بحث:اثبات عصمت امام در حدیث

ادله روایی

1. حدیث ثقلین: «همانا میان شما در حقیقت گرانبها را به امانت می‌نهم. آگاه باشید! اگر به آن دو چنگ بزنید و اطاعتشان کنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و خاندانم. آن دو هرگز از یکدیگر جدایی نمی‌پذیرند تا روز قیامت و کنار حوض کوثر بر من وارد شوند». رسول خدا (ص) اسراری را بیان داشت: اولاً هم‌شأنی و همراهی همیشگی عترت با قرآن که عین وحی و دارای عصمت است، می‌طلبد که عِدل دیگر یعنی عترت نیز دارنده عصمت باشد تا هم‌شأنی و جدایی‌ناپذیری تحقق یابد. ثانیاً تأکید به چنگ زدن به آن دو در فرض عدم عصمت، دستور به باطل و معصیت خواهد بود. ثالثاً غیرمعصوم نتوانسته خود را نجات دهد، چگونه می‌تواند دیگران را از گمراهی برهاند. رابعاً نمی‌گوید: من دستور می‌دهم که اهل بیت (ع) را عِدل قرآن بدانید، که پدیده‌ای اعتباری باشد یا حقیقتی را انشاء و تأسیس کند، بلکه می‌فرماید: اهل بیت عِدل قرآن هست؛ یعنی خبر از حقیقت و إخبار از واقعیت. همچنین شهادت به عصمت اهل بیت وحجیت سخن و سیره آنان داده؛ همان‌گونه که شهادت به عصمت و حجیت قرآن داده.
2. حدیث نبوی معیت: «عَلِيٌّ‏ مَعَ‏ الْقُرْآنِ‏ وَ الْقُرْآنُ‏ مَعَ‏ عَلِيٍّ‏ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ» همراهی همیشگی و همه‌شئونی قرآن و امام و تفکیک ناپذیری آنها را بیان می‌کند. عصمت و هم‌سنخی علم امام و قرآن جزئی از معادله هم علالی و هم‌سنگی است؛ یعنی غیرمعصوم نمی‌تواند با قرآن در همه مراتب و شئون برابری و همراهی کند.
3. علی (ع) به عصمت خویش و خاندان رسالت تصریح می‌کند: «به یقین، خداوند ما اهل‌بیت را از هرگونه گناه ظاهری و باطنی پاک کرده، و از هر نوع پستی و پلیدی مصون داشته است».
4. از امام سجاد (ع) روایت شده: «کسی به جز معصوم امام نبوده و عصمت نشانه‌ای در آفرینش ظاهری نیست که بدان شناخته شود. بدین رو معصوم باید به نص شناخته شود. به او گفته شد: ای پسر رسول خدا! معنای معصوم چیست؟ فرمود: معصوم کسی است که به ریسمان الهی یعنی قرآن چنگ زده و این دو، تا روز رستاخیز از یکدیگر جدا نگردند. امام به سوی قرآن رهنمون می‌شود و قرآن مردم را به امام فرا می‌خواند».
5. در صحیفه سجادیه نیز که مورد اهتمام و اعتبار برخی شبهه افکنان است، مشابه همین عبارات را می‌یابیم: «وَ طَهَّرْتَهُمْ‏ مِنَ‏ الرِّجْسِ‏ وَ الدَّنَسِ‏ تَطْهِيراً بِإِرَادَتِكَ‏»؛ «اهل بیت را از گناه و آلودگی، مطهرو معصوم داشتی و با اراده‌ات آنان را پاکیزه کردی».
6. امام رضا (ع) از پیامبر (ص) روایت می‌کند: «هرکس شاد می‌شود که... پس باید نسبت به علی و امامان از نسل او پیروزی و محبت ورزد؛ زیرا آنان برگزیدگان خداوند عزوجل و بندگان خالص و اختیارشده او هستند. آنان معصوم از هرگونه گناه و خطایند». این روایت افزون بر عصمت، لزوم نصب و نص امام را نیز یاد می‌آورد. جدایی ناپذیری عصمت از امامت در اندیشه امام هشتم با واژگانی دیگر نیزبازتابیده است: «امام، مطهر از همه گناهان و مبرا از همه معایب و دارنده علمی اختصاصی است که حلم نامیده می‌شود».
7. امام صادق (ع): «کسی که گناهی ریز یا درشت مرتکب شده، شایستگی امامت را ندارد، هر چند که پس از آن توبه کرده باشد. امام جز معصوم نیست و عصمت جز با تصریح و اعلان خدای عزّوجل بر زبان پیامبرش (ص) شناخته نمی‌شود؛ زیرا عصمت در ظاهر خلقت نیست که همانند سیاهی و سفیدی و نظیر آن دیده شود؛ عصمت امری است پنهان که جز با شناساندن خدای دانای و غیب عزّوجل، معلوم نمی‌شود».
8. غیر معصوم هر آن، خود در معرض لغزش است و دیگران را به لبه پرتگاه می‌کشاند. از این‌رو، امام صادق (ع) یاد آورد: «خداوند عزّوجل اطاعت کسی را که بندگانش را گمراه می‌کند، واجب نمی‌کند و کسی را که کفر ورزیده و بندگی شیطان کرده، برای رسالتش برنمی‌گزیند و بر مخلوقاتش حجتی اختیار نمی‌کند؛ مگر آنکه معصوم باشد».
9. امام صادق (ع): «امیرالمؤمنین (ع) پدر ذریه پیامبر (ص) است و قرار دادن امامت در امیرالمؤمنین، نهادن آن است در ذریه معصوم پیامبر».
10. امام صادق (ع) در روایتی مشهور و در تبیین نسبت شخصیت امام علی (ع) با پیامبر (ص) می‌فرماید: «هر فضیلتی که برای محمد (ص) ثابت است برای علی نیز هست و محمد (ص) بر همه خلایق برتری دارد. انکار و مخالفت علی در هر امر ریز و درشت، هم‌وزن شرک به خداست». بی‌گمان یکی از فضایل پیامبر، عصمت است که علی نیز شریک اوست. برتری غیرمعصوم بر دیگران نیز مردود است و مخالفت غیرمعصوم در معصیت و خطا، عین صواب است، نه موجب شرک.
11. برخی از منابع اهل سنت هم به عصمت اهل بیت (ع) باور دارند: امام علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «فَأَنْزِلُوهُمْ‏ بِأَحْسَنِ‏ مَنَازِلِ‏ الْقُرْآنِ‏»؛ عترت رسول خدا را در بهترین منزل‌های قرآن قرار دهید. ابن‌ابی‌الحدید معتزلی در شرح نهج‌البلاغه می‌نویسد: «زیر این گفتار سرّی است عظیم؛ چون حضرت به مکلّفین امر کرده که عترت در بزرگداشت و اطاعت و تبعیّت، جاری مجرای قرآن و به منزله و محل آن قرار دهند. اگر اشکال کنی که این سخن دلالت دارد بر عصمت اهل بیت، رأی اصحاب شما در این مسأله چیست؟ در جواب می‌گویم: ابو محمد بن متویه در کتاب الکفایه تصریح نموده که علی (ع) معصوم است. ادله و نصوص بر عصمت علی و بر علم غیب و اطلاع وی بر باطن نیز دلالت دارد. این ویژگی به علی اختصاص دارد و صحابه دیگر را از آن بهره‌ای نیست. تفاوت میان "زید معصوم است" و "زید واجب العصمة است" ظاهر است، بر اساس آنکه علی امام است و از شرائط امام آن است که معصوم باشد. اعتبار اول مذهب ماست (اهل سنت) و اعتبار دوم مذهب امامیه است»

عصمت در روایات

دلائل روائی بر عصمت ائمه(ع) فراوان است، اما در این بخش به ذکر برخی از آنها بسنده می‌کنیم و به قدری که به بحث ما ارتباط دارد توضیح خواهیم داد و بررسی ابعاد دیگر هر یک از آنها را به جایگاه خود موکول می‌کنیم.

حدیث دوم: «حدیث سفینه»

دومین حدیثی که بر عصمت دلالت دارد حدیث سفینه است. حدیثی که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ‌، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ»؛ مثال اهل بیت من مانند کشتی نجات نوح است، هرکس سوار شود نجات یابد، و هر کس دوری کند غرق می‌شود. این حدیث شریف نیز به الفاظ مختلفی نقل شده است که برخی از آنها عبارتند از:

1. «مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ»؛
2. «مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ‌».
3. «إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ».

محل شاهد در این حدیث تشبیه اهل بیت(ع) به کشتی نوح(ع) است.

عصمت در حدیث سفینه: در حدیث سفینه، اهل بیت پیامبر(ع) به کشتی نوح تشبیه شده‌اند. بدیهی است که در هر تشبیهی باید وجه شَبَه مشخص شود. بنابراین برای درک این حدیث و وجه شبه در آن، می‌بایست داستان کشتی حضرت نوح را به مقداری که مربوط به بحث عصمت است بررسی کنیم.

ساخت کشتی: پس از آنکه با تبلیغِ بسیار حضرت نوح(ع)، خداوند سبحان حجت را بر امت او تمام کرد، به نوح دستور داد به وحی پروردگار و عنایت او کشتی نجاتی بسازد تا مؤمنان با سوار شدن بر کشتی نجات یابند و کافران به سبب امتناع از ورود به کشتی هلاک گردند. خدای تعالی خطاب به نوح می‌فرماید: ﴿وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلَا تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُوا إِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ﴾.

پس از ساختن کشتی، آن‌گاه که اراده خداوند بر هلاک کافران تعلق گرفت به نوح فرمود: ﴿قُلْنَا احْمِلْ فِيهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَأَهْلَكَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ آمَنَ وَمَا آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِيلٌ * وَقَالَ ارْكَبُوا فِيهَا بِسْمِ اللَّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّي لَغَفُورٌ رَحِيمٌ﴾ وقتی مؤمنان سوار کشتی شدند و آب همه جا را فرا گرفت و کشتی در امواج سهمگین آن در تلاطم بود، نوح از سر دلسوزی به فرزندش گفت: به کشتی سوار شو و از کافران مباش. اما وی در پاسخ پدر گفت: به جای سوار شدن بر کشتی به کوه پناه می‌برم تا از هلاکت نجاتم دهد. آن‌گاه حضرت نوح فرمود: ﴿لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ﴾.

خدای تعالی در ادامه می‌فرماید: ﴿وَنَادَى نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْكَمُ الْحَاكِمِينَ * قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ﴾

در ادامه نکاتی را که از این جریان برداشت می‌شود مرور می‌کنیم:

1. ساخت کشتیِ نجات به دستور خداوند و تحت نظارت او انجام گرفت، همین‌گونه بوده است گزینش و معرفی اهل بیت(ع) از سوی خداوند سبحان.
2. آن‌گونه که حضرت نوح تنها کسانی را همراهی کرد که سوار کشتی شدند، همین‌گونه رسول خدا(ص) نیز تنها با کسانی همراه است که به اهل بیت(ع) تمسک جسته‌اند.
3. همراهی با نوح صرفاً یک رابطه ایمانی بوده و ربطی به نسبت خویشاوندی نداشته است؛ از این رو پسر نوح که از مؤمنان نبود از همراهی پدر بازماند. همراهی با رسول خدا(ص) نیز صرفاً همراهی ایمانی است و مصاحبت و همنشینی یا نسبت با شخص رسول الله(ص) در این همراهی نقشی ندارد.
4. راه نجات قوم نوح منحصر در سوار شدن بر کشتی بود و جز آن هیچ راه دیگری وجود نداشت و پایان همه راه‌ها نابودی بود. برای امت اسلامی نیز جز تبعیت و تمسک به اهل بیت پیامبر(ص) راه نجاتی نیست و هر راه دیگری غیر از آن به هلاکت می‌انجامد.
5. کشتی نوح با نام خدا در جریان بود و کشتی نشستگان را با هدایت الهی به ساحل نجات رساند. اهل بیت پیامبر(ع) نیز لحظه به لحظه، با توجه و هدایت الهی پیروان خویش را به رستگاری و نجات رهنمون میشوند و آن‌که تحت توجه و هدایت دائمی پروردگار باشد، قطعاً معصوم است و این همان اهمیت جایگاه عصمت است که برای نجات و هدایت دیگران ضروری است..

حدیث سوم: «حدیث منزلت»

راویان حدیث منزلت

حدیث منزلت را صحابه‌ای همچون:

1. أمیر المؤمنین(ع)؛
2. عبد الله بن مسعود؛
3. سعد بن ابی‌وقاص؛
4. عمر بن خطاب
5. ابوسعید خدری؛
6. براء بن عازب رامین و کرداری ساری؛
7. جابر بن سمره؛
8. ابوهریره؛
9. زید بن ارقم؛
10. انس بن مالک؛
11. ابوایوب انصاری؛
12. عقیل بن ابو طالب.
13. معاویه و برخی دیگر نقل کرده‌اند.

همچنین راویان زن این حدیث عبارتند از:

1. حضرت زهرا(س)؛
2. اسماء بنت عمیس؛
3. أم سلمه.

و از راویان این حدیث در قرون مختلف نیز می‌توان به راویان زیر اشاره کرد:

1. بخاری؛
2. مسلم؛
3. احمد بن حنبل؛
4. ابن ماجه؛
5. ترمذی؛
6. نسائی؛
7. ابن حبان؛
8. ابوبکر بزّار؛
9. ابویعلی؛
10. محمد بن جریر طبری؛
11. ابو القاسم طبرانی؛
12. حاکم نیشابوری؛
13. ابن مردویه؛
14. ابونعیم اصفهانی؛
15. ابوبکر خطیب بغدادی؛
16. ابن عبدالبر اندلسی
17. بغوی؛
18. ابن عساکر؛
19. فخر رازی؛
20. ابن اثیر؛
21. نووی؛
22. ابن سید الناس؛
23. ابن کثیر دمشقی؛
24. خطیب بغدادی؛
25. ابن حجر عسقلانی؛
26. جلال الدین سیوطی؛
27. ابن حجر مکی؛
28. ولی الله دهلوی.

تواتر حدیث

حدیث منزلت به اعتراف حاکم نیشابوری، جلال الدین سیوطی، صفدی، ابن عبدالبر، مزّی و ملّا علی متقی هندی متواتر است. متقی هندی به طرق و اسانید مختلف این حدیث را نقل کرده است. ابن عساکر نیز این حدیث شریف را از ۲۰ نفر صحابی پیامبر نقل کرده است.

ابن عبدالبر و مزی در اعتبار این حدیث می‌گویند: و هو من أثبت الآثار وأصحها؛ حدیث منزلت از ثابت‌ترین و صحیح‌ترین احادیثی است که از پیامبر روایت شده است.

متن حدیث در نقل راویان

بخاری در صحیح با سند خود از سعد بن ابی‌وقاص، حدیث منزلت را این‌گونه نقل کرده است: رسول الله(ص) به علی(ع) فرمود: «أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى‌». در موضع دیگری از صحیح بخاری آمده است: رسول خدا برای جنگ تبوک از مدینه خارج شد و علی(ع) را به عنوان خلیفه خود در مدینه باقی گذاشت. در آن هنگام علی(ع) عرضه داشت: آیا مرا خلیفه خود برای نگه داری از کودکان و زنان قرار می‌دهی؟ پیامبر(ص) فرمود: آیا به این که جایگاه تو نسبت به من، به مانند جایگاه هارون نسبت به موسی باشد راضی نیستی؟ سعید بن مسیّب، از عامر (فرزند سعد بن ابی‌وقاص) و او از پدرش سعد حدیث منزلت را این‌گونه نقل کرده است: «أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى».

اما برای این که مطمئن شود می‌گوید: فأحببت أن أشافه بها سعدا، فلقيت سعدا فحدثته بما حدثني عامر، فقال سعد: أنا سمعته، فقلت: أنت سمعته؟ قال: فوضع إصبعيه على أذنيه فقال: نعم وإلا فاستكتا؛ دوست داشتم حدیث را از خود سعد بشنوم، از این رو به دیدار سعد رفتم و حدیث منزلت را که از عامر (فرزند سعد) شنیده بودم نقل کردم. سعد گفت: خود این حدیث را شنیدم. به او گفتم تو خود شنیدی؟ سعد در حالی که انگشتانش را روی گوش‌های خود قرار داد، گفت: اگر با این دو گوش نشنیده باشم کر بشوم و اگر ندیده بودم کور بشوم. تعجب سعید بن مسیب و پیگیری وی، دلالت بر اهمیت حدیث منزلت دارد. حدیث منزلت در صحیح مسلم به نقل از سعد بن ابی‌وقاص این‌گونه آمده است: آن وقتی که معاویه برای حج به حجاز آمد، نشستی ترتیب داد و بزرگان به دیدار او رفتند. وقتی سعد بن ابی‌وقاص به نزد او رفت، معاویه در همان مجلس به او امر کرد تا امیر المؤمنین(ع) را لعن کند. سعد بن ابی‌وقاص از لعن امیر المؤمنین خودداری کرد و به سه مورد از خصوصیات امیرالمؤمنین اشاره کرد که از جمله آنها حدیث منزلت است. سعد گفت: تا وقتی این احادیث را به یاد داشته باشم، هرگز او را لعن نخواهم کرد. در این نقل این‌گونه آمده است: وَ مِنْهَا: أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى.

بازی با حقایق

از نظر سند هیچ تردیدی در صدور این حدیث وجود ندارد، با این حال برخی از دشمنان اهل بیت(ع) کوشیده‌اند تا به رغم نقل این حدیث در کتب معتبر و صحیح نزد اهل سنت، در سند آن خدشه کنند. در مواقف آمده است که سیف الدین آمدی سند حدیث منزلت را تمام نمی‌دانسته است. ولیکن «سیف الدین آمدی» کسی است که در منابع اهل سنت در شرح حال وی مطالبی حاکی از بی‌دینی نوشته‌اند از جمله این که «تارک الصلاة» بوده است.

اما خدشه در سند این حدیث ناممکن است، بدین روی برخی از متعصبین پس از نا امیدی در بحث سندی، در صدد تحریف محتوای آن برآمده‌اند تا آنجا که در برخی منابع حدیث منزلت این‌گونه نقل شده است: علي مني بمنزلة قارون من موسى؛ جایگاه علی نسبت به من جایگاه قارون نسبت به موسی است! این‌گونه تحریفات و تلاش‌های مضحک و حرکات مذبوحانه برای کتمان حق، هم از این واقعیت حکایت دارد که حدیث منزلت از نظر سند و دلالت بسیار محکم و روشن است و هم نشانگر بغض و کینه برخی نسبت به اهل بیت رسول خدا(ع) است؛ اما این کارها به نفع حقیقت است و بازگو کننده ناتوانی متعصّبین در انکار حدیث منزلت است. جعل حدیث از دیگر اقداماتی است که در مقابله با عظمت حدیث منزلت واقع شده است. از سوی برخی از اهل تسنن و در پاره‌ای از منابع آنها آمده است: أبو بكر و عمر مني بمنزلة هارون من موسى.

جعلی بودن این حدیث به قدری روشن است که آنان در کتاب‌های خود به دروغین بودن آن تصریح کرده‌اند.

بررسی دلالت حدیث منزلت

برای روشن شدن دلالت حدیث منزلت، بررسی مقامات حضرت هارون و جایگاه او نسبت به حضرت موسی ضروری می‌نماید.

مقامات حضرت هارون

1. حضرت هارون معصوم است؛ زیرا به تصریح قرآن مجید او نبی بوده و همه انبیاء معصومند.
2. حضرت هارون وزیر حضرت موسی بوده است. حضرت موسی از خداوند سبحان درخواست می‌کند: ﴿وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي﴾ خداوند دعای او را مستجاب می‌کند: ﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِيرًا﴾.
3. حضرت هارون در رسالت حضرت موسی شریک بوده است، آنجا که حضرت موسی از خدا خواست: ﴿اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي﴾.
4. از دیگر مقامات حضرت هارون(ع) که از روایات برداشت می‌شود، اختصاص ورود و سکونت وی در مسجد به همراه خانواده اوست. هیچ کس غیر از هارون و ذریه‌اش حق نداشت در بیت المقدس سکونت داشته باشد. ابن عساکر در این باره چنین نقل می‌کند:

«خَطَبَ النَّبِيُّ(ص) خُطْبَةً وَ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَمَرَ لِمُوسَى وَ هَارُونَ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ أَمَرَهُمَا أَنْ لَا يَبِيتَ فِي مَسْجِدِهِمَا جُنُبٌ وَ لَا يَقْرَبُوا فِيهِ النِّسَاءَ إِلَّا مُوسَى وَ هَارُونَ وَ ذُرِّيَّتُهُمَا وَ إِنَّ عَلِيّاً هُوَ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ ذُرِّيَّتُهُ كَذُرِّيَّةِ هَارُونَ وَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقْرَبَ النِّسَاءَ فِي مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ لَا يَبِيتَ فِيهِ جُنُبٌ إِلَّا عَلِيٌّ وَ ذُرِّيَّتُهُ‌»؛ همانا رسول خدا در خطابه‌ای فرمود: به درستی که خداوند به موسی و هارون امر کرد که برای سکونت قومشان خانه‌هایی بسازند. خداوند همچنین از سکونت در مسجد با حال جنابت و نزدیکی با زنان در مسجد منع کرد، مگر هارون و خانواده‌اش.

در این زمان نیز برای احدی نزدیکی با زنان در مسجد و ماندن با حال جنابت جایز نیست مگر برای علی و خانواده‌اش. نکته بسیار مهم اینجاست که نه فقط حضرت هارون از ممنوعیت سکونت در مسجد استثنا شده؛ بلکه ایشان موجب طهارت و پاکی مسجد است. پیامبر(ص) می‌فرماید: «إن موسى سأل ربه أن يطهر مسجده بهارون و إني سألت ربي أن يطهر مسجدي بك و بذريتك»؛ همانا موسی از پروردگار درخواست نمود که مسجدش را به وسیله هارون پاکیزه گرداند و به درستی که من نیز از خداوند می‌خواهم که مسجد من را به وسیله تو علی و خانواده ات پاکیزه گرداند. در ادامه پیامبر اکرم به دنبال ابو بکر می‌فرستند و فرمان بستن درِ خانه‌اش را که به مسجد باز می‌شد صادر می‌کنند. در این هنگام فاسترجع ابوبكر؛ ابوبکر با گفتن ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾ ناراحتی خود را اظهار می‌کند؛ چراکه به حقیقت بستن دری که به مسجد رسول الله باز می‌شد سخت است، اما چاره‌ای جز اطاعت ندارد. آن‌گاه رسول خدا(ص) به دنبال عمر و عباس می‌فرستند تا آنان نیز درِ خانه‌های خود را ببندند. سپس پیامبر فرمود: «مَا أَنَا سَدَدْتُ أَبْوَابَكُمْ وَ فَتَحْتُ بَابَ عَلِيٍّ، وَ لِكُنَ اللَّهَ فَتَحَ بَابَ عَلِيٍّ وَ سَدَّ أَبْوَابَكُمْ‌»؛ من درهای خانه‌های شما را نبستم و درِ خانه علی را باز نگزاردم، بلکه خدا درِ خانه علی را باز گذاشت و درِ خانه‌های شما را بست.

حضرت خطاب به همه آنها فرمودند: گمان نکنید این کار را از روی تصمیم خود انجام داده‌ام تا در مقام گله‌مندی برآیید؛ چراکه این فرمان الهی است. این واقعه نیز بیان‌گر عصمت اهل بیت پیامبر(ع) است. در کتاب مسند احمد بن حنبل، المستدرک علی الصحیحین، مجمع الزوائد، تاریخ مدینة دمشق و کتاب‌های دیگر از زید بن ارقم آمده است که گفت: كانت لنفر من أصحاب رسول الله(ص) أبواب شارعة في المسجد فقال يوماً سدوا هذه الأبواب إلا باب علي، قال: فتكلم في ذلك ناس، فقام رسول الله(ص) فحمد الله وأثني عليه ثم قال: أما بعد، فإني أمرت بسد هذه الأبواب غير باب علي، فقال فيه قائلكم؛ والله ما سددت شيئا ولا فتحته ولكني أمرت بشيء فاتبعته؛ زید بن ارقم گوید: برخی از اصحاب رسول الله(ص) دری داشتند که به مسجد پیامبر باز می‌شد، روزی پیامبر فرمود: همه این درها را ببندید مگر درِ خانه علی. عده‌ای زبان به گله گشوده و شکایت کردند. آن‌گاه رسول خدا برخاستند و پس از حمد و ثنای الهی فرمودند: اما این که من به شما دستور دادم تا درِ خانه‌ها بسته شود مگر در خانه علی، موجب شد تا بعضی از شما سخنانی از روی شکایت بگویید! سوگند به خدا، دری را نبستم و نگشودم مگر آنکه مأمور به انجام آن شدم، پس از آن امر پیروی کردم.

برای کسانی که دری به مسجد داشتند این مسأله گران تمام شد تا جایی که سر و صدا و حتی بی‌ادبی و اعتراضات تند از جانب برخی هم چون عباس - عموی پیامبر نقل شده است.

اشکالی علمی: بحث ما در دلالت حدیث منزلت بر عصمت امیر المؤمنین(ع) به پایان رسید. این حدیث دارای نکات فراوانی است که به وجوه متعدد بر امامت امیر المؤمنین(ع) دلالت دارد که در آینده به آن خواهیم پرداخت. عمده اشکالی که بزرگان اهل تسنن در این حدیث مطرح می‌کنند عبارت از این است که: این حدیث به هنگام خروج پیامبر اکرم(ص) برای جنگ تبوک صادر شده است. بر اساس این قرینه، خلافت امیر المؤمنین(ع) به زمان غیبت حضرت رسول از مدینه اختصاص دارد و جانشینی حضرت امیر مؤمنان به این مقطع زمانی مقید می‌گردد، در نتیجه نمی‌توان آن را دلیل بر امامت آن حضرت برشمرد.

پاسخ به شبهه: پاسخ این شبهه روشن است. در علم اصول -که اهل سنت مدعی تأسیس آن هستند - قاعده‌ای عام وجود دارد که مورد قبول همه علما است و تخصیص‌پذیر نیز نمی‌باشد و آن قاعده این است که «مورد، مخصّص نیست». بر اساس این قاعده، حتی اگر حدیث منزلت فقط در آن شرائط صادر شده باشد اختصاص به آن مورد نخواهد داشت، لیکن این حدیث شریف بیش از ده بار و در جایگاه‌های مختلف وارد شده است. به عبارت دیگر حضرت رسول این کلام را از ابتدای بعثت تا پایان عمر شریفشان، در موارد مختلف و به مناسبت‌های گوناگون فرموده‌اند. پس شبهه از اساس مردود است..

حدیث چهارم: «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ»

از جمله احادیثی که بر عصمت امیرالمؤمنین(ع) دلالت دارد حدیث «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ» است. راویان این حدیث شریف عبارتند از:

1. ابن ابی شیبه؛
2. ابو یعلی موصلی؛
3. دار قطنی بغدادی؛
4. ابو القاسم طبرانی؛
5. حاکم نیشابوری؛
6. ابوبکر بیهقی؛
7. ابن مردویه اصفهانی؛
8. شهردار دیلمی؛
9. شمس الدین ذهبی؛
10. نورالدین هیثمی؛
11. ابن حجر مکی؛
12. جلال الدین سیوطی؛
13. علی متقی هندی؛
14. عبدالرئوف مناوی.

غالباً سندهای این راویان به حضرت اُم سلمه منتهی می‌شود. در برخی از سندها نیز به حضرت زهرا(س) و امام مجتبی(ع) منتهی می‌شود که این دو بزرگوار از پیامبر(ص) این حدیث را روایت می‌کنند.

متن چند حدیث: حاکم نیشابوری به سند خود از ابوسعید تیمی، و او از ابو ثابت - غلام ابوذر - روایت می‌کند که ابو ثابت گفت: كنت مع علي رضي الله عنه يوم الجمل، فلما رأيت عايشة واقفة دخلني بعض ما يدخل الناس، فكشف الله عني ذلك عند صلاة الظهر فقاتلت مع امير المؤمنين، فلما فرغ ذهبت إلى المدينة فأتيت أم سلمة فقلت: إني والله ما جئت أسأل طعاماً ولا شراباً ولكني مولى لأبي ذر فقالت مرحباً فقصصت عليها قصتي، فقالت أين كنت حين طارت القلوب مطائرها؟ قلت: إلى حيث كشف الله ذلك عني عند زوال الشمس، قال: أحسنت سمعت رسول الله(ص) يقول: «عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ»؛ در روز واقعه جمل با علی(ع) بودم. در آن هنگام که عایشه ایستاده بود و نگاه من به او افتاد. شکی که در قلوب بعضی از مردم بود در من نیز به وجود آمد. آن‌گاه خداوند متعال این شک را به هنگام نماز ظهر از من برطرف نمود تا در رکاب امیرالمؤمنین به جنگ پرداختم. زمانی که جنگ تمام شد و به مدینه بازگشتم، به نزد أم سلمه رفتم و گفتم: سوگند به خدا، به درستی که من برای آب و غذا به اینجا نیامدم؛ چراکه من غلام ابوذر هستم. ام سلمه گفت: آفرین. سپس داستان جَمَل و آن شک را تعریف کردم. ام سلمه گفت: از کجا به حق رسیدی در آن وقتی که قلب‌ها در کشاکش تردید به سر می‌برد؟ گفتم: از آن جایی که خداوند متعال به هنگام زوال ظهر مرا نجات داد و تردید را از من برطرف نمود. أم سلمه گفت: احسنت، شنیدم که رسول خدا(ص) می‌فرمود: «علی با قرآن همراه است و قرآن با او تا این که هر دو در کنار حوض بر من وارد شوند.

حاکم در پایان این حدیث می‌گوید: هذا حديث صحيح الإسناد. وأبو سعيد التيمي هو عقيصاء ثقة مأمون، ولم يخرجاه؛ سند این حدیث صحیح است و ابوسعید تیمی که عقیصاء نام دارد مورد اطمینان است، هر چند که این حدیث را مسلم و بخاری نیاورده‌اند. ذهبی نیز در تلخیص المستدرک به صحت این اسناد اقرار می‌کند. آری! به راستی چه حسابی در کار است که هم علی با قرآن و هم قرآن با علی است؟ مگر برای همراهی این دو گفتن علي مع القرآن کفایت نمی‌کرد، پس چرا پیامبر اکرم(ص) دوباره تکرار می‌کند و می‌فرماید والقرآن مع علي؟ شاید این تکرار برای تأکید و دفع شک و شبهه باشد؛ زیرا ممکن است دیگری هم این ادعا را داشته باشد که اقوال و افعال او مطابق قرآن است و از قرآن جدا نیست، لکن رسول الله می‌خواهد بفرماید که قرآن نیز همراه علی و مصدِّق افعال و اقوال او است و تصدیق قرآن همان تصدیق خدا است؛ چراکه قرآن کلام الهی است، پس «علی(ع)» در همه احوال، أقوال و افعال مورد قبول و تصدیق خدا است.

روایت ابن عقده: بنا به دستور پیامبر، تمامی مردم باید با لشکر اسامه حرکت کنند و خارج از مدینه اردو بزنند. کسانی که از این فرمان سر باز زنند مورد لعن پیامبر هستند. عایشه خبر مریضی پیامبر را به ابوبکر می‌رساند. با رسیدن این خبر، ابوبکر به همراه عده بسیاری از دستور پیامبر اکرم(ص) سرپیچی کرده و با ترک لشکر اسامه نزد پیامبر آمدند. پیامبر در بستر احتضار و در لحظات آخر عمر خویش مردم را به تمسک به اهل بیت(ع) سفارش می‌کند و مقام امیرالمؤمنین(ع) را یادآور می‌شود. ابن عقده می‌نویسد: حضرت زهرا(س) که در موقع رحلت پیامبر در کنار ایشان حضور داشته‌اند، از پدر بزرگوارشان نقل می‌کنند که فرمود: «أَيُّهَا النَّاسُ، يُوشِكُ أَنْ أُقْبَضَ قَبْضاً سَرِيعاً فَيَنْطَلِقَ بِي، وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمُ الْقَوْلَ مَعْذِرَةً إِلَيْكُمْ‌، أَلَا إِنِّي مُخَلِّفٌ فِيكُمْ كِتَابَ اللَّهِ (عَزَّ وَ جَلَّ) وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي. ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِ عَلِيٍّ(ع) فَرَفَعَهَا فَقَالَ: هَذَا عَلِيٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِيٍّ، خَلِيفَتَانِ بَصِيرَانِ لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ، فَأَسْأَلُهُمَا مَا ذَا خُلِّفْتُ فِيهِمَا»؛ ای مردمان، به زودی و به سرعت قبض روح من فرامی‌رسد و کلامی را برای شما مقدم می‌کنم که جای هیچ عذری نماند. همانا من در میان شما کتاب پروردگار و اهل بیت خودم را به جای می‌گذارم، سپس دست علی را گرفت و گفت: این علی با قرآن است و قرآن با اوست، جدایی نمی‌پذیرند تا این که در کنار حوض بر من وارد شوند و در آن روز من از شما سؤال می‌کنم که با آن دو بعد از من چگونه بودید؟

این روایت در ینابیع المودة نیز به همین صورت آمده است، ولی ابن حجر در صواعق محرقه، پس از تصرفاتی در روایت می‌نویسد: «و في رواية أنه قال في مرض موته: أيها الناس، يوشك أن أقبض قبضا سريعا فينطلق بي وقد قدمت إليكم القول معذرة إليكم. ألا إني مخلف فيكم كتاب ربي و عترتي أهل بيتي ثم أخذ بيد علي فرفعها فقال: هذا «علي مع القرآن والقرآن مع علي لا يفترقان حتى يردا علي الحوض فأسألهما ما خلفت فيهما». ابن حجر مکی نام صدیقه طاهره را که ناقل حدیث است نمی‌آورد و می‌گوید: «فی روایة». وی همچنین از اجتماع اصحاب داخل حجره پیامبر سخنی به میان نمی‌آورد. وی همچنین واژه «فأسألکم»؛ شما را بازخواست می‌کنم را به «فأسألهما»؛ آن دو را مورد سؤال قرار می‌دهم تغییر می‌دهد.

به هر صورت، این حدیث را که حاکم نیشابوری با سند خود نقل کرده صحیح است و دلالت آن بر عصمت بر کسی پوشیده نیست؛ چراکه اگر کسی با قرآن باشد و قرآن هم از او جدا نشود، معصوم خواهد بود؛ قرآنی که خود نیز معصوم است: ﴿لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾..

حدیث پنجم: «حدیث باب حطّه»

از دیگر احادیثی که بر عصمت امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت طاهرین سلام الله علیهم دلالت می‌کند، حدیث «علي باب حطة» است. راویان بزرگی این حدیث را روایت کردند که عبارتند از:

1. دار قطنی؛
2. دیلمی؛
3. ابن حجر مکی؛
4. سیوطی؛
5. متقی هندی.

باب حطة چیست؟ خداوند متعال برای امتحان بنو اسرائیل دستور می‌دهد که از دری مخصوص وارد بیت المقدس شوند و به هنگام ورود، فروتنانه، سجده‌کنان و در حالی که طلب مغفرت می‌کنند داخل شوند. اما بنو اسرائیل فرمان الهی را به مسخره و استهزاء گرفته و به خلاف آن از پشت وارد شدند و به جای حطة که به معنای طلب مغفرت و آمرزش است، واژه حنطة را بر زبان جاری می‌کردند و در نهایت در این امتحان مردود شدند. خدای تعالی در این باره می‌فرماید: ﴿وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ﴾. پیامبر گرامی اسلام(ص) امیرالمؤمنین(ع) را به «باب حطه» در قوم بنو اسرائیل تشبیه می‌کند، همان‌طور که باب حطّه میزان و ترازویی برای سنجش ایمان بنو اسرائیل بود، امیرالمؤمنین هم بابی است برای سنجش ایمان امت پیامبر.

متن حدیث: ابن حجر مکی از ابن عباس این گونه نقل می‌کند: «أَنَّ النَّبِيُّ(ص) قَالَ: عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ بَابُ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَ مِنْهُ كَانَ مُؤْمِناً وَ مَنْ خَرَجَ مِنْهُ كَانَ كَافِراً»؛ پیامبر فرمود: علی(ع) باب حطه است؛ هر آن کس در آن داخل شود مؤمن و هر آنکه از آن خارج شود کافر است. در بعضی روایات این‌گونه آمده است: «مثل أهل بيتي فيكم مثل باب حطة في بني إسرائيل من دخله غفر له».

دیلمی از عبدالله بن عمر چنین نقل می‌کند: «عن النبي: علي بن أبي طالب باب حطة؛ من دخل منه كان مؤمناً، ومن خرج منه كان كافراً». در روایتی دیگر، دارقطنی از عبدالله بن عباس چنین نقل می‌کند: «قال رسول الله: علي بن أبي طالب باب حطة؛ من دخل منه كان مؤمنا، ومن خرج منه كان كافرا»؛ پیامبر فرمودند: علی بن ابی طالب درِ دین است؛ هر آن کس از آن در داخل شد مؤمن، و هرکس خارج شد کافر است. نکته جالب اینجاست که سیوطی در الدر المنثور، پس از بیان روایات و اقوال در این باره، به نقل از ابن ابی شیبه حدیثی را در ذیل آیه مذکور این‌گونه نقل می‌کند: «عن علي بن أبي طالب قال: إنما مثلنا في هذه الأمة كسفينة نوح، و كباب حطة في بني اسرائيل»؛ مثال ما اهل بیت در این امت مانند کشتی نوح و باب حطه در قوم بنو اسرائیل است.

اگر امیرالمؤمنین معصوم نباشد، چگونه می‌تواند میزان و معیار ایمان و کفر قرار گیرد؟! شایان ذکر است که در کتاب‌های اهل تسنن، اهل بیت نیز به باب حطه تشبیه شده‌اند و عصمت آنها نیز به خوبی از این تشبیه استفاده می‌شود. طبرانی در المعجم الکبیر به یک سند از ابوذر غفاری روایت می‌کند که گفت: «سمعت رسول الله(ص) يقول: مثل أهل بيتي فيكم كمثل سفينة نوح في قوم نوح؛ من ركبها نجا، و من تخلف عنها هلك، و مثل باب حطة في بني اسرائيل»؛ از رسول خدا شنیدم که می‌فرمود: مثل اهل بیت من در میان شما به‌سان کشتی نوح در بین قوم نوح است. هر کس سوار شود نجات یافته و هر آنکه مخالفت ورزد به هلاکت می‌رسد و همچنین مثال اهل بیت من مثل باب حطه در بنو اسرائیل است!

وی همین حدیث را در المعجم الصغیر روایت می‌کند: «عن عطية عن أبي سعيد الخدري سمعت رسول الله(ص) يقول: إنما مثل أهل بيتي فيكم كمثل سفينة نوح، من ركبها نجا، ومن تخلف عنها غرق. وإنما مثل أهل بيتي فيكم مثل باب حطة في بني إسرائيل، من دخله غفر له»..

حدیث ششم: «إن عليا لا يفعل إلا بما يؤمر»

پیامبر اکرم(ص) پس از اعزام خالد بن ولید در رأس لشکری به یمن، لشکری را نیز به فرماندهی امیرالمؤمنین(ع) به سوی یمن رهسپار کردند و دستور دادند که در صورت رسیدن دو لشکر به یکدیگر، فرمانده هر دو لشکر علی(ع) باشد.

در این جنگ، لشکریان اسلام به فرماندهی امیر المؤمنین(ع) به پیروزی رسیدند. یکی از غنائم جنگی دختر یا زن جوانی بود که امیرالمؤمنین(ع) او را برای خود اختیار کردند. خالد بن ولید که با امیرالمؤمنین دشمنی خاصی داشت به همراه «بُریده» -که او نیز به کدورتش با علی(ع) اقرار می‌کند- و عده‌ای دیگر دور هم جمع شده در صدد برآمدند که خبر این قضیه را به عنوان نقطه ضعفی از علی(ع) به پیامبر اکرم(ص) برسانند. به همین جهت خالد نامه نوشت و به دست بریده سپرد و سه نفر دیگر را همراه وی کرد تا با سرعت خود را به مدینه رسانده و در آنجا با همراهی و هماهنگی برخی دیگر امیرالمؤمنین(ع) را نزد رسول خدا(ص) کوچک کنند و علی(ع) را از چشم پیامبر اکرم بیاندازند. آنان با این قصد نزد آن حضرت رفته زبان به شکایت گشودند.

آن چهار نفر به ترتیب برخاسته و درباره امیرالمؤمنین(ع) و عملکرد او بدگویی کردند. پاسخ پیامبر به آنها بسیار شنیدنی است. در روایات آمده است: «فأقبل إليهم رسول الله(ص) والغضب في وجهه فقال: ما تريدون من علي»؛ پیامبر در حالی که چهره‌اش غضب‌ناک بود به آنان رو کرد و فرمود: از جانِ علی چه می‌خواهید؟ در بعضی از نقل‌ها رسول خدا سه مرتبه «ما تريدون من علي» را تکرار کردند.

بریده که خود یکی از چهار خبرچین است، حال پیامبر را این‌گونه توصیف می‌کند: فرأيت رسول الله(ص) غضب غضبا لم أره غضب مثله إلا يوم قريظة والنضير، فنظر إليّ فقال: «يا بريدة، أحب عليا، فإنما يفعل ما يؤمر به». قال: فقمت وما من الناس أحد أحب إلي منه؛ رسول خدا چنان غضبی کرد که هرگز مثل آن دیده نشده بود مگر در روز واقعه یهودیان بنو قریظه و بنو نضیر. آن‌گاه رسول خدا به من نگاه کرد و فرمود: ای بریده، علی را دوست بدار؛ زیرا فقط علی هر آن چه را که به او امر شده است انجام می‌دهد. بریده گفت: برخاستم در حالیکه محبوب‌ترین مردم در نزد من علی بن ابی طالب شد. این حدیث در کتاب‌های معتبر و با سندهای صحیح موجود است که برخی از آنها عبارت «فإنما يفعل ما يؤمر به» را دارد.

ابن عساکر نیز از قول بریده چنین روایت می‌کند فنظر إلی فقال: «يا بريدة، إن عليا وليكم بعدي، فأحب عليا، فإنه يفعل ما يؤمر»؛ پیامبر به من نگاه کرد و آن‌گاه فرمود: ای بریده، پس از من علی سرپرست شماست، از این رو او را دوست بدار؛ زیرا به درستی که او هر چه انجام دهد امر الهی است. این حدیث قسمتی از حدیث ولایت است که آن نیز بر عصمت دلالت دارد. بر اساس این حدیث، تمامی حرکات و سکنات امیرالمؤمنین(ع) به امر الهی است. اگر سکوت کردند، سخن گفتند، شمشیر کشیدند و یا در خانه نشستند همه و همه به فرمان پروردگار است، و این نیست مگر همان عصمت حضرت امیر المؤمنین(ع). حدیث «إنما يفعل ما يؤمر به» می‌تواند صغرایی شود برای آیه شریفه‌ای که در وصف ملائکه آمده است. خدای تعالی در قرآن در وصف ملائکه و عبودیت آنان نزد خویش می‌فرماید: ﴿بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ * لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ﴾ بلکه آنان بندگانی گرامی هستند در گفتار بر او پیشی نمی‌گیرند و آنان فقط به فرمان او عمل می‌کنند.

از جمله شواهد بر این معنا، کلام امیرالمؤمنین(ع) است. آن حضرت در سال روز غدیر خم، در شهر کوفه خطبه‌ای مفصّل ایراد کردند و در ضمن آن فرمودند: «وَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى اخْتَصَّ لِنَفْسِهِ بَعْدَ نَبِيِّهِ(ص) مِنْ بَرِيَّتِهِ خَاصَّةً عَلَّاهُمْ بِتَعْلِيَتِهِ وَ سَمَا بِهِمْ إِلَى رُتْبَتِهِ وَ جَعَلَهُمُ الدُّعَاةَ بِالْحَقِّ إِلَيْهِ وَ الْأَدِلَّاءَ بِالْإِرْشَادِ عَلَيْهِ لِقَرْنٍ قَرْنٍ وَ زَمَنٍ زَمَنٍ. أَنْشَأَهُمْ فِي الْقِدَمِ قَبْلَ كُلِّ مَذْرُوٍّ وَ مَبْرُوٍّ أَنْوَاراً أَنْطَقَهَا بِتَحْمِيدِهِ وَ أَلْهَمَهَا شُكْرَهُ وَ تَمْجِيدَهُ وَ جَعَلَهَا الْحُجَجَ عَلَى كُلِّ مُعْتَرِفٍ لَهُ بِمَلَكَةِ الرُّبُوبِيَّةِ وَ سُلْطَانِ الْعُبُودِيَّةِ. وَ اسْتَنْطَقَ بِهَا الْخَرَسَاتِ بِأَنْوَاعِ اللُّغَاتِ بُخُوعاً لَهُ فَإِنَّهُ فَاطِرُ الْأَرَضِينَ وَ السَّمَاوَاتِ. وَ أَشْهَدَهُمْ خَلْقَهُ وَ وَلَّاهُمْ مَا شَاءَ مِنْ أَمْرِهِ. جَعَلَهُمُ تَرَاجِمَ مَشِيَّتِهِ وَ أَلْسُنَ إِرَادَتِهِ عَبِيداً ﴿لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ * يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ﴾ وَ أَشْهَدَهُمْ خَلْقَهُ وَ وَلَّاهُمْ مَا شَاءَ مِنْ أَمْرِهِ. جَعَلَهُمُ تَرَاجِمَ مَشِيَّتِهِ وَ أَلْسُنَ إِرَادَتِهِ عَبِيداً ﴿لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ * يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ﴾»؛ خداوند متعال پس از پیامبرش عده‌ای از مخلوقاتش را به خود اختصاص داد و آنان را به بزرگواریش خودش برتری داد و ایشان را بسان مرتبه خود نام نهاد و آنان را دعوت کنندگان به حقی که به سوی خودش می‌خوانند قرار داد. خداوند راهنمایان به راه هدایتش در هر قرن قرنی و هر زمان زمانی قرار داد و آنها را پیش از آنکه خلقی را خلق کند به وجود آورد و ایشان را انواری قرار داد که ستایش او می‌کردند، شکر و تمجیدش را به آنها الهام می‌نمود و آنها را بر همه کسانی که به فرمان روایی خداوند متعال و بندگی خود اقرار می‌کردند حجت قرار داد. به واسطه آنان زبان‌های گنگ را به سخن‌گویی در انواع لغت‌ها به جهت پذیرش ربوبیت قادر ساخت؛ چراکه او خالق زمین‌ها و آسمان‌هاست و آنان را شاهد بر خلق مخلوقات خود قرار داد و به ایشان در آن چه از امرش تعلق گرفته بود ولایت داد. آنها را بازگو کنندگان مشیت و ترجمان اراده خود قرار داد و با تمام این اوصاف آنان بنده او هستند.

در گفتار بر او پیشی نمی‌گیرند و فقط به فرمان او عمل می‌کنند. (هر آن چه از ازل کرده و تا ابد مرتکب شوند را خدا می‌داند و از کسی شفاعت نمی‌کنند، مگر آنکه خدا از او راضی باشد و پیوسته از ترس خداوند متعال بیمناک و هراسان هستند). آری، با وجودی که اینان مقام و عظمتی بالا و والا دارند، اما هرگز بر خداوند پیشی نمی‌گیرند و خود را در برابر پروردگار بنده و عبد می‌شمارند. تمام حرکات و سکنات آنها انعکاس خواسته الهی است و ایشان در همه حال عبد خداوندند. این سخن هرگز غلو و گزافه‌گویی نیست و به حکم عقل و بر اساس روایاتی که به سختی به دست ما رسیده است و از توطئه محوکنندگان روایات در امان مانده است، این حقایق به روشنی ثابت می‌شود..

حدیث هفتم: «مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً...»

از دیگر احادیث درر باری که از دو لب مبارک پیامبر(ص) صادر شده است و بر عصمت امیرالمؤمنین(ع) دلالت می‌کند، حدیث شریفی است که پیامبر فرمود: «مَنْ فَارَقَنِي فَقَدْ فَارَقَ اللَّهَ وَ مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً فَقَدْ فَارَقَنِي»؛ کسی که از من فاصله بگیرد و جدا شود، همانا از خدا جدا شده است و آن کسی که از تو ای علی جدا شود، از من جدا شده است. این روایت با الفاظ مشابه دیگری نیز وارد شده است.

راویان حدیث: راویان این حدیث از طبقه صحابه بسیارند که به بزرگ‌ترین آنان اشاره می‌کنیم:

1. سلمان؛
2. ابوذر؛
3. ابن عباس؛
4. جابر؛
5. عبد الله بن عمر؛
6. أبولیلی غفاری.

اما از طبقه محدثین و عالمان اهل سنت می‌توان به عالمان زیر اشاره نمود:

1. احمد بن حنبل؛
2. ابو القاسم طبرانی؛
3. حاکم نیشابوری؛
4. ابوبکر بزّار؛
5. ابوبکر بیهقی؛
6. ابن عساکر دمشقی؛
7. شهردار دیلمی؛
8. ابوبکر هیثمی؛
9. محب الدین طبری؛
10. ملا علی متقی هندی و جمعی دیگر.

متن حدیث: حاکم در مستدرک به سند خود روایت می‌کند: «يا علي، من فارقني فقد فارق الله، ومن فارقك يا علي، فقد فارقني». در نقل حاکم دو مرتبه «یا علی» آمده است. وی درباره سند حدیث می‌گوید: صحيح الإسناد. حافظ هیثمی در مجمع الزوائد این حدیث را به سند ابوبکر بزار از ابوذر روایت کرده و درباره سند آن می‌گوید: رجاله ثقات؛ راویان حدیث از راستگویانند.

هیثمی در جای دیگر همین روایت را از ابوالقاسم طبرانی این‌گونه روایت می‌کند: «من فارق عليا فارقني، ومن فارقني فقد فارق الله». ابن عساکر در تاریخ مدینة دمشق به سند خود از ابن عباس چنین نقل می‌کند: «ستكون فتنة، فمن أدركها منكم فعليه بخصلتين: كتاب الله و علي بن أبي طالب؛ فإني سمعت رسول الله(ص) يقول وهو آخذ بيد علي: هذا أول من آمن بي و أول من يصافحني وهو فاروق هذه الأمة يفرق بين الحق والباطل وهو يعسوب المؤمنين، والمال يعسوب الظلمة، وهو الصديق الأكبر، وهو بابي الذي أوتي منه، وهو خليفتي من بعدي»؛

به زودی فتنه‌ای به وجود خواهد آمد. هر آن کس از شما آن را درک کردید، پس بر شما باد به دو خصلت: کتاب خدا و علی بن ابی طالب؛ چراکه از رسول خدا(ص) شنیدم که در حالی که دست علی را گرفته بود می‌فرمود: این علی نخستین کسی است که به من ایمان آورد و نخستین کسی است که روز قیامت با من مصافحه خواهد کرد. او جدا کننده این امت و فرق گزارنده میان حق و باطل است. او امیر مؤمنان است و مال دنیا امیر گمراهان. و او بزرگ‌مردِ راستگویان است و او دری است که اگر کسی بخواهد به من برسد باید از آن در وارد شود و او خلیفه پس از من است. دو عبارت از این حدیث بر عصمت دلالت دارد:

1. هو فاروق هذه الأمة؛
2. هو بابي الذي أوتي منه.

در توضیح عبارت نخست باید گفت: اگر کسی معصوم نباشد، نمی‌تواند میزان و جدا کننده میان حق و باطل باشد؛ چراکه اگر خطا نسیان و یا اشتباهی مرتکب شود، دیگر نمی‌تواند الگوی شناخت حق از باطل بشود. در عبارت دوم نیز امیرالمؤمنین(ع) بابی معرفی شده که برای رسیدن به رسول خدا(ص) باید از آن وارد شد. حال اگر در راه رسیدن به پیامبر، از مسیر منحرف شود و ما را به راهی انحرافی ببرد - هر چند از روی خطا، سهو و نسیان باشد - دیگر به پیامبر نخواهیم رسید. از همین رو امیرالمؤمنین باب و راه رسیدن به پیامبر است و مسیر رسیدن به پیامبر از مسیر او محقق می‌شود و راه ورود به علم پیامبر بابی است به نام امیرالمؤمنین(ع) و این معنی فقط با عصمت ایشان محقق می‌شود.

جدایی از رسول خدا و نرسیدن به او همانا جدایی از خداست و جدایی از خدا همان شرک، کفر و ضلالت است. حدیث «مَنْ فَارَقَ عَلِيّاً فَارَقَنِي وَ مَنْ فَارَقَنِي فَارَقَ اللَّهَ‌» را طبرانی از عبدالله ابن عمر روایت کرده است.

نزدیک به کلام ابن عباس را ابولیلای غفاری از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود: «سَيَكُونُ بَعْدِي فِتْنَةٌ فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَالْزَمُوا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ‌»؛ به زودی بعد از من فتنه پدیدار می‌شود، اگر در این فتنه قرار گرفتید، پس با علی بن ابی طالب ملازم شوید. این حدیث حکایت از آن دارد که پیامبر اکرم(ص) از وقایع پس از رحلت خویش آگاه بودند و برای نجات امت از این فتنه، مردم را به التزام نسبت به امیرالمؤمنین امر کردند و فرمودند: با علی ملازم باشید و از او جدا نشوید.

در ادامه پیامبر(ص) می‌فرمایند: «فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ يَرَانِي‌، وَ أَوَّلُ مَنْ يُصَافِحُنِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ، وَ هُوَ الصِّدِّيقُ الْأَكْبَرُ، وَ هُوَ فَارُوقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ، يُفَرِّقُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ، وَ هُوَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ، وَ الْمَالُ يَعْسُوبُ الْمُنَافِقِينَ»؛ همانا او نخستین کسی است که به من ایمان آورد و نخستین کسی است که در روز قیامت با من مصافحه خواهد کرد و مرا ملاقات می‌کند. او بزرگ‌مرد راستگویان و فاروق این امت است. وی امیرمؤمنین و مال دنیا امیر منافقین است.

یعسوب المؤمنین در مقابل «مال دنیا» که امیر منافقین است قرار گرفته است. این تقابل، تقابل هدایت و ضلالت است؛ یعنی امیرالمؤمنین(ع) وسیله نجات و هدایت است و آن چه باعث ضلالت و گمراهی است، حب مال دنیا است. هیثمی در مجمع الزوائد پس از نقل این روایت از ابوذر و سلمان، همین روایت را نیز به نقل از طبرانی و بزار از ابوذر روایت می‌کند..