آثار اخلاقی و تربیتی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
| آثار اخلاقی و تربیتی انتظار امام مهدی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار |
| مدخل اصلی | آثار اخلاقی و تربیتی انتظار |
آثار اخلاقی و تربیتی انتظار امام مهدی چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «فواید و آثار انتظار چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ جامع اجمالی
- از شاخص‌های اصلی حکومت مهدوی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است[۱]. انسان با توجه به نیروی تفکر می‌تواند در مسیر رشد فکری و اخلاقی گام بردارد و با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد[۲]. انتظار در بین جامعّ منتظر؛ فرهنگی ممتاز و بی‌بدیل می‌سازد که می‌تواند جامعه اسلامی را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد[۳]. جامعۀ منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز آن از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام است[۴]. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان (ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است: «هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید»[۵].[۶]
- خودسازی و تهذیب نفس: تهذیب نفس از چنان اهمیتی برخوردار است که اعمال ناشایست و گناهان از اسباب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای امام شمرده شده است[۷].[۸] لذا انسان منتظر در بُعد فردی باید به کسب فضیلت‌های اخلاقی و تقویتِ جنبۀ جسمی روی آورد[۹] و علاوه بر تقوی، به ورع، پارسایی و عبادت بپردازد. امام باقر (ع) میفرماید: «تقوی پیشه سازید و بار سنگین انتظار را، به کمک ورع و پارسایی به منزل رسانید و با کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا»[۱۰].[۱۱] از روایت معلوم میشود یاران مهدی، در کمال پاکی و نهایت زیبایی اخلاق زندگی میکنند؛ چون ورع بالاتر از تقوای الهی، نهایت خویشتن‌داری در مقابل گناه و حتی نسبت به موارد مشکوک است و نداشتن آن مساوی با عدم دینداری قلمداد شده است[۱۲].
- تحصیل ملکۀ تقوی و عدالت: پروای الهی در دوران غیبت، اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که عوامل فراوانی دست به هم داده است تا انسان‌ها را به بیراهه کشانده، گمراه سازند[۱۳]. منتظران حکومت عدل جهانی باید پیوسته، نمونه عدل و عدل‌طلبی باشند و با اجتناب از معاصی و رعایت تقوای الهی، بتواند ملکۀ عدالت را در خود پدید آورند تا در عصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ سازد. در غیر این صورت هاضمۀ شخصیت فرد، قدرت جذب مؤلفه‌های فرهنگ عدالت محور دولت مهدی (ع) را نخواهد داشت[۱۴] و از دیدگاه اسلام، پیدایش عدالت فراگیر اجتماعی در گرو تحقق عدالت فردی در آحاد جامعه است[۱۵].
- ایمان و عمل صالح: امام صادق (ع) در معنای آیۀ شریف: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ﴾[۱۶] فرمود: «درباره قائم و یارانش، نازل شده است»[۱۷]. دوران دولت مهدی (ع)، به تعبیر قرآن، دوران مؤمنین و عباد صالح است[۱۸] و شرط منتظران ظهور و کارگزاران حکومت عدل جهانی، ایمان و عمل صالح است[۱۹] چرا که اعمال شیعه، به ظاهر منتسب به امام معصوم و حجت خداست، امام هم از شیعیان خود انتظار اعمال خالص دارد و از اعمال ناپسند یارانش به شدت رنجیده و ناراحت میشود[۲۰].
- الگوپذیری و تأسی به امام: امام، پیشوا و راهبر جامعه و انسان کامل است و از همۀ بدی‌ها و رذائل اخلاقی دور بوده و همۀ کمالات اخلاقی را در عالی‌ترین حد آن دارد[۲۱] و منتظران خود را منتسب به امام زمان (ع) می‌‌دانند؛ لذا در پیروی از آن حضرت باید پیش قدم باشند[۲۲] و برای قرارگرفتن در صف یاران مهدی (ع) باید الگوپذیری عملی و اخلاقی از او داشته و به سفارش ایشان به منتظران عمل نمایند که: «هریک از شما باید به آنچه موجب نزدیکی و جلب محبت ما اهل بیت میشود، عمل کند و از کارهایی که موجبات ناراحتی و خشم و رنجش ما میگردد، دوری گزیند»[۲۳]. همچنین طبق دعای آن حضرت[۲۴] باید به بندگی و دوری از معصیت پرداخت تا با الگوپذیری و تأسی به امام در افکار، آداب، منش و رفتار، همراه و هم رنگ مهدی موعود شد[۲۵] و توفیق زیارت ایشان را پیدا کرد[۲۶].
- امر به معروف و نهی از منکر: تقوی، وقتی معنی پیدا میکند که انسان در قبال جامعه احساس مسئولیت کند و از امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزد[۲۷] دست روی دست نگذارد چون انتظار بدون گرایش به صلاح و زمینه‌سازی برای شایستگی، انتظاری کاذب است[۲۸] چرا که خداوند بزرگ در آیاتی تأکید کرده، سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دچار دگرگونی نمی‌کند مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند[۲۹]. از این رو خواست گروهیِ جامعه، بسترهای گوناگونی را فراهم می‌سازد که در دگرگونی سرنوشت آن اجتماع، نقش بسزایی دارد[۳۰].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی» و مقاله «بایسته‌های عصر چشم به راهی» در این‌باره گفته است:
«انسان‌ها، معمار سرنوشت جامعه و تاریخ‌اند. ایشان، محور دگرگونی اوضاع اجتماعی هستند. با خود آنان است که بتوانند جامعه خویش را از وضع بد و نامناسب به خوب و مناسب برسانند و یا بر عکس. با دقت در آیات قرآن کریم و بررسی سرگذشت ملت‌ها و امت‌های پیشین، به روشنی درمی‌یابیم که سنت الهی چنین بوده که پدید‌آمدن هر گونه دگرگونی و تحولی برای جامعه‌های انسانی، به دست و اراده خود آنان شدنی است. همان‌گونه که سرنوشت یک انسان، در گرو چگونگی رفتار و کارهای او است، سرنوشت یک جامعه نیز بستگی فراوانی به کارکرد گروهی افراد دارد. خداوند بزرگ در آیهای تأکید کرده سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دچار دگرگونی نمی‌کند مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند[۳۱]. و در آیهای دیگر میفرماید: نعمتی را که به گروه و امتی داده، تغییر نمی‌دهد؛ جز آنکه آنان، خودشان را تغییر دهند[۳۲].
بنابراین، ضروری‌ترین کار، پیش از سامان‌یافتن هر نوع حکومتی در جامعه، فراهم‌کردن زمینه‌ها و بسترهای هماهنگ با آن حکومت، جهت پذیرش مردمی است؛ چرا که ساختار حکومت مطلوب مردم، در جامعه به گونه‌ای شکل می‌گیرد که خرد گروهیِ اجتماع، تحمل پذیرش آن را داشته باشند»[۳۳]. «پروای الهی در همه زمان‌ها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت، اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده است تا انسان‌ها را به بیراهه کشانده، گمراه سازند. امام صادق(ع) فرمود: "همانا برای صاحب الامر غیبتی هست؛ پس بنده تقوای الهی پیشه نماید و به دین او چنگ زند"[۳۴]. آن حضرت همچنین فرمود: "هر کس شاد میشود از آن که از یاران قائم باشد، پس باید پرهیزگار بوده، به نیکویی‌های اخلاقی عمل کند؛ در حالی که منتظر است. پس اگر از دنیا برود و پس از آن، قائم قیام نماید، پاداشی مانند آن کس که قائم را درک کند، خواهد داشت. پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارایتان باد ای گروه مورد رحمت الهی واقع شده![۳۵]»[۳۶]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است:
«انسان در بُعد فردی هم به حیات روحی و روانی خود و کسب فضیلت‌های اخلاقی روی می‌آورد و هم به تقویتِ جنبه جسمی و بدنی می‌پردازد تا نیروی کارآمد برای جبهه نور باشد. امام صادق (ع) فرمود: کسی که دوست دارد از یاران قائم باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار، پرهیزگاری پیشه کند و به اخلاق نیکو، آراسته شود[۳۷]»[۳۸].
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«امام صادق (ع) می‌فرمایند: هرکس دوست دارد در شمار اصحاب و یاران امام زمان باشد در عصر انتظار مظهر اخلاق نیک اسلامی باشد»[۳۹][۴۰].
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌فرد؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین میرزا عباس مهدوی‌فرد، در کتاب «فلسفه انتظار» در این‌باره گفته است:
«انسان منتظر باید به زیور عدالت، تقوی و پارسایی آراسته باشد، منتظران ظهور مهدی که در انتظار حکومت عدل جهانی به سر می‌برند، باید پیوسته، نمونه عدل و عدل‌طلبی باشند. قرآن میفرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ﴾[۴۱]. اگر فردی با اجتناب از معاصی و رعایت تقوای الهی، بتواند ملکه عدالت را در خود پدید آورد و با ایجاد تعادل در میان قوای نفسانی خود، ارکان حیات اخلاقی را در وجود خود نهادینه سازد، آنگاه می‌تواند در عصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ سازد. در غیر این صورت هاضمه شخصیت فرد، قدرت جذب مؤلفه‌های فرهنگ عدالت محور دولت مهدی(ع) را نخواهد داشت»[۴۲].
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین شفائی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محبوب شفائی، در کتاب «موعود حق» در این‌باره گفته است:
«جامعه منتظر، باید جامعه‌ای اسلامی باشد. و بزرگترین وجه تمایز جامعه اسلامی، از دیگر جامعه‌ها، همان اخلاق نورانی اسلام است. انسان منتظر باید دارای اخلاقی اسلامی باشد، و جامعه منتظر باید مظهر اخلاق اسلامی باشد. امام جعفر صادق(ع) در حدیثی میفرماید: "گوارا باد بر شما، ای گروهی که رحمت خدا شامل حال شماست!"[۴۳]. تأکید شده است اینکه شیعه باید "زَین" امامان خود باشد نه "شَین" آنان، رعایت آن، در عصر انتظار، به صورتی موکد‌تر لازم است. شیعه باید با انسانیت، و اخلاق محمدی، و صفات علوی، و فضائل جعفری، همواره، مایه زینت و آبروی ائمه طاهرین باشد، نه مایه ننگ آنان. و رعایت این امر، در دوران غیبت امام - به احترام امام واجب‌تر است. انسان منتظر حکومت علی‌وار حضرت مهدی موعود(ع)، علاوه بر تدین و تقوی، باید پارسا باشد، و خود را چنان که آن پیشوا دوست دارد، بسازد و بدارد، و به او و یاران او شباهت به هم رساند، تا - به لطف خدا - در شمار آنان به حساب آید. امام محمد باقر(ع) میفرماید: "تقوی پیشه سازید، و بار سنگین انتظار را، به کمک ورع و پارسایی به منزل رسانید، و با کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا"[۴۴]»[۴۵].
|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین علی‌زاده؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی علی‌زاده، در کتاب «نشانه‌های یار و چکامه انتظار» در این‌باره گفته است:
«فرد منتظر باید یک متدین راستین بوده، به زیور عدالت، تقوا و پارسایی آراسته باشد. پیرو واقعی و صدیق حضرت ولی عصر (ع) کسی است که رفتار و مکتب آن جناب را الگوی عملی خود قرار دهد. قیام مولا و تمامی زحمات جان فرسای ایشان و همه مجاهدت‌ها و رشادت‌ها و شهادت‌های پدران بزرگوار وی (ع) در راه تربیت نفوس و پرورش دینداران واقعی بوده است. طبعاً انصار و یاران حضرتش که در این مهم وی را مدد می‌رسانند، با رهبر خود هم سنخی روحی و رفتاری خواهند داشت. منتظرانِ گوش به فرمانِ وی که در رکابش حاضر میشوند، عاملانِ به فرمان الهی: ﴿اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ﴾[۴۶]؛ " "آن‌گونه که حق تقوا و پرهیزگاری است، از خدا بپرهیزید" میباشند. نشانه بارز کسانی که در دوره غیبت حجت قائم (ع) "انتظار" پیشه میکنند، به روشنی در کلام نبوی ذکر شده است. حضرت رسول (ص)، در تجلیل از مقام شامخ "منتظران آخر الزمان" خطاب به صحابه فرمود: "شما اصحاب من هستید، لکن برادران من مردمی هستند که در آخرالزمان می‌آیند". آنگاه در مقام توصیف اوج مجاهدت و تدین ایشان میفرماید: « لَأَحَدُهُمْ أَشَدُّ بَقِيَّةً عَلَى دِينِهِ مِنْ خَرْطِ الْقَتَادِ فِي اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ أَوْ كَالْقَابِضِ عَلَى جَمْرِ الْغَضَا أُولَئِكَ مَصَابِيحُ الدُّجَى»[۴۷]؛ "هر یک از ایشان بیش از کسی که بر زجر [پوست کندن درخت خار با دست خالی در شب تاریک یا نگاهداری آتش سوزان چوب درخت تاغ در کف دست صبر میکند، در دینداری خود استقامت و پایداری می‌ورزد. به راستی که آنان چراغ‌های هدایت در شب‌های ظلمانی هستند". در اسلام، رابطه تنگاتنگی میان عدالت فردی و اجتماعی وجود دارد. از دیدگاه اسلام، پیدایش عدالت فراگیر اجتماعی در گرو تحقق عدالت فردی در آحاد جامعه است؛ این بدان معناست که برآیند تعادل مهره‌های یک مجموعه به تعادل کل آن منتهی میشود. عدل مقابل ظلم است (به قول منطقیان این دو عدم و ملکه‌اند) کسی که ظالم باشد، عادل نیست و از آنجا که "ارتکاب معصیت" ظلم به نفس تلقی میشود، فرد گناهکار برای هر گونه ظلم اجتماعی آمادگی روانی لازم را خواهد داشت. زیرا معمولاً کسی که حقوق خودش را پاس نمی‌دارد، حقوق دیگران را نیز ارزشمند نمی‌شمرد. آنجا که حتی حس صیانت نفس هم نمی‌تواند جلودار خوی تجاوزگری و سرکشی حیوانی انسان باشد، اهرم‌های کنترل این تعدی طلبی نسبت به دیگران، چندان کارآ نمی‌نماید. براین اساس، رتبه "تحقق عدالت فردی" بر "ایجاد عدالت اجتماعی" مقدم است؛ یعنی حصول "عدالت أنفسی" پیش نیاز وصول به "عدالت آفاقی" است. از این‌رو، اگر فردی با اجتناب از معاصی و رعایت پروای الهی، بتواند ملکه عدالت را در خود پدید آورد و با ایجاد تعادل در میان قوای نفسانی خود، ارکان حیات اخلاقی را در وجود خود نهادینه سازد، آنگاه می‌تواند در عصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است، خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ کند؛ اما در غیر این صورت، هاضمه شخصیت فرد، قدرت جذب مؤلفه‌های فرهنگِ عدالت‌محور دولت کریمه را نخواهد داشت. طبعاً چنین شخصی با شرایط و ملاک‌های جدید هماهنگ نمی‌شود و این تعارض در پایانْ وی را به بن بست می‌کشاند. نمونه تاریخی چنین شرایطی را در زمان حکومت نورانی علوی می‌توان یافت. حضرت از آغاز امر می‌دانست که نفوس غیر مهذب و تربیت نشده که از ملکه عدالت فاصله گرفته بودند، عدالت وی را بر نمی‌تابند، از این‌رو از پذیرش خلافت سرباز زد تا آنجا که حجت را بر آنان تمام کرد، و پس از استقرار حکومت وَلَوی همان شد که مولا پیش‌بینی فرمود؛ یعنی بسیاری از کسانی که او را بر حق می‌دانستند و قلبشان با او بود، بر وی شمشیر کشیدند و سرانجام فرق عدالت در محراب عبادت شکافت؛ « قُتِلَ فِي مِحْرَابِهِ لِشدة عدله ». باری هر کس بخواهد در شمار منتظران حقیقی آن "عدلِ مُنتظر" باشد، باید پارسایی پیشه کند[۴۸] و متخلق به مکارم اخلاق گردد[۴۹] و به معنای دقیق کلمه، انسانی مکتبی باشد»[۵۰].
|
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در کتاب «آخرین منجی» در این‌باره گفته است:
«در روایات، بر ضرورت همگونی و پیوند فکری و عملی با امام در عصر انتظار تأکید شده است. امام صادق(ع) میفرماید: «"مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ اَلْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ اَلْأَخْلاَقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ اَلْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ اَلْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ اِنْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا اَلْعِصَابَةُ اَلْمَرْحُومَةُ"»[۵۱]؛ هرکس آرزو دارد که از اصحاب حضرت قائم باشد باید منتظر او باشد و در حال انتظار بر اساس تقوی و [[[اخلاق نیک]] رفتار نماید. پس بر آراستگی اخلاقی و رفتاری جدی باشید و انتظار آن حضرت را بکشید که بر شما گوارا باد این انتظار و چشم به راهی، ای گروه اهل رحمت و نجات!" طبق این حدیث، تنها راه قرارگرفتن در صف یاران مهدی(ع) الگوپذیری عملی و اخلاقی از او در عصر انتظار است. امام باقر(ع) در تفسیر آیه شریفه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ﴾[۵۲] فرمود: «"اِصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ اَلْفَرَائِضِ وَ صٰابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رٰابِطُوا إِمَامَكُمُ"»[۵۳]؛ معنای آیه این است که در انجام واجبات دینی مقاوم و استوار باشید و در مقابل دشمنانتان ایستادگی کنید و با امامی که در انتظار او نشسته اید، پیوند معنوی ایجاد نمایید. هم چنین سفارش اصلی خود امام عصر(ع) به پیروان و منتظران ظهورش، جز ولایت‌پذیری و عمل به احکام و دستورات الاهی، چیز دیگری نیست. ایشان در توقیعی که برای شیخ مفید صادر فرموده، به شیعیان توصیه نموده است: «"فَلْیَعْمَلْ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ بِمَا یَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنَا وَ یَتَجَنَّبُ مَا یُدْنِیهِ مِنْ کَرَاهَتِنَا وَ سَخَطِنَا فَإِنَّ أَمْرَنَا بَغْتَةٌ فُجَاءَةٌ حِینَ لَا تَنْفَعُهُ تَوْبَةٌ وَ لَا یُنْجِیهِ مِنْ عِقَابِنَا نَدَمٌ عَلَى حَوْبَة"»[۵۴]؛ هریک از شما باید به آن چه موجب نزدیکی و جلب محبت ما اهل بیت میشود، عمل کند و ازکارهایی که موجبات ناراحتی و خشم و رنجش ما میگردد، دوری گزیند؛ زیرا فرمان ظهور، دفعی و ناگهانی است. در آن زمان، توبه برای کسی سودی نخواهد داشت و پشیمانی کسی از کار زشت وی را از مجازات ما نجات نخواهد داد. هم چنین آن حضرت در دعای: «"اللهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ..."»[۵۵] توفیق بندگی و عمل به دستورات دینی و دوری از معصیت و گناه را به عنوان نخستین خواسته انسان از خداوند، به شیعیان و منتظران ظهورش تعلیم فرموده است. بدون شک، پارسایی و آراستگی به فضیلت تقوی و اخلاق نیکو، موجب برازندگی و زیبایی هر انسان عاشق کمال و فضیلت است. آن چه خواسته اصلی پیشوایان دین و شخص امام مهدی(ع) است و در احادیث و روایات بدان تأکید شده، عمل به بایدهای دینی و اهتمام ورزیدن نسبت به انجام وظایف فردی و اجتماعی است؛ زیرا لازمه معرفت و عشق به امام، الگوپذیری و تأسی به او در افکار، آداب، منش و رفتار است. از این نظر، معرفتی که انگیزه الگوپذیری و اقتدای عملی انسان به امام و مقتدا را در پی نداشته باشد، معرفت نیست؛ چرا که معرفت و شناخت حضرت، باید به ایجاد سنخیت میان مأموم و امام منجر شود. اساساً امکان ندارد کسی حقیقتاً عاشق و شیفته امام عصر(ع) باشد، اما از راه و رسم مهدی زیستی، دور، یا نسبت به آن بی‌تفاوت بماند و آداب و رفتار وی، رنگ و بوی مهدوی نداشته باشد؛ زیرا بدون همراهی و هم رنگی، انتظار و چشم به راهی برای مهدی موعود، معنا و مفهومی نخواهد داشت. بنابراین، یکی از نشانه‌های منتظر بودن، پیراستگی در عمل و تزیین به آراستگی‌های اخلاقی و ارزشی است. آن چه در این خصوص، حائز اهمیت است، توجه ویژه به این نکته است که این تقوا پیشگی حتماً بر اساس الگو پذیری از امام و ولایت ایشان باشد»[۵۶]. |
| ۸. حجت الاسلام و المسلمین دیرباز؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عسکر دیرباز ، در مقاله «روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر» در این‌باره گفته است:
«انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره می‌تواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی می‌توان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد، به‌طوری که نه تنها معادل رشد تمام دوره‌های تاریخ بشر باشد، بلکه آن‌گونه که در احادیث آمده[۵۷]، تعالی معنوی و عقلی بشر در آن روزگار، چندین برابر کل رشد بشر در دوران حیات خود شود. شاید ضرورت عینیت یافتن این تعالی همان تجلّی اسماء و صفات الهی باشد. همان‌گونه که هستی، جلوه‌ای از تجلیات اوست، این جلوه -در مورد انسان -قبل از مرحله قیامت کبرا می‌تواند در حد استعداد ممکنات ظهور و بروز تامّی بیابد. در انتظار این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای عقلانیت، حکمت و معرفت، بسط و کمال علم، توسعه دیانت، معنویت و اخلاق از جمله شاخص‌های جامعه موعود است[۵۸]»[۵۹].
|
| ۹. حجت الاسلام و المسلمین الهی‌نژاد؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین حسین الهی‌نژاد، در مقاله «ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر» در این‌باره گفته است:
«از شاخص‌های اصلی کادر حکومت مهدوی، پارسایی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است.امام صادق(ع) فرمود: هرکس دوست دارد که از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در این حال، به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار کند...[۶۰]. به یقین در جامعه‌ای که دعوت‌کنندگان به خیر و نیکی و بازدارندگان از شر و زشتی، وجود نداشته باشند، نفوس پیراسته و تربیت یافته بستری مناسب برای رشد و افزایش نمی‌یابند»[۶۱]. |
| ۱۰.حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی، در مقاله «تربیت سیاسی در پرتو انتظار» در این‌باره گفته است:
«انسان منتظر باید ایمان و یقین قلبی داشته باشد؛ چون شخص منتظر، انتظار را وعده الهی و عنایت خداوند متعال به خود می‌‌داند، پس بسان ایمان به او، به وعده او نیز ایمان دارد. ایمان حاصل تقوا و جلب رضایت خداوند تبارک و تعالی است و انتظار بدون ایمان و بدون تقوا ممکن نیست. انسان مؤمن با اطمینان قلبی به وعده‌های الهی ایمان دارد و انتظار می‌‌کشد و برای تحقق وعده‌های الهی می‌‌کوشد. بنابراین، انسان منتظر ابتدا باید مؤمن و با تقوا باشد. حرکت و تلاش برای تحقق وعده‌های الهی نتیجه ایمان است و انسان با ایمان منتظر است. لذا آیات قرآن کریم شرط انتظار و تحقق وعده‌هایش را بر ایمان مبتنی نموده است. قرآن میفرماید: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾[۶۲]. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾[۶۳]. ﴿أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾[۶۴]. این آیات، ایمان و عمل صالح را شرط انسان‌های منتظر و منتظران ظهور و کارگزاران حکومت عدل جهانی دانسته است»[۶۵].
|
| ۱۱. حجت الاسلام و المسلمین کوثری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم کوثری، در مقاله «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است:
«یاران حضرت مهدی از لحاظ تقوی و تدین، باید سرآمد انسان‌ها باشد؛ زیرا تا یاران مهدی به نصاب لازم نرسد، اراده خدا به ظهور وی تعلق نمی‌گیرد و آن حضرت، ظهور نخواهد کرد؛ چون با افراد ناپاک و آلوده، زندگی جامعه سامان نمی‌پذیرد. پس وظایف جامعه مهدوی و یاران مهدی(ع)، اصلاح و تزکیه نفوس فردی و اجتماعی است. هرچه جامعه به فساد بیشتر آغشته باشد، ظهور وی بیشتر به تأخیر می‌افتد. بر عکس، هرچه جامعه به سمت اصلاح و تربیت نفوس پیشروی کنند، ظهور حضرت نزدیک میشود. در روایات آمده است: هرگاه سیصد و سیزده نفر یاران امام زمان ((ع) موجود گردید، آن حضرت به فرمان الهی برای تشکیل حکومت جهانی واحد قیام میکند. این مهم وقتی تحقق می‌‌یابد که افراد، متصف به تقوای الهی و بندگی راستین گردد. تقوی، وقت معنی پیدا میکند که انسان در قبال جامعه احساس مسئولیت کند، به گونه‌ای که در برابر خدا مسئول است. مسئولیت انسان وقتی محرز میشود که از امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزد. قرآن کریم، فریضه امر به معروف و نهی از منکر را باعث عزّت و فلاح فرد و جامعه می‌‌خواند و میفرماید: «و باید از میان شما گروهی باشند که (مردم را) به نیکی فرا می‌خوانند و به کار شایسته فرمان میدهند و از کار ناشایست باز می‌دارند و اینانند که رستگارند»[۶۶]. در آیه دو نکته وجود دارد: یکی، دعوت به کار خیر که در قالب امر به معروف مطرح شده است و دیگری اینکه دعوت کنندگان به معروف و باز دارندگان از منکر، صاحبان عزّت و اقتدارند. نتیجه این میشود که جامعه بی‌تفاوت در مقابل ظلم و ستم، مرده است. در آیه دیگر، خداوند برتری یک ملت و امت را به امر به معروف و نهی از منکر می‌‌داند: «شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید»[۶۷]. آیه مبارکه، امت پیامبر آخر الزمان را، بهترین امت‌ها معرفی کرده‌اند؛ پس طبیعی است که یاران حضرت مهدی(ع)، از بهترین افراد تشکیل میشود که تحقق این امتیاز، به کسب مراتب اخلاقی و عملی انسان بستگی دارد. افراد غیر صالح، به هیچ روی در حکومت مهدی(ع) جایگاهی ندارند؛ زیرا طبق وعده الهی «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد»[۶۸] حکومت از آن صالحان هستند. امام صادق (ع) ویژگی یاران مهدی(ع) را چنین بیان کرده است:« مَنْ سُرَّ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ»[۶۹]. بنابراین، یاران مهدی، در کمال پاکی و طهارت و نهایت زیبایی اخلاق زندگی میکند؛ چون از ورع - که درجه بالاتر از تقوای الهی است- برخوردارند. شاید بدین جهت است که در برخی روایات، نداشتن ورع مساوی با عدم دینداری قلمداد شده است: « لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ»[۷۰]. ورع، نهایت خویشتن‌داری در مقابل گناه، حتی نسبت به مواردی است که حلیت و حرمت چیزی روشن نباشد. از آنجا که اعمال شیعه، به ظاهر منتسب به امام معصوم و حجت خدا است، امام معصوم هم از شیعیان خود انتظار اعمال خالص دارد و از اعمال ناپسند یارانش به شدت رنجیده و ناراحت میشود. وجود مقدس علی (ع)، وقتی شنید: استاندارش عثمان بن حنیف انصاری در شهر بصره در مجلسی شرکت کرده است که صاحبان قدرت و ثروت در آن حضور دارد و از اقشار فقیر جامعه کسی در آن مجلس دعوت نیست، جان علی (ع) آتش گرفت و نامه عتاب‌آمیز برای فرماندارش نوشت:« أَلَا وَ إِنَّ لِكُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً يَقْتَدِي بِهِ وَ يَسْتَضِيءُ بِنُورِ عِلْمِهِ أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ أَلَا وَ إِنَّكُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَى ذَلِكَ وَ لَكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَادٍ»[۷۱]. در این نامه دو مطلب مهم مطرح شده است: یکی، ضروت وجود و نقش حیاتی امام در جامعه و دیگری، ساده زیستی و قناعت پیروان. امام علی (ع) میفرماید: البته شما مثل علی نمی‌توانید زندگی کنید؛ اما رهبر و پیشوای خود را با ورع، اجتهاد، پاکدامنی و محکم‌کاری یاری کنید. فرق میان اجتهاد و ورع را امام صادق (ع) این گونه بیان کرده است: « أَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ أَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَكَ الذُّنُوبَ»[۷۲]. پس حضرت مهدی(ع) از شیعیان، انتظار اعمال صالح و زندگی پاک دارد»[۷۳]. |
| ۱۲. حجت الاسلام و المسلمین سهرابی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین صادق سهرابی، در کتاب «با انتظار در خیمه‌اش درآییم» در این‌باره گفته است:
«در حدیثی که از امام صادق (ع) روایت شده است، معلوم میشود که از وظایف زمان غیبت، آن است که باید ایمان داشته باشند و کارهای خیر، انجام دهند نه که دست روی دست بگذارند، و صرفا با لقلقه زبان بگویند، ما منتظریم که در این صورت، ایمان شخص، هیچ سودی نخواهد داشت. آن حضرت، در معنای آیه شریف: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا ۚ يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾[۷۴] فرمود: درباره قائم و یاران‌اش، نازل شده است[۷۵].
|
| ۱۳. حجت الاسلام و المسلمین گرجیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد مهدی گرجیان، در مقاله «[[تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه (مقاله)|تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه]]» در این‌باره گفته است:
«یکی از نتایج انتظار مثبت و فعال، جهاد با نفس برای کسب ارزش‌های اخلاقی، دوری از گناهان و رسیدن به حیات مؤمنانه و در واقع تلاش برای کسب رتبه عبودیت است. از امام صادق(ع) چنین نقل شده است: « مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا»؛ هرکس آرزو دارد از اصحاب حضرت قائم(ع) باشد؛ پس باید منتظر بوده و به تقوا عمل کند و محاسن اخلاق را پیشه خود سازد. چنین شخصی منتظر است و اگر بمیرد و بعد از موتش قائم قیام کند، اجر کسی را دارد که او را درک کرده است. پس تلاش کنید و منتظر باشید[۷۹]. منتظران برای رسیدن به درجاتی از ایمان که با روح الاهی تأیید شده و رتبه‌ای شایسته برای کسب حیات جدید و مخصوص مؤمنان است (که همان طیبه توحیدی است)؛ نیازمند خودسازی و پالایش معنوی هستند. امام صادق(ع) در بیان ویژگی‌های یاران مهدی(ع) میفرماید: « وَ أَنَّ مِنْ دِينِهِمُ الْوَرَعَ وَ الْعِفَّةَ وَ الصِّدْقَ وَ الصَّلَاحَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ طُولَ السُّجُودِ وَ الْقِيَامَ بِاللَّيْلِ وَ اجْتِنَابَ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ كَفَّ الْأَذَى وَ بَسْطَ الْوَجْهِ وَ النَّصِيحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِينَ»؛ و از آیین ایشان [= منتظران] است: تقوا و ورع، صدق، درستی و تلاش، ادای امانت به نیکوکار و بدکار، طولانی کردن سجده‌ها، قیام و شب زنده‌داری، دوری از گناهان و محارم و انتظار فرج با صبر، حسن دوستی و حسن همسایگی، بخشش و نشر نیکی‌ها، خودداری از زشتی‌ها و پلیدی‌ها، خوشرویی، نصیحت، و رحمت و دلسوزی نسبت به مؤمنان[۸۰]. در این احادیث گهربار، ویژگی منتظران، عمل به ارزش‌های اخلاقی و دوری از گناهان دانسته شده است. جهاد با نفس و هواهای آن، درجه وجودی حیات معنوی و اختیاری مؤمنان را اشتداد بخشیده و یکی از لوازم تحقق [[حیات طیبه]] است. مؤمنانی که به چنین حیاتی رسیده‌اند، آمادگی وصول به درجات بالاتری از این نوع حیات را دارند که در زمان قیام و ظهور امامشان به وقوع خواهد پیوست؛ حیاتی مؤمنانه سرشار از عبودیت و همسو با اجرای احکام و عدالت الاهی که انسان‌ها را به قرب پروردگارشان می‌رساند؛ حیاتی آگاهانه که با قدرت ایمان و اراده اثرگذار در اعمال فرد پدید آمده است»[۸۱].
|
| ۱۴. حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمود ملکی راد ، در مقاله «کارکرد مهدویت در اصلاح و تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی» در این‌باره گفته است:
«از آن جایی که منتظران خود را منتسب به امام زمان(ع) می‌‌دانند؛ به این نتیجه می‌‌رسند که در پیروی از آن حضرت پیش قدم باشند و الگوی رفتاری و اخلاقی و معنوی خود را امام زمان(ع) قرار میدهند. از آثار این الگو گرفتن این است که آنان در رفتار فردی و اجتماعی بر طبق خواست امام زمان(ع) حرکت کنند و مسیر زندگی خویش را بر اساس آن تنظیم نمایند. از طرفی چون خواست امام زمان(ع) بر طبق خواست خداوند است و بر محور آن می‌‌چرخد و غیر از آن نیست، رفتار منتظران نیز متأثر از اوامر و نواهی الهی و بر محور رضایت مندی خداوند خواهد بود و بر مدار اوامر و نواهی الهی خواهد چرخید. مداومت آنان بر این امر موجب میشود تا ورع و پرهیزکاری در رفتارشان متجلی شود. در روایاتی که اوصاف منتظران و یاران امام مهدی(ع) را یادآوری کرده‌اند به این نکته نیز اشاره شده است. امام صادق(ع) از جمله اوصاف یاران امام مهدی(ع) را پرهیزگاری و تقوای الهی دانسته و خلق نیکو را سفارش نموده است"[۸۲]. و در این راستا حفظ تقوا و دین داری از سوی ائمه(ع) به عنوان وظیفه مردم در زمان غیبت حضرت مهدی(ع) معرفی شده است. یکی از اصحاب امام صادق(ع) می‌‌گوید: خدمت امام صادق(ع) نشسته بودیم، آن حضرت به ما فرمودند: "برای صاحب الامر غیبتی است، هر کسی باید از خدا پروا کند و تقوا پیشه نماید، و به دین خود بچسبد و آن را حفظ کند"[۸۳]. از این منظر تلاش برای نهادینه سازی این ویژگی در رفتار منتظران، وظیفه‌ای دینی و الهی است که باید مورد توجه قرار گیرد»[۸۴].
|
| ۱۵. حجت الاسلام و المسلمین اکبری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا اکبری، در کتاب «پرچم هدایت» در این‌باره گفته است:
«خودسازی شیعه، اصل مهمّی در زمان غیبت به شمار می‌‌رود و این خودسازی بهترین نشانه انتظار است. ما باید با شناخت آنچه موجب خشنودی و ناخشنودی اولیاء دین است خود را بر انجام و ترک آنها که همان واجبات و محرمات میباشند تربیت کنیم و پیوسته به دنبال نزدیک کردن خود به خداوند و پیامبر(ص) و عترتش باشیم و در هر لحظه گوش به زنگ نداهای آسمانی جبرئیل(ع) باشیم که به صورت ناگهانی در فضای آسمان طنین‌انداز میشوند. امام مهدی(ع) فرمود: هر یک از شما باید به اموری بپردازد که او را به محبّت ما نزدیک کند و از کارهایی که ناخوشایند ما می‌‌باشد دوری جوید؛ زیرا ظهور ما به صورت ناگهانی فرا میرسد[۸۵]. تقوای الهی، اخلاق اسلامی و زندگی همراه با گرایش انتظار، ارکان مهم خودسازی هر شیعه‌ای را تشکیل میدهند که می‌‌خواهد از یاران حجّت خدا باشد. امام صادق(ع) فرمود: «مَنْ سُرَّ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ»[۸۶]. هر کس دوست دارد از اصحاب قائم باشد باید منتظر باشد و به پرهیزکاری و کسب خوبی‌های اخلاقی بپردازد. پس اگر در این حال بمیرد و قائم قیام کند، اجر کسی را دارد که او را درک کرده است. پس تلاش کنید و منتظر باشید، گوارایتان باد ای گروه مورد رحمت خدا»[۸۷].
|
| ۱۶. دکتر نصرآبادی (هیئت علمی پژوهشکده تحقیقات اسلامی)؛ |
|---|
|
آقای دکتر علی باقی نصرآبادی، در مقاله «نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب» در این‌باره گفته است:
«وظیفه مهم دیگری که هر شیعه برعهده دارد، تهذیب نفس و آراستن خود به اخلاق نکو است، چنانکه در روایتی که نعمانی به سند خود از امام صادق(ع) نقل میکند، آمده است: "هرکسی دوست دارد از یاران حضرت قائم(ع)باشد، باید منتظر باشد و در این حال به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید..."[۸۸]. در توقیع وارده از ناحیه مقدسه آمده است: «فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ»؛ ... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده میدارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما میرسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمی‌رود[۸۹]»[۹۰].
|
| ۱۷. آقای دکتر شفیعی سروستانی؛ |
|---|
|
آقای دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، در مقاله «نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی» در این‌باره گفته است:
«تهذیب نفس و کسب فضائل اخلاقی وظیفه مهم دیگری که هر شیعه منتظر بر عهده دارد تهذیب نفس و آراستن خود به اخلاق نیکو است، چنانکه در روایتی که نعمانی به سند خود از امام صادق(ع)، نقل میکند آمده است:"هر کس دوست میدارد از یاران حضرت قائم(ع)، باشد باید که منتظر باشد و در این حال به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید، در حالی که منتظر باشد، پس چنانچه بمیرد و پس از مردنش قائم(ع)،بپاخیزد، پاداش او همچون پاداش کسی خواهد بود که آن حضرت را درک کرده است، پس کوشش کنید و در انتظار بمانید، گوارا باد شما را ای گروه مشمول رحمت خداوند"[۹۱]. موضوع تهذیب نفس و دوری گزیدن از گناهان و اعمال ناشایست، به عنوان یکی از وظایف منتظران در عصر غیبت، از چنان اهمیتی برخوردار است که در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر به مرحوم شیخ مفید صادر گردیده، اعمال ناشایست و گناهانی که از شیعیان آن حضرت سر می‌‌زند، یکی از اسباب و یا تنها سبب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای آن بدر منیر شمرده شده است:"... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده میدارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما میرسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمی‌رود"[۹۲][۹۳]. |
| ۱۸. سرکار خانم صمیمی؛ |
|---|
|
سرکار خانم سیمین صمیمی، در مقاله «عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است:
«صفوان بن مهران در روایتی به نقل از امام صادق(ع) می‌‌گوید: "کسی که حضرت مهدی(ع) را انکار کند در واقع حضرت محمد(ص) را انکار نموده است"[۹۴]. در روایت دیگری: "حضرت مهدی(ع) شبیه‌ترین فرد به حضرت محمد(ص) می‌‌باشد"[۹۵]. لذا روایات فوق ناظر بر این است که در واقع وجود امام مهدی(ع) و صفات نیکش را نمی‌توان انکار نمود. حضرت مهدی(ع) صا حب اخلاق بسیار نیکوئی می‌‌باشد. رسالت حضرت نیز طبق رسالت رسول خدا(ص): « إِنِّي بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ»[۹۶]، تکمیل‌کننده [[[اخلاق نیک]] منتظرین است. بنابراین حضرت همانند خورشیدی پشت ابر چه در زمان غیبت و چه در زمان ظهور باعث افزایش معرفت فرد نسبت به پروردگار و تربیت و پرورش اخلاقی فرد میشود. قرآن کریم و تعالیم اهل بیت(ع) بیشترین تأکید را بر رشد اخلاقی و معنوی بشر انجام داده‌اند. بدین جهت در روایتی آمده که: "هر کس دوست بدارد که از اصحاب قائم(ع) باشد هرآینه باید که به ظهور آن حضرت منتظر شود، در ایام انتظارش به ورع و تقوی رفتار نماید و به اخلاق حمیده و اوصاف پسندیده متصف شود[۹۷]. همان‌طور که در بعد فکری عنوان شد حکومت حضرت مهدی(ع) حکومتی عقل‌محور است و کمال عقل موجب بروز و ظهور اخلاق نیکو در انسان خواهد بود. از سوی دیگر محیط آکنده از هدایت‌های قرآن و سنت‌های الهی آدمی را به خوبی‌ها سوق می‌‌دهد. شیعه منتظر سعی میکند تا تمامی رذائل اخلاقی - دروغ، حسادت، و مانند آن - در وجود خود پاک نموده و خود را به [[[اخلاق نیک]] آراسته نماید. اعتقاد به حضرت مهدی(ع) همان اعتقاد به صفات حضرت می‌‌باشد. مهم‌ترین و مؤثرترین راه برای پرورش حس معنوی، توجه فرد به کمالات اخلاقی و صفات حضرت مهدی(ع) است. لذا شیعه هنگامی که با سیره و خلق‌وخوی حضرت آشنا میشود معرفت او به حضرت و الگو قراردادن حضرت، سبب آراستن فرد به تمام صفات نیک الهی میگردد. امام که پیشوا و راهبر جامعه است، انسان کامل می‌‌باشد و از همه بدی‌ها و رذائل اخلاقی دور بوده و در مقابل، همه کمالات اخلاقی را در عالی‌ترین حد آن دارا می‌‌باشد. شیعه احتیاجی به این ندارد که حتما امام خویش را در مقابل خود ببیند. بلکه سعی می‌‌نماید از الگوی خود سرمشق بگیرد و تمام رذائل اخلاقی را تا حد استعداد و ظرفیت خود از جسم و روحش پاک سازد و در مسیر انتظارش همواره به خودسازی و آراستگی بپردازد»[۹۸]. |
| ۱۹. سرکار خانم نجفی لیواری ؛ |
|---|
|
سرکار خانم مریم نجفی لیواری و نرگس محمدنیا گالشکلامی در مقاله «واکاوی شاخصه‌های الگوی خانواده منتظر» در این‌باره گفته‌اند:
«خانواده نقش مهم و اساسی در تربیت دینی فرزندان دارد و آنان الفبای تعلیم و تربیت را در محیط خانواده می‌آموزند. هرقدر والدین با مؤلفه‌های "فرهنگ مهدویت" آشناتر باشند می‌توانند فرزندان دین باورتر به جامعه تحویل دهند. به طور طبیعی، خانواده منتظر خانواده پویا و پرنشاطی است؛ چرا که ثمره انتظار چیزی جز تلاش و حرکت نیست. مسئولیت خانواده منتظر از سایر مسئولیت‌ها سنگین‌تر است و باید کاملاً بر ابعاد گوناگون این مسئولیت آگاهی یافت و در انجام آن بر پایه احکام الهی و سنت پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) کوشش و دقت فراوان نمود.
|
| ۲۰. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛ |
|---|
|
نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند:
«جامعه منتظر، برای هماهنگی با امام زمان(ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همه تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است. "هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در حال انتظار به پرهیزگاری و اخلاق نیکو رفتار نماید"[۱۰۲]»[۱۰۳].
|
پرسش‌های مصداقی همطراز
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار روحی و روانی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش میشود؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالتآور است؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵.
- ↑ ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۸.
- ↑ ر.ک. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۲۰۰-۲۰۱.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.
- ↑ «"مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ"»؛ غیبت نعمانی، ص۲۰۷.
- ↑ ر.ک. نویسندگان، آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ ـ ۱۳۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ج۲، ص۲۴۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۳۱-۱۳۲؛ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۶۵؛ گرجیان، محمد مهدی، [[تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه (مقاله)|تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه]]، ص ۲۲؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ «"فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ"»؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.
- ↑ ر.ک. اکبری، محمد رضا، پرچم هدایت، ص ۶۶؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ «"اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْتَعِینُوا عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ فِی طَاعَةِ اللَّهِ"»، الغیبه للنعمانی، ص ۲۲۰؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.
- ↑ ر.ک. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، بایسته‌های عصر چشم به راهی.
- ↑ ر.ک. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۱۰-۱۱۸.
- ↑ ر.ک. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، ص۷۹-۹۰.
- ↑ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند- چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید» سوره نور، آیه ۵۵.
- ↑ «"قَالَ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ وَ أَصْحَابِه"»؛ الغیبة النعمانی، ص۲۴۰، ح ۳۵.
- ↑ ر.ک. سهرابی، صادق، با انتظار در خیمه‌اش درآییم، ص؟.
- ↑ ر.ک. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۴.
- ↑ ر.ک. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث .
- ↑ ر.ک. ملکی راد، محمود، کارکرد مهدویت در اصلاح و تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی، ص ۳۱۰
- ↑ «"فَلْیَعْمَلْ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ بِمَا یَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنَا وَ یَتَجَنَّبُ مَا یُدْنِیهِ مِنْ کَرَاهَتِنَا وَ سَخَطِنَا فَإِنَّ أَمْرَنَا بَغْتَةٌ فُجَاءَةٌ حِینَ لَا تَنْفَعُهُ تَوْبَةٌ وَ لَا یُنْجِیهِ مِنْ عِقَابِنَا نَدَمٌ عَلَی حَوْبَة"»؛ الإحتجاج، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ «"اللهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ وَ بُعْدَ الْمَعْصِیَةِ..."»؛ مفاتیح الجنان، دعای امام زمان(ع).
- ↑ ر.ک. صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۲۶.
- ↑ ر.ک. نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ ر.ک. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ رک. سهرابی، صادق، با انتظار در خیمه‌اش درآییم، ص؟.
- ↑ سوره رعد، آیه ۱۱؛ سوره انفال، آیه ۵۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ رعد (۱۳)، آیه ۱۱.
- ↑ انفال (۸)، آیه ۵۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۵۱.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ص۲۰۰.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، بایسته‌های عصر چشم به راهی.
- ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۰۰، ح ۱۶.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ بحار، ج ۵۲، ص ۱۴۰، ح ۵۰، چاپ اسلامى.
- ↑ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۱، ص ۳۲۴.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند چنان که سزاوار پروا از اوست پروا کنید و جز در مسلمانی نمیرید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۲.
- ↑ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص110-118.
- ↑ همان، ص ۱۳۱.
- ↑ ابن ابی زینب، نعمانی، الغیبه، مترجم: جواد غفاری، ص ۲۲۰؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، مترجم: علی دوانی، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
- ↑ شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴-۸۸.
- ↑ آل عمران، ۱۰۲.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۴.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴.
- ↑ پیشین، بر پایه روایتی از امام جعفربن محمد الصادق (ع).
- ↑ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، ص۷۹-۹۰
- ↑ الغیبة، نعمانی، ص۲۰۷؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۱۴۶؛ معجم الاحادیث الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۲۱۷.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ الغیبة، نعمانی، ص۳۴ و ص۲۰۶؛ معجم الاحادیث الامام المهدی(ع)، ج۵، ص۶۶.
- ↑ الإحتجاج، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ مفاتیح الجنان، دعای امام زمان(ع).
- ↑ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص۱۲۶.
- ↑ « الْعِلْمُ سَبْعَةٌ وَ عِشْرُونَ حَرْفاً فَجَمِيعُ مَا جَاءَتْ بِهِ الرُّسُلُ حَرْفَانِ فَلَمْ يَعْرِفِ النَّاسُ حَتَّى الْيَوْمِ غَيْرَ الْحَرْفَيْنِ فَإِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَخْرَجَ الْخَمْسَةَ وَ الْعِشْرِينَ حَرْفاً فَبَثَّهَا فِي النَّاسِ وَ ضَمَّ إِلَيْهَا الْحَرْفَيْنِ حَتَّى يَبُثَّهَا سَبْعَةً وَ عِشْرِينَ حَرْفاً» (منتخب الانوار، ص۲۰۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۳۶).
- ↑ «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ يَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَكْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ» (الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۶). «تُؤْتَوْنَ الْحِكْمَةَ فِي زَمَانِهِ» (الغیبة للحجة، ص۲۳۸، ح۳۰؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۵۲).
- ↑ دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۸.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص ۲۰۰، باب ۱۱، ح ۱۶: « قَالَ الْإِمَامُ الصَّادِقُ(ع): مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاق...».
- ↑ الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص 265.
- ↑ «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم» سوره هود، آیه ۸۶.
- ↑ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است..». سوره نور، آیه ۵۵.
- ↑ «بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
- ↑ موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۴.
- ↑ ﴿وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ سوره آل عمران، آیه ۱۰۴.
- ↑ ﴿كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ﴾ سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.
- ↑ ﴿عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
- ↑ ابن ابی زینب محمد بن ابراهیم نعمانی، همان، ص۲۰۰.
- ↑ صدوق،همان، ج۲، ص۶۱.
- ↑ سید رضی، نهج البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، تهران، نشر آموزش انقلاب،۱۳۷۲، نامه ۴۵.
- ↑ باقر مجلسی، همان، ج۷، ص۳۵.
- ↑ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص 13-14.
- ↑ «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند- چنان که کسانی پیش از آنها را جانشین گردانید- و بی‌گمان دینی را که برای آنان پسندیده است برای آنها استوار میدارد و (حال) آنان ر» سوره نور، آیه ۵۵.
- ↑ الغیبة النعمانی ص ۲۴۰ ح ۳۵
- ↑ در فجر ساحل، محمد حکیمی ص ۵۸
- ↑ الغیبة النعمانی ص ۲۰۰ ح ۱۶
- ↑ سهرابی، صادق، با انتظار در خیمه‌اش درآییم، ص؟.
- ↑ ابن أبی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبه، محقق: علی اکبرغفاری، ص۲۰۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۱۰، ص۳۶۱.
- ↑ گرجیان، محمد مهدی، [[تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه (مقاله)|تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه]]، ص ۲۲.
- ↑ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۰۰.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص ۳۳۵ -۳۳۶.
- ↑ ملکی راد، محمود، کارکرد مهدویت در اصلاح و تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی، ص ۳۱۰
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۶.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
- ↑ اکبری، محمد رضا، پرچم هدایت، ص۶۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۷.
- ↑ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ « مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ»؛ النعمانی، محمد بن ابراهیم، پیشین، ص ۲۰۰، ح ۱۶.
- ↑ «فَمَا يَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا يَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَكْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.
- ↑ شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۲۳، ص ۱۷۳.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۹.
- ↑ المستدرک «نوری»، ج ۱۱، ص ۱۸۷.
- ↑ الغیبة «نعمانی»، ص ۲۰۰.
- ↑ صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث .
- ↑ ﴿وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً﴾؛ «و برای شما از همسرانتان فرزندان و فرزندزادگانی پدید آورد» سوره نحل، آیه ۷۲.
- ↑ ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ﴾؛ «و بدانید که دارایی‌ها و فرزندانتان مایه آزمونند» سوره انفال، آیه ۲۸.
- ↑ نجفی لیواری، مریم و محمدنیا گالشکلامی، نرگس، واکاوی شاخصه‌های الگوی خانواده منتظر، ص۷۵.
- ↑ " مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ"؛ غیبت نعمانی، ص۲۰۷.
- ↑ آفتاب مهر، ج۲، ص ۱۳۴ - ۱۳۷.