ازدواج امام علی با حضرت فاطمه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. ازدواج امام علی با حضرت فاطمه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ازدواج امام علی با حضرت فاطمه در معارف و سیره نبوی - ازدواج امام علی با حضرت فاطمه در معارف و سیره علوی - ازدواج امام علی با حضرت فاطمه در معارف و سیره فاطمی - ازدواج امام علی با حضرت فاطمه در تاریخ اسلامی - پرسش‌های مرتبط

ازدواج امام علی (ع) با حضرت فاطمه زهرا (س) در سال اول هجرت بعد از آنکه به امر الهی در آسمان‌ها واقع شده بود، انجام گرفت. حضرت زهرا (س) خواستگاران متعددی داشتند اما رسول خدا (ص) به امر الهی همه را رد کرد. این مراسم به صورت ساده و با مهریه اندک برگزار شد و حاصل آن چهار فرزند دختر و پسر بود.

مقدمه

پیامبر خدا، پس از سیزده سال سختکوشی، تلاش در راه ابلاغ رسالت و تحمل دشواری‌ها، شکنجه‌ها و آزارها به مدینه هجرت کرد و حکومت اسلامی را بنیاد نهاد. علی (ع) از آغازین روزهای رسالت پیامبر (ص)، همگام و همراه پیامبر خدا بود و در سال اول هجرت، ۲۴ سال داشت. او باید ازدواج می‌کرد و زندگانی مشترک را آغاز می‌کرد. فاطمه (س) نُه ساله است. او دختر پیامبر خداست و در جایگاهی بلند از فضایل انسانی و ویژگی‌های والای ملکوتی، که پیامبر خدا بارها او را ستوده و "پاره قلب" خود نامیده است. موقعیت پیامبر (ص) در جایگاه زعامت امت از یک‌سوی، و شخصیت والای فاطمه (س) از سوی دیگر، زمینه‌ای بود تا کسانِ بسیاری ـ به‌ویژه آنان‌که از این‌گونه پیوندها بیشتر در فکر رقم زدن آینده خود هستند ـ، به خواستگاری بروند.

مراحل ازدواج امام علی با حضرت فاطمه

امر الهی

این مرحله را می‌توان مرحله آغازین ازدواج فاطمه (س) به شمار آورد که در آن، پروردگار متعال زمانی که رسول خدا (ص) در معراج، به نزدیکترین فاصله میان خود و او رسید و قرآن از آن به ﴿ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّى * فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَى﴾ تعبیر می‌کند، در این هنگام میان‌شان فاصله‌ای جز ظرفی از جنس لؤلؤء که نوری طلایی از آن بود، تصویری را دید، به آن حضرت گفته شد: ای محمد! آیا این تصویر را می‌شناسی؟ فرمود: "بله، این، تصویر علی بن ابی‌طالب است". خداوند به او وحی کرد فاطمه را زیر درخت طوبای بهشت به همسری او درآورد.

ازدواج در بهشت

رسول خدا (ص) به دستور الهی در زیر درخت طوبای بهشت، فاطمه (س) را با مهریه یک پنجم دنیا به عقد علی (ع) درآورد و خداوند به درخت سدره وحی کرد دُرّ و جواهر برای ایشان بریزد تا به میمنت این عقد آسمانی رسول خدا (ص) به حوریان بهشتی هدیه کند و حوریان نیز آن هدیه را گرفته و به آن مباهات کرده و می‌گفتند: این به برکت ازدواج فاطمه است.

خواستگاران متعدد

در همان ماه‌های اول اقامت در مدینه خواستگاران متعددی از مهاجران قریشی، برای ازدواج با فاطمه به خواستگاری ایشان آمدند و رسول خدا (ص) به امر الهی همه را رد کرد تا آنکه جبرئیل امین فرود آمد و به رسول خدا (ص) پیام داد فاطمه (س) را به همسری امیرمؤمنان (ع) درآورد.

فاطمه زهرا (س) در مجد و عظمت و اصالت خانوادگی، سرآمد بانوان دوران خویش بود، وی دخت نبیّ اکرم حضرت محمد بن عبد الله (ص) و خدیجه کبری سلاله فضیلت و دانش، برخوردار از فضایل نیک و در اوج زیبایی آفرینش و اخلاق قرار داشت و به بلندای کمال معنوی و انسانی و جایگاهی والا دست یافت و ستاره وجود مقدسش درخشید.

حضرت زهرا (س) در کودکی در پختگی اندیشه و رشد عقلی دارای امتیاز و برتری بود، خدای متعال به آن مخدّره خردی کامل، هوشی سرشار، فراستی فوق‌العاده و موهبت‌های بسیاری عطا کرده و از فضایل برجسته‌ای برخوردار بود و در سایه پربرکت پدر بزرگوارش نبیّ اکرم (ص) هر روز بالندگی می‌یافت، تا به سنّ کمال رسید!

با فرا رسیدن سال دوّم هجرت پیامبر اکرم (ص) که نشانه‌های استقرار و آرامش مسلمانان در مدینه نمودار گشت، آن دسته از بزرگان قریش که از فضیلت و سابقه در اسلام و جاه و مقام و دارایی برخوردار بودند، زهرای مرضیّه را از پیامبر اکرم (ص) خواستگاری کردند. و حضرت به گونه‌ای مناسب دست ردّ به سینه آنها نهاد و به هریک از آنان که نزدش می‌آمدند می‌فرمود: «در ارتباط با ازدواج زهرا منتظر فرمان خدا هستم». و به گونه‌ای از آنان رویگردان می‌شد که تصور می‌کردند رسول خدا (ص) بر آنان خشمگین شده است. پیامبر اکرم (ص) زهرا اطهر را برای علی ذخیره کرده بود و علاقه داشت وی از فاطمه خواستگاری کند.

از بریده منقول است که گفت: ابوبکر از فاطمه زهرا (س) خواستگاری کرد، رسول اکرم (ص) در پاسخ او فرمود: «فاطمه از سنّ لازم برخوردار نیست و من در ارتباط با ازدواج او در انتظار مقدّرات الهی هستم».

عمر در مسیر راه به او برخورد، ابوبکر ماجرا را با وی در میان گذاشت، عمر در پاسخ وی گفت: پیامبر دست ردّ بر سینه‌ات نهاده. آن‌گاه عمر خود، به خواستگاری فاطمه رفت که رسول اکرم (ص) خواسته او را نپذیرفت.

پیشنهاد رسول خدا (ص)

حدود یک ماه و اندی از پیوندی که در آسمان منعقد شد، می‌گذشت و خواستگاران مختلف، جواب رد می‌شنیدند و امیرمؤمنان (ع) بسیار مشتاق این ازدواج بود و شب و روز در این فکر به سر می‌برد اما حیا مانع می‌شد آن را با رسول خدا (ص) در میان گذارد تا آنکه روزی به حضور رسول خدا (ص) رسید. رسول خدا (ص) از او پرسید: آیا قصد ازدواج داری؟ امیرمؤمنان (ع) فرمود: "رسول خدا (ص) بهتر می‌داند". علی (ع) با خود گفت: شاید آن حضرت، زنی از قریش را برای وی در نظر دارد و می‌خواهد به همسری او درآورد. بنابراین از اینکه فاطمه را از دست دهد نگران شد تا آنکه روزی رسول خدا (ص) علی (ع) را به خانه ام سلمه دعوت کرد. وقتی علی (ع) به خانه وارد شد و نگاه رسول خدا (ص) به او افتاد، چهره مبارکش از شادی درخشید و تبسمی کرد به طوری که علی (ع) سفیدی دندان‌های مبارکش را که برق میزد، دید. رسول خدا (ص) لب به سخن گشود و فرمود: "بشارت ده که خداوند - تبارک و تعالی - غم مرا درباره ازدواج تو برطرف کرد". علی (ع) پرسید: چگونه ای رسول خدا (ص)؟ پیامبر (ص) فرمود: "جبرئیل (ع) نزد من آمد در حالی که سنبل و قرنفلی بهشتی همراه او بود. پس آن دو را به من داد و من آنها را بوییدم و گفتم: این سنبل و قرنفل برای چیست؟ پاسخ داد: "خداوند ـ تبارک و تعالی ـ فرشتگان و غیر فرشتگانی را که در بهشت ساکن‌اند مأمور ساخت تا تمام بهشت را با شاخه‌ها و نهرها و میوه‌ها و قصرهای بهشتی بیارایند و به گل‌های آن فرمان داده که انواع بوی خوش را از خود بپراکنند و نیز به حوریان دستور داده تا سوره طه و طس و حم عسق را در بهشت بخوانند. سپس منادی را مأمور کرده که چنین ندا دهد: ای فرشتگانم و ای ساکنان بهشتم! شاهد باشید من فاطمه بنت محمد (ص) را به همسری علی بن أبی طالب (ع) درآوردم. سپس حضرت حق به خوش‌سخن‌ترین فرشته خود که راحیل نام دارد، فرمان داد تا در آنجا سخنرانی کند و او چنان سخنرانی کرد که در آسمان و زمین نظیر نداشت. و بعد منادی الهی ندا داد: ای فرشتگانم و ای ساکنان بهشت من! به علی بن أبی‌طالب (ع) حبیب محمد (ص) و فاطمه بنت محمد (ص) تبریک گویید که من آن دو را مبارک گردانیدم؛ راحیل پرسید: پروردگارا! افزون بر آنچه به چشم خود در بهشت می‌بینم برکت شما بر آنها چیست؟ خداوند ـ عزوجل ـ فرمود: "برکت ویژه من به آنان این است که مجتبی و حسین (ع) را به آنان داده و آن دو را حجت خود بر مخلوقاتم قرار می‌دهم به عزت و جلالم سوگند، نسلی از آن دو به وجود خواهم آورد که پایگاه علم من در زمین و معادن حکمتم خواهند بود و در قیامت آنان، پس از پیامبران و رسولان، بر مخلوقاتم احتجاج خواهم کرد". امیرمؤمنان (ع) در حال گوش دادن به سخنان رسول خدا (ص) بود که ناگاه پیامبر (ص) فرمود: "بشارت بده ای علی! زیرا که من تو را به همسری دخترم فاطمه درآوردم همان‌گونه که خداوند چنین کرد و جبرئیل به من خبر داده و بهشت و اهالی آن مشتاق تو و فاطمه‌اند".

علی (ع) که از شادی وصلت با سرور زنان عالم بسیار شادمان بود، لب به شکر الهی گشود و دعایی را که خداوند از زبان حضرت سلیمان نقل فرموده، به زبان آورد: ﴿قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِي بِرَحْمَتِكَ فِي عِبَادِكَ الصَّالِحِينَ﴾. و رسول خدا (ص) آمین گفت. بعد از این ماجرا گویا برخی باز برای خواستگاری فاطمه (س) به نزد رسول خدا (ص) آمدند از جمله نقل شده، روزی امیرمؤمنان (ع) در نزد رسول خدا (ص) حاضر بود ابوبکر و عمر به خواستگاری فاطمه (س) آمدند و رسول خدا (ص) رو به امیرمؤمنان (ع) فرمود: "ای علی! فاطمه از آن توست".

اجرای مراسم ازدواج

بالاخره زمان ازدواج علی (ع) و فاطمه (س)، در حالی که فاطمه نُه ساله بود، فرا رسید. امام کاظم (ع) در این باره چنین فرموده است: روزی رسول خدا (ص) در منزل نشسته بود که فرشته‌ای با بیست و چهار چهره به نزد ایشان وارد شد. رسول خدا (ص) به او فرمود: "حبیب من جبرئیل! تاکنون تو را به این شکل ندیده بودم". آن فرشته جواب داد: "من جبرئیل نیستم و محمودم که خداوند متعال مرا فرستاده تا نور را به ازدواج نور در آوردم". حضرت پرسید: چه کسی را با چه کسی؟ آن فرشته گفت: "فاطمه را به علی". و آن‌گاه که فرشته برگشت رسول خدا (ص) دید که میان دو کتف او چنین نوشته است: محمد رسول خداست و علی وصی اوست. رسول خدا (ص) از او پرسید: از چه زمانی این دو جمله بین دو کتف تو نوشته شده است؟ محمود پاسخ داد: "بیست و دو هزار سال قبل از آنکه خداوند ـ عزوجل ـ آدم را بیافریند".

در اواخر ماه صفر سال اول هجرت، یعنی چند روز مانده به اولین سالگشت هجرت و سپری شدن دوازدهمین ماه هجرت، رسول خدا (ص) که قبلاً عقد آسمانی این دو معصوم را در زیر درخت طوبای بهشت خوانده بود، آنها را به همسری هم درآورد و در زمین نیز بین این دو نور عرشی، پیمان ازدواج منعقد شد.

شاید همین‌جا بود که رسول خدا (ص) از ام ایمن، خادم خود پرسید: چه همراه داری؟ ام ایمن جواب داد: اینها نثار (چیزی که بر سر عروس هستند و دیگران آن را جمع می‌کنند) است که من جمع کرده‌ام. پس ام ایمن به گریه افتاد و گریه کنان به رسول خدا (ص) گفت: "فاطمه را به همسری علی (ع) درآوردی اما چیزی بر او نثار نکردی". رسول خدا (ص) فرمود: "دروغ نگو، زیرا آنگاه که خداوند متعال فاطمه را به همسری علی (ع) درآورد، به درختان بهشت فرمان داد تا زیورها و یاقوت و دُر و زمرد و إستبرق بر فاطمه نثار کنند و اهالی بهشت فراوان از آن گرفتند و خداوند، طوبی را مهر فاطمه (س) و در منزل علی (ع) قرار داد.

مهریه فاطمه (س)

درباره مهر حضرت فاطمه (س) باید گفت: در نگاه کلی، هر مهری که اصل آن در عقد دائم معین شود لااقل دو جنبه دارد: یکی تعیین مقدار آن و دیگری پرداخت آن. اما جنبه اول، توافقی است و در صورت معین نشدن مقدار آن، باید مهر المثل؛ یعنی مهر زن‌هایی که در سطح اجتماعی و ویژگی‌های فردی زوجه هستند، به همسر پرداخت شود و درباره جنبه دوم که پرداخت مهریه است، اگر زمان پرداخت در عقد مشخص شده باشد، به همان عمل می‌شود و الا به عنوان بدهی بر عهده مرد باقی می‌ماند. اما درباره جنبه اول مهر حضرت فاطمه (س) یعنی تعیین مقدار، امام صادق (ع) فرمود: "مهری که رسول خدا (ص) برای همه دختران و همسران خود معین می‌کرد از دوازده اوقیه و یک نَش (هر اوقیه چهل درهم و هر نش، نصف آن یعنی بیست درهم است که در مجموع پانصد درهم می‌شود) بیشتر نبود". از این حدیث فهمیده می‌شود مهریه آن حضرت (س) از پانصد درهم بیشتر نبوده است.

طبیعتاً این مقدار مهر، از نظر مادی، پایین بود لذا گروهی از قریش نزد رسول خدا (ص) آمده و گفتند: فاطمه را به مهر ناچیزی به همسری علی درآوردی! و رسول خدا (ص) به آسمانی بودن این وصلت اشاره کرد.

اما درباره جنبه دوم؛ یعنی پرداخت مهریه، آنچه مسلم است آنکه امیرمؤمنان (ع) به همین جهت در هنگام بردن فاطمه (س) به منزل خود، زره حُطمی خود را که رسول خدا (ص) به او بخشیده بود به دستور آن حضرت (ص) به فاطمه بخشید و نیز طبق حدیث امام صادق (ع) مسلم است که این زره سی درهم قیمت داشته است . لذا به نظر می‌رسد امیرمؤمنان (ع) زره خود را به عنوان مقداری از مهر به همسر خویش داده باشند.

اعتراض و سرزنش قریش

پس از سرگرفتن این ازدواج، قریش با شدت بیشتری به رسول خدا (ص) اعتراض کرده، گفتند: ما از فاطمه خواستگاری کردیم و ما را رد کرده و او را به همسری علی درآوردی؟ حتی از درد دل رسول خدا (ص) با امیرمؤمنان (ع) فهمیده می‌شود آنان تنها به این کار، اعتراض نکردند بلکه رسول خدا (ص) را سرزنش کردند. رسول خدا (ص) به آنها فرمود: "به خدا سوگند، من نه با نظر خود، شما را رد کردم و نه با نظر خود، او را به همسری علی درآوردم بلکه خدا شما را رد کرده و او را به همسری علی درآورد" و جبرئیل فرود آمد و به پیامبر (ص) گفت: ای محمد! خداوند ـ جل جلاله ـ می‌فرماید: "اگر علی را نمی‌آفریدم، کسی در عالم هم کفو دخترت فاطمه نبود".

تهیه لوازم اولیه زندگی

در این باره دو نقل آمده است:

1. امیرمؤمنان (ع) شتری داشت که آن را به چهارصد و هشتاد درهم فروخت و رسول خدا (ص) فرمود: "دو سوم پول را برای عطر و یک سوم را برای لباس قرار دهید" و به زن‌های حاضر امر فرمود تا منزل فاطمه (س) را با زیراندازی که از لیف خرما پر گشته و بالش و روپوش خیبری و طشت و چند ظرف سفالی و ظرفی برای نظافت و دو پرده نازک، آماده سازند و سلمان و بلال را برای خرید تمام این وسایل فرستاد.
2. رسول خدا (ص) امیرمؤمنان (ع) را مأمور کرد تا همان زره‌ای را که به امر رسول خدا (ص) به فاطمه (س) بخشیده بود، برای تهیه لوازم اولیه زندگی بفروشد و علی (ع) نیز چنین کرد و پول آن را نزد رسول خدا (ص) آورد. حضرت دو سوم آن را برداشت و دستور داد تا با آن برای فاطمه عطر بخرند و یک سوم باقی مانده را به بلال و ابوبکر داد تا وسایل زندگی بخرند و آن دو به بازار رفتند و این وسایل را تهیه کردند. یک عدد پیراهن به هفت درهم؛ یک عدد روسری به چهار درهم؛ یک عدد عبای خیبری سیاه؛ دو زیرانداز از جنس کتان؛ دو عدد لحاف که لایه یکی از آنها پشم و دیگری لیف خرما بود؛ چهار عدد پشتی که از پوست‌های دباغی شده شهر طایف درست شده و از گیاه خشک شده بود؛ پرده نازک پشمی؛ یک عدد حصیر که از بافته‌های شهر هجرِ بحرین بود؛ دستاسی برای آرد کردن گندم و جو؛ طشت مسی؛ لیوانی چوبی برای شیر؛ مشک آب؛ ظرف دماغه دار سفالی؛ برای تطهیر که بیرون آن رنگ شده بود؛ ظرف آب سفالی؛ چند کوزه سفالی سبز رنگ؛ زیرپایی پوستین؛ عبای سفید قطوانی.

نقل شده، آنگاه که لوازم خریداری شده را در برابر رسول خدا (ص) آوردند در حالی که اشک از چشمان مبارکش جاری بود، سر به آسمان بلند کرد و فرمود: "خدایا! زندگی کسانی را که بیشتر ظروف‌شان سفال است، مبارک فرما".

فاصله میان عقد تا رفتن به منزل امام علی (ع)

میان عقد فاطمه (س) و رفتن به خانه همسر معصومش (ع) مدتی فاصله شد. امیرمؤمنان (ع) درباره این مدت فرموده است: "با رسول خدا (ص) نماز می‌گذاردم و به منزلم باز می‌گشتم و درباره فاطمه سخنی نمی‌گفتم". علت این تأخیر آن بود که امیرمؤمنان (ع) اختیار این کار را نیز به رسول خدا (ص) واگذار کرده بود و از پیش قدم شدن بر رسول خدا (ص) حیا می‌کرد و منتظر بود تا هر وقت آن حضرت صلاح بداند، فاطمه (س) را به منزل او فرستد یا آنکه کسی واسطه شود. تا آنکه ام ایمن خادم، رسول خدا (ص) که به فرموده رسول خدا (ص) از زنان بهشتی است، پس از اجازه گرفتن از امیرمؤمنان (ع) و در حضور ایشان به رسول خدا (ص) گفت: "ای رسول خدا؟ اگر خدیجه زنده بود چشمانش به رفتن فاطمه (س) به منزل علی (ع) روشن می‌شد؛ از سویی، علی (ع) هم خواهان او است، پس چشم فاطمه را به دیدن همسرش و چشمان ما را نیز به این پیوند روشن فرمایید". آن حضرت در جواب فرمود: "چرا علی خود این مسئله را از من نخواست؟ همیشه در انتظار درخواست او بودم". امیرمؤمنان (ع) پاسخ داد: "ای رسول خدا (ص) حیا مانعم می‌شد".

انتقال به منزل امیرمؤمنان (ع)

با وساطت ام ایمن، دوران انتظار به سر آمد و رسول خدا (ص) در همان زمان رو به زن‌های حاضر کرده، فرمود: "چه کسانی اینجا حاضرند؟" أم سلمه گفت: "من ام سلمه‌ام و این زینب است" و یک‌ یک زنان حاضر را معرفی کرد. رسول خدا (ص) پس از پایان یافتن سخن ام سلمه فرمود: "در منزلم برای دختر و پسر عمویم اتاقی آماده کنید". ام سلمه پرسید: در کدام منزل شما ای رسول خدا؟ پیامبر (ص) فرمود: "در منزل تو" ام سلمه گوید: به فاطمه (س) گفتم: آیا عطری داری که برای خود ذخیره کرده باشی؟ فرمود: "بله"؛ رفت و شیشه‌ای با خود آورد که وقتی مقداری از آن را استفاده کردم بویی از آن به مشامم رسید که تاکنون نبوئیده بودم با تعجب پرسیدم: این چیست؟ فرمود: "وقتی جبرئیل به شکل دحیه به نزد رسول خدا (ص) می‌آمد، رسول خدا (ص) به من می‌فرمود: " فاطمه! زیراندازی برای عمویت بیاور " و من می‌آوردم و او بر آن می‌نشست و وقتی برمی‌خاست از میان لباس‌هایش چیزی می‌ریخت که رسول خدا (ص) به من امر می‌فرمود آنها را جمع کنم". آنگاه که علی (ع) درباره آنها از آن حضرت پرسید، فرمود: "آن، عنبری است که از بال‌های جبرئیل (ع) می‌ریزد".

اما درباره دادن ولیمه که در هر ازدواجی نیکو است، نقل شده در روز ولیمه این عروسی، منادی آسمانی در زیر عرش الهی به اهالی آن ندا داد: آگاه باشید امروز روز ولیمه علی بن أبی طالب (ع) است. رسول خدا (ص) نیز به امیرمؤمنان (ع) فرمود: "یا علی! غذای خوبی برای خانواده‌ات تهیه کن؛ گوشت و نان از ما و خرما و روغن از تو". امیرمؤمنان (ع) خرما و روغن را خرید و نزد آن حضرت آورد. رسول خدا (ص) آستین مبارک را بالا زد و خرما را با روغن، خوب به هم آمیخت تا آنکه آن را به صورت حلوا در آورد و با دستان مبارک خود نان زیادی نیز پخت و همچنین قوچ چاقی برای امیرمؤمنان (ع) فرستاد و آن را قربانی کرد و در پایان به امیرمؤمنان (ع) فرمود: "هر که را دوست داری دعوت کن". امیرمؤمنان (ع) می‌گوید: "من به مسجد آمدم و دیدم مسجد پر از صحابه است؛ حیا کردم که گروهی را دعوت کرده و گروهی را دعوت نکنم، پس بر مکان بلندی که آنجا بود رفتم و آنان را به ولیمه فاطمه (س) دعوت کردم. همه به راه افتادند و من از زیادی میهمانان و کمی غذا ترس داشتم. رسول خدا (ص) متوجه شد و فرمود: " یا علی! از خداوند برکت خواسته‌ام. " مردم همه خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها را خوردند و برایم از خداوند برکت خواستند و با اینکه مردان حاضر، بیش از چهار هزار نفر بودند، غذا کم نیامد. سپس رسول خدا (ص) کنار ظرف‌های بزرگ غذا دعا فرمود و دوباره آنها از غذا پر شد که مقداری از آن را به منازل همسرانش فرستاد و ظرفی برداشت و در آن غذایی قرار داد و فرمود: " این برای فاطمه و همسرش".

ولیمه فاطمه (س) تمام شد و مهمان‌ها رفتند. خورشید در حال غروب بود که فاطمه (س) با رسول خدا (ص) حرکت کردند در حالی که چهره فاطمه پوشیده بود و آرام و باوقار گام برمی‌داشت و از ملاقات با پدر عرق حیا بر پیشانی پاکش نشسته بود که ناگاه پایش لغزید. رسول خدا (ص) به او فرمود: "خداوند تو را از لغزش در دنیا و آخرت حفظ کند". وقتی فاطمه (س) در مقابل پدر قرار گرفت رسول خدا (ص) پوشش صورت فاطمه (س) را برداشت تا امیرمؤمنان (ع) همسر آسمانی‌اش را ببیند. آنگاه دست او را گرفت و در دست علی (ع) قرار داد و به علی (ع) فرمود: "خداوند همسری دختر رسول خدا را بر تو مبارک گرداند. یا علی! فاطمه چه خوب همسری است و یا فاطمه! علی چه خوب همسری برای تو است". سپس به آنها فرمود: "به منزل خود بروید و منتظر بمانید تا بیایم" و بدین ترتیب کاروان عروسی فاطمه در شهر مدینه به راه افتاد تا آنکه در میان راه، صدایی به گوش مبارک رسول خدا (ص) رسید و به دنبال آن ناگهان جبرئیل با هفتاد هزار فرشته و نیز میکائیل با همان تعداد فرشته خود را به این کاروان نورانی رساندند. رسول خدا (ص) از علت فرودشان پرسید، گفتند: آمده‌ایم تا فاطمه (س) را به منزل همسرش برسانیم. جبرئیل سمت راست قرار گرفت و میکائیل سمت چپ و سایر فرشتگان پشت‌سر مرکب قرار گرفتند؛ در حالی که جبرئیل و میکائیل و فرشتگان و رسول خدا (ص) الله اکبر می‌گفتند، به راه ادامه می‌دادند و از همین شب، گفتن الله اکبر در عروسی‌ها در عرش به ثبت رسید. و این چنین فاطمه (س) به سوی منزل خود بدرقه شد.

امیرمؤمنان علی (ع)، فاطمه (س) را به داخل خانه برد و هر دو در گوشه‌ای کنار هم نشستند و نگاه‌شان از حیا به زمین دوخته شده بود تا آنکه رسول خدا (ص) آمد و از پشت در پرسید: چه کسی اینجاست؟ فاطمه و امیرمؤمنان جواب دادند: بفرمایید ای رسول خدا!، خوش آمدید که بهترین وارد شونده‌اید. رسول خدا (ص) وارد شد و فاطمه (س) و علی (ع) را در دو طرف خود نشاند. سپس رو به فاطمه (س) کرد و فرمود: "فاطمه! مقداری آب برایم بیاور!" فاطمه (س) برخاست و ظرف آبی را که در منزل بود پر از آب کرده و به حضور آن حضرت آورد. رسول خدا جرعه‌ای از آن را در دهان خود مضمضه کرد و به لیوان برگرداند. آنگاه مقداری از آب لیوان را بر سر فاطمه ریخت و به او فرمود: "به سمت من بیا" و وقتی فاطمه (س) نزد ایشان رفت مقداری از آب را به سمت قلب فاطمه (س) پاشید؛ سپس فرمود: "برگرد" و مقداری نیز بین دو کتف او پاشید و همین کار را درباره علی (ع) نیز تکرار فرمود. سپس چنین دعا فرمود: "خدایا! این دخترم، محبوب‌ترین آفریده در نزد من است؛ خدایا! این (علی) برادر من و محبوب‌ترین آفریده در نزد من است. خدایا! تو بر ما مهربان باش و اهل علی را بر او مبارک گردان".

رسول خدا (ص) از زن‌های حاضر خواست تا از خانه خارج شوند و همگی آنها رفتند و تنها اسماء بنت عُمیس ماند. وقتی رسول خدا (ص) خواست از خانه خارج شود، وجود زنی را حس کرد و پرسید: کیستی؟ أسماء خود را معرفی کرد، رسول خدا (ص) فرمود: "آیا نگفتم از خانه خارج شوید؟" اسماء پاسخ داد: "آری، ای رسول خدا؛ پدر و مادرم به فدای شما، قصد نافرمانی نداشتم اما پیمانی با خدیجه بسته‌ام" و پیمان خود را با خدیجه برای آن حضرت نقل کرد. با شنیدن سخنان اسماء چشمان رسول خدا (ص) پر از اشک شد و از او پرسید: برای این ماندی؟ اسماء جواب داد: "بله به خدا قسم". پس آن حضرت دیگر او را از ماندن منع نکرد و به سمت در رفت در حالی که برای فاطمه (س) و امیرمؤمنان (ع) چنین دعا می‌کرد: "خداوند شما و نسل‌تان را پاک قرار داده است. با هر کس که با شما در صلح باشد، در صلح و با هر کس که با شما در جنگ باشد، در جنگ هستم. شما را به خدا سپرده و او را به حمایت از شما می‌خوانم".

و نیز نقل شده، آن حضرت دست فاطمه (س) را گرفته و فرمود: "فاطمه! از غضب علی برحذر باش، زیرا که خداوند با غضبش، غضب کرده و با رضایتش راضی می‌شود". سپس به سوی امیرمؤمنان (ع) آمد و دست او را نیز گرفت و فرمود: "ای اباالحسن! از غضب فاطمه برحذر باش، زیرا که فرشتگان، با غضب او غضب کرده و با رضایتش راضی می‌شوند".

بدین‌سان فاطمه (س) به منزل همسر خود رفت و فرشتگانی که برای بدرقه او، فرود آمده بودند تا طلوع صبح در مدینه، خداوند متعال را تسبیح می‌گفتند. فاطمه (س) درباره شب اول زندگی مشترکش با امیرمؤمنان به اسماء چنین فرمود: "شب اولی که به خانه علی (ع) وارد شدم، شنیدم که زمین با او سخن گفته و او نیز با زمین سخن می‌گفت".

روز اول سکونت در خانه امیرمؤمنان (ع)

در اولین صبح زندگی مشترک فاطمه (س)، رسول خدا (ص) به دیدار دختر آمد و هنگام ورود به خانه آنها فرمود: "درود بر شما! آیا به خانه وارد شوم؟ خدا شما را رحمت کند. اسماء در را باز کرد و رسول خدا (ص) در حالی‌که ظرف شیری در دست داشت به خانه وارد شد و به فاطمه فرمود: "بنوش! پدرت به فدایت" و به امیرمؤمنان نیز فرمود: "بنوش! پسر عمویت به فدایت" و از امیرمؤمنان (ع) پرسید: همسرت را چگونه دیدی؟ علی (ع) فرمود: "خوب کمک کاری است برای اطاعت خداوند" و از فاطمه (س) نیز همین سؤال را پرسید و فاطمه جواب داد: "بهترین شوهر". و سپس رسول خدا (ص) برایشان چنین دعا فرمود: "خدایا! بین قلب‌هایشان الفت و اینان و فرزندانشان را از وارثان بهشت پرنعمت قرار ده و نسلی پاک و مبارک روزیشان فرما و برکت را در این نسل قرار ده و آنان را امامانی هدایت‌گر به اطاعت خود و آنچه رضایت تو در آن است، قرار ده".

فاطمه (س) نیز آنچه را که شب گذشته درباره گفتگوی امیرمؤمنان (ع) با زمین شنیده بود برای پدر نقل کرد و آن حضرت بلافاصله سجده‌ای طولانی به جا آورد. سپس سر از سجده برداشت و فرمود: "فاطمه! بشارت باد بر تو به نسلی پاک، زیرا که خداوند، همسرت را بر سایر مخلوقاتش برتری بخشیده و زمین را مأمور کرده تا او را از خبرهایش و آنچه بر روی آن در شرق و غرب آن اتفاق می‌افتد، باخبر کند".

نقل شده، پس از ازدواج آن دو، روزی رسول خدا (ص) به خانه فاطمه (س) آمد و دید امیرالمؤمنین (ع) و فاطمه (س) در حال خنده‌اند و تا آن حضرت را دیدند ساکت شدند، رسول خدا (ص) از ایشان علت خنده را پرسیدند. فاطمه (س) پاسخ داد: "جانم به فدای شما؛ علی می‌گوید: من در نزد رسول خدا از تو محبوب‌ترم و من گفتم: من محبوب‌تر از تو هستم". رسول خدا (ص) تبسمی کرد و فرمود: "دخترم! تو فرزند منی و علی از تو در نزد من عزیزتر است". وقتی امیرمؤمنان (ع) در همین باره از رسول خدا پرسید، آن حضرت فرمود: "فاطمه، محبوب‌تر از تو و تو عزیزتر از او برای من هستی". این پاسخ‌ها نشانگر آن است که در نزد آن حضرت، در میان مردان، محبوب‌تر از امیرمؤمنان (ع) و در میان زنان، محبوب‌تر از فاطمه (س) کسی نبود.

امیرمؤمنان (ع) درباره زندگی چند ساله خود با فاطمه (س) می‌فرماید: "به خدا قسم، او را خشمناک نکرده و بر کاری مجبورش نساختم تا آنکه خداوند عزوجل او را به سوی خود برد و او نیز مرا خشمگین نساخت و از من نافرمانی نکرد و هرگاه به او نگاه می‌کردم غم و غصه‌هایم برطرف می‌شد".

اولین ثمره این پیوند الهی، نوزادی آسمانی بود که بیشترین شباهت را از گلو به بالا یعنی در شکل و رنگ صورت و موها به رسول خدا (ص) داشت. او در نیمه اولین ماه رمضان زندگی مشترک آنان، به دنیا آمد.

اسماء بنت عمیس؛ همان کسی که در آخرین لحظات زندگی خدیجه (س) با او پیمان بسته بود تا در هنگام ازدواج فاطمه (س) برای او مادری کند، اکنون قابله فاطمه بود و رسول خدا (ص) به او چنین فرموده بود: "وقتی نوزاد به دنیا آمد، هیچ کاری نکن تا بیایم". و او نیز چنین کرد. اسماء بنت عمیس خود می‌گوید: من قابله فاطمه (س) بودم که امام حسن (ع) به دنیا آمد. پس رسول خدا (ص) نزد ما آمد و فرمود: "اسماء بنت عمیس! پسرم را بیاور!" من نیز او را در پارچه‌ای زرد رنگ پیچیدم و نزد آن حضرت بردم. رسول خدا (ص) پارچه را از بدن نوزاد درآورد و فرمود: "آیا به تو نگفته بودم نوزاد را در پارچه زرد نپیچ؟" من هم نوزاد فاطمه (س) را در پارچه‌ای سفید پیچیدم و نزد آن حضرت آوردم و به ایشان دادم. رسول خدا (ص) در کام نوزاد آسمانی‌اش مقداری از آب دهان مبارک خود را ریخت و در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه خواند و سپس رو به امیرمؤمنان کرده و پرسید: "برای پسرم چه اسمی گذاشته‌ای؟" امیرمؤمنان (ع) پاسخ داد: "من بر شما مقدم نمی‌شوم و دوست داشتم نام او را حرب گذارم". رسول خدا (ص) فرمود: "من بر پروردگار عزوجل مقدم نمی‌شوم". در این حال جبرئیل فرود آمد و گفت: "سلام بر تو ای محمد! خداوند علی اعلی بر شما سلام رسانده و می‌فرماید: " جایگاه علی نسبت به تو همان جایگاه هارون نسبت به موسی است و پیامبری پس از تو نخواهد آمد؛ نام فرزندت را نام فرزند هارون بگذار".

رسول خدا (ص) از جبرئیل پرسید: نام فرزند هارون چه بوده؟ او پاسخ داد: "شبر"؛ رسول خدا (ص) فرمود: "زبان من عربی است و این نام غیر عربی است". جبرئیل گفت: "او را حسن، بنام". و رسول خدا او را حسن نامید و خود برای او عقیقه کرد و به قابله یک ران و یک دینار داد و از گوشت آن برای همسایگان فرستاد. فاطمه (س) نیز موهای اولین نوزادش را که همچون پدر و مادرش، معصوم بود تراشید و به وزن آن، نقره صدقه داد.

سال دوم ازدواج، با ولادت امام حسین (ع) همراه بود؛ نوزادی که از گلو تا برآمدگی روی پا از همه بیشتر به رسول خدا (ص) شبیه بود و چهره‌اش نیز بعد از برادر از همه به آن حضرت شبیه‌تر بود.

اسماء بنت عمیس همچنان کمک کار فاطمه (س) بود. این ماجرا از زبان اسماء بنت عمیس چنین نیز نقل شده است: پس از تولد امام حسین (ع) رسول خدا (ص) آمد و فرمود: "اسماء بنت عمیس! پسرم را بیاور!" من نیز او را در پارچه‌ای سفید پیچیده و به آن حضرت تحویل دادم. آن حضرت در گوش راست او اذان و در گوش چپ او اقامه خواند و او را در دامن خود نشاند و گریست. گفتم: پدر و مادرم به فدایت؛ بر که می‌گریید؟ فرمود: "بر این پسرم". گفتم: او تازه متولد شده! فرمود: "اسماء! پس از من گروهی طغیانگر او را خواهند کشت و خداوند شفاعت مرا برای آنان قرار نخواهد داد". سپس فرمود: "اسماء بنت عمیس، در این باره به فاطمه چیزی نگو، چون تازه فارغ شده است". سپس رو به امیرمؤمنان (ع) کرد و فرمود: "چه اسمی برای پسرم گذاشته‌ای؟" امیرمؤمنان (ع) پاسخ داد: "من بر شما مقدم نمی‌شوم و دوست داشتم نام او را حرب گذارم". رسول خدا (ص) فرمود: "من بر پروردگار -عزوجل- مقدم نمی‌شوم". پس جبرئیل فرود آمد و گفت: "سلام بر تو ای محمد! خداوند علی اعلی به شما سلام رساند و...." جریان نامگذاری امام مجتبی (ع) برای نوزاد دوم فاطمه (س) به نام حسین، که معادل نام عربی فرزند دوم هارون؛ یعنی شبیر است، تکرار شد و پیامبر روز هفتم عقیقه کرده و رانی از آن را به قابله بخشید و حضرت علی و فاطمه (س) سر نوزاد را تراشیده و هم وزن آن، درهم صدقه دادند.

لوح سبز در دستان فاطمه (س)

امام صادق (ع) درباره این لوح فرموده است: "روزی پدرم، امام باقر (ع) به دیدار جابر بن عبدالله رفت و به او فرمود: " می‌خواهم از لوحی که در دستان مادرم فاطمه دیده‌ای و گفتگویی که با ایشان درباره آن داشتی، برایم بگویی". جابر گفت: " در زمان حیات رسول خدا (ص) برای عرض تبریک ولادت امام حسین (ع) به نزد فاطمه (س) رفتم. پس از عرض تبریک، لوحی سبز را در دستشان دیدم و گمان بردم از جنس زمرد است و نوشته‌های سفیدی را که همچون نور خورشید بر آن نقش بسته بود، دیدم و از ایشان پرسیدم: پدر و مادرم به فدای شما ای دختر رسول خدا؛ این لوح چیست؟ " فاطمه (س) فرمود: " لوحی است که خداوند به پدرم رسول خدا هدیه کرده و در آن، نام‌های پدرم، همسرم و دو پسرانم، حسن و حسین و اوصیای نسل من نگاشته شده است. پدرم آن را برای شاد کردنم به من بخشیده است." سپس مادرتان فاطمه لوح را به من داد و من نیز آن را خوانده و از آن نسخه‌ای برداشتم".

فاطمه (س) و کار در منزل

فاطمه (س) در ابتدا تمام کارهای درون منزل را بدون خادم انجام می‌داد و پس از آنکه فضه، خادم منزل فاطمه (س) شد، به دستور رسول خدا (ص) کارها به صورت روزانه بین او و خادمش تقسیم شد. سلمان فارسی در این باره می‌گوید: روزی به دیدار فاطمه (س) رفتم. فاطمه (س) در منزل نشسته بود و در مقابل او آسیابی بود که با آن دانه‌های جو را آسیاب می‌کرد و از دستگیره آن، خون تازه جاری بود و امام حسین (ع) در قسمتی از خانه در حال گریه بود. گفتم: ای دختر رسول خدا! فضه خادم شما اینجاست! فرمود: "رسول خدا (ص) به من سفارش کرده یک روز او کارهای خانه را انجام دهد و یک روز من و دیروز روز خدمت فضه بود". گفتم: من خادم شما هستم؛ بفرمایید جو را آرد کنم یا حسین را آرام کنم؟ فرمود: "من حسین را بهتر آرام می‌کنم تو جو را آرد کن". و من به آرد کردن دانه‌های جو پرداختم و پس از اتمام کار به مسجد رفتم و با رسول خدا (ص) نماز گزاردم. پس از نماز، آنچه را دیده بودم برای امیرمؤمنان (ع) نقل کردم. اشک در چشمان ایشان حلقه زد و از مسجد خارج شد و پس از مدتی لبخند‌زنان‌ بازگشت. رسول خدا (ص) از او ماجرا را پرسید. امیرمؤمنان (ع) گفت: "وقتی به خانه رسیدم، دیدم فاطمه (از شدت خستگی) به پشت خوابیده و حسین روی سینه‌اش به خواب رفته و آسیاب در برابرش می‌گردد بدون اینکه دستی او را به حرکت درآورد!" رسول خدا (ص) تبسمی کرد و فرمود: "آیا نمی‌دانی خداوند فرشتگانی در زمین دارد که همیشه در گردش‌اند و تا روز قیامت به محمد و آل محمد خدمت می‌کنند؟".

پرسش‌های وابسته

• همسران امام علی چه کسانی بودند؟ (پرسش)

منابع

1. کرمانی کجور، محمد، مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱‌
2. عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱‌
3. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین
4. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت ج۳