف الشیعیة العامة، محمدحسین بن سلیمان اعلمی حائری (۱۳۹۳ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۱۳ق؛ دیوان البحتری، ولید بن عبید بحتری (۲۸۴ق)، تحقیق: حسن کامل صیرفی، قاهره، دار المعارف، ۱۹۷۲م، الرسائل السیاسیة، عمرو بن بحر معروف به جاحظ (۲۵۵ق)، بیروت، مکتبة الهلال، دوم، ۱۴۲۳ق؛ الفهرست، محمد بن اسحاق معروف به ابن ندیم (۳۸۵ق)، تحقیق و نشر: رضا تجدد، تهران، اول، ۱۳۹۱ق؛ کتاب الوافی بالوفیات، خلیل بن ایبک صفدی (۷۶۴ق)، تحقیق: احمد ارناؤوط - ترکی مصطفی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق؛ کتاب بغداد، احمد بن ابی طاهر معروف به ابن طیفور (۲۸۰ق)، تصحیح: محمد زاهد کوثری، انتشارات سید عزت العطار الحسینی، ۱۳۶۸ق؛ مسند الإمام الرضا علی، عزیزالله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ معجم الأدباء، یاقوت بن عبدالله رومی حموی (۶۲۶ق)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۱ق؛ معجم المؤلفین، عمر بن رضا کحاله (۱۴۰۸ق)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۷ق، المفید من معجم رجال الحدیث، محمد جواهری معاصر)، قم، نشر محلاتی، دوم، ۱۴۲۴ق.

[19] شریفی، مرضیه، مقاله «ابراهیم بن اسماعیل بن داوود»، دانشنامه امام رضا ص ۲۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]