نواب چهارگانه امام مهدی چه کسانی بودند؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'مهدویت]]. {{پایان}} {{پایان}} == پانویس == {{پانویس}}' به 'مهدویت]]. {{پایان منبع جامع}} == پانویس == {{پانویس}}') |
جز (جایگزینی متن - 'حجت الاسلام و المسلمین' به 'حجت الاسلام و المسلمین') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
| تصویر = 13681056.jpg | | تصویر = 13681056.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = سید جعفر موسوی‌نسب | | پاسخ‌دهنده = سید جعفر موسوی‌نسب | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[سید جعفر موسوی‌نسب]]'''، در کتاب ''«[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«[[حضرت]] [[امام مهدی|ولی عصر]]{{ع}} در دوران [[غیبت]] صغرای خود چهار سفیر و [[نایب]] داشتند که به زندگانی هر چهار نفر اشاره کوتاهی می‌نماییم. | «[[حضرت]] [[امام مهدی|ولی عصر]]{{ع}} در دوران [[غیبت]] صغرای خود چهار سفیر و [[نایب]] داشتند که به زندگانی هر چهار نفر اشاره کوتاهی می‌نماییم. | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
| تصویر = Pic259.jpg | | تصویر = Pic259.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = عبدالمجید زهادت | | پاسخ‌دهنده = عبدالمجید زهادت | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عبدالمجید زهادت]]'''، در کتاب ''«[[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«در دوره [[غیبت صغرا]]، رابطۀ [[شیعیان]] با [[امام]] [[غائب]] به کلی قطع نشد؛ بلکه آن [[حضرت]]، چهار نفر از بزرگان و [[خواص]] [[شیعه]] را که همگی از [[عالمان]] و [[پارسایان]] بودند، [[نایب خاص]] خود قرار داد<ref>این چهار نفر را وکلای خاص، نواب اربعه و نیز سفرای اربعه می‌خوانند.</ref>. | «در دوره [[غیبت صغرا]]، رابطۀ [[شیعیان]] با [[امام]] [[غائب]] به کلی قطع نشد؛ بلکه آن [[حضرت]]، چهار نفر از بزرگان و [[خواص]] [[شیعه]] را که همگی از [[عالمان]] و [[پارسایان]] بودند، [[نایب خاص]] خود قرار داد<ref>این چهار نفر را وکلای خاص، نواب اربعه و نیز سفرای اربعه می‌خوانند.</ref>. | ||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
| تصویر = 136863.JPG | | تصویر = 136863.JPG | ||
| پاسخ‌دهنده = خدامراد سلیمیان | | پاسخ‌دهنده = خدامراد سلیمیان | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[پرسمان مهدویت (کتاب)|پرسمان مهدویت]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«در مدت [[غیبت صغرا]]، چهار سفیر یا [[نایب]] خاصّ، [[نامه‌ها]] و [[توقیعات]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را به [[مردم]] می‌رساندند و خود به [[زیارت]] ایشان نایل میشدند. این سفیران یا [[نواب چهارگانه]]، به ترتیب عبارتاند از: | «در مدت [[غیبت صغرا]]، چهار سفیر یا [[نایب]] خاصّ، [[نامه‌ها]] و [[توقیعات]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} را به [[مردم]] می‌رساندند و خود به [[زیارت]] ایشان نایل میشدند. این سفیران یا [[نواب چهارگانه]]، به ترتیب عبارتاند از: | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
| تصویر = 1368299.jpg | | تصویر = 1368299.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = علی رضا رجالی تهرانی | | پاسخ‌دهنده = علی رضا رجالی تهرانی | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[علی رضا رجالی تهرانی]]'''، در کتاب ''«[[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«اوضاع پر اختناق و عدم [[پذیرش مردم]] سبب شد که [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} از نظرها پنهان شود، و طبیعی است که [[امام]] در زمان [[غیبت صغری]] [[مردم]] را به حال خود وا نگذارد، لذا در این زمان به وسیله چهار سفیر مخصوص خود، با [[مسلمانان]] در حال تماس بود، و بسیاری از نیازمندی‌های [[مردم]] را از طریق [[نمایندگان]] خود، برطرف می‌نمود. مشخّصات آن سفیران و [[نایبان]] بدین شرح و قرار است: | «اوضاع پر اختناق و عدم [[پذیرش مردم]] سبب شد که [[امام مهدی|امام زمان]]{{ع}} از نظرها پنهان شود، و طبیعی است که [[امام]] در زمان [[غیبت صغری]] [[مردم]] را به حال خود وا نگذارد، لذا در این زمان به وسیله چهار سفیر مخصوص خود، با [[مسلمانان]] در حال تماس بود، و بسیاری از نیازمندی‌های [[مردم]] را از طریق [[نمایندگان]] خود، برطرف می‌نمود. مشخّصات آن سفیران و [[نایبان]] بدین شرح و قرار است: | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
| تصویر = 151974.jpg | | تصویر = 151974.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = سید نذیر حسنی | | پاسخ‌دهنده = سید نذیر حسنی | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[سید نذیر حسنی]]'''، در کتاب ''«[[مصلح کل ۱ (کتاب)|مصلح کل]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«یکی از حلقه‌های اصلی سلسله مباحث داستان [[تاریخی]] [[اندیشه]] [[مهدی موعود]]{{ع}} و [[مصلح کل]]، مسئله [[نیابت امام مهدی|نیابت]] است که بخش عمده‌ای از [[اندیشه]] [[مهدویت]] در طول زمان را به خود اختصاص داده است، به‌ویژه اینکه [[امام]]{{ع}} در یک حالت برزخی یعنی چیزی بین حضور و [[غیبت]] به سر می‌بردند. جدا از این، عده‌ای مریض [[دل]] از این [[موقعیت]] برای رسیدن به اهداف مادی خود استفاده می‌کردند و گاهی این سوءاستفاده برای به دست آوردن [[مال]] و [[اموال]] و گاهی برای کسب [[جایگاه]] [[اجتماعی]] به‌ویژه در قالب [[تظاهر]] به [[نیابت امام مهدی|نیابت امام]]{{ع}} بوده است. [[غیبت صغرا]] بنابر قول مشهور، از سال ۲۶۰ ه.ق تا ۳۲۹ ه.ق بود. یعنی حدود هفتاد سال به طول انجامیده است. این دوره با وقایع [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] بسیاری همراه بود که باعث شد نگاه‌ها متوجه [[نماینده]] [[اهل بیت]]{{عم}} شده و همانند گذشته و در زمان [[امامان]] دیگر که [[یاران]] و [[پیروان]] [[امامان]] به آنها مراجعه می‌کردند، با مراجعه به ایشان از سرچشمه‌های زلال [[دانش]] ایشان سیراب گردند. | «یکی از حلقه‌های اصلی سلسله مباحث داستان [[تاریخی]] [[اندیشه]] [[مهدی موعود]]{{ع}} و [[مصلح کل]]، مسئله [[نیابت امام مهدی|نیابت]] است که بخش عمده‌ای از [[اندیشه]] [[مهدویت]] در طول زمان را به خود اختصاص داده است، به‌ویژه اینکه [[امام]]{{ع}} در یک حالت برزخی یعنی چیزی بین حضور و [[غیبت]] به سر می‌بردند. جدا از این، عده‌ای مریض [[دل]] از این [[موقعیت]] برای رسیدن به اهداف مادی خود استفاده می‌کردند و گاهی این سوءاستفاده برای به دست آوردن [[مال]] و [[اموال]] و گاهی برای کسب [[جایگاه]] [[اجتماعی]] به‌ویژه در قالب [[تظاهر]] به [[نیابت امام مهدی|نیابت امام]]{{ع}} بوده است. [[غیبت صغرا]] بنابر قول مشهور، از سال ۲۶۰ ه.ق تا ۳۲۹ ه.ق بود. یعنی حدود هفتاد سال به طول انجامیده است. این دوره با وقایع [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] بسیاری همراه بود که باعث شد نگاه‌ها متوجه [[نماینده]] [[اهل بیت]]{{عم}} شده و همانند گذشته و در زمان [[امامان]] دیگر که [[یاران]] و [[پیروان]] [[امامان]] به آنها مراجعه می‌کردند، با مراجعه به ایشان از سرچشمه‌های زلال [[دانش]] ایشان سیراب گردند. | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۲۳: | ||
| تصویر = 151864.jpg | | تصویر = 151864.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = عباس رحیمی | | پاسخ‌دهنده = عباس رحیمی | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[عباس رحیمی]]'''، در کتاب ''«[[امید فردا (کتاب)|امید فردا]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
« چهار نفر بودند: | « چهار نفر بودند: | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
| تصویر = 11773.jpg | | تصویر = 11773.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = رسول رضوی | | پاسخ‌دهنده = رسول رضوی | ||
| پاسخ = | | پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[رسول رضوی]]'''، در کتاب ''«[[امام مهدی (کتاب)|امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«بعد از آغاز [[غیبت صغرا]]، [[امام مهدی]]{{ع}} افرادی [[امین]] و مورد [[اعتماد]] را با نام و نشانی خاص که بین [[شیعیان]] شناخته شده بودند، به عنوان [[نایب]] خویش در بین [[مردم]]، [[انتخاب]] کردند. این افراد، واسطه آن [[حضرت]] و [[شیعیان]] بودند و یکی بعد از دیگری، عهده‌دار [[منصب نیابت]] شدند. | «بعد از آغاز [[غیبت صغرا]]، [[امام مهدی]]{{ع}} افرادی [[امین]] و مورد [[اعتماد]] را با نام و نشانی خاص که بین [[شیعیان]] شناخته شده بودند، به عنوان [[نایب]] خویش در بین [[مردم]]، [[انتخاب]] کردند. این افراد، واسطه آن [[حضرت]] و [[شیعیان]] بودند و یکی بعد از دیگری، عهده‌دار [[منصب نیابت]] شدند. | ||
نسخهٔ ۵ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۱۴
| نواب چهارگانه امام مهدی چه کسانی بودند؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / عصر غیبت صغری / نیابت خاصه (سفیران امام مهدی) |
نواب چهارگانه امام مهدی(ع) چه کسانی بودند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
- نایبان خاص امام مهدی چه کسانی بودند؟
- سفیران خاص امام مهدی چه کسانی بودند؟
- نواب آن حضرت در زمان غیبت چند نفر و چه کسانی بودند؟
پاسخ نخست
آیت‌‌الله محمد جواد خراسانی، در کتاب «مهدی منتظر» در این‌باره گفته است:
- «نائب اول: ابو عمرو عثمان بن سعید العمری الأسدی: برای سه امام نیابت کرده: حضرت امام علی النقی(ع) و حضرت امام حسن عسکری(ع) و حضرت حجت(ع). نیابت او برای حضرت حجت(ع) از سال ۲۶۰ تا ۲۸۰ بود.
- نائب دوم: محمد بن عثمان العمری سر او محمد بن عثمان العمری بعد از وفات پدرش به نیابت حضرت انتخاب شد. از سال ۲۸۰ تا سال ۳۰۵ و او نیز از حضرت عسکری(ع) نیابت کرده.
- نائب سوم: ابو القاسم حسین بن روح نوبختی، ابو القاسم حسین بن روح نوبختی پس از وفات محمد بن عثمان به نیابت منصوب شد. از سال ۳۰۵ تا سال ۳۲۶.
- نائب چهارم: ابوالحسن علی بن محمد سمری، ابوالحسن علی بن محمد سمری. از سال ۳۲۶ بعد از وفات حسین بن روح به نیابت تعیین شد تا سال ۳۲۹ که در نیمه شعبان وفات کرد.
محل نیابت این چهار نفر بغداد و در بغداد مدفون گشته و مزارشان معروف است[۱]»[۲].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آیت الله امینی؛ |
|---|
|
آیت الله ابراهیم امینی، در کتاب «دادگستر جهان» در این‌باره گفته است:
«در عدد نواب اختلاف است. سید بن طاوس در کتاب "ربیع الشیعه" اسامی آنان را بدین قرار ذکر کرده: ابو هاشم داود بن القاسم، محمد بن علی بن بلال، عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، عمر الاهوازی، احمد بن اسحاق، ابو محمد الوجنای، ابراهیم بن مهزیار، محمد بن ابراهیم[۳]. شیخ طوسی وکلا را بدین اسامی معرفی نموده است: از بغداد، عمری و پسرش و حاجز و بلالی و عطار، از کوفه، عاصمی. از اهواز، محمد بن ابراهیم بن مهزیار. از قم، احمد بن اسحاق. از همدان، محمد بن صالح. از ری، شامی و اسدی. از آذربایجان، قاسم بن العلاء. از نیشابور، محمد بن شاذان[۴]
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«حضرت ولی عصر(ع) در دوران غیبت صغرای خود چهار سفیر و نایب داشتند که به زندگانی هر چهار نفر اشاره کوتاهی می‌نماییم. ۱. نایب اول: ابو عمرو عثمان بن سعید عمری: او انسانی مورد اعتماد همگان و به عنوان وکیل خاص امام هادی(ع) و بعد از شهادت امام هادی(ع) وکیل خاص امام عسکری(ع) مطرح بوده است[۷]. او در روایاتی از طرف امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) مورد تأیید و تمجید قرار گرفته است. امام هادی درباره او می‌فرمایند: عثمان بن سعید مورد اطمینان من و امین من است و آنچه به شما بگوید از ناحیه من می‌گوید[۸]. احمد بن اسحاق می‌گوید بعد از شهادت امام هادی نزد امام عسکری(ع) رفتم، فرمودند: عثمان بن سعید امین من است و وکیل من است و فرزندش وکیل فرزندم مهدی است[۹]. نقل شده است در مجلسی که عثمان بن سعید عمری همراه چهل تن از شیعیان امام عسکری(ع) بودند حضرت فرزند خود مهدی را به او نشان داد، و بر امامت و غیبت او تصریح کرد و درباره وکالت او فرمود هر آنچه عثمان بن سعید می‌گوید قبول کنید[۱۰]. عثمان بن سعید بعد از شهادت امام عسکری(ع) به تصریح آن حضرت و نصّ حضرت مهدی(ع) هنگام ورود قمی‌ها به سامرا به عنوان سفیر اوّل آن حضرت منصوب گردید و از آن موقع به انجام وظایف می‌پرداخت تا آنکه وقت وفاتش فرا رسید، فرزندش ابو جعفر محمد بن عثمان متولّی تجهیز او شد و در جانب غربی بغداد به خاک سپرده شد[۱۱]. ۲. نایب دوم: محمد بن عثمان: بعد از وفات عثمان بن سعید از ناحیه مقدسه نامه‌ای صادر شد و حضرت در آن نامه با تسلیت به فرزندش محمّد او را به وکالت ناحیه مقدّس منصوب کرد[۱۲]. شیخ طوسی درباره او می‌گوید محمد بن عثمان و پدرش هر دو وکیل صاحب الزمان بوده‌اند و نزد آن حضرت دارای مقام بزرگی بوده‌اند[۱۳]. یعقوب ابن اسحاق می‌گوید به وسیله محمد بن عثمان نامه‌ای خدمت امام زمان(ع) فرستادم و از بعضی مشکلات دینی سؤال نمودم، جواب نامه با دستخط مبارک امام واصل شد و ضمن آن نوشته بود محمد بن عثمان عمری موثّق می‌باشد و نامه‌هایش نامه‌های من است[۱۴]. و بالاخره بعد از حدود ۵۰ سال که متصدّی منصب نیابت بود در سال ۳۰۴ یا ۳۰۵ روحش به ملکوت اعلی پرواز کرد[۱۵]. محمد بن علی بن اسود قمی می‌گوید، محمّد بن عثمان، قبری برای خودش کنده بود، علّتش را پرسیدم، پاسخ داد از جانب امام مأمورم کارهایم را جمع و جور کنم، دو ماه بعد از آن واقعه از دنیا رفت[۱۶]. و در کنار قبر پدرش (غرب بغداد) به خاک سپرده شد. ۳. نایب سوم: ابو القاسم حسین بن روح نوبختی: وی داناترین فرد عصر خویش بوده است. مرحوم مجلسی -علیه الرّحمة- می‌فرماید وقتی مرض محمد ابن عثمان شدت یافت گروهی از بزرگان و معروفین شیعه مانند ابو علی ابن همام و ابو عبد اللّه محمّد کاتب و ابو عبد اللّه باقطانی و ابو السهل اسماعیل ابن علی نوبختی و ابو عبد الله ابن وجنا خدمتش رسیدند و از جانشینش سؤال کردند، جواب داد حسین ابن روح جانشین من و وکیل و مورد اعتماد حضرت صاحب الامر است در کارها به وی رجوع کنید، من از جانب امام مأمورم که حسین بن روح را به وکالت و نیابت منصوب گردانم[۱۷]. حسین بن روح در سال ۳۲۶ هجری در ماه شعبان از دار دنیا رحلت نمود[۱۸]. ۴. نایب چهارم: شیخ ابو الحسن علی بن محمد سمری: او بعد از درگذشت حسین بن روح نوبختی به دستور حضرت مهدی(ع) امر نیابت را عهده‌دار شد. وی از تاریخ هجدهم شعبان ۳۲۶ تا پانزدهم شعبان ۳۲۹ یا به نقلی تا پانزدهم شعبان ۳۲۸ سازمان وکالت و نیابت را رهبری نموده است. آخرین توقیع از ناحیه مقدّسه شش روز قبل از درگذشت علی بن محمّد سمری صادر شد، در این توقیع، حضرت، زمان درگذشت نایبش را یادآور شد و اعلام فرمودند بعد از درگذشت او، حضرت، سفیری تعیین نخواهند فرمود و دوران غیبت صغری با درگذشت علی بن محمد سمری تمام خواهد گشت و غیبت کبری شروع می‌گردد[۱۹]»[۲۰]. |
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است:
«در دوره غیبت صغرا، رابطۀ شیعیان با امام غائب به کلی قطع نشد؛ بلکه آن حضرت، چهار نفر از بزرگان و خواص شیعه را که همگی از عالمان و پارسایان بودند، نایب خاص خود قرار داد[۲۱]. ۱. نایب اول، عثمان بن سعید عمری: او نخستین نایب امام مهدی(ع) است که به زیّات و سمّان (= روغن فروش) معروف بوده؛ زیرا فعالیت‌های سیاسی – مذهبی خود را در پوشش این کار انجام می‌داد[۲۲] عثمان بن سعید از جوانی خدمت‌گذار چند امام بود. وی وکیل امام هادی(ع) و در ده سال آخر امامت آن حضرت، رهبر سازمان وکالت[۲۳] و رئیس وکلای امام عسکری(ع) بود. وجوهات پیروان امام عسکری(ع) به او تحویل می‌شد[۲۴] و سپس وکیل ویژه و نائب خاص امام مهدی(ع) شد. شیخ طوسی در این باره می‌نویسد: احمد بن اسحاق بن سعد قمی می‌گوید: روزی به محضر امام هادی(ع) رسیدم و گفتم: من گاهی غایب و گاهی حاضرم [یعنی گاهی در اینجا هستم و گاهی در نقطه دور دستی هستم] و نمی‌توانم مسایل شرعی خود را از شما بپرسم. وقتی هم که حاضرم، همیشه نمی‌توانم به حضور شما برسم. سخن چه کسی را بپذیرم و از چه کسی فرمان ببرم؟ امام فرمود: "این ابوعمرو، عثمان بن سعید عمری، فردی موثق و امین است. او مورد اعتماد و اطمینان من است. آنچه به شما می‌گوید، از جانب من می‌گوید و آنچه به شما می‌رساند از طرف من می‌رساند". بعد از شهادت امام هادی(ع) در یکی از روزها به نزد فرزندش امام حسن عسکری(ع) شرفیاب شدم و همان مطلب را از ایشان پرسیدم. آن حضرت همان پاسخ امام هادی(ع) را تکرار کرد و فرمود: این ابوعمرو عثمان بن سعید عمری مورد اعتماد و اطمینان امام پیشین و نیز مورد اطمینان من در زندگی و پس از مرگ من است. آنچه به شما بگوید، از جانب من می‌رساند[۲۵]. این سخن در میان شیعیان شایع شد و آنها او را با عظمت یافتند. امام عسکری(ع) درباره او فرمود: گواه باشید که عثمان بن سعید عمری وکیل من است و پسرش محمد نیز وکیل پسرم مهدی خواهد بود[۲۶]. پس از رحلت امام حسن عسکری(ع)، همین عثمان بن سعید عمری بود که مراسم غسل دادن و کفن کردن و خاکسپاری آن حضرت را عهده‌دار شد[۲۷]. این خود بر مقام والای عثمان بن سعید دلالت می‌کند. او بعد از رحلت امام عسکری(ع) از سامرا به بغداد رفت و در منطقه کرخ (محل سکونت شیعیان) ساکن شد و در آنجا تا پایان زندگی، امور نیابت را سرپرستی کرد. برخی گفته‌اند: در گذشت او قبل از سال ۲۶۷ ق روی داد[۲۸]. ۲. نایب دوم، ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعید عمری: او پس از وفات پدرش، عثمان بن سعید به جای او نشست و به وکالت و نیابت خاص از سوی امام عصر(ع) منصوب شد. محمد بن عثمان نیز همانند پدرش، از نظر تقوا و موقعیت اجتماعی مورد قبول و احترام خاص شیعیان بود. در بزرگی شخصیت او همین بس که امام عسکری(ع) درباره او و پدرش به احمد بن اسحاق قمی،[۲۹] چنین فرمود: عمری و پسرش –محمد بن عثمان- هر دو امین و مورد اعتماد من هستند. آنچه به تو برسانند از جانب من می‌رسانند و آنچه به تو بگویند از طرف من می‌گویند. سخنان آنان را بشنو و از آنان پیروی کن؛ زیرا این دو نفر مورد اعتماد و امینِ من هستند[۳۰]. به علاوهامام حسن عسکری(ع) پیشاپیش از نیابتِ او، به شیعیان خبر داده بود، آنگاه که فرمود: شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری وکیل من است و پسرش محمد وکیل فرزندم مهدی(ع) است[۳۱] محمد بن عثمان پس از حدود چهل سال نیابت، در سال ۳۰۵ ق در گذشت؛ در حالی که با راهنمایی امام مهدی(ع) دو ماه پیش از مرگش از زمان وفاتش خبر داده بود[۳۲]. ۳. نایب سوم: ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی: او از طایفه بنی نوبخت قم است که در زمان نخستین نائب امام به بغداد مهاجرت کرد[۳۳] حسین بن روح پیش از درگذشت نایب دوم از ناحیه مقدسه به نیابت منصوب شد و توسط نایب دوم به خواص شیعیان و وکیلان حضرت مهدی(ع) معرفی شد. او پس از درگذشت محمد بن عثمان در سال ۳۰۵ ق نیابت را به عهده گرفت. درباره شخصیت او بعضی نوشته‌اند که از اصحاب امام عسکری(ع) بوده[۳۴] و در میان شیعیان بغداد موقعیت اجتماعی خوبی داشته است؛ به ویژه که وی در زمان سفیر دوم، یکی از کارگزاران او بوده و در سالهای آخر سفارتش، به عنوان وکیل ارشد و واسطه بین او و دیگر وکیلان و ناظر بر اموال محمد بن عثمان منصوب شده است[۳۵]. ام کلثوم دختر محمد بن عثمان می‌گوید: حسین بن روح سال‌ها طولانی وکیل محمد بن عثمان و ناظر بر املاک او بود و اسرار او را به سران شیعه می‌رساند و از نزدیکان خاص وی بود... بدین سبب حسین بن روح در قلوب شیعیان، جایگاه والایی یافت.... و فضل و امانتش همه جا منتشر شده بود... و من یکی نفر شیعه را نمی‌شناسم که درباره وکالت او شک باشد[۳۶]. شیخ صدوق از محمد بن علی اسود روایت می‌کند که گفت: من اموالی از موقوفات را که در اختیار داشتم پیش محمد بن عثمان می‌بردم. در روزهای آخر عمرش، وقتی برای تحویل اموال نزد او رفتم، دستور داد تا آنها را به حسین بن روح تحویل دهم:.. سپس فرمود: آنچه به دست حسین بن روح می‌رسد، مانند این است که به دست من می‌رسد[۳۷]. در زمان سفارت سفیر سوم تا حدودی شیعیان آزادی داشتند و حسین بن روح نیز در بین مقامات حکومتی، موقعیت ویژه‌ای داشت؛ بنابراین نایب سوم به دلیل این جایگاه به دستگیری از شیعیان مستمند می‌پرداخت و حتی به سفارش او مشکل مادی بعضی از علویان به وسیله وزیر عباسی حل می‌شد[۳۸] سرانجام، نایب سوم پس از ۲۱ سال نیابت در شعبان ۳۲۶ درگذشت. ۴. نایب چهارم، ابوالحسن علی بن محمد سمری: او در سازمان وکالت شیعه به حُسن سابقه مشهور بود و گذشته نیکو و امانت‌داری او سبب شد جایگاه والایی در میان شیعیان و به ویژه وکلای امام عصر(ع) یابد و آنگاه که او از سوی امام مهدی(ع) به نیابت خاصه منصوب شد، مورد قبول و پذیرش همه قرار گرفت[۳۹]. نایب چهارم از خانوده‌ای متدین و پیرو اهل بیت(ع) بود؛ به گونه‌ای که بسیاری از خاندان او نیمی از درآمد املاک خود را وقف امام حسن عسکری(ع) کردند و آن اموال را به صورت سالانه برای آن حضرت می‌فرستادند[۴۰]. سمری مدت نیابتش کوتاه بود و شرایط زمانش، شرایط خاص سیاسی بود؛ به همین سبب، فعالیت‌های او به آیندگان نرسیده است. مهم‌ترین حادثه در نیابت او، پایان‌یافتن دوره غیبت صغرا و نیابت خاصه است که با صدور توقیعی از سوی امام انجام گرفت. شش روز قبل از درگذشت علی بن محمد سمری، توقعی صادر شد که زمان مرگ وی را پیشگویی کرد و خبر داد که دیگر نایبی نیست و با مرگ او دروره غیبت کبرا آغاز خواهد شد»[۴۱]. |
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:
«در مدت غیبت صغرا، چهار سفیر یا نایب خاصّ، نامه‌ها و توقیعات حضرت مهدی(ع) را به مردم می‌رساندند و خود به زیارت ایشان نایل میشدند. این سفیران یا نواب چهارگانه، به ترتیب عبارتاند از:
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رجالی تهرانی، در کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
«اوضاع پر اختناق و عدم پذیرش مردم سبب شد که امام زمان(ع) از نظرها پنهان شود، و طبیعی است که امام در زمان غیبت صغری مردم را به حال خود وا نگذارد، لذا در این زمان به وسیله چهار سفیر مخصوص خود، با مسلمانان در حال تماس بود، و بسیاری از نیازمندی‌های مردم را از طریق نمایندگان خود، برطرف می‌نمود. مشخّصات آن سفیران و نایبان بدین شرح و قرار است:
|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین حسنی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید نذیر حسنی، در کتاب «مصلح کل» در این‌باره گفته است:
«یکی از حلقه‌های اصلی سلسله مباحث داستان تاریخی اندیشه مهدی موعود(ع) و مصلح کل، مسئله نیابت است که بخش عمده‌ای از اندیشه مهدویت در طول زمان را به خود اختصاص داده است، به‌ویژه اینکه امام(ع) در یک حالت برزخی یعنی چیزی بین حضور و غیبت به سر می‌بردند. جدا از این، عده‌ای مریض دل از این موقعیت برای رسیدن به اهداف مادی خود استفاده می‌کردند و گاهی این سوءاستفاده برای به دست آوردن مال و اموال و گاهی برای کسب جایگاه اجتماعی به‌ویژه در قالب تظاهر به نیابت امام(ع) بوده است. غیبت صغرا بنابر قول مشهور، از سال ۲۶۰ ه.ق تا ۳۲۹ ه.ق بود. یعنی حدود هفتاد سال به طول انجامیده است. این دوره با وقایع سیاسی و اجتماعی بسیاری همراه بود که باعث شد نگاه‌ها متوجه نماینده اهل بیت(ع) شده و همانند گذشته و در زمان امامان دیگر که یاران و پیروان امامان به آنها مراجعه می‌کردند، با مراجعه به ایشان از سرچشمه‌های زلال دانش ایشان سیراب گردند. از آنجا که امام هادی و امام حسن عسکری(ع) سیاست پرده‌نشینی در پیش گرفتند و با مردم به وسیله واسطه‌هایی ارتباط داشتند، به همین دلیل آن دو امام(ع) برای دوره پس از خود زمینه‌سازی می‌کردند؛ دوره زمانی که پرده‌نشینی اصل می‌شد و دیدار حضوری به صورت یک استثنا درمی‌آمد. در پیش گرفتن این سیاست باعث می‌شد تا یاران و پیروان امامت از طولانی بودن راه و کمی شمار یاران به هراس نیفتند، جدا از این، غیبت کبرای امام(ع) مقدمه‌چینی و زمینه‌سازی اساسی‌تری مانند غیبت صغرا را می‌طلبید. در این مرحله امام ۴ تن از معتمدان و خواص خود را به ترتیب در فواصل زمانی مختلف به‌عنوان نماینده خود انتخاب کرد و آنها عبارتند از: آنها در سخت‌ترین شرایط با تحمل تمامی سختی‌ها و مشکلات این منصب مهم، زندگی خود را وقف اسلام نمودند و بار تمام مشکلات ناشی از داشتن این مقام را به دوش کشیدند و آن محدود به مسائل سیاسی نبود بلکه شامل مسائل مبارزه با نفس و غرور و طمع حاصل از داشتن این منصب را نیز در برمی‌گرفت و آنها به بهترین شکل ممکن نقش سپرده‌شده به آنان را ایفا نمودند. مشکلات این دوره پر فراز و نشیب تاریخی، فرصت کمی برای نقل حوادث مهم آن به جا گذاشت که به رغم آن مشکلات، ما سعی در بیان سیر تاریخی آن داریم»[۶۶]. |
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی، در کتاب «امید فردا» در این‌باره گفته است:
« چهار نفر بودند:
|
| ۸. حجت الاسلام و المسلمین رضوی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در کتاب «امام مهدی» در این‌باره گفته است:
«بعد از آغاز غیبت صغرا، امام مهدی(ع) افرادی امین و مورد اعتماد را با نام و نشانی خاص که بین شیعیان شناخته شده بودند، به عنوان نایب خویش در بین مردم، انتخاب کردند. این افراد، واسطه آن حضرت و شیعیان بودند و یکی بعد از دیگری، عهده‌دار منصب نیابت شدند. عمده‌ترین وظایف این افراد عبارت بود از:
نایبان خاص امام زمان(ع) در زمان غیبت صغرا چهار نفر بودند:
|
| ۹. آقای هدایتی فخرداود؛ |
|---|
|
آقای ابوالفضل هدایتی فخرداود در کتاب «مهدویت در منظر امام خمینی»؛ در این‌باره گفته است:
«درباره نیابت خاص حضرت ولی عصر(ع)، باید یادآور شد که آن حضرت به فرمان الهی در دوران غیبت صغرا، نایبانی خاص داشت و هر کدام به تکالیف نیابت خود عمل کردند. در حقیقت آنان را باید اسوه‌های نیابت مهدوی خواند؛ زیرا خدمت خویش را با علم و تقوا و اخلاص در عمل به هم آمیختند و ایمان مردم را پاس داشتند. در اینجا یادکردی از آن عالمان ربانی خواهیم داشت.
|
| ۱۰. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛ |
|---|
|
نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند:
«اولین نایب خاص، جناب عثمان بن سعید بود. کنیه وی ابوعمر و لقبش عمری بود. او از قبیله اسد و ساکن شهر سامرا بود؛ لذا گاهی عسکری نیز به او گفته می‌شود. چون شغلش روغن فروشی بود، سمّان نیز خوانده می‌شد. او نایب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) هم بود و از سوی امام عسکری(ع) در جمع چهل نفر از شیعیان به نیابت خاص امام غایب تعیین شد.[۸۰]
|
| ۱۱. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ |
|---|
|
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند:
«به وکیلان خاص، نواب اربعه هم اطلاق می‌شود. در تمام مدت غیبت صغرا این چهار نفر میان امام زمان(ع) و مردم واسطه بودند و در واقع سفیران چهارگانه امام زمان(ع) در غیبت صغرا بودند که عبارتاند از: |
| ۱۲. نویسندگان کتاب نگین آفرینش؛ |
|---|
|
نویسندگان کتاب «نگین آفرینش» در این باره گفته‌اند:
«در دوره غیبت صغرا ، رابطه شیعیان با امام غایب به کلّی قطع نشد؛ بلکه آن حضرت، چهار نفر از بزرگان و خواص شیعه را که همگی از عالمان و پارسایان بودند، نایب خاص خود قرار داد.[۸۷] مناسب است به اختصار درباره زندگی این بزرگواران و ملاک انتخاب ایشان و سمت نیابت و وظایف و مسئولیت‌های آنها در دوران نیابت و نیز کیفیت ارتباط ایشان با شیعیان، بحث کنیم:
|
- منظور از نیابت خاصه چیست؟ (پرسش)
- مفهوم لغوی و اصطلاحی نیابت چیست؟ (پرسش)
- سفیر یعنی چه و به کدام نماینده‌های امام سفیر می‌گویند؟ (پرسش)
- نایب امام مهدی به چه کسی گفته می‌شود؟ (پرسش)
- چگونه می‌توان نایب امام مهدی را در زمان غیبت شناخت؟ (پرسش)
- نواب چهارگانه امام مهدی چه کسانی بودند؟ (پرسش)
- وکلای نایبان خاص امام مهدی چه کسانی بودند؟ (پرسش)
- نیابت چهار سفیر امام مهدی چگونه اثبات می‌گردد؟ (پرسش)
- چه مصلحتی در وجود وکلای ناحیه مقدسه بوده است؟ (پرسش)
- چرا سفیران خاص امام مهدی از فقها و مجتهدان نبودند؟ (پرسش)
- هدف و غرض از انتخاب افرادی به عنوان نایبان خاص چه بوده است؟ (پرسش)
- وقتی که امام مهدی در غیبت طولانی است چه نیازی به نائب و نماینده دارد؟ (پرسش)
- چرا نیابت امام مهدی پس از هفتاد سال تمام شد؟ (پرسش)
- دوران نیابت خاصه چه وقت و چگونه به پایان رسید؟ (پرسش)
- در زمان غیبت از چه طریقی می‌توان با حضرت مهدی آشنا شد؟ (پرسش)
- تفاوت نواب اربعه با وکلای آنها چیست؟ (پرسش)
- وکلای نواب خاص در عصر غیبت صغرا چه کسانی هستند؟ (پرسش)
- راه شناخت نایبان واقعی امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- شیعیان، وکیل و نماینده امام را چگونه می‌شناختند؟ (پرسش)
- چه کسانی صلاحیت و شایستگی دریافت مقام وکالت و نیابت ائمه را داشتند؟ (پرسش)
- چرا نیابت خاصه ادامه نیافت؟ و سرنوشت شیعیان پس از پایان عصر نیابت خاص و آغاز عصر غیبت کبری به چه کسانی واگذار شده است؟ (پرسش)
- آخرین دیدار عمومی امام مهدی با شیعیان در چه تاریخی بوده است؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ منتخب الاثر، ۴۸۵ به بعد.
- ↑ خراسانی، محمد جواد، مهدی منتظر، ص ۳۸.
- ↑ رجال بوعلی ط سال «۱۱۰۲»، ص ۳۱۲.
- ↑ رجال مامقانی ط نجف سال ۱۳۵۲، ج ۱، ص ۲۰۰ و اثبات الهداة، ج ۷، ص ۲۹۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۶۲.
- ↑ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۱۳۶.
- ↑ منتهى المقال و المهدى، ص ۱۸۱؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۵.
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۴، بخش ۳، ص ۱۶.
- ↑ مجلسى، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۴.
- ↑ مجلسى، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۶، ح ۱.
- ↑ مجلسى، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۰، ح ۳.
- ↑ طوسى، الغیبة، ص ۳۶۱؛ صدوق ۱، کمال الدین، ص ۵۱۰؛ بحار، ج ۵۱، ص ۳۴۸.
- ↑ منهج المقال.
- ↑ بحار، ج ۵۱، ص ۳۴۹.
- ↑ بحار، ج ۵۱، ص ۳۵۱.
- ↑ بحار، ج ۵۱، ص ۳۵۵.
- ↑ بحار، ج ۵۱، ص ۳۵۵.
- ↑ رجال مامقانى، ج ۱، ص ۲۰۰.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ج ۲، ص ۵۱۶؛ مجلسى، بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۹.
- ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۲۶۱-۲۶۵.
- ↑ این چهار نفر را وکلای خاص، نواب اربعه و نیز سفرای اربعه می‌خوانند.
- ↑ الغیبه طوسی، ص ۲۱۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۴.
- ↑ رجال طوسی، ص ۵۲۶.
- ↑ تاریخ سیاسی امام دوازدهم، ص ۱۴۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص ۲۱۵؛ منتخب الاثر، ص ۳۹۲.
- ↑ الغیبة، طوسی، ص ۲۱۶؛ منتخب الأثر، ص ۳۹۴.
- ↑ تاریخ الغیبة الصغری، ص ۳۹۹.
- ↑ تاریخ سیاسی امام دوازدهم، ص ۵۶؛ رجال نجاشی، ج ۱، ص ۲۱۸.
- ↑ او وکیل امام عسکری(ع) در میان شیعیان قم و از چهره‌های مشهور و مورد اعتماد شیعه بوده و محضر سه امام بزرگوار امام هادی و امام عسکری و امام مهدی(ع) را درک کرده است.
- ↑ الغیبه، طوسی، ۳۹۵؛ الکافی، ج ۱، ص ۲۳۰.
- ↑ همان، ۳۵۶.
- ↑ الغیبة، طوسی، ص ۳۶۵، ح ۳۳۳.
- ↑ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۹۲.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۴۲۳.
- ↑ الغیبة، طوسی، ص ۳۷۱ و ۳۷۲.
- ↑ تاریخ عصر غیبت، ص ۲۹۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۰۲، ح ۲۹.
- ↑ تاریخ عصر غیبت، ص ۲۹۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۸.
- ↑ همان.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۱۹۴-۱۹۷.
- ↑ ر. ک: سید محمّد صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ص ۳۵۴.
- ↑ سید محمّد صدر، تاریخ الغیبة الصغری، ص ۳۵۳، ح ۳۱۴.
- ↑ شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۲۰؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶.
- ↑ ر. ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۰، ح ۴۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۱۸۸، ح ۳۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۱۸۸، ح ۳۸.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲، ح ۳۲۶.
- ↑ علامه حلی، رجال، ص ۱۴۹؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۶.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۶.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۷۲، ح ۳۴۳.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۹، ح ۳۳۷ و ح ۳۳۵.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۹، ح ۳۳۶.
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۸۹، ح ۳۵۵.
- ↑ داود الهامی، آخرین امید، ص ۱۰۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۷.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۶، ح ۴۴؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۹۵؛ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۱۱۲۸؛ طبرسی، احتجاج، ج ۲، ص ۴۷۸؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج ۲، ص ۵۳۸؛ علی بن عبد الکریم نیلی نجفی، منتخب الانوار المضیئة، ص ۱۳۰.
- ↑ ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص ۱۲۳- ۱۲۴.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۰۳ - ۱۰۹.
- ↑ سفینة البحار، محدّث قمی، ج ۲، ص ۱۵۸.
- ↑ بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۵۱.
- ↑ بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۵۵.
- ↑ بحار الانوار، علّامه مجلسی، ج ۵۱، ص ۳۶۰.
- ↑ یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۹۶.
- ↑ حسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۱۳۲.
- ↑ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۲۰.
- ↑ لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۴۸۴ و ۴۹۵.
- ↑ عباس راسخی نجفی، نواب اربعه، ص ۴۴.
- ↑ مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص ۶۸۹.
- ↑ باقر شریف قریشی، حیاة الامام المهدی(ع)، ص ۱۲۱؛ محمد باقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۳۴۴.
- ↑ عباس نجفی، سفیران امام زمان(ع)، ص ۲۷ و ۳۴.
- ↑ عبد الرحمن انصاری، در انتظار خورشید ولایت، ص ۶۵.
- ↑ عباس راسخی نجفی، نواب اربعه، ص ۷۴.
- ↑ سیره پیشوایان، ص ۶۷۸- ۶۸۰.
- ↑ نواب اربعه، ص ۱۲۱- ۱۲۲.
- ↑ نواب اربعه، ص ۱۳۴.
- ↑ رضوی، رسول، امام مهدی، ص ۸۳-۸۶.
- ↑ هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۵۶.
- ↑ کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص۳۵۷.
- ↑ کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص۳۶۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۱، ص۳۶۲.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر، ر.ک: سازمان وکالت، دکتر جباری.
- ↑ آفتاب مهر، ج۱، ص ۹۸ - ۹۹.
- ↑ مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۸۵.
- ↑ این چهار نفر را وکلای خاص، نواب اربعه و نیز سفرای اربعه می‌خوانند.
- ↑ غیبت طوسی، ص ۲۱۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۴.
- ↑ رجال طوسی، ص ۵۲۶.
- ↑ تاریخ سیاسی امام دوازدهم(ع)، ص ۱۴۹.
- ↑ اختیار معرفة الرجال، ص ۲۱۵؛ منتخب الاثر، ص ۳۹۲.
- ↑ غیبت طوسی، ص ۲۱۶؛ منتخب الأثر، ص ۳۹۴.
- ↑ تاریخ الغیبة الصغری، ص ۳۹۹.
- ↑ تاریخ سیاسی امام دوازدهم(ع)، ص ۵۶؛ رجال نجاشی، ح ۱، ص ۲۱۸.
- ↑ او وکیل امام عسکری(ع) در میان شیعیان قم و از چهره‌های مشهور و مورد اعتماد شیعه بوده و محضر سه امام بزرگوار (امام هادی و امام عسکری و امام مهدی(ع)) را درک کرده است.
- ↑ غیبت طوسی، ص ۳۹۵؛ کافی، ج ۱، ص ۲۳۰.
- ↑ غیبت طوسی،، ۳۵۶.
- ↑ غیبت طوسی، ص ۳۶۵، ح ۳۳۳.
- ↑ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(ع)، ص۱۹۲.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۴۲۳.
- ↑ غیبت طوسی، ص ۳۷۱ و ۳۷۲.
- ↑ تاریخ عصر غیبت، ص ۲۹۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، باب ۴۵، ح ۲۹.
- ↑ تاریخ عصر غیبت، ص ۲۹۶.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۸.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۸.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۲۹۴، ح ۴۵.
- ↑ بالادستان، محمد امین؛ حائریپور، محمد مهدی؛ یوسفیان، مهدی، نگین آفرینش، ج۲، ص ۷۹ - ۸۴.