انفاق: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{ویرایش غیرنهایی}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[انفاق در قرآن]] - [[انفاق در علوم قرآنی]] - [[انفاق در حدیث]] - [[انفاق در نهج البلاغه]] - [[انفاق در معارف و سیره نبوی]] - [[انفاق در معارف دعا و زیارات]] - [[انفاق در معارف و سیره سجادی]] - [[انفاق در معارف و سیره رضوی]] - [[انفاق در معارف و سیره معصوم]] - [[انفاق در فقه اسلامی]] - [[انفاق در جامعه‌شناسی اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{علم معصوم}}
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[انفاق در قرآن]] | [[انفاق در حدیث]] | [[انفاق در نهج البلاغه]] | [[انفاق در معارف دعا و زیارات]] | [[انفاق در کلام اسلامی]] | [[انفاق در اخلاق اسلامی]]</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[انفاق (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


'''انفاق: ''' بخشیدن مال یا چیزی دیگر در راه خدا<ref>[[حسین احمدی|احمدی، حسین]]، [[سعید بندعلی|بندعلی، سعید]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص۵۵۷ -۵۷۷.</ref>.
'''انفاق''' به معنای بخشیدن [[مال]] یا چیزی دیگر در راه خداست<ref>[[حسین احمدی|احمدی، حسین]]، [[سعید بندعلی|بندعلی، سعید]]؛ [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۴، ص۵۵۷ -۵۷۷.</ref>. در اصطلاح [[دینی]]، یعنی کمک [[مالی]] به محرومان و [[نیازمندان]]. انفاق یا [[واجب]] است، مثل پرداخت [[زکات]] [[واجب]] یا دادن خرجی [[همسر]] و [[خانواده]] از سوی [[پدر]]، یا [[مستحب]] است، مثل [[صدقه]] و کمک به [[نیازمندان]] و فقرای [[جامعه]]<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۵.</ref>.


==واژه‌شناسی لغوی==
انفاق که نشان‌دهنده [[ایمان به خدا]] و [[قیامت]] و علاقه به همنوع و [[رهایی]] [[انسان]] از [[وابستگی]] به [[اموال]] خویش است، از [[بهترین]] کارهاست و [[پاداش]] فراوان دارد. [[خداوند]]، انفاق‌کنندگان را [[دوست]] دارد و در [[آیات قرآن]] مکرّر به آن [[فرمان]] داده و آن را در کنار [[ایمان به خدا]] و [[قیامت]] مطرح کرده است<ref>ابراهیم، آیه ۳۱، بقره آیه ۳ و ۲۶۱ و ۲۷۴.</ref> و به انفاق‌کنندگان [[وعده]] داده که آن را جایگزین کند و در [[قیامت]] هم [[پاداش]] فراوان دهد. انفاق، برنامه‌ای مردمی برای [[مبارزه با فقر]] و تأمین [[زندگی]] [[فقیران]] است. [[نفقه]] نیز به معنای هزینه و مخارج است و انفاق به معنای پرداخت [[خرج]]<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۵.</ref>.
*این واژه از ریشه "ن ـ ف ـ ق" به معنای کم شدن، نابود شدن، هزینه کردن، مخفی کردن و پوشاندن است<ref>لسان‌العرب، ج۱۴، ص۲۴۲؛ القاموس المحیط، ج ۲، ص ۱۲۲۷؛ مقاییس اللغه، ج ۵ ، ص ۴۵۴، «نفق».</ref> در کاربرد رایج [[قرآن کریم]] و متون دینی، انفاق اصطلاحاً به اعطای [[مال]] یا چیزی دیگر در [[راه خدا]] به فقیران و دیگر راههای مورد نیاز گفته می‌شود<ref>التعریفات، ج ۱، ص ۵۳؛ التوقیف، ج ۱، ص ۱۰۰؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۳.</ref> به نوشته راغب<ref>مفردات، ص ۸۱۹ ، «نفق».</ref> انفاق از آن رو به بخشیدن [[مال]] اطلاق می‌شود که با [[بخشش]]، به ظاهر [[مال]] فنا و زوال می‌یابد. به نظر برخی واژه‌شناسان<ref>الفروق اللغویه، ص ۸۲ ـ ۸۳ .</ref> انفاق با "اعطا" ازآن جهت متفاوت است که در انفاق همواره مالکیت شیء انفاق شده منتقل می‌شود؛ ولی در اعطا لزوماً چنین نیست، ازاین‌رو اسناد انفاق را به [[خداوند]] مجازی و آن را در [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref> و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است، دستشان بسته باد و بر آنچه گفته‌اند لعنت بر ایشان باد بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد و بی‌گمان آنچه به سوی تو از سوی پروردگارت فرو فرستاده شده است بر سرکشی و کفر بسیاری از آنان می‌افزاید؛ و میان آنان تا رستخیز دشمنی و کینه‌جویی افکندیم؛ هر بار که آتشی را برای جنگ بر افروختند خداوند آن را خاموش گردانید؛ و در زمین به تباهی می‌کوشند و خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد؛ سوره مائده، آیه: ۶۴.</ref> به معنای رساندن [[رزق]] به [[بندگان]] دانسته‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶ ، ص ۱۵۵.</ref>.
*انفاق در کتب لغت به دو معنا به کار رفته است: بریدن از چیزی و در معنای دیگر، چشم‌پوشی از چیزی<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۰، ص ۳۵۸.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.
*[[جود]] و [[بخشش مال]] به دیگران، از صفات بسیار پسندیده‌ای است که در همه [[ادیان آسمانی]] و مکاتب [[اخلاقی]]، ستوده و از آن با [[تجلیل]] فراوان یاد شده است. این صفت [[نیکو]] نمایانگر [[حس]] هم‌دردی با [[مستمندان]] و محرومان [[جامعه]] و احساس مسئولیتی است که شخص در مقابل [[خدا]] و [[مردم]] دارد<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.
*[[بخشش]] و انفاق علاوه بر اینکه فضیلتی [[اخلاقی]] محسوب می‌شود، به پر کردن شکاف طبقاتی اجتماع ایجاد شده نیز [[کمک]] می‌کند<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.


==بخشش [[پیامبر]]==
== معناشناسی انفاق ==
*[[رسول اکرم]]{{صل}} سخی‌ترین و بخشنده‌ترین [[مردم]] بود<ref>مسلم نیشابوری، صحیح، ج۷، ص۷۲؛ البخاری، صحیح،‌ ج۷، ص۸۱؛ حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۱، ص۱۷؛ ابوسعید خرگوشی، شرف المصطفی، ج ۴، ص ۳۵۱؛ المتقی الهندی، کنزالعمال، ج۷، ص۱۷۶ و ابن ابی الشیبه گوفی، المصنّف، ج۷، ص۴۴۶.</ref> و می‌فرمود: "من، تربیت‌شده خدایم... خدای من، مرا به [[سخاوت]] و [[نیکی]]، امر و از [[بخل]] و [[ستم]] [[نهی]] کرده است؛ آن‌چه مبغوض خداست، [[بخل]] است..."<ref>مکارم الاخلاق، ص۱۷ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۳۲ - ۳۳.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.
=== معنای لغوی ===
*هرگز شبی نمی‌گذشت که درهم و دیناری نزد ایشان بماند و اگر چیزی زیاد می‌آمد تا شب کسی را نمی‌یافت که آن را به وی ببخشد، به خانه نمی‌رفت تا آن را به اهل آن برساند؛ از آن‌چه [[خدا]] روزی ایشان کرده بود، بیش از آذوقه همان سال بر نمی‌داشت، آن هم از ساده‌ترین چیزی که می‌یافت؛ یعنی از خرما و جو، و بقیه را در [[راه خدا]] [[انفاق]] می‌کرد و هر چه از او می‌خواستند، عطا می‌کرد و آن‌گاه سراغ آذوقه سال خود می‌رفت و از آن هم [[ایثار]] می‌کرد؛ و چه بسا پیش از تمام شدن سال، اگر چیزی به دستش نمی‌رسید، خود، به آذوقه [[نیازمند]] می‌شد<ref>تقی الدین مقریزی، امتاع الاسماع، ج۲، ص۱۸۷؛ حسین دیاربکری، تاریخ الخمیس، ج۱، ص۲۱۱؛‌ نویری، نهایة الإرب، ج۱۸، ص۲۵۴ و ابن حزم، جوامع السیرة النبویه، ص۳۲.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷-۱۶۸.</ref>.
این واژه از ریشه "ن ـ ف ـ ق" به معنای کم شدن، نابود شدن، هزینه کردن، مخفی کردن و پوشاندن است<ref>لسان‌العرب، ج۱۴، ص۲۴۲؛ القاموس المحیط، ج ۲، ص ۱۲۲۷؛ مقاییس اللغه، ج ۵، ص ۴۵۴، «نفق».</ref> در کاربرد رایج [[قرآن کریم]] و متون [[دینی]]، انفاق اصطلاحاً به اعطای [[مال]] یا چیزی دیگر در [[راه خدا]] به [[فقیران]] و دیگر راههای مورد نیاز گفته می‌شود<ref>التعریفات، ج ۱، ص ۵۳؛ التوقیف، ج ۱، ص ۱۰۰؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۳.</ref> به نوشته راغب<ref>مفردات، ص ۸۱۹، «نفق».</ref>انفاق از آن رو به بخشیدن [[مال]] اطلاق می‌شود که با [[بخشش]]، به ظاهر [[مال]] فنا و زوال می‌یابد. به نظر برخی واژه‌شناسان<ref>الفروق اللغویه، ص ۸۲ ـ ۸۳.</ref>انفاق با "اعطا" ازآن جهت متفاوت است که در انفاق همواره [[مالکیت]] شیء انفاق شده منتقل می‌شود؛ ولی در اعطا لزوماً چنین نیست، ازاین‌رو اسناد انفاق را به [[خداوند]] مجازی و آن را در [[آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref> و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است، دستشان بسته باد و بر آنچه گفته‌اند لعنت بر ایشان باد بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد و بی‌گمان آنچه به سوی تو از سوی پروردگارت فرو فرستاده شده است بر سرکشی و کفر بسیاری از آنان می‌افزاید؛ و میان آنان تا رستخیز دشمنی و کینه‌جویی افکندیم؛ هر بار که آتشی را برای جنگ بر افروختند خداوند آن را خاموش گردانید؛ و در زمین به تباهی می‌کوشند و خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد؛ سوره مائده، آیه: ۶۴.</ref> به معنای رساندن [[رزق]] به [[بندگان]] دانسته‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۱۵۵.</ref>.
*[[ملک]] و املاکی [[ذخیره]] نداشت و با آن‌چه از سهم [[غنایم]] که به او می‌رسید و آن‌چه از غذایش اضافه می‌آمد، [[ملک]] و املاک می‌خرید و [[صدقه]] می‌داد<ref>ابوحاتم رازی، اعلام النبوه، ص۷۷.</ref>. ایشان باغ‌هایی خرید و [[صدقه]] داد که تاکنون معروف‌اند<ref>ابوحاتم رازی، اعلام النبوه، ص۷۷.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.
*[[بخشش]] ایشان به گونه‌ای بود که هرگز از [[تنگدستی]] نمی‌هراسید و آن‌چنان به [[نیازمندان]] [[کمک]] می‌کرد که سابقه نداشت. [[ابن عباس]] می‌گوید: "[[پیامبر]]{{صل}} از همه بخشنده‌تر بود و در [[ماه رمضان]]، از [[نسیم]] وزان هم بخشنده‌تر می‌شد"<ref>صحیح مسلم، ج۷، ص۷۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۲۷۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج ۴، ص۲۴-۲۵ و احمد بن حنبل،‌ مسنداحمد، ج۱، ص۲۳۱.</ref>. وی همچون [[باد]] تند و سریع، دارایی‌هایش را [[انفاق]] می‌کرد تا اینکه [[ماه]] تمام می‌شد<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۸.</ref>.
*هرگز در جواب کسی که از او چیزی می‌خواست، نه نمی‌گفت<ref>ملا محسن کاشانی، المحجة البیضاء، ج۴، ص۱۶۱؛‌ صحیح مسلم، ج۷، ص۷۴؛صحیح بخاری، ج ۷، ص ۸۲؛ مسند احمد، ج۳، ص۳۰۷ و ابن حبان، صحیح،‌ ج۱۴، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref>. هر که با او هم‌نشین می‌شد، خواسته‌ای نداشت؛ مگر اینکه برآورده می‌شد. بخشش‌هایش پایان نداشت و [[مسلمان]] و غیر [[مسلمان]]، همه از مرحمت‌هایش بهره‌مند می‌شدند. حماد بن سلمه از انس بن مالک - خادم آن [[حضرت]] - [[نقل]] کرده است که روزی مردی از آن [[حضرت]] گوسفندانش را خواست و [[حضرت]] هم تمام آنها را به او بخشید. پس وی میان قومش رفت و گفت: "ای [[مردم]]، [[اسلام]] بیاورید، به [[خدا]] که [[محمد]]{{صل}} عطا می‌کند به حدی که از [[فقر]] نمی‌ترسد"<ref>صحیح مسلم، ج ۷، ص ۷۴؛ امتاع الاسماع، ج ۲، ص ۲۱۰؛ مسند احمد، ج ۳، ص ۱۰۸ و البیهقی، السنن الکبری، ج۷، ص۱۹.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۸.</ref>.
*[[نقل]] شده است، روزی زنی، [[لباس]] یا عبایی را که به دست خود دوخته و بر آن حاشیه زده و آن را تزیین کرده بود، به آن [[حضرت]] تقدیم کرد. پس آن [[حضرت]] عبا را گرفت؛ در حالی که برای پوشش خود به شدت بدان [[نیاز]] داشت. در این هنگام، مردی از [[اصحاب]]، جلو آمد و گفت: "چه [[لباس]] [[زیبایی]]؛ آن را به من می‌دهید تا بپوشم؟" [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: "بله"؛ و آن [[حضرت]]، [[لباس]] را مرتب کرد و آن را به آن مرد بخشید...<ref>صحیح بخاری، ص ۸۲ و تاریخ مدینه دمشق، ص ۳۳.</ref>.‌ [[ابن شهاب]] نیز [[نقل]] کرده است که آن [[حضرت]] پس از [[فتح مکه]]، همراه تازه‌مسلمانان [[مکه]] برای [[جنگ]] به [[حنین]] رفتند. در این [[جنگ]]، قوای [[اسلام]] پیروز شد؛ پس، آن [[حضرت]] به صفوان بن [[امیه]]، [[دشمن]] سرسخت و به ظاهر [[مسلمان]] خود، صد رأس دام بخشید و سپس صد رأس دیگر هم به وی عطا کرد<ref>صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۰۸؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، ج ۲، ص ۲۴۲؛ الطبقات الکبری، ج ۲، ص ۱۱۶ و محمد بن جریر واقدی، المغازی، ج ۳، ص ۹۴۶.</ref>؛ ابن شهاب از [[سعید بن مسیب]] و او از صفوان [[نقل]] کرده است که: "به [[خدا]]! [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به من عطا کرد، در حالی که منفورترین [[مردم]] نزد من بود؛ پس آن [[قدر]] به من عطا کرد تا اینکه محبوب‌ترین [[مردم]] نزد من شد"<ref>امتاع الاسماع، ص ۲۱۱؛ مسند احمد، ج ۳، ص ۴۰۱؛ صحیح مسلم، ج ۷، ص ۷۵ و الطبرانی، المعجم الکبیر، ج۸، ص۵۱.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۹.</ref>.
*سائلی نزد [[رسول خدا]]{{صل}} نمی‌آمد، مگر اینکه ایشان چیزی به او عطا می‌کرد<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۶۵ ش، ج ۴، ص ۵۵ - ۵۶؛ صحیح ابن حبان، ج ۱۱، ص ۱۶۷ و عبداللّه بن بهرام الدارمی، سنن، ج ۱، ص ۳۴.</ref>. آن [[حضرت]] هر چه داشت، می‌بخشید و اگر چیزی نداشت که [[انفاق]] کند، به سائل می‌فرمود: [[خدا]] به تو عطا کند!"<ref>الکافی، ج ۴، ص ۱۵ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۱، ص ۴۱۸.</ref> [[روایت]] شده است که [[رسول خدا]]{{صل}} تنها در [[غزوه]] [[هوازن]]، حدود پنج میلیون درهم بخشید؛ غنایمی که شش هزار [[اسیر]]، ۲۴ هزار نفر شتر، چهارصد هزار رأس گوسفند و چهار هزار اوقیه نقره بود و [[پیامبر]]{{صل}} همه آنها را بخشید<ref>ماوردی، اعلام النبوه، ص ۲۳۱.</ref> و سپس فرمود: "آن‌قدر شتر و گوسفند به شما دادم که چیزی از آن برای من نماند. آیا چیزی از من خواستید و من [[بخل]] ورزیدم؟ به [[خدا]] قسم! من [[بخیل]] و ترسو و [[کذاب]] نیستم"<ref>تاریخ مدینه دمشق، ص ۳۱ و صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد، ج ۷، ص ۵۳.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۹.</ref>.
*از [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[انفاق]] آن [[حضرت]] پرسیده شد؛ فرمود: "روزی نزد آن [[حضرت]] یک اوقیه (=هفت مثقال) طلا بود و آن [[حضرت]] از اینکه ذره‌ای از این طلا نزدش بماند، به‌شدت کراهت داشت. پس شبانه، همه آنها را [[صدقه]] داد و چون صبح شد، چیزی نداشت تا به سائلی که نزدش آمد، بدهد"<ref>الکافی، ج ۵، ص ۶۷ - ۶۸ و سید هاشم بحرانی، حلیة الابرار، ص ۲۹۰.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۷۰.</ref>.
*[[رسول خدا]]{{صل}} به‌شدت، مشتاق و شیفته [[بخشش]] بود؛ به حدی که [[خداوند]] با [[نزول]] [[آیه]] ۲۹ [[اسراء]]، ایشان را از [[افراط]] در [[بخشش]]، منع و آن [[حضرت]] را موظف کرد، در بخشش‌های خود میانه رو باشد. درباره [[شأن نزول]] این [[آیه]] [[روایت]] شده است که روزی زنی پسرش را نزد [[رسول خدا]]{{صل}} فرستاد و گفت: "نزد [[رسول خدا]]{{صل}} برو و از او [[کمک]] بخواه؛ اگر گفت چیزی نزدم نیست، بگو پیراهنت را به من بده!" آن پسر آمد و چنین کرد. پس آن [[حضرت]]، لباسش را از تن در آورد و به او داد و چون [[لباس]] نداشت، نتوانست برای [[نماز]] به [[مسجد]] برود؛ سپس این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|وَلَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا}}<ref>«و (هنگام بخشش) نه دست خود را فرو بند  و نه یکسره بگشای که نکوهیده دریغ خورده فرو مانی» سوره اسراء، آیه ۲۹.</ref>.<ref>زمخشری، الکشاف، ج ۲، ص ۶۶۲ و فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۳۴ - ۶۳۵.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۷۰.</ref>.
*[[رسول خدا]]{{صل}} [[بخشنده]] و بزرگ هر [[قوم]] و طایفه‌ای را بزرگ می‌شمرد<ref>ابوحاتم تمیمی، السیرة النبویه و اخبار الخلفاء، ج ۱، ص ۴۱۳.</ref> و دیگران را نیز بدین کار سفارش می‌کرد و می‌فرمود: {{متن حدیث|‌ إِذَا أَتَاكُمْ‌ كَرِيمُ‌ قَوْمٍ‌ فَأَكْرِمُوهُ}}<ref>الکافی، ج ۲، ص ۶۵۹؛ مکارم الاخلاق، ص ۲۴؛ علی بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار، ص ۱۷۶ و محمد بن محمد کوفی، الجعفریات، ص ۱۶۸.</ref> و در [[حدیثی]] دیگر فرمود: "هرگاه بخشنده‌ای نزدتان آمد، به او [[احترام]] کنید، اگر چه مخالفتان باشد"<ref>{{متن حدیث| إِذَا أَتَاكُمْ كَرِيمُ قَوْمٍ فَأَكْرِمُوهُ وَ إِنْ‌ خَالَفَكُمْ‌}}؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۱۳۲ و ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۴۸.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۷۰.</ref>.


==انفاق در [[قرآن]]==
انفاق در کتب لغت به دو معنا به کار رفته است: بریدن از چیزی و در معنای دیگر، [[چشم‌پوشی]] از چیزی<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۰، ص ۳۵۸.</ref><ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.


==گستره انفاق==
[[جود]] و [[بخشش مال]] به دیگران، از صفات بسیار پسندیده‌ای است که در همه [[ادیان آسمانی]] و مکاتب [[اخلاقی]]، ستوده و از آن با [[تجلیل]] فراوان یاد شده است. این صفت [[نیکو]] نمایانگر [[حس]] هم‌دردی با [[مستمندان]] و محرومان [[جامعه]] و [[احساس]] مسئولیتی است که شخص در مقابل [[خدا]] و [[مردم]] دارد<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.


==اهمیت و منزلت انفاق==
[[بخشش]] و انفاق علاوه بر اینکه فضیلتی [[اخلاقی]] محسوب می‌شود، به پر کردن شکاف طبقاتی [[اجتماع]] ایجاد شده نیز کمک می‌کند<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۱۶۷.</ref>.
=== معنای اصطلاحی ===
== انفاق در قرآن ==
=== آیه انفاق ===


==آثار و برکات انفاق==
== گستره انفاق ==


==شرایط و آداب انفاق==
== اهمیت و [[منزلت]] انفاق ==


==مصارف انفاق==
== آثار و [[برکات]] انفاق ==


==موانع انفاق==
== شرایط و [[آداب]] انفاق ==


==پیامدهای ترک انفاق==
== مصارف انفاق ==


==[[انفاق اهل بیت]]{{عم}} در [[راه خدا]]==
== موانع انفاق ==


==انفاق یکی از اسباب [[رستگاری]]==
== پیامدهای ترک انفاق ==


==منابع==
== [[انفاق در سیره نبوی]] ==
* [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳''']]
== [[انفاق در سیره اهل بیت]] ==
* [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[حسین احمدی|احمدی، حسین]]، [[سعید بندعلی|بندعلی، سعید]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴''']]


==پانویس==
== انفاق یکی از اسباب [[رستگاری]] ==
{{یادآوری پانویس}}
== انفاق در فرهنگ قرآن ==
{{پانویس2}}
انفاق و مشتقات آن، مجموعاً ۷۲ بار در [[قرآن کریم]] ذکر شده است: دو بار با لفظ {{متن قرآن|أَنْفِقُ}}، یک بار با لفظ: {{متن قرآن|أَنْفَقْتُ}}، چهار بار با لفظ: {{متن قرآن|أَنْفَقْتُمْ}}، یازده بار با لفظ: {{متن قرآن|أَنْفِقُوا}}، نُه بار با لفظ: {{متن قرآن|تُنْفِقُوا}}، هفت بار با لفظ: {{متن قرآن|يُنْفِقُ}}، و یک بار با لفظ: {{متن قرآن|يُنْفِقُوا}}، بیست بار با لفظ: {{متن قرآن|يُنْفِقُونَ}}، دو بار با لفظ: {{متن قرآن|تُنْفِقُونَ}}، دو بار با لفظ: {{متن قرآن|يُنْفِقُونَهَا}}، نُه بار با لفظ: {{متن قرآن|أَنْفِقُوا}}، دو بار با لفظ: {{متن قرآن|نَفَقَةٍ}}، یک بار با لفظ: {{متن قرآن|نَفَقَاتُهُمْ}} و یک بار با لفظ: {{متن قرآن|الْإِنْفَاقِ}}. ما در این جا [[آیات]] انفاق را در ضمن شش آیه‌ای که با لفظ: {{متن قرآن|يُنْفِقُ}} در پنج [[سوره]] آمده، بررسی خواهیم کرد. از این پنج سوره، چهار [[سوره بقره]]، [[توبه]]، [[مائده]] و [[طلاق]]، [[مدنی]]، و [[سوره نحل]]، مکی است. لذا در ابتدا، آیات مذکور را تنظیم، و بعد از آن، به تحقیق در معنای انفاق مبادرت می‌نماییم، و سپس با تحقیق در کتب [[تفسیر]] [[علمای شیعه]] و [[اهل تسنن]]، به بررسی [[تفسیری]] و تفسیر [[روایی]] این واژه پرداخته و سرانجام هم با [[فضل]] و [[عنایات]] خاص [[الهی]] به [[تدبر]] در آیات مربوط به آن می‌پردازیم.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۲۱۵.</ref>


[[رده:مدخل‌های درجه دو دانشنامه]]
== در معنای انفاق ==
[[رده:الهام]]
راغب، در مفردات فرموده: انفاق گاهی در خصوص [[مال]] و در غیر آن است و گاهی [[واجب]] است و [[مستحب]]. قال تعالی: {{متن قرآن|وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ}}<ref>«و در راه خداوند هزینه کنید» سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref>، {{متن قرآن|أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ}}<ref>«از آنچه روزی شما کرده‌ایم، هزینه کنید» سوره بقره، آیه ۲۵۴.</ref>، و قال تعالی: {{متن قرآن|لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ}}<ref>«هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید و هر چیزی ببخشید بی‌گمان خداوند آن را می‌داند» سوره آل عمران، آیه ۹۲.</ref>، و {{متن قرآن|وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ}}<ref>«و هر چیزی را هزینه کنید او جایگزین آن را می‌دهد» سوره سبأ، آیه ۳۹.</ref>، {{متن قرآن|لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ}}<ref>«و در میان شما آنکه پیش از پیروزی (مکّه)، هزینه و جنگ کرده است (با کسان دیگر) برابر نیست» سوره حدید، آیه ۱۰.</ref> الی غیر ذلک از [[آیات]]، و قوله: {{متن قرآن|قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَائِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ}}<ref>«بگو: اگر شما گنجینه‌های بخشایش پروردگارم را می‌داشتید باز از ترس از دست رفتن دارایی تنگ‌چشمی پیشه می‌کردید و آدمی تنگ‌چشم است» سوره اسراء، آیه ۱۰۰.</ref>؛ یعنی برای [[ترس]] از [[نیازمند]] شدن. گفته می‌شود: {{عربی|انفق فلان}}، {{عربی|اذا نفق ماله فافتقر}}. پس انفاق در این جا مانند املاق، به معنای [[فقیر]] شدن است در قوله: {{متن قرآن|وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ}}<ref>«و فرزندانتان را از ترس ناداری مکشید» سوره اسراء، آیه ۳۱.</ref>، و [[نفقه]]، اسم است برای آنچه انفاق می‌گردد. قال تعالی: {{متن قرآن|وَمَا أَنْفَقْتُمْ}}<ref>«و هر دهشی بکنید و هر نذری بجای آورید خداوند آن را می‌داند» سوره بقره، آیه ۲۷۰.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً}}<ref>«و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند» سوره توبه، آیه ۱۲۱.</ref><ref>مفردات، ص۵۲۳ -۵۲۴.</ref>.
 
فخرالدین در مجمع‌البحرین فی قوله تعالی: {{متن قرآن|إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ}}<ref>«باز از ترس از دست رفتن دارایی تنگ‌چشمی پیشه می‌کردید» سوره اسراء، آیه ۱۰۰.</ref>، فرموده: گفته‌اند: یعنی {{عربی|خشیة الفقر و الفاقة}} (ترس از فقیر شدن و [[تنگدستی]]). انفق الرجل، در زمانی است که فقیر گردد و مالش از دست برود، و قوله: {{متن قرآن|وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ}}<ref>«و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۳.</ref>؛ یعنی [[تزکیه]] می‌کنند و [[صدقه]] می‌دهند، و قوله: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً}}<ref>«آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.</ref>، از [[ابن‌عباس]] [[روایت]] شده که این [[آیه]] درباره [[علی]] {{ع}} نازل گردیده است؛ او را چهار [[درهم]] بود که درهمی را در شب، و درهمی را در [[روز]]، و درهمی را نهانی، و درهمی را آشکارا صدقه داد، و قوله: {{متن قرآن|إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ}}<ref>«چون منافقان نزد تو می‌آیند» سوره منافقون، آیه ۱.</ref>، جمع [[منافق]] است و منافق کسی می‌باشد که [[کفر]] خود را مخفی کند، و در [[حدیث]] آمده است که منافق کسی است که [[تظاهر]] به [[ایمان]] و به [[اسلام]] نماید<ref>مجمع البحرین، ص۴۱۱.</ref>.
 
در [[فرهنگ]] لغات آمده: انفاق، [[خرج]] کردن و دادن [[مال]]، [[درویش]] شدن، خرج کردن بر کسی و [[نفقه]] دادن به او، و رایج شدن بازار کالا<ref>ملخص المنجد و منتهی الارب، ص۱۷۵.</ref>.
 
== [[اخلاص]] در [[انفاق]] ==
[[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} [[بیمار]] شده بودند. [[رسول خدا]] {{صل}} برای [[عیادت]] آنها به [[خانه زهرا]] {{س}} رفت و به علی {{ع}} و زهرا {{س}} فرمود: اگر برای شفای این عزیزان، [[نذری]] کنید، مناسب است. علی و [[فاطمه]] [[نذر]] کردند وقتی عزیزانشان بهبود یافتند، سه [[روز]] [[روزه]] بگیرند. [[خداوند]] نذر آنان را پذیرفت و امام حسن و امام حسین {{عم}} [[سلامتی]] خود را بازیافتند. آنان سه روز روزه گرفتند. امام حسن و امام حسین {{عم}} و [[فضه]] ([[خادم]] آنان) هم روزه گرفتند. روز اول، موقع [[افطار]]، مسکینی در [[خانه]] را کوبید و کمک‌طلبید. علی {{ع}} قرص نانش را تقدیم او نمود. فاطمه {{س}}، امام حسن، امام حسین {{ع}} و فضه نیز نانشان را به او تقدیم کردند. همگی با آب افطار کردند. روز دوم، هنگام افطار، [[یتیمی]] در خانه را کوبید و کمک‌طلبید. همه آنان قرص نان خود را به او دادند و با آب افطار کردند. روز سوم، موقع افطار اسیری در خانه را کوبید. باز هم آنان هر پنج قرص نان را به [[اسیر]] دادند و با آب افطار کردند<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۵۴؛ مناقب، ج۳، ص۴۲۶.</ref>.
 
اخلاص عمل آنان در انفاق، [[سبب نزول]] [[آیات الهی]] شد<ref>الارشاد، ص۱۶۴؛ اسدالغابة، ج۵، ص۵۳۰.</ref>:
آنان به نذر خود [[وفا]] می‌کنند و از آن روز که [[شر]] و عذابش گسترده است ([[قیامت]]) می‌ترسند و غذای خود را با وجود نیاز به آن، به [[مسکین]]، [[یتیم]] و اسیر می‌دهند. (می گویند) ما شما را برای [[خدا]] [[اطعام]] می‌کنیم و هیچ [[پاداش]] و سپاسی از شما نمی‌خواهیم<ref>{{متن قرآن|يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا}} «به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است * و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * (با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۷-۹.</ref><ref>[[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|مادران چهارده معصوم]] ص ۱۱۴.</ref>.
 
== جستارهای وابسته ==
{{مدخل وابسته}}
* [[سخاوت]]
* [[خیر]]
* [[جهاد مالی]]
{{پایان مدخل وابسته}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[حسین علی یوسف‌زاده|یوسف‌زاده، حسین علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم''']]
# [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[حسین احمدی|احمدی، حسین]]، [[سعید بندعلی|بندعلی، سعید]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم''']]
# [[پرونده:152259.jpg|22px]] [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|'''فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم''']]
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]
# [[پرونده:1100662.jpg|22px]] [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|'''فرهنگ مطهر''']]
# [[پرونده:1100560.jpg|22px]] [[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ قرآن''']]
# [[پرونده:IM009705.jpg|22px]] [[حیدر مظفری ورسی|مظفری ورسی، حیدر]]، [[مادران چهارده معصوم (کتاب)|'''مادران چهارده معصوم''']]
{{پایان منابع}}
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
{{فضایل اخلاقی}}
{{ارزش‌های اجتماعی}}
 
[[رده:فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]
[[رده:فضایل اخلاقی]]
[[رده:مدخل اخلاقی نهج البلاغه]]
[[رده:عبادت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۱

انفاق از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: انفاق در قرآن - انفاق در علوم قرآنی - انفاق در حدیث - انفاق در نهج البلاغه - انفاق در معارف و سیره نبوی - انفاق در معارف دعا و زیارات - انفاق در معارف و سیره سجادی - انفاق در معارف و سیره رضوی - انفاق در معارف و سیره معصوم - انفاق در فقه اسلامی - انفاق در جامعه‌شناسی اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

انفاق به معنای بخشیدن مال یا چیزی دیگر در راه خداست[۱]. در اصطلاح دینی، یعنی کمک مالی به محرومان و نیازمندان. انفاق یا واجب است، مثل پرداخت زکات واجب یا دادن خرجی همسر و خانواده از سوی پدر، یا مستحب است، مثل صدقه و کمک به نیازمندان و فقرای جامعه[۲].

انفاق که نشان‌دهنده ایمان به خدا و قیامت و علاقه به همنوع و رهایی انسان از وابستگی به اموال خویش است، از بهترین کارهاست و پاداش فراوان دارد. خداوند، انفاق‌کنندگان را دوست دارد و در آیات قرآن مکرّر به آن فرمان داده و آن را در کنار ایمان به خدا و قیامت مطرح کرده است[۳] و به انفاق‌کنندگان وعده داده که آن را جایگزین کند و در قیامت هم پاداش فراوان دهد. انفاق، برنامه‌ای مردمی برای مبارزه با فقر و تأمین زندگی فقیران است. نفقه نیز به معنای هزینه و مخارج است و انفاق به معنای پرداخت خرج[۴].

معناشناسی انفاق

معنای لغوی

این واژه از ریشه "ن ـ ف ـ ق" به معنای کم شدن، نابود شدن، هزینه کردن، مخفی کردن و پوشاندن است[۵] در کاربرد رایج قرآن کریم و متون دینی، انفاق اصطلاحاً به اعطای مال یا چیزی دیگر در راه خدا به فقیران و دیگر راههای مورد نیاز گفته می‌شود[۶] به نوشته راغب[۷]انفاق از آن رو به بخشیدن مال اطلاق می‌شود که با بخشش، به ظاهر مال فنا و زوال می‌یابد. به نظر برخی واژه‌شناسان[۸]انفاق با "اعطا" ازآن جهت متفاوت است که در انفاق همواره مالکیت شیء انفاق شده منتقل می‌شود؛ ولی در اعطا لزوماً چنین نیست، ازاین‌رو اسناد انفاق را به خداوند مجازی و آن را در آیه ﴿وَقَالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ يَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ يُنفِقُ كَيْفَ يَشَاء وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا وَأَلْقَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَارًا لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ﴾[۹] به معنای رساندن رزق به بندگان دانسته‌اند[۱۰].

انفاق در کتب لغت به دو معنا به کار رفته است: بریدن از چیزی و در معنای دیگر، چشم‌پوشی از چیزی[۱۱][۱۲].

جود و بخشش مال به دیگران، از صفات بسیار پسندیده‌ای است که در همه ادیان آسمانی و مکاتب اخلاقی، ستوده و از آن با تجلیل فراوان یاد شده است. این صفت نیکو نمایانگر حس هم‌دردی با مستمندان و محرومان جامعه و احساس مسئولیتی است که شخص در مقابل خدا و مردم دارد[۱۳].

بخشش و انفاق علاوه بر اینکه فضیلتی اخلاقی محسوب می‌شود، به پر کردن شکاف طبقاتی اجتماع ایجاد شده نیز کمک می‌کند[۱۴].

معنای اصطلاحی

انفاق در قرآن

آیه انفاق

گستره انفاق

اهمیت و منزلت انفاق

آثار و برکات انفاق

شرایط و آداب انفاق

مصارف انفاق

موانع انفاق

پیامدهای ترک انفاق

انفاق در سیره نبوی

انفاق در سیره اهل بیت

انفاق یکی از اسباب رستگاری

انفاق در فرهنگ قرآن

انفاق و مشتقات آن، مجموعاً ۷۲ بار در قرآن کریم ذکر شده است: دو بار با لفظ ﴿أَنْفِقُ﴾، یک بار با لفظ: ﴿أَنْفَقْتُ﴾، چهار بار با لفظ: ﴿أَنْفَقْتُمْ﴾، یازده بار با لفظ: ﴿أَنْفِقُوا﴾، نُه بار با لفظ: ﴿تُنْفِقُوا﴾، هفت بار با لفظ: ﴿يُنْفِقُ﴾، و یک بار با لفظ: ﴿يُنْفِقُوا﴾، بیست بار با لفظ: ﴿يُنْفِقُونَ﴾، دو بار با لفظ: ﴿تُنْفِقُونَ﴾، دو بار با لفظ: ﴿يُنْفِقُونَهَا﴾، نُه بار با لفظ: ﴿أَنْفِقُوا﴾، دو بار با لفظ: ﴿نَفَقَةٍ﴾، یک بار با لفظ: ﴿نَفَقَاتُهُمْ﴾ و یک بار با لفظ: ﴿الْإِنْفَاقِ﴾. ما در این جا آیات انفاق را در ضمن شش آیه‌ای که با لفظ: ﴿يُنْفِقُ﴾ در پنج سوره آمده، بررسی خواهیم کرد. از این پنج سوره، چهار سوره بقره، توبه، مائده و طلاق، مدنی، و سوره نحل، مکی است. لذا در ابتدا، آیات مذکور را تنظیم، و بعد از آن، به تحقیق در معنای انفاق مبادرت می‌نماییم، و سپس با تحقیق در کتب تفسیر علمای شیعه و اهل تسنن، به بررسی تفسیری و تفسیر روایی این واژه پرداخته و سرانجام هم با فضل و عنایات خاص الهی به تدبر در آیات مربوط به آن می‌پردازیم.[۱۵]

در معنای انفاق

راغب، در مفردات فرموده: انفاق گاهی در خصوص مال و در غیر آن است و گاهی واجب است و مستحب. قال تعالی: ﴿وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ﴾[۱۶]، ﴿أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاكُمْ﴾[۱۷]، و قال تعالی: ﴿لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ﴾[۱۸]، و ﴿وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ﴾[۱۹]، ﴿لَا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ﴾[۲۰] الی غیر ذلک از آیات، و قوله: ﴿قُلْ لَوْ أَنْتُمْ تَمْلِكُونَ خَزَائِنَ رَحْمَةِ رَبِّي إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ﴾[۲۱]؛ یعنی برای ترس از نیازمند شدن. گفته می‌شود: انفق فلان، اذا نفق ماله فافتقر. پس انفاق در این جا مانند املاق، به معنای فقیر شدن است در قوله: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ﴾[۲۲]، و نفقه، اسم است برای آنچه انفاق می‌گردد. قال تعالی: ﴿وَمَا أَنْفَقْتُمْ﴾[۲۳]، ﴿وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً﴾[۲۴][۲۵].

فخرالدین در مجمع‌البحرین فی قوله تعالی: ﴿إِذًا لَأَمْسَكْتُمْ خَشْيَةَ الْإِنْفَاقِ﴾[۲۶]، فرموده: گفته‌اند: یعنی خشیة الفقر و الفاقة (ترس از فقیر شدن و تنگدستی). انفق الرجل، در زمانی است که فقیر گردد و مالش از دست برود، و قوله: ﴿وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[۲۷]؛ یعنی تزکیه می‌کنند و صدقه می‌دهند، و قوله: ﴿الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً﴾[۲۸]، از ابن‌عباس روایت شده که این آیه درباره علی (ع) نازل گردیده است؛ او را چهار درهم بود که درهمی را در شب، و درهمی را در روز، و درهمی را نهانی، و درهمی را آشکارا صدقه داد، و قوله: ﴿إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ﴾[۲۹]، جمع منافق است و منافق کسی می‌باشد که کفر خود را مخفی کند، و در حدیث آمده است که منافق کسی است که تظاهر به ایمان و به اسلام نماید[۳۰].

در فرهنگ لغات آمده: انفاق، خرج کردن و دادن مال، درویش شدن، خرج کردن بر کسی و نفقه دادن به او، و رایج شدن بازار کالا[۳۱].

اخلاص در انفاق

امام حسن و امام حسین (ع) بیمار شده بودند. رسول خدا (ص) برای عیادت آنها به خانه زهرا (س) رفت و به علی (ع) و زهرا (س) فرمود: اگر برای شفای این عزیزان، نذری کنید، مناسب است. علی و فاطمه نذر کردند وقتی عزیزانشان بهبود یافتند، سه روز روزه بگیرند. خداوند نذر آنان را پذیرفت و امام حسن و امام حسین (ع) سلامتی خود را بازیافتند. آنان سه روز روزه گرفتند. امام حسن و امام حسین (ع) و فضه (خادم آنان) هم روزه گرفتند. روز اول، موقع افطار، مسکینی در خانه را کوبید و کمک‌طلبید. علی (ع) قرص نانش را تقدیم او نمود. فاطمه (س)، امام حسن، امام حسین (ع) و فضه نیز نانشان را به او تقدیم کردند. همگی با آب افطار کردند. روز دوم، هنگام افطار، یتیمی در خانه را کوبید و کمک‌طلبید. همه آنان قرص نان خود را به او دادند و با آب افطار کردند. روز سوم، موقع افطار اسیری در خانه را کوبید. باز هم آنان هر پنج قرص نان را به اسیر دادند و با آب افطار کردند[۳۲].

اخلاص عمل آنان در انفاق، سبب نزول آیات الهی شد[۳۳]: آنان به نذر خود وفا می‌کنند و از آن روز که شر و عذابش گسترده است (قیامت) می‌ترسند و غذای خود را با وجود نیاز به آن، به مسکین، یتیم و اسیر می‌دهند. (می گویند) ما شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم[۳۴][۳۵].

جستارهای وابسته

منابع

  1. یوسف‌زاده، حسین علی، دائرةالمعارف قرآن کریم
  2. احمدی، حسین، بندعلی، سعید، دائرةالمعارف قرآن کریم
  3. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
  4. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
  5. زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر
  6. امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن
  7. مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم

پانویس

  1. ↑ احمدی، حسین، بندعلی، سعید؛ دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۴، ص۵۵۷ -۵۷۷.
  2. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۵.
  3. ↑ ابراهیم، آیه ۳۱، بقره آیه ۳ و ۲۶۱ و ۲۷۴.
  4. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۵.
  5. ↑ لسان‌العرب، ج۱۴، ص۲۴۲؛ القاموس المحیط، ج ۲، ص ۱۲۲۷؛ مقاییس اللغه، ج ۵، ص ۴۵۴، «نفق».
  6. ↑ التعریفات، ج ۱، ص ۵۳؛ التوقیف، ج ۱، ص ۱۰۰؛ فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱، ص ۳۲۳.
  7. ↑ مفردات، ص ۸۱۹، «نفق».
  8. ↑ الفروق اللغویه، ص ۸۲ ـ ۸۳.
  9. ↑ و یهودیان گفتند که دست خداوند بسته است، دستشان بسته باد و بر آنچه گفته‌اند لعنت بر ایشان باد بلکه دست‌های او باز است و هرگونه بخواهد می‌بخشد و بی‌گمان آنچه به سوی تو از سوی پروردگارت فرو فرستاده شده است بر سرکشی و کفر بسیاری از آنان می‌افزاید؛ و میان آنان تا رستخیز دشمنی و کینه‌جویی افکندیم؛ هر بار که آتشی را برای جنگ بر افروختند خداوند آن را خاموش گردانید؛ و در زمین به تباهی می‌کوشند و خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد؛ سوره مائده، آیه: ۶۴.
  10. ↑ تفسیر قرطبی، ج ۶، ص ۱۵۵.
  11. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۰، ص ۳۵۸.
  12. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۶۷.
  13. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۶۷.
  14. ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم، ص ۱۶۷.
  15. ↑ امامی، عبدالنبی، فرهنگ قرآن ج۱، ص ۲۱۵.
  16. ↑ «و در راه خداوند هزینه کنید» سوره بقره، آیه ۱۹۵.
  17. ↑ «از آنچه روزی شما کرده‌ایم، هزینه کنید» سوره بقره، آیه ۲۵۴.
  18. ↑ «هرگز به نیکی دست نخواهید یافت مگر از آنچه دوست دارید (به دیگران) ببخشید و هر چیزی ببخشید بی‌گمان خداوند آن را می‌داند» سوره آل عمران، آیه ۹۲.
  19. ↑ «و هر چیزی را هزینه کنید او جایگزین آن را می‌دهد» سوره سبأ، آیه ۳۹.
  20. ↑ «و در میان شما آنکه پیش از پیروزی (مکّه)، هزینه و جنگ کرده است (با کسان دیگر) برابر نیست» سوره حدید، آیه ۱۰.
  21. ↑ «بگو: اگر شما گنجینه‌های بخشایش پروردگارم را می‌داشتید باز از ترس از دست رفتن دارایی تنگ‌چشمی پیشه می‌کردید و آدمی تنگ‌چشم است» سوره اسراء، آیه ۱۰۰.
  22. ↑ «و فرزندانتان را از ترس ناداری مکشید» سوره اسراء، آیه ۳۱.
  23. ↑ «و هر دهشی بکنید و هر نذری بجای آورید خداوند آن را می‌داند» سوره بقره، آیه ۲۷۰.
  24. ↑ «و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند» سوره توبه، آیه ۱۲۱.
  25. ↑ مفردات، ص۵۲۳ -۵۲۴.
  26. ↑ «باز از ترس از دست رفتن دارایی تنگ‌چشمی پیشه می‌کردید» سوره اسراء، آیه ۱۰۰.
  27. ↑ «و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۳.
  28. ↑ «آنان که دارایی‌های خود را در شب و روز پنهان و آشکار می‌بخشند» سوره بقره، آیه ۲۷۴.
  29. ↑ «چون منافقان نزد تو می‌آیند» سوره منافقون، آیه ۱.
  30. ↑ مجمع البحرین، ص۴۱۱.
  31. ↑ ملخص المنجد و منتهی الارب، ص۱۷۵.
  32. ↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۵۴؛ مناقب، ج۳، ص۴۲۶.
  33. ↑ الارشاد، ص۱۶۴؛ اسدالغابة، ج۵، ص۵۳۰.
  34. ↑ ﴿يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾ «به پیمان خود وفا می‌کنند و از روزی می‌هراسند که شرّ آن همه‌گیر است * و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * (با خود می‌گویند:) شما را تنها برای خشنودی خداوند خوراک می‌دهیم، نه پاداشی از شما خواهانیم و نه سپاسی» سوره انسان، آیه ۷-۹.
  35. ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص ۱۱۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=انفاق&oldid=1323824»