امام مهدی در چه روزی ظهور می‌کند؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
امام مهدی در چه روزی ظهور می‌کند؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترظهور امام مهدی
مدخل اصلیروز ظهور امام مهدی
تعداد پاسخ۱۰ پاسخ

امام مهدی (ع) در چه روزی ظهور می‌کند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ جامع اجمالی

اختلاف در روز ظهور

یکی از موضوعات مورد توجّه در مباحث مهدویت، مسئلۀ زمان ظهور است، به گونه‎‌ای که سال‌‌ها پیش از ولادت حضرت مهدی (ع)، دربارۀ این مسئله از معصومین (ع) سؤال می‌‌شده است[۱]. یکی از سوالهایی که از ائمه می‌شده است این بوده که حضرت مهدی (ع) در کدام روز ظهور میکنند. در روایات، روزهای مختلفی به عنوان روز ظهور بیان شده است:

  1. روز جمعه: امام صادق (ع) فرمودند: «قائم ما اهل بیت در روز جمعه ظهور خواهد کرد»[۲][۳] و در دعای مخصوص روز جمعه آمده است: «این روز جمعه است همان روزی که انتظار می‌‎رود در آن ظهور فرمایی و برای مؤمنین در آن گشایش حاصل گردد و با شمشیر تو کافرها به سزای اعمال خویش برسند»[۴][۵] روایات ظهور در روز جمعه که برخی بزرگان از جمله شیخ صدوق در کتبشان ذکر کرده‌اند، از روایاتی هستند که دارای سندی صحیح بوده و از نظر دلالت نیز در کمال اتقان و استحکام هستند[۶].
  2. روز عاشورا: امام باقر (ع) ضمن سخنانی دربارۀ روز عاشورا فرمودند: «و روز عاشورا روزی است که در آن قائم قیام خواهد کرد»[۷][۸] امام رضا (ع) فرمودند: «در شب بیست و سوم ماه رمضان به اسم حضرت قائم (ع) ندا کنند و در روز عاشورا قیام نماید.»..[۹][۱۰]
  3. روز نوروز: راوی می‌‎‎گوید: روز نوروز خدمت امام صادق (ع) رفتم ایشان در علت تعظیم عید نوروز فرمودند: «در این روز قائم آل‌ محمد (ص) ظاهر خواهد شد و در این روز امامان دیگر به دنیا رجعت خواهند کرد و در این روز قائم ما ظفر خواهد یافت بر دجال و در کناسه که محله‌‎ای است از محله‎‌های کوفه، او را بر دار خواهند کشید و در هیچ روز نوروز نیست مگر آنکه ما انتظار فرج می‌‎کشیم؛ زیرا آن روز از روزهای ما و روزهای شیعیان ماست و آن روز را عجمان حفظ کردند و حرمت آن را رعایت کردند و شما عرب‌‎ها آن را ضایع نمودید»[۱۱][۱۲]
  4. شنبۀ مصادف با عاشورا: امام باقر (ع) فرمودند: «گویا قائم (ع) را می‌بینم که در روز عاشورا، روز شنبه بین رکن و مقام ایستاده است، در حالی که جبرئیل در مقابلش قرار گرفته، ندا می‌‌کند: «الْبَیْعَةُ لِلَّهِ»، که با قیام خود، زمین را پر از عدل و داد می‌‌کند، همان‌‌گونه که پر از ظلم و جور شده بود»[۱۳]،[۱۴] و انتخاب چنین روزی از طرف خداوند متعال شاید برای انتقام خونِ به ناحق ریختۀ امام باشد؛ چون امام حسین (ع) همان "وتر موتور" است که باید ذات باری‌‎تعالی از ظلم و ستمی که بر آن بزرگوار و فرزندان و همراهانش روا داشته شده، انتقام بگیرد. پس خدای بزرگ به وسیلۀ مهدی موعود (ع) از او دادخواهی می‌‎کند[۱۵].

جمع‌بندی روایات

اختلاف بین روزهای ذکر شده در روایات را می‌‌توان به این صورت تعبیر کرد که روز ظهور، جمعه است و از آنجایی که قیام، پس از ظهور است، قیام آن حضرت در روز شنبه اتفاق خواهد افتاد؛ یعنی روز ظهور با روز قیام تفاوت دارد و اگر ملاک روز عاشورا باشد نه روز شنبه، باید دید امام حسین (ع) در چه روزی به شهادت رسید و براساس آن، روز ظهور حضرت مهدی (ع) را مشخص کرد،لازم بذکر است که چه آنانکه روز عاشورا را روز ظهور گفته‎‌اند و چه آنان که روز شنبه را مطرح کرده‌اند، روز خروج امام زمان (ع) را روز شنبه می‎‌دانند[۱۶]. همچنین در هم‎‌زمانی روز ظهور در نوروز با عاشورا اشکالی به نظر نمی‎‌رسد زیرا نوروز طبق سال شمسی و عاشورا براساس سال قمری محاسبه می‎‌شود و یکی شدن این دو روز امکان‌‌‌پذیر است و هم‌‌‌زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است[۱۷].

پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین حسینی گرگانی؛
حجت الاسلام و المسلمین میرتقی حسینی گرگانی، در کتاب «نزول مسیح و ظهور موعود» در این‌باره گفته است:

«در چندین حدیث گفته شده که قیام و خروج قائم آل‌ محمد (ص) در روز شنبه مطابق با عاشورا، روز شهادت سالار شهیدان امام حسین (ع)، خواهد بود. انتخاب چنین روزی از طرف خداوند متعال شاید برای انتقام خونِ به‌ناحق ریخته آن سرور جهانیان باشد؛ چون امام حسین (ع) همان "وتر موتور" است که باید ذات باری‌تعالی از ظلم و ستمی که بر آن بزرگوار و فرزندان و همراهانش روا داشته شده، انتقام بگیرد. پس خدای بزرگ به وسیله مهدی موعود (ع) از او دادخواهی می‌کند. ابو بصیر از امام صادق (ع) نقل کرده: "امام صادق (ع) فرموده است:در شب بیست و سوم به نام قائم آل محمد (ص) ندا داده می‌شود و در روز عاشورا که روز شهادت حسین بن علی (ع) است قیام می‌کند. گویی هم اکنون او را می‌بینم که در روز شنبه‌یی که دهم محرم است میان رکن و مقام ایستاده است و جبریل در حالی که دست او را در دست گرفته است، ندا می‌کند: بیایید برای بیعت با خدا، و شیعیان او از گوشه و کنار زمین به سوی او می‌روند و زمین برای آنان درنوردیده می‌شود و با او بیعت می‌کنند و خداوند به وجود او دنیا را آکنده از عدل می‌کند، همچنان که آکنده از ظلم و ستم شده باشد"[۱۸].امام صادق و امام باقر (ع) فرمودند: "در شب بیست و سوم (ماه مبارک رمضان) منادی به اسم قائم آل‌ محمد (ص) ندا می‌کند و ایشان در روز عاشورا، روز شهادت امام حسین (ع)، قیام می‌کند. گویا این‌که می‌بینم در روز شنبه دهم محرم بین رکن و مقام ایستاده‌اند (آماده برای خروج و قیام). رسول گرامی اسلام (ص) نیز در حدیثی می‌فرماید: "زمانی که صیحه‌ای در ماه رمضان شنیده شود، پس همانا قبیله‌ها در برابر یکدیگر صف‌آرایی می‌کنند، و در ماه ذی‌قعده جنگ و قتال راه می‌اندازند و در ماه ذی‌حجة حجاج بیت‌الله الحرام قتل و غارت می‌شوند و در ماه محرم خون‌ها جاری می‌گردد. تو چه می‌دانی که محرم چه ماهی است؟! هرگز نمی‌توانی آن را درک کنی، نه، هرگز؛ محرمی که شورش‌ها و فتنه‌ها در آن بر می‌خیزد و انسان‌ها گروه گروه در هرج و مرج کشته خواهند شد. آن‌گاه منادی از آسمان ندا می‌دهد فلانی فرزند فلانی مهدی و قائم آل‌ محمد (ص) است، به فرمان او گوش فرا دهید و از ایشان اطاعت کنید. این ندا، صدای جبرائیل است که در بامداد روز رهایی فریاد خواهد کرد"[۱۹]؛ حاجی نوری در النجم الثاقب از فضل بن شاذان از امام رضا (ع) نقل می‌کند که ایشان فرمود: "در شب بیست و سوم ماه رمضان به اسم حضرت قائم (ع) ندا کنند و در روز عاشورا قیام نماید..."[۲۰]. بیش‌تر روایت‌هایی که مسأله صیحه و ندای جبرئیل را در شب جمعه مطابق با بیست و سوم ماه مبارک رمضان دانسته‌اند، گفته‌اند که خروج و ظهور بقیةالله (ع) در روز عاشورا است. از مجموع این حدیث‌ها به‌ خوبی استفاده می‌شود که ظهور قائم آل‌ محمد (ص) در ماه محرم الحرام، در روز دهم و عاشورای حسینی خواهد بود[۲۱]. همان‌گونه که اشاره کرده و احتمال دادیم، خدا با این کار می‌خواهد دل فاطمه زهرا و شیعیان آن حضرت را تسلی و تشفی دهد، و انتقام خون ثارالله را در روز عاشورا به دست توانای بقیة الله از اعداءالله بگیرد. هم‌چنین روشن گردید روز عاشورا، روز ظهور و در روز شنبه از ایام هفته است. امام صادق (ع) می‌فرماید: "در شب جمعه ۲۳ ماه مبارک رمضان به اسم مهدی از آسمان ندا می‌شود و در روز عاشورا که روز شهادت امام حسین (ع) است، قیام می‌نماید؛ عاشورای آن سال روز شنبه است. در میان رکن و مقام خواهد ایستاد و شیعیانش از اقطار و اکناف جهان به‌سوی وی خواهند شتافت"[۲۲]. آری، خروج سفیانی در ماه رجب و صیحه آسمانی در ماه رمضان و نهضت جهانی و قیام شکوه‌مند حجت بن الحسن (ع) در محرم و روز عاشورا خواهد بود. یعنی هر سه در ظرف یک سال به وقوع می‌پیوندد.

در کتاب گرانقدر منتخب الاثر، نوشته آیت الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، باب نهم از فصل ششم، تعداد شش حدیث از مجموع هفت حدیث بر این دلالت دارد که خروج قائم آل‌ محمد (ص) در روز شنبه مصادف با دهم محرم الحرام و عاشورای حسینی است. شیخ حر عاملی در کتاب اثبات الهداة چندین روایت نقل می‌کند که خروج در روز عاشورا و روز شهادت امام حسین (ع) خواهد بود[۲۳]. هرچند روایت‌های فراوانی بیان کرده‌اند که روز قیام و ظهور امام زمان (ع) روز شنبه دهم محرم است، ولی در برابر، روایت‌های زیادی هم می‌گویند روز جمعه، روز ظهور خواهد بود. ما پیش از ذکر روایت‌ها به فرمایشی از محدث قمی اشاره می‌کنیم که می‌فرمایند: "روز جمعه از چند جهت اختصاص و تعلق به امام عصر (ع) دارد: یکی آنکه ولادت با سعادت آن حضرت در آن روز بود، دیگر آنکه ظهور موفور السرور آن جناب در روز جمعه خواهد بود و ترقب و انتظار فرج در آن روز بیش‌تر از روزهای دیگر است" امام صادق (ع) می‌گوید: "قائم ما اهل بیت روز جمعه خروج می‌کند"[۲۴]. هم‌چنین این روایت که: "شنبه برای ماست و یکشنبه برای شیعیان ما تا آن‌جا که گفت: و ظهور می‌کند قائم ما اهل بیت در روز جمعه"[۲۵].

برخی از حدیث‌های وارد شده بر این دلالت دارد که ظهور مطابق با روز نوروز است. به‌عنوان مثال، به روایت معلی بن خنیس، که از اصحاب خاص امام صادق (ع) بود، توجه فرمایید. وی می‌گوید: "در روز نوروز به خدمت حضرت صادق (ع) رفتم، فرمود: آیا می‌شناسی این روز را؟ گفتم: فدایت شوم این روزی است که عجمان آن را تعظیم می‌کنند و در این روز تحفه‌ها و هدیه‌ها برای یکدیگر می‌فرستند. حضرت فرمود: سوگند یاد می‌کنم به حق خانه کعبه که در مکه معظمه است که این تعظیم کردن نیست مگر برای امر قدیمی که تفسیر می‌کنم از برای تو تا بفهمی آن را. گفتم:‌ ای سید و آقای من! دانستن این به برکت شما محبوب‌تر است نزد من از آنکه مردگان من زنده شوند و دشمنان من بمیرند... امام گفت: و در این روز قائم آل‌ محمد (ص) ظاهر خواهد شد و در این روز امامان دیگر به دنیا رجعت خواهند کرد و در این روز قائم ما ظفر خواهد یافت بر دجال و در کناسه، که محله‌ای است از محله‌های کوفه، او را بر دار خواهند کشید و در هیچ روز نوروز نیست مگر آنکه ما انتظار فرج می‌کشیم، زیرا که آن روز از روزهای ما و روزهای شیعیان ما است. آن روز را عجمان حفظ کردند و حرمت آن را رعایت کردند و شما عرب‌ها آن را ضایع نمودید"[۲۶].

گفتنی است، روایت‌های عاشورا و نوروز قابل جمع هستند، یعنی سالی که عید نوروز در شنبه مطابق با عاشورای حسینی باشد، ظهور منجی (ع) رخ خواهد داد. به امید آن روز. از امام صادق (ع) نقل شده است که آن جناب فرمود:"عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ‏ يَوْمُ‏ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ‏ الَّذِي‏ يَظْهَرُ فِيهِ‏ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ وَ يُظْفِرُهُ اللَّهُ تَعَالَى بِالدَّجَّالِ فَيَصْلِبُهُ عَلَى كُنَاسَةِ الْكُوفَةِ‏‏‏‏"[۲۷]. "صاحب بشارة الاسلام" بین روایت‌های جمعه و روز عاشورا جمع فرموده‌اند؛ همان‌گونه که ما ذکر نمودیم و گفتیم بین آنها منافاتی نیست؛ چون می‌توان گفت: ظهور امام زمان (ع) در روز شنبه دهم محرم مطابق با روز نوروز سال (وتر) مثلاً سه، پنج، هفت و یا نه و یک است. و اما حدیث روز جمعه و عاشورا را باید تأویل برد؛ چه آنکه این کار بهتر از دور انداختن روایت‌ها از میدان عمل است[۲۸]؛ علامه سید محسن امین می‌فرماید: میان روایات روز جمعه و شنبه امکان جمع وجود دارد؛ زیرا می‌توان گفت: ابتدای خروج روز جمعه و ظهور بین رکن و مقام و بیعت آن سی‌صد و سیزده نفر روز شنبه باشد؛ چنان‌که قول امام باقر (ع) بدان اشاره دارد: "گویا می‌بینم قائم (ع) را که روز عاشوار با روز شنبه میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل مقابلش ندا می‌کند با خدا بیعت نمائید"[۲۹]. خاتم المحدثین حاجی نوری می‌گوید: روز جمعه از چند جهت اختصاص و تعلق به امام عصر (ع) دارد: یکی آنکه ولادت با سعادت آن‌جناب در این روز است، دوم آنکه ظهور آن حضرت در این روز خواهد بود، و انتظار فرج در این روز بیش‌تر از روزهای دیگر است، چنان‌چه در برخی از روایت‌ها به آن تصریح شده است. در زیارت ویژه آن‌جناب در روز جمعه است که" يَا مَوْلَايَ يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكَ وَ عَلَى آلِ بَيْتِكَ هَذَا يَوْمُ‏ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ يَوْمُكَ‏ الْمُتَوَقَّعُ‏ فِيهِ‏ ظُهُورُكَ‏ وَ الْفَرَجُ‏ فِيهِ‏ لِلْمُؤْمِنِينَ‏ عَلَى يَدِكَ " می‌توان گفت عید بودن روز جمعه و آن را یکی از عیدهای چهارگانه شمردن، در حقیقت به جهت آن روز شریف است[۳۰]. شیخ صدوق در کتاب خصال به سند صحیح از حضرت صادق (ع) روایت می‌کند که: "شنبه از آنِ ما، و یکشنبه از آنِ شیعیان ما و دوشنبه از دشمنان ما و سه‌شنبه از بنی‌امیه و چهارشنبه روز نوشیدن دوا است و پنجشنبه برای برآوردن حاجت‌ها و جمعه برای پاکیزگی و عطر زدن، و این روز، عید مسلمانان است و از عید فطر و قربان بهتر است، و روز عید غدیر بهترین عیدهاست و آن هجدهم ذی‌حجه است. امام قائم ما خانواده روز جمعه ظهور می‌کند، قیامت روز جمعه برپا می‌گردد، در روز جمعه هیچ عملی بهتر از صلوات بر محمد و خاندان پاکش نیست"[۳۱]؛

نتیجه: آیا ظهور بهجت‌افزای حضرت حجت بن الحسن العسکری (ع) در روز جمعه است و یا در روز شنبه دهم محرم الحرام، یعنی روز عاشورا؟ روایت‌های جمعه را که رییس المحدثین شیخ صدوق در خصال، باب السبعة، نقل فرموده‌اند و مرحوم مجلسی در بحارالانوار (ج۵۲، ص۲۷۹) از خصال نقل کرده‌اند، از نظر سند صحیح و بلکه از روایت‌های عالی‌السند هستند؛ از نظر دلالت نیز در کمال اتقان و استحکام است. افزون بر آن، این روایت‌ها با روایت مرحوم صدوق در ثواب الاعمال، باب "ثواب من قرأ سورة بنی‌اسرائیل" تایید می‌شود که در بحث بعدی خواهد آمد؛ لکن این روایت به خاطر محمد بن علی کوفی و حسن بن علی بن ابی‌حمزه بطائنی ضعیف است»[۳۲].
۲. حجت الاسلام و المسلمین مروجی طبسی؛
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است:

«معروف است که امام زمان (ع) در روز جمعه ظهور می‌کند، ولی بر اساس روایاتی که از امام باقر و امام صادق (ع) نقل گردیده است، آن حضرت در روز شنبه قیام می‌کند.

در کتاب خصال آمده است: امام صادق (ع) فرمود: "يَخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ"[۳۳]؛

در کمال الدین آمده است: امام باقر (ع) فرمود: " يَخْرُجُ الْقَائِمُ (ع) يَوْمَ السَّبْتِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ الْيَوْمَ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ (ع)"[۳۴]؛ قائم (ع) روز شنبه، روزی که امام حسین (ع) به شهادت رسید، قیام می‌کند.

شیخ طوسی می‌نویسد: امام باقر (ع) فرمود: "كَأَنِّي بِالْقَائِمِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ يَوْمَ السَّبْتِ قَائِماً بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ بَيْنَ يَدَيْهِ جَبْرَئِيلُ (ع) يُنَادِي الْبَيْعَةَ لِلَّهِ فَيَمْلَأُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً"[۳۵]؛ گویا قائم (ع) را می‌بینم که در روز عاشورا، روز شنبه بین رکن و مقام ایستاده است، در حالی که جبرئیل در مقابلش قرار گرفته، ندا می‌کند: "الْبَيْعَةُ لِلَّهِ". که با قیام خود، زمین را پر از عدل و داد می‌کند، همان‌گونه که پر از ظلم و جور شده بود".

برخی از بزرگان گفته‌اند: بر اساس روایات، امام مهدی (ع) در روز شنبه قیام می‌کند. این روایات را شیخ صدوق در کمال الدین، شیخ طوسی در کتاب الغیبه و شیخ مفید در کتاب ارشاد[۳۶] نقل کرده است. در این روایات، همچنین تصریح شده است که امام زمان (ع) در روز شنبه قیام می‌کند.

شاید در جمع بین این دو روایت، بتوان گفت: آن حضرت در روز جمعه ظهور می‌کند و در روز شنبه قیام می‌نماید، یعنی روز ظهور با روز قیام تفاوت دارد. اگر ملاک را روز عاشورا قرار دهیم، نه روز شنبه؛ باید دید امام حسین (ع) در چه روزی به شهادت رسید و براساس آن روز ظهور حضرت مهدی (ع) را مشخص کرد. به نظر می‌رسد که روز قیام، همان روز شنبه است؛ زیرا چه آنان که روز شنبه را مطرح کرده‌اند و چه آنان که روز عاشورا را گفته‌اند، روز خروج امام زمان (ع) را روز شنبه می‌دانند»[۳۷].
۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:

«یکی از موضوعات مهمّ و مورد توجّه در مباحث مهدویت، مسئله "هنگام ظهور" است؛ به گونه‌ای که حتی سال‌ها پیش از ولادت حضرت مهدی (ع)، درباره آن از معصومین (ع) پرسش می‌شد.[۳۸]

  1. آگاهی از زمان دقیق ظهور، فقط به خداوند متعال اختصاص دارد.
  2. معصومین (ع) همواره مردم را از تعیین هنگام ظهور حضرت مهدی (ع)، برحذر داشته و وقت‌گزاران را تکذیب کرده‌اند.
  3. روایات فراوانی رخداد ظهور را ناگهانی دانسته، اصلاح امر فرج را یک شبه ذکر کرده‌اند[۳۹]. در برخی روایات به پاره‌ای از حکمت‌های آن، اشاره شده و تا حدودی محدوده زمانی آن معین شده است.
  4. معصومین (ع) به چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از هنگام ظهور اشاره کرده‌اند.
  1. اصلاح امر ظهور در یک شب: امام علی (ع) می‌فرماید: "پیامبر (ص) فرمود: مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌فرماید"[۴۴]. امام باقر (ع) نیز این معنا را اینگونه بیان کرده است: "خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌کند"[۴۵]
  2. آمدن همانند شهاب فروزان: امام باقر (ع) پس از بیان غیبت حضرت مهدی (ع)، فرمود: "او همانند شهابی شعله‌ور ظاهر خواهد شد"[۴۶]. پیامبر اکرم (ص) نیز در این باره می‌فرماید: "در آن هنگام همچون شهابی فروزان خواهد آمد"[۴۷]. روشن است که سخن معصومین (ع) گزاف نیست و تشبیهات ایشان بدون حساب نبوده است. از سوی دیگر، "فرا رسیدن همچون شهاب" سخن از ناگهانی بودن، بدون پیشبینی قبلی، غافل گیرانه و سریع بودن آن می‌باشد.
  • بیان اجمالی زمان ظهور؛ در برخی روایات، البته به صورت محدود، زمانهایی برای رخداد این حادثه بزرگ ذکر شده است. اینگونه روایات به چند دسته تقسیم می‌شوند.
  1. روایاتی که "جمعه" را به عنوان روز ظهور معرفی کرده است: امام صادق (ع) می‌فرماید: "قائم ما اهل بیت در روز جمعه ظهور خواهد کرد"[۴۸]
  2. روایاتی که روز ظهور را مصادف با روز عاشورا ذکر کرده است: امام باقر (ع) ضمن سخنانی درباره روز عاشورا فرمود: "... و روز عاشورا روزی است که در آن قائم قیام خواهد کرد"[۴۹]
  3. روایاتی که ظهور حضرت مهدی (ع) را در سال فرد ذکر کرده است: امام صادق (ع) می‌فرماید: "قائم ظهور نمی‌کند مگر در سال فرد"[۵۰]
  4. برخی روایات نیز روز ظهور را شنبه ذکر کرده است: امام باقر (ع) فرمود: "قائم روز شنبه- که روز عاشورا است- خروج می‌کند"[۵۱]
  1. آگاه شدن از راه الهام؛ بدون شک معصومین (ع) مورد الهام خداوند قرار می‌گیرند و اگرچه وحی به صورت رسمی با رحلت پیامبر اکرم (ص) پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به اهل البیت (ع) الهاماتی می‌شده و خواهد شد. برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از زمان ظهور را از راه الهام ذکر کرده است. امام صادق (ع) ذیل آیه شریفه فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ ، فرمود: به درستی که از ما امامی پنهان است و چون خدای تعالی بخواهد او را ظاهر سازد، نکتهای در قلبش ایجاد می‌کند، پس او ظاهر شود و به دستور خدای تعالی قیام نماید"[۵۲]
  2. آگاه شدن از راه برافراشته شدن پرچم قیام؛ در روایاتی چند اشاره شده که وقتی ظهور آن حضرت نزدیک شد و زمان قیام فرارسید، پرچمی که آن حضرت هنگام ظهور در دست خواهد داشت، به اذن و اراده الهی برافراشته شده، امام (ع) را به فرمان قیام آگاه خواهد کرد[۵۳]
  3. آگاه شدن از راه بیرون آمدن شمشیر آن حضرت از غلاف؛ رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: "برای او شمشیری است در غلاف، پس هنگامی که وقت ظهورش فرا رسید، آن شمشیر از غلافش خارج می‌شود. خداوند آن شمشیر را به سخن در می‌آورد و شمشیر به حضرتش می‌گوید: ای ولی خدا! خارج شو که دیگر نشستن در مقابل ستم دشمنان خدا جایز نیست. پس او ظهور می‌کند"[۵۴]
  1. زنده نگه داشتن روح امید و انتظار در جامعه در طول غیبت حضرت مهدی (ع)؛
  2. معنا پیدا کردن امتحان شیعیان در عصر غیبت؛
  3. غافل‌گیر کردن مخالفان و دشمنان.
  • از آنجایی که یکی از دلیل‌های غیبت حضرت مهدی (ع) تلاش دشمنان برای نابودی آن حضرت بود؛ از این‌رو مشخص بودن زمان ظهور، دشمنان را برای از بین بردن و مقابله با آن حضرت آماده می‌سازد؛ در حالی که نامعلوم بودن و ناگهانی بودن زمان ظهور، باعث غافل‌گیری دشمنان خواهد شد.
  • در پایان این پاسخ اشاره می‎کنیم به سخن بنیانگذار نهضت اسلامی ایران حضرت امام خمینی که نه فقط تعیین نزدیک بودن ظهور را نپذیرفته‌اند بلکه به نوعی چنین ذهنیتی را نیز مردود دانسته‌اند، می‌فرماید: "از غیبت صغرا تاکنون که بیش از هزار سال می‌گذرد و ممکن است صد هزار سال نیز دیگر بگذرد و مصلحت، اقتضاء نکند که حضرت تشریف بیاورد، در طول این مدت مدید احکام اسلامی باید زمین بماند و اجراء نشود؟! ..."[۵۵]
  • آیت اللّه شیخ جواد تبریزی - یکی از مراجع معاصر تقلید- نیز در این باره می‌فرماید: "حرف دیگر ما این است که باید زمینه را مساعد کنید که اگر غیبت، صد هزار سال هم طول بکشد عقاید مردم خراب نشود. فردی بود هر روز می‌گفت: حضرت می‌آید، ظهور نزدیک شده، یک بار گفت: سه ماه دیگر حتما آقا می‌آید. سه ماه بعد گفتیم چه شد؟ گفت بداء حاصل شد!! [۵۶].
  • اما اینکه برخی با مطرح کردن ظهور صغرا، رویکرد عمومی مردم را نشانه‌ای بر نزدیکی ظهور می‌دانند. می‌توان گفت: اگرچه همگان بر این امید هستیم که چنان باشد. امّا هیچ دلیل روایی محکمی بر آن وجود ندارد. و تشبیه آن با غیبت صغرا نیز غیر صحیح است.
  • آیا درباره ویژگی جسمانی آن حضرت در دوران ظهور روایتی نقل شده است؟
  • از جمله مواردی که شیعه و اهل سنت درباره آن روایاتی ذکر کرده‌اند ویژگی‌های حضرت مهدی (ع) هنگام ظهور است.
  • امام رضا (ع) فرمود: "... قائم (ع) آن است که چون ظهور کند، در سن پیران است و سیمای جوان دارد. نیرومند باشد تا به جایی که اگر دست به بزرگترین درخت زمین اندازد، آن را از جا بکند و اگر میان کوه‌ها نعره کشد، سنگ‌های آنها از هم بپاشد"[۵۷].
  • امیر مؤمنان علی (ع) برخی از ویژگی‌های ظاهری جسمانی ایشان در عصر ظهور را بالای منبر چنین وصف فرموده است: "مردی از فرزندانم در آخر الزمان ظهور می‌کند. رنگش سفید آمیخته به سرخی و شکمش برآمده است. دو رانش ستبر و هردو شانه‌اش قوی است. در پشتش دو خال است، مانند مهر؛ یکی به رنگ پوستش و یکی چون مهر نبوت پیغمبر" [۵۸]. آن حضرت همچنین فرمود: "... او مردی است بلند پیشانی، دارای بینی باریکی که میانش اندک برآمدگی دارد. برآمده شکم، دارای رانهای درشت و پهن است. خالی بر ران راست او است. میان دو دندان پیشین او گشاده است ..."[۵۹]
  • امام باقر (ع) نیز در وصف آن حضرت فرمود: "او شخصی است سرخ و سفید دارای چشمانی گرد و فرو رفته، ابروانی پرپشت و برجسته و شانهای پهن ..."[۶۰].
  • امام علی (ع) فرمود: "مهدی دارای چشمانی سیاه و درشت است. موهایی مجعد و خالی بر گونه دارد"[۶۱]
  • امام باقر (ع) با بیان اینکه ایشان در کمال جوانی ظهور خواهد کرد، فرمود: "مهدی در حالی قیام خواهد کرد که یک تار موی سفید در سر و محاسن او دیده نمی‌شود"[۶۲]. و همین معنا در کلام نورانی امام مجتبی (ع) آمده است که حضرت مهدی (ع) در سن و سالی کمتر از چهل ظهور خواهد کرد[۶۳]»[۶۴].
  • «جمعه، روز پایانی هفته، مورد احترام مسلمانان و یکی از اعیاد مهم آنان است. به عقیده برخی، جمعه از آن‏رو جمعه نامیده شده است که در آن جهت نماز اجتماع می‌‏کنند[۶۵]. اهمیت شب و روز جمعه، در احادیث بسیاری بیان شده و اعمال و ادعیه فراوانی برای آن مقرر گشته است.

از مهم‏ترین اعمال مؤمنان در روز جمعه، توجه به حضرت مهدی (ع)‏ و انتظار فرج آن بزرگوار است.

در این رو، زیارت آن حضرت و دعا برای تعجیل فرج او مستحب است؛ زیرا طبق برخی از روایات و زیارات، امید ظهور آن حضرت در روز جمعه بیش از سایر روزها است[۶۶].

امام صادق (ع) در این‏ باره فرموده است: "و قائم ما اهل بیت در روز جمعه خروج می‌‏کند"[۶۷]

همچنین در روایاتی آمده است: "روزی که پیامبر اکرم (ص) حضرت علی (ع) را در غدیر خم نصب فرمود، جمعه بود و روز قیام قائم (ع) جمعه خواهد بود و روز برپایی رستاخیز جمعه خواهد بود.

البته بین این سه رخداد عظیم، وجوه مشترک فراوانی وجود دارد. از ویژگی‌‏های دیگر این روز با عظمت، آن است که حضرت مهدی (ع)‏ در آن روز شریف پای به عرصه گیتی نهاد[۶۸]»[۶۹].
۴. حجت الاسلام و المسلمین رحیمی؛
حجت الاسلام و المسلمین عباس رحیمی، در کتاب «امید فردا» در این‌باره گفته است: «بنابر برخی روایات، آن حضرت در ماه رجب و روز جمعه ظهور می‌کند و بنابر بعضی احادیث، در روز عاشورا. در بعضی روایات آمده که آن حضرت در عید نوروز ظهور می‌کنند؛ البته این اخبار منافاتی با یکدیگر ندارند، زیرا ممکن است روز جمعه مصادف شده باشد با روز عاشورا یا عید نوروز. پس آنچه مسلم است این است که آن حضرت در روز جمعه ظهور می‌کند[۷۰]. در دعای مخصوص روز جمعه آمده است: "هَذَا يَوْمُ‌ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ يَوْمُكَ‌ الْمُتَوَقَّعُ فِيهِ ظُهُورُكَ وَ الْفَرَجُ فِيهِ لِلْمُؤْمِنِينَ عَلَى يَدِكَ وَ قَتْلُ الْكَافِرِينَ بِسَيْفِكَ"[۷۱]؛ این روز جمعه است؛ همان روزی که انتظار می‌رود در آن ظهور فرمایی و برای مؤمنین در آن گشایش حاصل گردد و با شمشیر تو کافرها به سزای اعمال خویش برسند»[۷۲].
۵. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:

«روایات متعددی درباره ظهور امام زمان (ع) رسیده است.

در برخی از روایات روز ظهور حضرت عاشورا معرفی شده است.

در برخی روایات ایام نوروز.

و در برخی روایات روز شنبه.

و در برخی روایات دیگر جمعه روز نوروز معرفی شده است.

در هم‌زمانی روز ظهور در نوروز با عاشورا اشکالی به نظر نمی‌رسد زیرا نوروز طبق سال شمسی و عاشورا براساس سال قمری محاسبه می‌شود و یکی شدن این دو روز امکان‌‌‌پذیر است و هم‌‌‌زمانی این دو روز با جمعه یا شنبه نیز ممکن است.

و جمعه و شنبه که در روایات نقل شده است را می‌توان حمل کرد بر اینکه منظور این است که یک روز، ظهور حضرت باشد، و یک روز قیام حضرت و با یک روز ظهور و یک روز به عنوان تثبیت حکومت حضرت و غلبه بر تمام جهان باشد. ولی روایاتی که روز ظهور را جمعه معرفی کرده‌اند از نظر سند قوی‌ترند تا روایات روز شنبه.

ذیلا به چند قسم از این روایات می‌پردازیم:

امام صادق (ع) می‌فرمایند: قائم ما اهل بیت در روز جمعه ظهور می‌کند[۷۳].

امام باقر (ع) می‌فرمایند: گویا حضرت قائم (ع) را می‌بینم که در روز عاشورا روز شنبه میان رکن و مقام ایستاده و جبرئیل جلوی حضرتش ایستاده و مردم را به بیعت با او فرامی‌‌‌خواند[۷۴].

و در روایتی دیگر امام باقر (ع) می‌فرمایند: حضرت قائم روز شنبه که روز عاشورا است قیام می‌کند روزی که امام حسین شهید شد[۷۵].

و در روایتی حضرت امام صادق (ع) ظهور حضرت را در نوروز معرفی می‌کنند و می‌فرمایند روز نوروز همان روزی است که قائم ما اهل بیت در آن روز ظهور می‌کند[۷۶]»[۷۷].
۶. آقای السادة (پژوهشگر معارف مهدویت)؛
آقای سید مجتبی السادة، در کتاب «شش ماه پایانی» در این‌باره گفته است:
۷. مجتبی تونه‌ای؛
آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است:

«به سکون میم به معنی هفته و به ضمّ‌ میم، نام یکی از روزهای هفته است[۸۳]. روز جمعه از چند جهت اختصاص به امام زمان (ع) دارد. یکی آنکه ولادت حضرت در آن روز بوده است.

دیگر آنکه ظهور آن جناب در روز جمعه خواهد بود[۸۴]. انتظار فرج در آن روز بیشتر از روزهای دیگر است، بلکه عید بودن روز جمعه و شمردن آن را به‌عنوان یکی از اعیاد چهارگانه، به جهت آن است که در این روز زمین را از لوث شرک و کفر و از وجود ملحدین و کافرین پاک می‌فرماید[۸۵].

راوی می‌گوید: خدمت امام علی النّقی (ع) رسیدم و گفتم: ای سید من! حدیثی از رسول خدا (ص) روایت شده که معنای آن را نمی‌فهمم. فرمود: چیست‌؟ گفتم: "لَا تُعَادُوا الْأَيَّامَ فَتُعَادِيَكُمْ" یعنی با روزها دشمنی نکنید که آنها با شما دشمنی خواهند کرد. حضرت فرمود: مراد از ایام، ما هستیم. مادامی که آسمان‌ها و زمین بپاست. شنبه اسم رسول خدا (ص) است و یکشنبه امیر المؤمنین (ع) و دوشنبه امام حسن و امام حسین (ع) و سه‌شنبه علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد (ع) و چهارشنبه موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی (ع) و منم و پنجشنبه فرزندم حسن (ع) و جمعه فرزند فرزندم است و به سوی او اهل حق جمع می‌شوند...[۸۶]. سفیانی نیز در روز جمعه خروج می‌کند[۸۷].

در فضیلت روز جمعه پیامبر (ص) فرمودند: روز جمعه، بهترین روزهاست و نزد خداوند از روز عید قربان و عید فطر ارجمندتر است[۸۸].

همچنین امام باقر (ع) فرمودند: خوبی و بدی در روز جمعه دو چندان می‌شود[۸۹]. امام صادق (ع) نیز در روز جمعه، عملی را برتر از صلوات بر محمد و آل محمد نمی‌داند[۹۰]. پیامبر (ص) فرمود: "خداوند در روز جمعه، ششصد هزار نفر را از آتش آزاد می‌سازد که همه مستحق دوزخ بوده‌اند"[۹۱].

اولین کسی که جمعه را جمعه نامید کعب بن لوی بن غالب -یکی از اجداد پیامبر (ص)- بود. پیش از آن، این روز را عروبه می‌گفتند[۹۲]»[۹۳].
٨. عباس حیدرزاده؛
آقای عباس حیدرزاده، در کتاب «فرهنگنامه آخرالزمان» در این‌باره گفته است:

«در روایات آخرالزمان، به گونه‌های مختلفی روز قیام حضرت را تعیین فرموده‌اند. در برخی یکی از روزهای هفته و در برخی یکی از مناسبت‌های سال را تعیین نموده‌اند. اهل بیت (ع) ما را از تعیین مدت و زمانی معین برای ظهور حضرت مهدی (ع) بر حذر داشته‌اند و فرموده‌اند هر کسی که برای ظهور حضرت زمانی را تعیین کند دروغ‌گو خواهد بود. این احادیث منافاتی با تعیین وقت مبهم برای ظهور ندارد. یعنی در روایاتی که اهل بیت (ع) از تعیین زمانی مشخص برای ظهور صحبت نموده‌اند، یک روز یا یک مناسبت را به نحوی مجمل بیان دانسته‌اند مثلاً در روایاتی ظهور حضرت را در عاشورا تعیین نموده‌اند، اما مشخص نیست دقیقاً عاشورای کدام سال هجری ظهور اتفاق خواهد افتاد؛ و تعیین وقتی که از طرف اهل بیت (ع) با آن مخالفت شده است، تعیین وقتی است که دقیقاً مشخص کند که کدام روز و در چه سالی ظهور اتفاق می‌‌افتد، زیرا چنین تعیین وقتی باعث ایجاد یأس و خاموش شدن روح انتظار در دل مشتاقان ظهور حضرت موسی (ع) خواهد شد[۹۴].

امام صادق (ع) به معلی بن خنیس فرمود: قائم آل محمد (ع) در روز نوروز ظاهر خواهد شد و خداوند او را بر دجال ظفر می‌‌بخشد و در کناسه کوفه او را به دار می‌‌آویزد. ما اهل بیت در تمام روزهای نوروز انتظار فرج را می‌‌کشیم، زیرا نوروز از روزهایی است که به ما مرتبط است. فارس‌ها آن را گرامی داشتند ولی اعراب آن را ضایع نمودند[۹۵].

شیخ صدوق در کتاب فقیه روایت می‌‌کند که حضرت قائم (ع) در روز جمعه قیام خواهد نمود[۹۶]. در کتاب شریف مفاتیح الجنان در زیارت روز جمعه، خطاب به حضرت مهدی (ع) می‌‌گوییم: "مولای من این روز جمعه است که توقع ظهور شما در آن روز خواهد بود". امام صادق (ع) فرمود: در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان نام حضرت قائم (ع) در ندایی آسمانی شنیده می‌‌شود و در روز شنبه مصادف با عاشورا، دهم ماه محرم و سالروز به شهادت رسیدن امام حسین (ع)، قیام می‌‌نماید...[۹۷]. از نظر علمی مصادف شدن روز عاشورا و نوروز و یکی از روزهای جمعه یا شنبه امکان‌پذیر است و اینکه در روایات برخی روز جمعه و برخی روز شنبه را برای قیام حضرت تعیین نموده‌اند، می‌‌توان گفت: در روایاتی که حکایت از جمع شدن یاران حضرت دارد می‌‌خوانیم که حضرت در یک شب ظاهر می‌‌شود و با یاران خود ملاقات می‌‌کند و از آنان بیعت می‌‌ستاند و فردای آن روز قیام شروع می‌‌شود. در برخی از روایات حضرت در یک شب آنان را ملاقات می‌‌کند و با آنها وعده می‌‌کند که فردا با شما بیعت خواهم کرد[۹۸]. در بعضی از احادیث از رسول خدا و امام صادق (ع) روز قیام حضرت مهدی (ع) به "یوم الخلاص" روز رهایی و "یوم الفتح" روز پیروزی تعبیر شده است[۹۹].

در روایات زیادی از زمان ظهور حضرت به "ساعة" تعبیر شده است. همچنین آیات بسیاری در قرآن هست که در آن واژه "ساعة" به کار رفته است و این آیات را ائمه (ع) به زمان ظهور حضرت تفسیر و تأویل کرده‌اند. برخی از این آیات و روایات تحت عوان "اسماء و القاب حضرت" آورده شده است»[۱۰۰][۱۰۱]
٩. نویسندگان کتاب «آفتاب مهر»؛
نویسندگان کتاب «آفتاب مهر» در این‌باره گفته‌اند:

«امامان (ع) همواره در پاسخ به این پرسش، سکوت اختیار می‌کردند و علم آن را نزد پروردگار می‌دانستند؛ ولی کسانی یافت شده‌اند که در جواب احساسات پاک منتظران، به بیاناتی خلاف سیره امامان (ع) روی آورده‌اند. با سیری کوتاه در بوستان معطر کلام امامان (ع) می‌توان مضمون روایات مربوط به وقت ظهور حضرت مهدی را این گونه دسته بندی کرد:

  1. علم و آگاهی از زمان ظهور، نزد پروردگار متعال است.
  2. تعیین کنندگان وقت ظهور، دروغگویند.
  3. امر ظهور، ناگهانی خواهد بود.
  4. وقت ظهور، همانند خود ظهور، از اسرار الهی است.
١٠. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند:

«در روایات به بعضی روزها به منزله روز ظهور اشاره شده است؛ مثل روز جمعه،[۱۰۷] شنبه،[۱۰۸] یا روز نوروز[۱۰۹] و روز عاشورا[۱۱۰] البته چنان‌چه دقت شود این روایات اختلافی باهم ندارند. می‌تواند روز عاشورا در نوروز و جمعه یا شنبه اتفاق افتد. البته روایات جمعه قوی‌تر هستند، اما درباره روز دحو الارض ۲۵ ذی القعده روایتی دراین‌باره یافت نشد. البته مرحوم سیدبن‌طاووس می‌فرماید: شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال روایتی نقل کرده که روز ۲۵ ذی القعده روز قیام قائم (ع) است[۱۱۱] اما چنین روایتی در کتاب‌های چاپ‌شده از ثواب الاعمال وجود ندارد. بنابراین، نمی‌توان گفت این روز، روز قیام امام زمان (ع) است»[۱۱۲].

پرسش‌های وابسته

  1. امام مهدی چه زمانی ظهور می‌کند؟ (پرسش)
  2. امام مهدی در چه روزی ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
  3. در زمان ظهور امام مهدی جهانیان چگونه از آمدن ایشان باخبر می‌شوند؟ (پرسش)
  4. آیت الله بهجت حتی به پیران نیز بشارت داده که ظهور نزدیک است؟ (پرسش)
  5. آیا صحت دارد که روز ذی القعده روز ظهور امام مهدی خواهد بود؟ (پرسش)
  6. آیا امام مهدی جمعه ظهور می‌کند؟ (پرسش)
  7. چرا امام مهدی در روز جمعه ظهور می‌کنند؟ (پرسش)
  8. حکمت معین نبودن وقت ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  9. آیا تعیین وقت ظهور صحیح است؟ (پرسش)
  10. آیا می‌‏توان وقت ظهور را پیش‏‌بینی کرد؟ (پرسش)
  11. با توجه به کتاب نوسترآداموس آیا می‌توان زمان ظهور حضرت را پیشبینی نموده به گفته آنها اعتماد کرد؟ (پرسش)
  12. عدم آگاهی امام مهدی از زمان ظهور نقصی برای امام و مقام امامت محسوب نمی‏‌شود؟ (پرسش)
  13. راز نهان بودن زمان ظهور چیست؟ (پرسش)
  14. امام مهدی از چه راهی می‌فهمد که موقع ظهورش فرا رسیده است؟ (پرسش)
  15. اینکه گفته می‌شود ظهور نزدیک است به چه معناست؟ (پرسش)

پانویس

  1. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص ۳۶۸، ح ۲.
  2. .«یخرج قائمنا اهل البیت یوم الجمعه»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، ح ۲، ص ۳۹۴.
  3. ر.ک: مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۰۸ـ ۱۰۹.
  4. «هَذَا یَوْمُ‌ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ یَوْمُکَ‌ الْمُتَوَقَّعُ فِیهِ ظُهُورُکَ وَ الْفَرَجُ فِیهِ لِلْمُؤْمِنِینَ عَلَی یَدِکَ وَ قَتْلُ الْکَافِرِینَ بِسَیْفِکَ»؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۲۱۵.
  5. ر.ک: رحیمی، عباس، امید فردا، ص۴۶.
  6. ر.ک: حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۷۵ ـ ۳۸۸.
  7. «وَ هَذَا الْیَوْمُ الَّذِی یَقُومُ فِیهِ الْقَائِمُ ع‏»؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۳۰۰.
  8. ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۱۶۱ ـ ۱۶۲.
  9. «ان القائم ینادی باسمه لیلۀ ثلاث و عشرین من شهر رمضان و یقوم یوم عاشورا»؛ میرزا حسین نوری طبرسی، النجم الثاقب، ص۸۲.
  10. ر.ک: حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۷۵ ـ ۳۸۸.
  11. «یَوْمُ النَّیْرُوزِ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَظْهَرُ فِیهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ وُلَاةَ الْأَمْرِ وَ یُظْفِرُهُ اللَّهُ تَعَالَی بِالدَّجَّالِ فَیَصْلِبُهُ عَلَی کُنَاسَةِ الْکُوفَةِ وَ مَا مِنْ یَوْمِ نَیْرُوزٍ إِلَّا وَ نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَجَ لِأَنَّهُ مِنْ أَیَّامِنَا حَفِظَتْهُ الْفُرْسُ وَ ضَیَّعْتُمُوه»‏؛ هدیة الزائرین، ص۶۰۶ ـ ۶۰۷؛ حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة، ج۳، ص۵۷۱؛ آل سید‎حیدر کاظمی، سیدمصطفی، بشارة الاسلام، ص۲۹۳؛ مجلسی، محمد باقر، بحار‌الانوار، ج۵۲، ص۳۰۸.
  12. ر.ک: حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۷۵ ـ ۳۸۸.
  13. «کَأَنِّی بِالْقَائِمِ یَوْمَ عَاشُورَاءَ یَوْمَ السَّبْتِ قَائِماً بَیْنَ الرُّکْنِ وَ الْمَقَامِ بَیْنَ یَدَیْهِ جَبْرَئِیلُ (ع) یُنَادِی الْبَیْعَةَ لِلَّهِ فَیَمْلَأُهَا عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»؛ شیخ طوسی، الغیبه، ص ۴۵۳.
  14. ر.ک: حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۷۵ ـ ۳۸۸؛ الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۱۶۵-۱۶۸.
  15. ر.ک: حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۷۵ ـ ۳۸۸.
  16. ر.ک: مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۰۸ـ ۱۰۹.
  17. ر.ک: موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۶۲ـ۱۶۳؛ پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۶۱.
  18. " يُنَادَى‏ بِاسْمِ‏ الْقَائِمِ‏ فِي‏ لَيْلَةِ ثَلَاثٍ‏ وَ عِشْرِينَ‏ وَ يَقُومُ‏ فِي‏ يَوْمِ‏ عَاشُورَاءَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) لَكَأَنِّي بِهِ فِي يَوْمِ السَّبْتِ الْعَاشِرِ مِنَ الْمُحَرَّمِ قَائِماً بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ‏ ‏‏‏‏"؛ فضل بن حسن الطبرسی، اعلام الوری، ج۲، ص۲۸۶؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۷۹؛ محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، صص۴۹۱ و۵۱۴.
  19. علامه مجلسی، پیشین، ج۵۱، ص۸۱؛ فضل الله بن روزبهان الخنجی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج۳، صص۲۶۰ و۲۷۷، به نقل از: روزگار رهایی.
  20. میرزا حسین نوری طبرسی، النجم الثاقب، ص۸۲.
  21. علامه مجلسی، بحار‌الانوار، ج۵۱، ص۸۱؛ فضل بن روزبهان، کشف الغمة، ج۳، صص۲۶۰ و۲۷۷.
  22. شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۳۷۹؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۴۵۳؛ علامه مجلسی، بحار‌الانوار، ج۵۲، ص۲۹۰؛ سید مصطفی آل سیدحیدر کاظمی، بشارة الاسلام، ص۱۹۳.
  23. محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، صص۵۴۳ و۷۲۹.
  24. " يَخْرُجُ‏ قَائِمُنَا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ‏ ‏‏‏‏"؛ علامه مجلسی، بحار‌الانوار، ج۵۲، ص۲۷۹.
  25. " عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: السَّبْتُ لَنَا، وَ الْأَحَدُ لِشِيعَتِنَا إِلَى أَنْ قَالَ: وَ يَخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ‏‏‏‏"؛ محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، صص۴۹۶ و۵۶۰.
  26. هدیة الزائرین، صص۶۰۶و۶۰۷؛ محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، ج۳، ص۵۷۱؛ سیدمصطفی آل سیدحیدر کاظمی، بشارة الاسلام، ص۲۹۳؛ علامه مجلسی، بحار‌الانوار، ج۵۲، ص۳۰۸.
  27. سید مصطفی آل سیدحیدر کاظمی، بشارة الاسلام، ص۱۹۳.
  28. سید مصطفی آل سیدحیدر کاظمی، بشارة الاسلام، ص۱۹۳.
  29. " كَأَنِّي‏ بِالْقَائِمِ‏ يَوْمَ‏ عَاشُورَاءَ يَوْمَ السَّبْتِ قَائِماً بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ بَيْنَ يَدَيْهِ جَبْرَئِيلُ (ع) يُنَادِي الْبَيْعَةَ لِلَّهِ ‏‏‏‏"؛ سید محسن امین، اعیان الشیعة، ج۲، ص۸۲.
  30. میرزا حسین نوری طبرسی، النجم الثاقب، ص۴۶۴؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، اعمال روز جمعه.
  31. " عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: السَّبْتُ لَنَا وَ الْأَحَدُ لِشِيعَتِنَا وَ الْإِثْنَيْنِ لِأَعْدَائِنَا وَ الثَّلَاثَاءُ لِبَنِي‏ أُمَيَّةَ وَ الْأَرْبِعَاءُ يَوْمُ شُرْبِ الدَّوَاءِ وَ الْخَمِيسُ تُقْضَى فِيهِ الْحَوَائِجُ وَ الْجُمُعَةُ لِلتَّنَظُّفِ وَ التَّطَيُّبِ وَ هُوَ عِيدُ الْمُسْلِمِينَ وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ يَوْمُ الْغَدِيرِ أَفْضَلُ الْأَعْيَادِ وَ هُوَ ثَامِنَ عَشَرَ مِنْ ذِي الْحِجَّةِ وَ كَانَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ يَخْرُجُ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ يَقُومُ الْقِيَامَةُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ مَا مِنْ عَمَلٍ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ"؛ شیخ صدوق، الخصال، ج۲، ص۳۹۴، ح۱۰۱ و من لا یحضره الفقیه، ج۱، صص۴۲۱ و ۴۲۲، ح۱۲۴۱؛ میرزا حسین نوری، النجم الثاقب، ص۴۶۶؛ محمد بن حسن حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۵، ص۶۶، باب ۴۰ از ابواب صلاة الجمعة، ح۱۸.
  32. حسینی گرگانی؛میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص 375 - 388.
  33. قائم ما اهل بیت در روز جمعه قیام می‌کند؛ خصال صدوق، ج ۲، ص ۳۹۴؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹.
  34. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۳؛ تهذیب الأحکام، ج ۴، ص ۳۳۳؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۲۸۵.
  35. کتاب الغیبه، ص ۴۵۳.
  36. امام صادق (ع) فرمود: "وَ يَقُومُ فِي يَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) لَكَأَنِّي بِهِ يَوْمَ السَّبْتِ الْعَاشِرَ مِنَ الْمُحَرَّمِ"؛ ارشاد مفید، ص ۳۴۱؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۹۰؛ اعلام الوری، ص ۴۳۱.
  37. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۰۸، ۱۰۹.
  38. شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۶۸، ح ۲.
  39. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ۱جلد، شباب الجنه - قم (ایران)، چاپ: ۲، ۱۳۸۵ ه.ش.
  40. سوره اعراف، آیه:۱۸۷.
  41. " وَ أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ الْوَقْتِ فَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ (ع) أَنَّ النَّبِيَّ ص قِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَى يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ فَقَالَ (ع) مَثَلُهُ‏ مَثَلُ‏ السَّاعَةِ الَّتِي‏ لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ‏ فِي‏ السَّماواتِ‏ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَة‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۷۲.
  42. " وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ‏ فَإِنَّهُ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ وَ كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُون‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۹۱.
  43. " وَ لَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ‏ اللَّهِ ‏‏‏‏‏‏‏"؛ الخرایج و الجرایح، ج ۳، ص ۱۱۲۸؛ کتاب الغیبة، ص ۳۹۵.
  44. " الْمَهْدِيُ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ يُصْلِحُ‏ اللَّهُ‏ لَهُ‏ أَمْرَهُ‏ فِي‏ لَيْلَةٍ ‏‏‏‏‏‏‏"؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۲.
  45. نعمانی، الغیبة، ص ۱۶۳.
  46. کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۲۴.
  47. کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۷.
  48. الخصال، ح ۲، ص ۳۹۴.
  49. تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۳۰۰.
  50. کتاب الغیبة، ص ۴۵۳؛ روضة الواعظین، ص ۲۶۳؛ اعلام الوری، ص ۴۵۹.
  51. تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۳۳۳؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۳.
  52. کافی، ج ۱، ص ۳۴۳؛ کتاب الغیبة، ص ۱۶۴؛ رجال کشی، ص ۱۹۲.
  53. ر. ک: کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۵؛ الخرائج و الجرائح، ح ۲، ص ۵۵۰، کفایة الاثر، ص ۲۶۶.
  54. کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۵.
  55. روح اللّه موسوی خمینی قدّس سرّه، ولایت فقیه، ص ۲۷.
  56. شیخ جواد تبریزی، در دیدار دانش پژوهان مرکز تخصصی مهدویت با معظم له، فصلنامه انتظار، ج ۵، ص ۱۷.
  57. " وَ إِنَ‏ الْقَائِمَ‏ هُوَ الَّذِي‏ إِذَا خَرَجَ‏ كَانَ‏ فِي‏ سِنِ‏ الشُّيُوخِ‏ وَ مَنْظَرِ الشُّبَّانِ قَوِيّاً فِي بَدَنِهِ حَتَّى لَوْ مَدَّ يَدَهُ إِلَى أَعْظَمِ شَجَرَةٍ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ لَقَلَعَهَا وَ لَوْ صَاحَ بَيْنَ الْجِبَالِ لَتَدَكْدَكَتْ صُخُورُهَا ‏‏‏‏‏‏‏"؛ رک: شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۵۱۴، ح ۲؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۴۸، ح ۷.
  58. " يَخْرُجُ‏ رَجُلٌ‏ مِنْ‏ وُلْدِي‏ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ أَبْيَضُ‏ اللَّوْنِ‏ مُشْرَبٌ‏ بِالْحُمْرَةِ مُبْدَحُ‏ الْبَطْنِ‏ عَرِيضُ‏ الْفَخِذَيْنِ‏ عَظِيمٌ‏ مُشَاشُ‏ الْمَنْكِبَيْنِ‏ بِظَهْرِهِ‏ شَامَتَانِ‏ شَامَةٌ عَلَى لَوْنِ جِلْدِهِ وَ شَامَةٌ عَلَى شِبْهِ شَامَةِ النَّبِي‏‏‏‏‏‏‏‏"»؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۳، ح ۱۷.
  59. " وَ هُوَ رَجُلٌ‏ أَجْلَى‏ الْجَبِينِ‏ أَقْنَى‏ الْأَنْفِ‏ ضَخْمُ‏ الْبَطْنِ‏ أَزْيَلُ الْفَخِذَيْنِ بِفَخِذِهِ الْيُمْنَى شَأْمَةٌ أَفْلَجُ الثَّنَايَا وَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ نعمانی، الغیبة، ص ۲۱۴، ح ۲؛ و نیز ر. ک: سنن ابی داوود، ج ۴، ح ۴۲۸۵.
  60. سنن ابی داوود، ج ۴، ص ۲۱۵، ح ۳.
  61. سنن ابی داوود، ج ۴، ص ۳۰۴، ح ۱۴.
  62. نعمان بن محمّد بن منصور، شرح الاخبار، ج ۳، ص ۳۸۰.
  63. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۱۵.
  64. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۲۳۹- ۲۴۷.
  65. راغب اصفهانی، مفردات
  66. ر. ک: محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۲۱۵
  67. ر. ک: محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۹۹، ص ۲۱۵
  68. "وَ كَانَ الْيَوْمُ الَّذِي نَصَبَ فِيهِ- رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع)- بِغَدِيرِ خُمٍ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ وَ قِيَامُ‏ الْقَائِمِ‏ (ع) يَكُونُ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ تَقُومُ الْقِيَامَةُ فِي يَوْمِ الْجُمُعَة‏‏‏‏‏‏‏‏"شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۴۲۲، م ۱۲۴۱
  69. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۱۶۱ - ۱۶۲.
  70. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۰۹ و ج ۵۲، ص ۲۹۷ و ۳۰۸ و معجم‌الملاحم، ج ۲، ص ۱۷۰.
  71. بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۲۱۵.
  72. رحیمی، عباس، امید فردا، ص۴۶.
  73. اثبات الهداة، ص ۴۹۶، و بحار ج ۵۲، ص ۲۷۹.
  74. غیبة طوسى، ص ۲۷۴، کشف الغمة، ج ۳، ص ۲۵۲، بحار ج ۵۲، ص ۲۹۰.
  75. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۶۵۳، غیبة طوسى، ص ۲۷۴.
  76. وسائل، ج ۵، ص ۲۲۸، اثبات الهدات، ج ۳، بحار، ج ۵۲، ص ۲۰۸.
  77. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج۲، ص۱۶۲، ۱۶۳.
  78. البته قول مشهور آن است که حضرت روز جمعه‌ای که مصادف با عاشورا گشته ظهور می‌کنند که به عنوان مثال می‌توان به زیارت حضرت در روز جمعه اشاره کرد که در آنجا به ایشان عرضه می‌داریم " الْمُتَوَقَّعُ‏ فِيهِ‏ ظُهُورُك‏" (توقع ظهور شما را در این روز داریم- مفاتیح الجنان، زیارت حضرت در روز جمعه). مرحوم آیت الله خراسانی پس از ذکر اقوال و روایات مختلف در این رابطه می‌نویسد: «برحسب حساب و استظهار از تواریخ نزد حقیر مسلم است که روز عاشورا جمعه بوده و روی حساب که بیست و سوم ماه رمضان جمعه باشد. نیز عاشورا جمعه خواهد بود. پس حدیث دوم شنبه بودن عاشورا از دو جهت مخالف با واقع است مگر این‌که سه ماه از این چهار ماه رمضان و شوال و ذیقعده و ذیحجه سی‌پر باشد تا این‌که عاشورا در آن سال شنبه شود و روایت حمل شود بر مراد از شنبه عاشورای آن سال است نه عاشورای شهادت، ولی معذلک مخالف با واقع است و مخالف با حدیث حضرت صادق (ع)، پس بهترین حملش آن است که حمل بر اشتباه راوی شود که جمعه را به شنبه اشتباه کرده و یا این‌که گفته شود امام مطابق عرف راوی فرموده، چون معروف آن بوده که عاشورای شهادت شنبه بوده (است).» ر.ک: مهدی منتظر (ع)، صص ۳۱۳- ۳۱۲.
  79. از جمله مطالب مشهوری که راجع به روز ظهور است و مؤلف محترم معترض آن نشده‌اند این است که علاوه براین‌که ظهور مصادف با جمعه و عاشوراست، آن روز نوروز هم می‌باشد؛ در این رابطه منسوب است که امام صادق (ع)، فرمودند: «نوروز آن روزی است که قائم ما در آن‌روز ظاهر می‌شود و خداوند او را بر دجال ظفر خواهد داد، سپس او را در کناسه کوفه به دار آویزد». (بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۶ و ص ۳۰۸،) ذیل این روایت مرحوم آیت الله خراسانی می‌نویسند: «لکن حدیث نوروز چندان اعتباری به وی نیست زیراکه در.کتب قدیم وجود ندارد مگر بعضی از جملاتش در مصباح شیخ طوسی و فقط به آن تفصیل در کتاب ابن فهد مذکور است و اثر از بعضی فقراتش ظاهر است، اگرچه بعض دیگرش صحیح است و ظن قوی می‌رود که چند جمله مختصری از وی اصل داشته و بقیه را بدان تفصیل به معلی بن خنیس نسبت داده‌اند، باز هم در کیفیت ظهور اشاره بدان خواهد شد؛ مهدی منتظر، ص ۲۷۸. و سپس در بخش چهارم که مربوط به کیفیت ظهور است با ذکر مجدد روایت چنین می‌نگارند: «در فصل دجال گفته شد که اعتباری به این حدیث نیست نه از حیث سند و نه از حیث متن، و مخالف است با احادیث دیگر در محل کشتن دجال، به علاوه عجم را نوروز ثابتی نبوده قبل از اسلام بلکه تبدیل و تغییر در وی بسیار شده که محل شرحش اینجا نیست و این‌که اکنون ثابت است که اول حمل است بنابر خواست سلطان الب ارسلان سلجوقی شد و لهذا او را نوروز سلطانی گویند. به علاوه نوروز هم روز ظهور باشد و هم روز ظفر یافتن بر دجال معنی ندارد، در یک سال دو نوروز نیست، مگر این‌که گفته شود ظهور تنها موافق با نوروز است و ذکر دجال از باب شرح حال است، یا بالعکس قتل دجال در نوروز است و ذکر ظهور از باب مقدمه حال است. دوم که معنی ندارد، اول هم که از اتفاقات نادره است. زیراکه اخبار صحیحه دال است بر این‌که در عاشورا خواهد بود و بسیار به‌ندرت شود که نوروز عاشورا باشد آن هم جمعه و اگر گفته شود مقصود صرف ظهور بدون قیام است پس اگر ظهور در بیست و سوم ماه رمضان باشد، آن هم بسیار بعید الاتفاق است که نوروز در بیست و سوم آن هم جمعه واقع شود. و اگر ظهور پیش از آن در روز غیر معین باشد چندان لطفی ندارد تعیین وقت به وقت مجهول. پس بهترین حمل حدیث معلی بر فرض صحت و اعتبار این است که گفته شود: مراد این است که نوروز این نیست که اعاجم برای خود ساخته‌اند، یا نوروز، اهل بیت (ع) این نیست بلکه نوروز ما آن روزی است که قائم ما ظاهر شد (شود) آن روزی است که دجال را بکشند و همچنین در سایر فقرات، نه این‌که مراد این است که قائم ما در روز نوروز عجم ظاهر خواهد شد، آن هم نوروزی که اصل ثابت ندارد، آن هم این نوروز سلطانی که بعد ساخته شده است؛ مهدی منتظر، صص ۳۱۴- ۳۱۳. که با توجه به شدت شهرت مطلب و استفاده‌هایی که از آن می‌شد تمام گفتار آن مرحوم در اینجا نقل شد.
  80. " يَقُومُ فِي يَوْمِ عَاشُورَاءَ وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) لَكَأَنِّي‏ بِهِ‏ فِي‏ يَوْمِ‏ السَّبْتِ‏ الْعَاشِرِ مِنَ‏ الْمُحَرَّمِ‏ قَائِماً بَيْنَ‏ الرُّكْنِ‏ وَ الْمَقَامِ‏ جَبْرَئِيلُ (ع) عَنْ يَدِهِ الْيُمْنَى يُنَادِي الْبَيْعَةَ لِلَّهِ فَتَصِيرُ إِلَيْهِ شِيعَتُهُ مِنْ أَطْرَافِ الْأَرْضِ تُطْوَى لَهُمْ طَيّاً حَتَّى يُبَايِعُوهُ فَيَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً ‏"؛ الارشاد، ج ۱، ص ۳۷۹، الغیبة نعمانی، ص ۱۸۹، اعلام الوری، ص ۴۳۰، منتخب الاثر، ص ۴۴۸، یوم الخلاص، ص ۳۱۷.
  81. " كَأَنِّي‏ بِالْقَائِمِ‏ يَوْمَ‏ عَاشُورَاءَ يَوْمَ‏ السَّبْتِ‏ قَائِماً بَيْنَ‏ الرُّكْنِ‏ وَ الْمَقَامِ‏ ‏"؛ الغیبة شیخ طوسی، ص ۲۷۴؛ تاریخ ما بعد الظهور، ص ۲۲۲.
  82. الساده، مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۱۶۵-۱۶۸.
  83. معارف و معاریف، ج ۴، ص ۱۹۲.
  84. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹.
  85. مفاتیح الجنان، اعمال روز جمعه.
  86. مفاتیح، باب اول، فصل پنجم.
  87. بشارة الاسلام، ص ۱۹۲.
  88. بحار الانوار، ج ۸۹، ص ۳۶۷.
  89. ثواب الاعمال، ص ۱۷۲.
  90. خصال، ص ۳۹۴.
  91. بحار الانوار، ج ۸۹، ص ۲۶۸ و ج ۵۹، ص ۳۶.
  92. معارف و معاریف، ج ۲، ص ۵۶۰.
  93. موعودنامه، ص ۲۵۰.
  94. ر.ک: عجله.
  95. بحارالانوار: ج ۵۲، ص ۳۰۸.
  96. من لا یحضره الفقیه: ج ۱، ص ۲۷۲.
  97. وافی: ج ۲، ص ۱۱۲ و سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۳۳.
  98. ر.ک: یاران حضرت مهدی (ع).
  99. بحار الانوار: ج ۵۱، ص ۸۱ و منتخب الاثر: ص ۴۷۰.
  100. ر.ک: اسماء و القاب حضرت مهدی (ع)، واژه "ساعة".
  101. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۳۲۲.
  102. " يَا خُزَاعِيُّ نَطَقَ‏ رُوحُ‏ الْقُدُسِ‏ عَلَى‏ لِسَانِكَ‏ بِهَذَيْنِ‏ الْبَيْتَيْنِ‏ فَهَلْ‏ تَدْرِي‏ مَنْ‏ هَذَا الْإِمَامُ‏ وَ مَتَى‏ يَقُوم ‏‏‏‏"
  103. " وَ أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ‏ الْوَقْتِ‏ فَقَدْ حَدَّثَنِي‏ أَبِي‏ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ (ع) أَنَّ النَّبِيَّ (ص) قِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَتَى يَخْرُجُ الْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ فَقَالَ (ع) مَثَلُهُ مَثَلُ السَّاعَةِ الَّتِي‏ لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلَّا هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَة ‏‏‏‏" شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ب ۳۵، ح ۶؛ بحارالأنوار، ج۵۱، ص۱۵۴.
  104. " وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ‏ فَإِنَّهُ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ تَعَالَى‏ ذِكْرُهُ‏ وَ كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏ ‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ب ۴۵، ح ۴.
  105. رحمان بن کثیر می‌گوید: مِهزم بر حضرت صادق (ع) وارد شد و گفت: فدایتان شوم! مرا از زمان امری که منتظر آن هستیم، خبر دهید. آن حضرت فرمود: " يَا مِهْزَمُ كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏ ‏ ‏‏‏‏"؛ای مهزم! کسانی که «وقت» معین می‌کنند دروغگو هستند»، کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۴۲۶، ح ۴۱۳؛ فضیل بن یسار از حضرت باقر (ع) درباره زمان ظهور پرسید. امام (ع) فرمود: " كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏! ‏كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏! كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏! ‏‏‏‏" تعیین کنندگان وقت [ظهور] درغگو هستند!»، کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۴۲۵، ح ۴۱۱.
  106. آفتاب مهر، ج۱، ص ۲۳۶-۲۳۸.
  107. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹، ح ۱
  108. همان، ص ۲۹۰، ح ۳۰
  109. همان، ص ۳۰۸، ح ۸۴
  110. شیخ طوسی، الغیبة، ص ۲۷۴
  111. اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۲۴
  112. مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۶۰.
  113. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۷۹
  114. مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۶۱.