تکالیف منتظران امام مهدی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. تکالیف منتظران امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تکالیف منتظران در معارف و سیره علوی - تکالیف منتظران در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبط

تکالیف منتظران امام مهدی

تکالیف منتظران امام مهدی(ع) در عصر غیبت موارد بسیاری است که در روایات متعددی به آنها اشاره شده است. این وظایف در دو دسته تقسیم می‏‌شود: وظایف عام مانند: امام‌شناسی؛ پایداری در محبت اهل بیت(ع)؛ پرهیزگاری؛ پیروی از دستورهای امامان(ع) و دست‏گیری از ضعفا و فقیران‏ و وظایف خاص مانند: دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی(ع)‏‏؛ صبر بر سختی‌‏های دوران غیبت‏؛ دعا برای فرج حضرت مهدی(ع)‏‏؛ آماده ‏باش دائمی‏؛ بزرگداشت نام و یاد آن حضرت‏؛ حفظ پیوند با مقام ولایت‏؛ زمینه‌سازی و کسب آمادگی برای ظهور حجت حق و ارتباط‍‌ با فقها و مراجع تقلید.

مقدمه

درباره وظایف و تکالیف شیعیان در دوران غیبت، سخن‌های بسیاری گفته شده است و حتی در بعضی کتاب‌ها از جمله کتاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم" تا هشتاد وظیفه برای منتظران حضرت مهدی(ع) برشمرده شده است؛ اما به اختصار می‌‏توان گفت وظایف انسان‏‌ها در این دوران به دو دسته تقسیم می‏‌شود:

وظایف عام ‏

این وظایف، در سخنان معصومان(ع) در شمار تکالیف عصر غیبت یاد شده است؛ امّا ویژه این دوران نیست و لازم است در همه زمان‏‌ها انجام شود. شاید ذکر آن‏ها در شمار وظایف دوران غیبت برای تأکید بوده است. برخی از این وظایف، بدین قرار است:

امام‌شناسی

یکی از مهمترین وظایف درباره امام، شناخت اوست که از سه جنبه باید پیرامون آن شناخت پیدا کنیم:

1. شناخت شخصیت اهل بیت(ع): شناخت خلیفه الهی و امام هر عصر، تنها معرفتی ساده و ابتدایی بر پایه شناخت حسب و نسب و نیز شناخت تاریخی نیست، تا آن کس که امام را به اسم و خاندان و تاریخ شناخت، گمان کند به معرفت حیات بخش امام راه یافته و از حیات و مرگ جاهلی رهیده است، بلکه شناخت شخصیت حقیقی امام و اعتقاد به ولایت به انضمام اطاعت او لازم است، و گرنه حاکمان برخاسته از سقیفه، طاغوتیان شام، فاجعه آفرینان کربلا، حکمرانان خونریز مروانی و عباسی و... بیش از دیگران به زوایای سطحی شناخت امامان عصر خویش عالم بودند. امام عسکری(ع) فرماید: "زمین تا روز قیامت، از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هر که بمیرد، در حالی که امام زمان(ع) خود را نشناسد و به او معتقد نباشد، مرگ او مرگ جاهلیت خواهد بود". در فرازهای پایانی زیارت جامعه کبیره این‌گونه از خدای متعال درخواست می‌کنیم: "خدایا از تو می‌خواهم که من را از جمله عارفان به اهل بیت و حق آنها قرار دهی". امام صادق(ع) به زراره سفارش می‌کنند که در عصر غیبت این دعا را بخوان: «بار خدایا، خویش را به من بشناسان. پس به درستی که تو اگر خویش را به من نشناسانی، پیغمبر تو را نشناسم. خداوندا، رسول خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر رسول خود را به من نشناسانی، حجّت تو را نشناسم. خداوندا، حجّت خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر حجّت خود نشناسانی، از دین خویش گمراه می‌شوم».
2. شناخت حق اهل بیت(ع): دومین جنبه‌ای که در عرصه شناخت اهل بیت(ع) باید به آن توجه داشته باشیم شناخت حق این بزرگواران است. پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: "به خداوند سوگند، بنده‌ای از اعمال خود سود نمی‌برد، مگر اینکه حق ما را بشناسد". در زیارت جامعه، خدا و اهل بیت(ع) را بر اینکه به حق اهل بیت(ع) عارف‌ایم، گواه می‌گیریم: «عَارِفٌ بِحَقِّكُمْ‌» و در پایان زیارت از خدا این‌گونه درخواست می‌کنیم که ما را از عارفان به حق امام قرار دهد: «أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ».
3. شناخت معارف اهل بیت(ع): سومین جنبه شناخت اهل بیت، شناخت علوم و معارف آنها است. امام صادق(ع) می‌فرماید: "بهترین مردم پس از ما کسانی‌اند که امر ما را مورد توجه و مذاکره قرار می‌دهند و دیگران را به سوی ما دعوت می‌کنند". هروی از امام رضا(ع) با نقل می‌کند که حضرت فرمود: "خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده دارد. به آن حضرت گفتم: چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود: دانش‌های ما را یاد گیرد و به مردم یاد دهد؛ زیرا مردم اگر سخنان نیکوی ما را بدانند، هر آینه از ما پیروی می‌کنند". در زیارت جامعه کبیره نیز، خدا و اهل بیت(ع) را گواه می‌گیریم بر اینکه حامل علوم آنهاییم: «مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُم‌». حضرت صادق(ع) به داوود بن سرحان فرمود: "ای داوود سلام و درود من را به دوستان و یارانم برسان، در حالی که من می‌گویم: خدا رحمت کند بنده‌ای را که با دیگری گرد آیند و امر ما را به یاد آورند با یکدیگر گفت‌و‌گو نمایند سومی‌آنها گرد نمی‌آیند، جز آنکه خدای تعالی به آنها بر فرشتگان فخر می‌نماید پس هرگاه گرد هم آمدید به ذکر و یاد ما مشغول گردید؛ زیرا در اجتماع و گرد آمدن و مذاکره و یادآوری‌تان زنده کردن ماست و بهترین مردم پس از ما کسی است که کار ما را یادآوری نماید و مردم را به ذکر و یاد ما دعوت نموده و بخواند".

پایداری در محبت اهل بیت(ع)

یکی از وظایف مهم ما در هر عصر و زمان، محبت و دوستی با اهل بیت پیامبر(ص) در جایگاه دوستان خداوند است. در دوران غیبت واپسین پیشوای معصوم، به سبب پنهان‌‏زیستی امام، ممکن است عواملی انسان را از این وظیفه مهم دور سازد؛ از این ‏رو در روایات، سفارش شده است که بر محبت به آن انوار مقدس پایدار باشیم. فراموش نکنیم این محبت، دستور پروردگار متعال است. سال‏ها پیش از آن‏که آن حضرت، زندگی دنیایی خود را آغاز کند، انسان‏‌های پاک به او ابراز محبت کرده‌‏اند. رسول اکرم(ص)، آن اشرف انبیا و واپسین فرستاده الهی، آن‏گاه که سخن از واپسین وصی خود به میان می‏‌آورد، در نهایت احترام، از بزرگ‏ترین واژگان محبت یعنی «بِأَبِي‏ وَ أُمِّی»؛ بهره برده است؛ آن‏جا که فرمود: «پدر و مادرم فدایش باد! که او هم‏نام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است که بر او نورهایی احاطه دارد...».

پرهیزگاری

پروای الهی، در همه زمان‌‏ها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا انسان‌‏ها را به بی‌راهه کشانده گمراه سازند. امام صادق(ع) فرمود: «هرکس دوست دارد از یاران قائم باشد، پس می‏‌بایست پرهیزکار بوده، نیکویی‌‏های اخلاقی را عمل کند؛ در حالی که منتظر است؛ پس اگر از دنیا برود و پس از آن، قائم قیام کند، پاداشی مانند آن‏کس که قائم را درک نماید، خواهد داشت؛ پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارایتان بادای گروه مورد رحمت الهی واقع شده!». امام عصر(ع) نیز با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور، همه شیعیان را در زمان غیبت به انجام اعمال پسندیده و دوری از اعمال ناپسند فرا خوانده است: «پس هر یک از شما باید آنچه را موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان، توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد». تهذیب نفس و دوری گزیدن از گناهان و کردار ناشایست، به عنوان یکی از وظایف منتظران در عصر غیبت، چنان اهمیتی دارد که در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر خطاب به شیخ مفید صادر گشته، کردار ناشایست و گناهانی که از شیعیان آن حضرت سر می‌زند، یکی از اسباب یا تنها سبب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از تقای آن بدر منیر شمرده شده است:... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده می‌دارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما می‌رسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمی‌رود. باید توجه داشت تنها زمانی می‌توانیم خود را منتظر امام عدالت‌گستر و پیرو او بدانیم که در زندگی فردی و اجتماعی خویش، راه و روش مورد نظر او را اجرا کنیم، چنان‌که در نامه امیرمؤمنان علی(ع) خطاب به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره آمده است: «آگاه باش که هر پیروی را پیشوایی است که پی وی را پوید و از نور دانش او روشنی جوید، بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده بسنده کرده و دو قرصه نان را خوردنی خویش ساخته است. بدانید که شما چنین نتوانید کرد، ولی مرا به پارسایی و کوشیدن و پاک‌دامنی و درستی ورزیدن یاری کنید». از همین روست که در دعای ندبه می‌خوانیم: خداوندا!... ما را در راه ادای حقوق او (امام مهدی(ع))، تلاش در پیروی از او و دوری از مخالفت او یاری کن و با خشنودی او بر ما منت گذار. در اینجا ممکن است پرسیده شود: از کجا می‌توان فهمید که امام زمان(ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد؟ در پاسخ به این پرسش باید دو نکته را یادآور شویم:

1. امام زمان‌(ع)، ادامه‌دهنده راه پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به اعتقاد ما، همه امامان معصوم، مفسران کتاب خدا و بیان‌کنندگان سنت رسول خدا(ص) هستند. رضایت و خشنودی امام زمان(ع) نیز در چیزی نیست جز آنچه در کتاب خدا آمده یا در سخنان رسول خدا(ص) و دیگر امامان معصوم: به آن اشاره شده است. به بیان دیگر، اگر کسی به همه تکالیف و وظایفی که در قرآن و روایات معصومین(ع) به آنها امر شده است، عمل کند و از همه محرمات و گناهانی که در این دو منبع الهی از آنها نهی شده است، دوری جوید، خواهد توانست رضایت امام عصر(ع) را چنان که باید و شاید، به دست آورد. بنابراین، هیچ لزومی ندارد که ما حتما از زبان امام زمان(ع) بشنویم که ایشان از چه رفتار و گفتاری، خشنود و از چه رفتار و گفتاری، ناخشنود می‌شود. چنان‌که پیش از این گفته شد، با مراجعه به دعایی مانند "دعای مکارم الاخلاق" که از امام سجاد(ع) نقل شده است، می‌توانیم پی ببریم که امام زمان(ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد.
2. اشاره امام زمان(ع) به عوامل خرسندی و ناخرسندی خود در احادیث، زیارت‌ها و دعاهایی که در طول دوران غیبت صغرا و پس از آن، به صورت توقیع با صورت‌های دیگر از امام مهدی(ع) برای ما به یادگار مانده است، به صراحت تمام، آنچه موجب خرسندی یا ناخرسندی آن حضرت می‌شود، بیان و چگونه عمل کردن، چگونه سخن گفتن و چگونه اندیشیدن به ما آموخته شده است. از این رو، با مراجعه به مجموعه ارزشمند یادگارهای آن حضرت و تأمل و تدبر در آنها می‌توان به راحتی هدایت را از گمراهی و صراط مستقیم را از راه کج باز شناخت. گفتنی است مجموعه سخنان و رهنمودهای امام عصر(ع) را برخی نویسندگان، جمع‌آوری و در قالب کتاب منتشر کرده‌اند.

پیروی از دستورهای امامان(ع)

از آن‏جا که همه امامان(ع)، نور واحدی هستند، دستورها و فرموده‏‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌‏کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همه آن‏ها است. در زمانی که یکی از آن‏ها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. امام صادق(ع) در پاسخ کسی که گفت: «شنیده‏‌ایم صاحب الامر غایب خواهد شد؛ پس چه کنیم؟ فرمود: چنگ بزنید به آنچه از پیشوایان قبل در دستتان است، تا این‏که امر بر شما آشکار شود».

دست‏گیری از ضعفا و فقیران‏

کمک به ضعفا و محرومان در همه زمان‌‏ها کاری بس ارزشمند است و در دین اسلام به آن سفارش شده است؛ اما به علت غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد. امام باقر(ع) فرمود: «... هر آینه باید قوی شما ضعیفتان را کمک نماید و باید ثروتمندتان بر فقیرتان عطوفت نماید و فرد برای برادر دینی خود خیرخواهی نماید... پس اگر شخص در این حال از دنیا رفت پیش از آن‏که قائم ظهور کند، شهید از دنیا رفته است.».. البته فقر، گاهی فقر اقتصادی و گاهی فقر فرهنگی و معنوی است.

وظایف خاص ‏

وظایف خاص، وظایفی است که به نوعی با غیبت حضرت مهدی(ع)‏ در ارتباط است که به شمارش آن‏ها می‏‌پردازیم:

دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی(ع)‏‏

در روایات فراوانی از پیامبر اکرم(ص) بر محبت و دوستی با اهل بیت(ع) و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همه زمان‏هاست؛ امّا در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان حضرت مهدی(ع)‏ و دشمنی با دشمنان ایشان سفارش شده است. امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روایت می‌کند که فرمود: «خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامی‏‌ترین امت من خواهد بود».

صبر بر سختی‌‏های دوران غیبت‏

امروزه کم نیستند افرادی که به دلیل‌‏هایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را برنمی‌‏تابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و اذیت و آزار فرو نمی‌‏گذارند. از آن‏جا که یکی از آموزه‌‏های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌‏ها است، لازم‏ است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبت‌‏ها شکیبایی داشته باشیم. امام حسین بن علی(ع) فرمود: «کسی که در غیبت او بر اذیت و تکذیب صبر کند، بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم(ص) با دشمنان مبارزه کند».

دعا برای فرج حضرت مهدی(ع)‏‏

دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد. یکی از مصادیق دعا می‌‏تواند رفع گرفتاری‌‏های همه انسان‏‌ها باشد. در نگاه شیعه، این مهم تحقق نمی‌‏یابد، مگر آن زمانی که واپسین ذخیره الهی از پس پرده غیبت بیرون آمده جهان را به نور خود روشن سازد؛ از این‌‏رو است که در برخی روایات سفارش شده است برای فرج و گشایش دست به دعا برداریم. در روایت است که خود آن حضرت، در بخشی از توقیع شریف فرمود: «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید».

آماده ‏باش دائمی‏

از مهم‏ترین وظایف دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است. در این‏ باره در کتاب‏‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. امام باقر(ع) ذیل آیه شریف‏ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾؛ فرمود: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک‏دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید». همچنین امام صادق(ع) فرمود: «هریک از شما برای ظهور قائم(ع) ابزار جنگی فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حقّ‏تعالی او را از اصحاب و یاوران او قرار دهد». در روایت دیگری از امام موسی کاظم(ع) نقل شده که: «هرکس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ می‌گرداند.»... رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور برای ما مشخص نیست. البته نحوه آمادگی بستگی به شرایط‍‌ زمان و مکان دارد و اگر در بعضی روایات سخن آماده کردن اسب، تیر و شمشیر به میان آمده، ذکر این موارد تنها به‌عنوان تمثیل و بیان لزوم آمادگی برای یاری آن حضرت است.

بزرگداشت نام و یاد آن حضرت‏

یکی از مسؤولیت‏‌های شیعه برابر حضرت مهدی(ع)‏ در این دوران، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت است. این بزرگداشت، جلوه‏‌های فراوانی دارد؛ از تشکیل نشست‏‌های دعا و نیایش گرفته، تا اقدام‏‌های فرهنگی و ترویجی و از تشکیل حلقه‌‏های بحث و گفت‏وگو گرفته، تا پژوهش‌‏های بنیادین و سودمند، همه و همه می‏‌تواند در راستای بلندی بخشیدن به این نام بزرگ باشد.

حفظ پیوند با مقام ولایت‏

حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر(ع) و تجدید دائمی عهد و پیمان، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. امام باقر(ع) درباره ثابت‏ قدمان بر امر ولایت فرموده است: «زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کمترین ثوابی که برای آن‏ها خواهد بود، این است که باری ‏تعالی به آن‏ها ندا کرده و فرماید: "ای بندگان وای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده می‌‏دهم. شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما می‏‌پذیرم و از شما درمی‌‏گذرم و برای شما می‌‏بخشم و به واسطه شما باران بر بندگانم می‌‏بارم و بلا را از آن‏ها بگردانم. و اگر شما نبودید، بر آن‏ها عذاب می‌‏فرستادم». در روایتی دیگر از آن حضرت می‌خوانیم: «... بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنانتان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید». اگر شیعه منتظر، در آغاز هر روز با حضور و توجه، عهد و پیمانی را با مقتدای خود تجدید نماید، هرگز به رکود، ذلت، ظلم و بی‌عدالتی تن نخواهد داد. در همان توقیع حضرت به شیخ مفید آمده است، «اگر شیعیان ما... در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شد، یک‌دل و مصمم باشند، نعمت لقای ما از آنان به تأخیر نمی‌افتد.»... یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که سید بن طاووس آن را در در ابتدای کتاب آن ارزشمند آمده مصباح الزائر به نقل از امام صادق(ع) روایت کرده و در ابتدای آن آمده است: هر کس چهل بامداد، خدا را با این عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. پس اگر پیش از ظهور قائم از دنیا برود، خداوند تعالی، او را از قبرش خارج می‌سازد [تا قائم را یاری دهد]. خداوند به شماره هر کلمه [از آن]، هزار حسنه به او عطا کند و هزار بدی را از او برطرف می‌سازد. شیعیان منتظر علاوه بر دعای عهد می‌توانند با بهره‌گیری از دعاها و زیارت‌های دیگری که مرتبط با امام عصر(ع) است، پیوند دایمی خود را با آن امام برقرار سازند که از آن جمله به دعای ندبه، دعای فرج، دعای زمان غیبت، استغاثه به امام زمان(ع)، زیارت آل یاسین، زیارت امام عصر در روز جمعه، نماز امام زمان و مانند آن می‌توان اشاره کرد. دعا به امام زمان(ع) در قنوت و تعقیب نمازهای پنج‌گانه نیز می‌تواند در ایجاد ارتباط و انس بیشتر با آن حضرت نقش داشته باشد. چشم انتظاران امام عصر(ع) همچنین می‌توانند با حضور در مساجد و مکان‌های مقدسی که به امام عصر(ع) منسوب است، مانند مسجد جمکران در قم، مسجد سهله در نجف و سرداب مقدس سامرا، پیوند خویش را با آن حضرت روز به روز مستحکم‌تر سازند.

زمینه‌سازی و کسب آمادگی برای ظهور حجت حق

یکی دیگر از وظایفی که به تصریح روایات، در دوران غیبت بر عهده شیعیان و منتظران فرج قائم آل محمد(ع) است، کسب آمادگی‌های نظامی و فراهم کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری امام غایب است. در روایتی که نعمانی از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است: «هر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم(ع) [سلاحی] آماده کند، هر چند یک تیر باشد. خدای تعالی هر گاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد]». در روایت دیگری، شیخ کلینی از امام ابوالحسن موسی کاظم(ع) نقل می‌کند: «... هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن، دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری کند». رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور مشخص نیست و هر آنکه اراده خداوند تعلق گیرد، ممکن است ظهور رخ دهد. بنابراین، شیعیان باید همواره در حال آماده‌باش به سر برند تا در زمان ضرورت، به فرمان امام خود برای مقابله با مستکبران و ستم‌کاران جهان به پا خیزند. با نگاهی به تاریخ شیعه می‌توانیم به عمق باور مردم به موضوع ظهور و آمادگی همیشگی آنها برای این موضوع پی ببریم. ابن بطوطه در سفرنامه خود می‌نویسد: ندبه شیعیان حِله برای امام زمان در نزدیکی بازار بزرگ شهر، مسجدی قرار دارد که بر در آن، پرده حریری آویزان است و آنجا را "مسجد صاحب الزمان" می‌خوانند. شب‌ها پیش از نماز عصر، صد مرد مسلح با شمشیرهای آخته... اسبی یا استری زین کرده می‌گیرند و به سوی مسجد صاحب الزمان روانه می‌شوند. پیشاپیش این چارپا، طبل و شیپور و بوق زده می‌شود. سایر مردم در طرفین این دسته حرکت می‌کنند و چون به مسجد صاحب الزمان می‌رسند، در برابر در ایستاده و آواز می‌دهند که: "بسم الله، ای صاحب الزمان، بسم الله بیرون آی که تباهی روی زمین را فراگرفته و ستم فراوان گشته. وقت آن است که برآیی تا خدا به وسیله تو، حق را از باطل جدا گرداند و به همین ترتیب، به نواختن بوق و شیپور و طبل ادامه می‌دهند تا نماز مغرب فرا رسد....

ارتباط‍‌ با فقها و مراجع تقلید

ائمه(ع) تکلیف ما را در زمان غیبت امام و عدم دسترسی به امام معصوم(ع) مشخص کرده و به ما امر فرموده‌اند که به فقهای جامع الشرایط‍‌ مراجعه کنیم. امام عصر(ع) نیز در یکی از توقیعات خود در پاسخ "اسحاق بن یعقوب" می‌فرماید: «و اما رویدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان».

شکی نیست امامان معصوم(ع) سخنی از نزد خود نمی‌گویند و آنچه در این سخن بدان اشاره فرموده‌اند برگرفته از علومی است که از پیامبر اکرم(ص) و آن حضرت نیز از وحی الهی دریافت کرده است؛ بنابراین جای هیچ تردیدی باقی نخواهد ماند. بنابراین یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند تجدید عهد هر روزه با آن یار سفر کرده است. در این‌باره سفارش شده در پگاه هر روز، زانوی ادب در مقابل ساحت آن امام همام بر زمین نهاده به دستور امام صادق(ع) این عهدنامه را نجوا نماید که اگر چهل صبح چنین کند، امید است از یاران آن حضرت باشد؛ دعایی که این‌گونه آغاز می‌شود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَولانا صَاحِبَ الزَّمَانِ اَيْنَما کَانَ وَ حَيثُما کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الأرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سَهْلِهَا وَ جَبَلهَا غَنِيّ وَ عَنْ وَالِدَيَّ و عَنْ وُلْدِي وَ إخْوَانِي التَّحِيَّةَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زَنَةَ عَرْشِ اللَّه...».

وظایف اقشار گوناگون در برابر امام زمان(ع)

وظایف منتظران راستین امام مهدی را به‌گونه دیگری نیز می‌توان تقسیم کرد:

وظایف علما

مقالهٔ اصلی: وظایف علما در عصر غیبت

علمای اسلام و رهبران فکری فرهنگی جامعۀ اسلامی مکرر در روایات مورد تعریف و تمجید قرار گرفته و شأن والای آنان گوشزد شده است. علما تجسم الگوی جامعۀ منتظران و منتظران تجسم پیروان آنان هستند و این الگو بودن برای ارزش دادن به عادت‌ها و اعتقادات اسلامی منتظران است که در غالب‌های مختلفی از جمله خطبه‌ها، سخنرانی‌ها، تألیف کتاب، تولید وسایل آموزشی و فرهنگی نقل متون اسلامی و انتشار و رواج آن در میان منتظران است. بر این اساس علما در دوران انتظار وظایفی خاص دارند؛ از جمله آن وظایف عبارت است از: زهد؛ دعوت و نصیحت؛ جهاد همه جانبۀ فرهنگی، اجتماعی، دینی؛ راهنمایی و دستگیری از نسل جوان؛ تعلیم دین و تنظیم اندیشه‌ها؛ دفاع و حفاظت از دین و تربیت منتظران براساس ابزارهای تربیتی معرفی شده توسط امامان(ع).

شاید بزرگترین وظیفۀ فقیه و عالم قبل از همۀ این وظایف برای حفظ شعائر شیعه این باشد که فقیه باید نظام شیعی را به عنوان یک نظام فکری و عملی مرزبندی کند و برای آن از لحاظ عقیدتی و عملی با استفاده از میراث ارزشمند سخنان ائمه چهارچوبی ترسیم کند.

وظایف حاکمان و فرماندهان

مقالهٔ اصلی: وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت

حاکمان و فرماندهانی که تدبیر امور مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی را به دست گرفته‌اند در زمینه‌سازی ظهور امام عصر(ع) نقش جدی و اثرگذار دارند؛ لذا اهم وظایف آنان چنین بیان گردیده است:

1. عدالت: عدالت به معنای حرکت میان افراط و تفریط است، به گونه‌ای که هیچ زیاده و نقصی بر آن وارد نباشد. رعایت و اجرای عدالت در تمام شئون مدیریت جامعه اسلامی از وظایف سنگین حاکمان حکومت اسلامی در عصر غیبت است:«وَ عَلَى‏ الْأُمَرَاءِ بِالْعَدْلِ‏».
2. شفقت: دلسوزی و مدارای افراطی و نیز سختگیری و شدت افراطی، آفات اداره جامعه‌اند. بر حاکمان منتظر است که با برگزیدن رفتاری مشفقانه که دلسوزی و آسانگیری همراه صلابت و قاطعیت و قدرت است، جامعه را به سوی ظهور دولت مهدوی(ع) رهنمون شوند: «وَ الشَّفَقَة‏‏‏‏‏‏‏‏‏».

وظایف توده مردم

مقالهٔ اصلی: وظایف توده مردم در عصر غیبت

امت اسلامی در برابر حاکمان خویش در عصر غیبت ولی الله الاعظم(ع) وظیفه‌ای بر عهده دارند که اگر امت و حاکمان حکومت اسلامی به وظایف متقابلشان عمل کنند، هیچ دشمنی طمع نفوذ به جامعه اسلامی را نخواهد کرد. وظایف توده مردم چنین بازگو شده است:

1. انصاف: نخستین وظیفه توده مردم در برابر هم و نیز در برابر حکومت اسلامی، رعایت اعتدال و مساوات در ادای حق یا همان انصاف است. امتی که با حاکمانش به انصاف رفتار نکند، یا به افراط‌گراییده و آنان را مستبد می‌سازد؛ یا به تفریط رفته و زمینه ضعف آنان را فراهم می‌آورد.
2. حسن سلوک: دومین وظیفه توده مردم منتظر، رفتار نیکو و به دور از حب و بغض‌های بی‌پایه و پیراسته از زشتی‌های اخلاقی است که مایه اصلاح حاکمان و امیدبخشی به خادمان حکومت اسلامی و نیز ناامیدی دشمنان و فزونی اتحاد و انسجام امت است.

وظایف جوانان

مقالهٔ اصلی: وظایف جوانان در عصر غیبت

وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان

مقالهٔ اصلی: وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان در عصر غیبت

وظایف کهنسالان

مقالهٔ اصلی: وظایف کهنسالان در عصر غیبت

وظایف زنان

مقالهٔ اصلی: وظایف زنان در عصر غیبت

وظایف ثروتمندان

مقالهٔ اصلی: وظایف ثروتمندان در عصر غیبت

وظایف اقشار آسیب‌پذیر

مقالهٔ اصلی: وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت

وظایف نیروی انتظامی

مقالهٔ اصلی: وظایف نیروی انتظامی در عصر غیبت

پرسش مستقیم

• وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
• وظایف منتظران راستین امام مهدی چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
2. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
3. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
4. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
5. وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
6. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
7. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
8. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
9. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
10. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
11. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
12. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
13. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
14. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
15. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
16. آیا کسانی که منتظر فرج امام مهدی هستند دارای فضیلتی خاص می‌‏باشند؟ (پرسش)
17. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
18. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
19. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
20. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)

منابع

1. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم
2. مصباح یزدی، محمد تقی، آفتاب ولایت
3. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود
4. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
5. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه
6. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
7. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
8. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
9. یوسف مدن، روان‌شناسی انتظار
10. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار