دعا برای تعجیل فرج: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '<ref>ر.ک. واسطی، محمد حسین، مکاتبۀ اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت. </ref>' به '') |
جز (جایگزینی متن - '===نتیجه گیری===' به '===نتیجه‌گیری===') |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
#[[منتظر]] برای [[آمرزش]] گناهانی که [[ظهور]] و [[فرج]] [[امام]] را به تأخیر می‌‌اندازد، [[دعا]] کند<ref>ر.ک. [[ابوالفضل هدایتی فخرداود|هدایتی فخرداود، ابوالفضل]]، [[مهدویت در منظر امام خمینی (کتاب)|مهدویت در منظر امام خمینی]]، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.</ref>. | #[[منتظر]] برای [[آمرزش]] گناهانی که [[ظهور]] و [[فرج]] [[امام]] را به تأخیر می‌‌اندازد، [[دعا]] کند<ref>ر.ک. [[ابوالفضل هدایتی فخرداود|هدایتی فخرداود، ابوالفضل]]، [[مهدویت در منظر امام خمینی (کتاب)|مهدویت در منظر امام خمینی]]، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.</ref>. | ||
*و یا گفته شده است:<ref>صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.</ref> "[[دعای فرج]] زمانی میتواند برای [[مسلمین]] در [[جایگاه]] خاص قرار بگیرد که [[دعای فرج]] به واسطۀ [[حضرت]] در درگاه [[خدا]] عرضه شود؛ یعنی اینکه [[مسلمین]] به خاطر شان والای [[امام]] از [[امام]] بخواهند که در پیشگاه [[خداوند]]، برای [[ظهور]] [[دعا]] کند"<ref>[[ابوالفضل هدایتی فخرداود|هدایتی فخرداود، ابوالفضل]]، [[مهدویت در منظر امام خمینی (کتاب)|مهدویت در منظر امام خمینی]]، ص۱۳۳-۱۳۷.</ref>. | *و یا گفته شده است:<ref>صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.</ref> "[[دعای فرج]] زمانی میتواند برای [[مسلمین]] در [[جایگاه]] خاص قرار بگیرد که [[دعای فرج]] به واسطۀ [[حضرت]] در درگاه [[خدا]] عرضه شود؛ یعنی اینکه [[مسلمین]] به خاطر شان والای [[امام]] از [[امام]] بخواهند که در پیشگاه [[خداوند]]، برای [[ظهور]] [[دعا]] کند"<ref>[[ابوالفضل هدایتی فخرداود|هدایتی فخرداود، ابوالفضل]]، [[مهدویت در منظر امام خمینی (کتاب)|مهدویت در منظر امام خمینی]]، ص۱۳۳-۱۳۷.</ref>. | ||
=== | ===نتیجه‌گیری=== | ||
*نتیجه اینکه [[دعا برای فرج]] هم بر اساس [[روایات]] و هم براساس سخنان [[اندیشمندان]] [[شیعه]] برای [[مسلمین]] همیشه در [[جایگاه]] خاصی بوده و هست، فقط نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که شرایط [[دعا کردن]] باید هنگام [[دعا]] رعایت شود و صرفا لقلقۀ زبانی نباشد<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]] ص ۲۰۹-۲۱۳.</ref> | *نتیجه اینکه [[دعا برای فرج]] هم بر اساس [[روایات]] و هم براساس سخنان [[اندیشمندان]] [[شیعه]] برای [[مسلمین]] همیشه در [[جایگاه]] خاصی بوده و هست، فقط نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که شرایط [[دعا کردن]] باید هنگام [[دعا]] رعایت شود و صرفا لقلقۀ زبانی نباشد<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]] ص ۲۰۹-۲۱۳.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۳۸
متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.
مقدمه
- وظیفۀ هر انسانی نسبت به امام زمان(ع) بر دو قسم است، وظایف عام و خاص. وظایف عام آن دسته از وظایفی است که هر مسلمانی نسبت به امام خود دارا هست؛ با قطع نظر از اینکه امام او مهدی(ع) است یا غیر او و با قطع نظر از اینکه امام او در حال غیبت است یا حضور؛ چون این وظیفه مربوط به هر امام واجب الطاعه است و قطعا شامل امام مهدی(ع) نیز میشود. اما وظایف خاص عبارت است از وظایفی که هر مسلمانی نسبت به خصوص امام مهدی(ع) دارد؛ چه وظایفی که مربوط به غیبت او میشود و چه مربوط به غیبت او نمی‌شود (اما مختص امام مهدی است؛ نه هر امامی). حال با توجه به این معنا از وظایف خاص، آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص محسوب میشود یا نه؟
- یک سری وظایف برای مسلمین در زمان غیبت امام وجود دارد که این وظایف فقط نسبت به امام غائب حتمی و ضروری است؛ از جملۀ این وظایف دعا برای فرج حضرت حجت(ع) است[۱]. دعا در لغت به معنای نداست این واژه از ریشه "دعو" به معنی خواندن و خواستنی است که مورد توجه قرار گیرد. تفاوتش با حرف ندا در همین نکته که حرف ندا فقط خواندن است بدون اینکه خواستنی با میل و توجه دیگران در آن، لحاظ شده باشد[۲].
دعای فرج امام در جایگاه خاص برای مسلمین
- به طور کلی دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد[۳] به طوری که خداوند به دعا کننده وعدۀ اجابت داده است[۴]: ﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾[۵] یکی از مصادیق دعا میتواند رفع گرفتاری‌های همۀ انسان‌ها باشد. در نگاه شیعه، این اتفاق تحقق نمی‌یابد مگر زمانی که امام غایب ظهور کند و جهان را به نور خودش روشن کند، به همین دلیل در برخی روایات سفارش شده است برای فرج حضرت دعا کنیم. اما این ادعا که دعا برای فرج امام در جایگاه ویژه برای مسلمین قرار دارد به وسیلۀ روایات ثابت شده است، چرا که معصومین با عبارات مختلف از مسلمین خواسته‌اند برای فرج حضرت دعا کنند[۶]. شاید بتوان گفت سر اینکه معصومین با عبارات مختلف از منتظرین خواسته‌اند تا برای ظهور دعا کنند این باشد که دعای منتظرین باعث تحقق حکومت جهانی مهدوی میشود و دعا نکردن آنها ظهور حضرت را به تاخیر می‌‌اندازد. چنانکه حکومت امیرالمؤمنین(ع) با روی آوردن اغلب مردم به ایشان و تقاضای حاکمیت به وی محقق شد[۷].
روایات دربارۀ دعا برای فرج
- امام زمان(ع) در ضمن توقیعی که از ناحیۀ مقدسه صادر شد فرمودند[۸]: «"وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ"»[۹]
- یکی از یاران حضرت هادی(ع) از آن بزرگوار دربارۀ برنامه عملی و وظیفه عموم شیعیان در زمان غیبت امام عصر سؤال میکند: در زمان غیبت، شیعیان شما چه کاری انجام دهند؟ امام هادی(ع) می‌فرماید[۱۰]: «بر شما باد دعا و نیایش، و حفظ حالت انتظار»[۱۱]
- امام حسن عسکری(ع) به احمد بن اسحاق فرمود[۱۲]: «سوگند به خداکه فرزندم مهدی(ع) غیبت خواهد کرد؛ غیبتی که در آن مسلمانان گرفتار می‌‌شوند، مگر کسی که خدای عزوجل او را بر اعتقاد به امامت وی استوار کند و به او توفیق دهند که برای تعجیل در فرج او دعا کند».[۱۳]
نظر اندیشمندان شیعه درباره دعای فرج توسط مسلمین
- همچنین در مورد دعای فرج، بزرگان شیعه سخنانی گفته‌اند از جمله سید بن طاووس در باب این موضوع به فرزندش چنین گفت[۱۴]: "خواسته‌های آن بزرگوار را بر خواسته‌های خود مقدم کن و صدقه دادن از سوی آن حضرت را پیش از صدقه دادن خودت و همچنین دعا برای آن حضرت را بر دعا کردن خودت مقدم کن و نیز در هر کار خیری که مایه وفای به حق آن حضرت است، او را در اولویت قرار بده".[۱۵]
- ولی نباید از این نکته غافل ماند که دعا برای فرج دارای شرایطی است و صرفا گفتن الفاظ بدون توجه به معنا و مفهوم آن نمی‌تواند معنی دعا کردن برای فرج باشد[۱۶]. بنابراین دعا زمانی میتواند در جایگاه خاص برای مسلمین قرار بگیرد که شرایط آن رعایت شود[۱۷].
- چنانکه برخی از بزرگان[۱۸] دربارۀ شرایط دعای فرج اینچنین گفته اند[۱۹]:
- مسلمان واقعی با صراحت از خدای تعالی، ظهور حضرت را درخواست میکند. به هر زبانی که باشد عربی، فارسی یا زبان‌های دیگر[۲۰].
- منتظر هنگامی که دعای فرج را از کسی می‌شنود، آمین می‌‌گوید؛ چون آمین گفتن به منزله دعا است[۲۱].
- منتظر برای آمرزش گناهانی که ظهور و فرج امام را به تأخیر می‌‌اندازد، دعا کند[۲۲].
- و یا گفته شده است:[۲۳] "دعای فرج زمانی میتواند برای مسلمین در جایگاه خاص قرار بگیرد که دعای فرج به واسطۀ حضرت در درگاه خدا عرضه شود؛ یعنی اینکه مسلمین به خاطر شان والای امام از امام بخواهند که در پیشگاه خداوند، برای ظهور دعا کند"[۲۴].
نتیجه‌گیری
- نتیجه اینکه دعا برای فرج هم بر اساس روایات و هم براساس سخنان اندیشمندان شیعه برای مسلمین همیشه در جایگاه خاصی بوده و هست، فقط نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که شرایط دعا کردن باید هنگام دعا رعایت شود و صرفا لقلقۀ زبانی نباشد[۲۵]
پرسش مستقیم
- وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف شیعیان برای زمینه‌سازی ظهور در غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف شخصی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف اجتماعی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف شیعیان در حوزه امنیت اجتماعی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف علما در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف دانشجویان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف مستمعان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف کنهسالان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف جوانان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف زنان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف ثروتمندان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف اقشار آسیب‌پذیر در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف حاکمان و فرماندهان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف نیروی انتظامی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- تکالیف و وظایف توده مردم در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- مسلمانان نسبت به شناخت امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان درباره تولی به امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان نسبت به تبری از دشمنان امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان نسبت به زیارت و یاد امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان درباره دعا برای امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان نسبت به اقتدا به سنت و سیره امام مهدی در امور استحبابی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- مسلمانان نسبت به انجام اعمال عبادی به نیابت از امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
- وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- انواع آمادگی برای ظهور کدامند؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه روحی و روانی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اخلاقی و رفتاری چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه سیاسی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اقتصادی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه نظامی و انتظامی چیست؟ و چگونه محقق میشود؟ (پرسش)
- انواع آمادگی برای ظهور کدامند؟ (پرسش)
- آیا پیروی از نواب عام از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- آیا غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
- آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ (پرسش)
- آفات دور دانستن ظهور چیست؟ (پرسش)
- آرزوها چگونه در شخصیت منتظران امام مهدی تأثیر می‌گذارد؟ (پرسش)
- برای ایجاد ارتباط قلبی با امام مهدی به جز تکالیف شرعی و دینی چه اعمالی لازم است تا بفهمیم ایشان از ما راضی هستند؟ (پرسش)
- وظیفه جامعه اسلامی در برابر اخباری که از سوی امام مهدی می‌رسد چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی از نوجوانان جامعه امروز چه انتظاری دارند؟ (پرسش)
- دانش‌آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
- چگونه می‌توان برپایه خواست حقیقی امام مهدی عمل کرد؟ (پرسش)
- وظیفه مردم در عصر غیبت کبری برای برپایی عدالت چیست؟ (پرسش)
- آیا تکریم اماکن منسوب به امام مهدی از تکالیف عصر غیبت است؟ (پرسش)
- چرا رسیدگی به نیازهای مؤمنان مصداقی از برآوردن حوائج امام مهدی است؟ (پرسش)
- مرابطه با امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا حفظ پیوند با مقام ولایت از وظایف خاص منتظران امام مهدی است؟ (پرسش)
- وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی
- وظایف شخصی شیعیان در عصر غیبت
- وظایف شیعیان در عرصه امنیت اجتماعی
- وظایف علما در عصر غیبت
- وظایف دانشجویان در عصر غیبت
- وظایف مستمعان در عصر غیبت
- وظایف کهنسالان در عصر غیبت
- وظایف جوانان در عصر غیبت
- وظایف زنان در عصر غیبت
- وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت
- وظایف نیروی انتظامی
- وظایف توده مردم در عصر غیبت
- وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت
- وظایف عام منتظران
- وظایف خاص منتظران
- آثار نزدیک شمردن ظهور
- آفات دور دانستن ظهور
- تأثیر آرزوها در شخصیت منتظر
- ارتباط قلبی با امام مهدی
- انتظار امام مهدی از نوجوانان
- تکریم اماکن منسوب به امام مهدی
- مرابطه با امام مهدی
منابع
سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
انتظار و منتظران
هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی
گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه
رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ ر.ک. گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۰۳-۱۰۵.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ ر.ک. علی‌نوری، علی رضا، فرهنگ مهدویت و انتظار، ص ۵۷-۵۹.
- ↑ «و چون بندگانم درباره من از تو پرسند من نزدیکم، دعاکننده چون مرا بخواند دعا (ی او) را پاسخ می‌دهم؛ پس باید دعوت مرا پاسخ دهند و به من ایمان آورند باشد که راهیاب شوند» سوره بقره، آیه ۱۸۶.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ ر.ک. گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۰۳-۱۰۵.
- ↑ «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید». شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۸۳، ح ۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳؛ شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، پرسش از موعود، ص ۸۵ -۸۶؛ علی‌نوری، علی رضا، فرهنگ مهدویت و انتظار، ص ۵۷-۵۹؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۹۷. گوهری، عباس و دیمه کار گراب، محسن ، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۰۳-۱۰۵.
- ↑ «"عَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ"»؛ بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۳۳۶، به نقل از صحیفه مهدیه، ص ۹۹.
- ↑ ر.ک. رحیمیان، محمد حسین، مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، ص ۳۶.
- ↑ «"وَ اللَّهُ لیغیبن غیبة لَا ینجو فیها مِنْ التهلکة إِلَّا مَنْ یثبته اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ علی الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ لِلدُّعَاءِ بتعجیل فَرْجَهُ"» کمال الدین، ج ۲، ص ۴۸۵.
- ↑ ر.ک. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۱۳۳-۱۳۷؛ گوهری، عباس، دیمه کار گراب، محسن، رسالت منتظران در زمینه‌سازی برای ظهور و تحقق دولت کریمه، ص ۱۰۳-۱۰۵
- ↑ کشف المحجه، ص ۱۵۱- ۱۵۲.
- ↑ ر.ک. علی‌نوری، علی رضا، فرهنگ مهدویت و انتظار، ص ۵۷-۵۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳؛رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۳۹۷.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ سید محمد تقی موسوی اصفهانی،مکیال المکارم، ج ۲، ص ۲۳۴- ۲۳۵ [با تصرف در نقل قول].
- ↑ ر.ک. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
- ↑ ر.ک. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
- ↑ ر.ک. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
- ↑ ر.ک. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
- ↑ صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۵- ۴۷۶.
- ↑ هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۱۳۳-۱۳۷.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران ص ۲۰۹-۲۱۳.