آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آمادگی برای ظهور است. مدخل مرتبط ندارد پرسش‌های مرتبط با این مدخل را ببینید

آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور یکی از مهمترین وظایف منتظران در عصر ظهور است. منتظر واقعی کسی است که نه تنها در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی(ع) بوده و برای ایشان دعا می‌کند، بلکه همواره در فکر زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت است. از جمله کارهایی که می‌توان برای زمینه‌سازی ظهور انجام داد عبارت‌اند از: آمادگی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی؛ آمادگی اخلاقی و رفتاری؛ آمادگی روحی و روانی؛ آمادگی اقتصادی؛ آمادگی سیاسی و آمادگی نظامی و انتظامی.

مقدمه

یکی از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است، چنانکه امام صادق(ع) فرمودند: «هر یک از شما برای ظهور قائم(ع) ابزار جنگی فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حق تعالی او را از اصحاب و یاوران او قرار دهد».

انتظار به معنای آماده باش است. آماده باش کامل فکری و اخلاقی، مادی و معنوی، برای اصلاح همۀ جهان. چنین تحولی قبل از هر چیز نیازمند عناصر آماده و با ارزش انسانی است که بتوانند بار سنگین چنان اصلاحات وسیعی را در جهان بدوش کشند. طبیعی است این آمادگی فقط آمادگی نظامی نیست، آمادگی در عرصه‌های فرهنگی، عبادی، سیاسی، اجتماعی و هر عرصه‌ای است که با مهدویت سازگار است. این آمادگی در گرو مسئولیت‌پذیری و عدم سستی و تنبلی است.

منتظر واقعی کسی است که نه تنها در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی(ع) بوده و برای ایشان دعا می‌کند، بلکه همواره در فکر زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت است و بنا به تعبیر امام صادق(ع)، کسی است که از گناهان دوری کرده و تقوا و اخلاق نیکو را در خود نهادینه می‌کند؛ منتظر واقعی است که بدون خودسازی و تقوا، در زمرۀ منتظران حقیقی وارد نمی‌شود. به عبارتی دیگر منتظر واقعی آرام و قرار ندارد و همیشه باید در حرکت و پویایی باشد، همیشه باید منتظر فرمان حمله و حرکت باشد. آمادگی همیشگی، جوهرۀ اصلی انتظار است و همین امر نیز وظیفۀ اصلی منتظران در عصر غیبت است. از طرفی دیگر نیز ستمگران عالم نیز که با برخورداری از ثروت، قدرت و... درصدد نابودی اسلام هستند، برای مقابله با اینها نیز منتظران ظهور باید با استفاده از توانی بالاتر آماده باشند.

باید توجه داشت هر عمل، روشی دارد؛ انجام و اجرای عمل اینرا می‌طلبد که عمل کننده باید طبق آن روش آماده شده و بر اساس آن، عمل را انجام دهد و قدرت انجام عمل نیز باید در فرد انجام دهنده باشد. انتظار ظهور امام مهدی(ع) یک عمل بسیار و در عین حال طولانی است که تمام عمر فردی و اجتماعی منتظر را، در بر می‌گیرد. بنابراین آمادگی و انتظار، محدود به وقت و زمان خاصی از زندگی وی نیست لذا انسان منتظر باید همیشه در حال انتظار باشد. آمادگی انتظار، تنها آمادگی نفسی و قلبی نیست، بلکه یک عمل ثابت و استوار است که باید مثل انجام دادن واجبات و اداء حقوق به جا آورده شود. آمادگی انتظار آن است که تمام وجود و اعضای بدن انسان منتظر، باید در حال انتظار باشند؛ یعنی از معاصی و گناهان اجتناب نماید و صفات رذیله و بد را از خود دور سازد تا اگر زمان ظهور حضرت را درک کنند مورد رحمت حضرت قرار بگیرد.

آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور

از جمله کارهایی که می‌توان برای زمینه‌سازی ظهور انجام داد عبارت‌اند از:

آمادگی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی

مقالهٔ اصلی: آمادگی فکری و اعتقادی برای ظهور امام مهدی

زیربنای اعمال و رفتار انسان فکر و اندیشه است و باورهای اساسی انسان، زندگی او را حفظ می‌کند. بدون شک در عرصه مهدویت و انتظار نیز رتبه اول از آن تفکر است. منتظر بایستی اندیشیدن و مطالعه و تحقیق را در صدر کارهای خود قرار دهد تا گوهر عمل در صدف اندیشه شکل گیرد و لذا اصلی‌ترین حکمت تأخیر و مهم‌ترین عامل مؤثر انسانی در رخداد قیام مهدوی، آمادگی فکری و وحدت نگرش همۀ اقوام و ملل انسانی دربارۀ مدیریت جهان به وسیلۀ انسان کامل است. تحقق اهداف قیام امام مهدی(ع)، منوط به آگاهی پیشین مردمان از راهبردهای فرهنگی و سیاسی آن است و این مهم، جز با آمادگی فکری و وجود زمینه‌های معرفتی در مخاطبان دربارۀ این قیام، ممکن نخواهد بود.

آمادگی اخلاقی و رفتاری

مقالهٔ اصلی: آمادگی اخلاقی و رفتاری برای ظهور امام مهدی

از شاخص‌های اصلی حکومت مهدوی، تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق است. انسان با توجه به نیروی تفکر می‌تواند در مسیر‌ رشد‌ فکری و اخلاقی‌ گام‌ بردارد و با‌ امدادهای‌ الهی و وجود رهبری الهی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد. انتظار در بین جامعۀ منتظر؛ فرهنگی ممتاز و بی‌بدیل می‌سازد که می‌تواند جامعه اسلامی را در راه پیشرفت و تکامل جلو ببرد. جامعۀ منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز آن از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام است. جامعۀ منتظر، برای هماهنگی با امام زمان(ع) در اهتمام به رعایت محاسن اخلاق، همۀ تلاش و کوشش خود را به کار می‌گیرد.

منتظران برای ایجاد جامعۀ منتظر باید اقدامات زیر را انجام دهند:

1. خودسازی و پارسایی: پاکسازی درون از رذایل و آراسته شدن به اخلاق پسندیده در هر زمانی واجب است، اما در زمان غیبت از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا درک فضیلت همراهی با حضرت بستگی به آن دارد. تهذیب نفس از چنان اهمیتی برخوردار است که اعمال ناشایست و گناهان از اسباب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای امام شمرده شده است.
2. ایمان و عمل صالح: دوران دولت مهدی(ع)، به تعبیر قرآن، دوران مؤمنین و عباد صالح است و شرط منتظران ظهور و کارگزاران حکومت عدل جهانی، ایمان و عمل صالح است؛ چراکه اعمال شیعه، به ظاهر منتسب به امام معصوم و حجت خداست، امام هم از شیعیان خود انتظار اعمال خالص دارد و از اعمال ناپسند یارانش به شدت رنجیده و ناراحت می‌‌شود.
3. الگوپذیری و تأسی به امام: امام، پیشوا و راهبر جامعه و انسان کامل است و از همۀ بدی‌ها و رذائل اخلاقی دور بوده و همۀ کمالات اخلاقی را در عالی‌ترین حد آن دارد و منتظران خود را منتسب به امام زمان(ع) می‌‌دانند؛ لذا در پیروی از آن حضرت باید پیش قدم باشند و برای قرارگرفتن در صف یاران مهدی(ع) باید الگوپذیری عملی و اخلاقی از او داشته باشند.
4. ملکه تقوی و عدالت: پروای الهی در دوران غیبت، اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه عوامل فراوانی دست به هم داده است تا انسان‌ها را به بیراهه کشانده، گمراه سازند. منتظران حکومت عدل جهانی باید پیوسته، نمونه عدل و عدل‌طلبی باشند و با اجتناب از معاصی و رعایت تقوای الهی، بتواند ملکۀ عدالت را در خود پدید آورند تا در عصر ظهور که عصر استقرار عدل ناب و مطلق است خویشتن را با شرایط نوین تمدن توحیدی مهدوی هماهنگ سازد.
5. امر به معروف و نهی از منکر: تقوی، وقتی معنی پیدا می‌‌کند که انسان در قبال جامعه احساس مسئولیت کند‌ و از امر به معروف و نهی از منکر غفلت نورزد دست روی دست نگذارد چون انتظار بدون گرایش به صلاح و زمینه‌سازی برای شایستگی، انتظاری کاذب است؛ چراکه خداوند بزرگ در آیاتی تأکید کرده، سرنوشت هیچ قوم و ملتی را دچار دگرگونی نمی‌کند مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است، تغییر دهند.

آمادگی روحی و روانی

مقالهٔ اصلی: آمادگی روحی و روانی برای ظهور امام مهدی

اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان(ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است. انتظار یک عمل است، یک آماده‌سازی است، تقویت انگیزه در دل و درون است و نشاط و تحرک و پویایی است در همه زمینه‌ها. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چراکه آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند.

یاران حضرت برای اینکه قدرت بالای روحی و روانی پیدا کنند باید اعمال زیر را انجام دهند:

1. عمل به واجبات و ترک محرمات: زمینه‌ساز راستین به خوبی می‌داند محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، "انجام واجبات دینی" و "ترک محرمات" است و امام(ع) اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است‌، پس باید همواره از خویشتن مراقبت کرده و از گناه دوری نماید.
2. رعایت آموزه‌های اخلاقی: امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است».
3. درک اوضاع نابسامان کنونی: مردم جهان تلخی این وضع نابسامان و بی‌عدالتی‌ها را درک می‌‌کنند و احساس می‌‌کنند که نظامات کنونی از حل بحران‌های موجود عاجزند و باید نظام‌ها متکی به ارزش‌های انسانی، ایمان، عواطف بشری و اخلاق باشد و مردم به رعایت آموزه‌های اخلاقی همت گمارند.
4. دعا برای تعجیل در فرج: منتظر با ذکر پروردگار و دعا جهت تعجیل در فرج حضرت، روح خویش را قوت بخشیده و دل خود را شفا و نورانی می‌‌سازد و از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیه دیگر، توجه خود را به امام معطوف می‌‌نماید و در قلمرو محبت امام قرار می‌‌گیرد.

آمادگی اقتصادی

مقالهٔ اصلی: آمادگی اقتصادی برای ظهور امام مهدی

آمادگی اقتصادی به عنوان یکی از مؤلفه‌های زمینه‌سازی به دو گونه قابل تفسیر است:

1. یکی از ویژگی‌های "عصر ظهور" رفاه عمومی در همه ابعاد زندگی است. اما این رفاه و آسایش، با تلاش و کوشش فراوان انسان‌ها و آباد کردن زمین به دست می‌آید. کسانی که در اندیشه زمینه‌سازی برای آن دوران هستند، می‌بایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان مواهب الهی را برای خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند. کوشش برای فتح قله‌های دانش و کشف ناشناخته‌های جهان هستی، یکی از نمونه‌های روشن فعالیت‌های نسل زمینه‌ساز است.
2. از آنجایی که مهم‌ترین و متعالی‌ترین هدف قیام حضرت مهدی (ع)، اقامه قسط و عدل است و آن هم ارتباط مستقیمی با جنبه‌های اقتصادی زندگی دارد، منتظر او با تأسی به آن امام بزرگوار، نه فقط به اجرای عدالت و قسط در تمام زوایای زندگی می‌اندیشد که مال و ثروت خود را به گونه‌ای که مورد رضایت امام است، صرف می‌کند.

آمادگی سیاسی

مقالهٔ اصلی: آمادگی سیاسی برای ظهور امام مهدی

انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند و حاکمی را می‌طلبند که بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم، اختناق، استکبار و استعباد را نفی کند. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند که مرز جغرافیایی نشناسد، رهبر و راهنمایشان قانون واحدی باشد، ضعیف و قوی، سیاه و سفید، در آن یکی باشد و سخن از رجزخوانی‌ها و حمله‌های نظامی ابرقدرت‌ها به میان نیاید.

انسان منتظر در عمل و رفتار خویش مهارت‌هایی لازم دارد تا در عرصۀ اجتماع و سیاست از اصول و هویت خود دفاع کند و بتواند جامعه را برای ظهور آماده سازد؛ از جملۀ مهارت‌ها و اقدامات نهفته در انتظار، محورهای ذیل است:

1. حق‌طلبی، ظلم ستیزی و نفی طاغوت: افراد و گروه‌های مفسد در جامعه، به دلیل منافع نامشروع خویش، از اقدامات فساد انگیز خود دست نمی‌کشند و جامعه را دچار اختلال می‌‌کنند. از این رو، راه اصلاح جامعه منوط به حذف موانع فساد با برخوردهای قهرآمیز است منتظر واقعی کسی است که اگر انحراف و کژی ببیند، اعتراض کند و درصدد اصلاح آن برآید.
2. عدالت‌گرایی: در روایات بسیاری، مهم‌ترین رهاورد قیام و انقلاب حضرت مهدی (ع) پر شدن جهان از عدالت و دادگری بیان شده است، چون موجب جلب توجه حاکمان به حقوق گروه‌های آسیب پذیر جامعه است و نوعی نظارت و بازخواست دولت‌هاست.

آمادگی نظامی و انتظامی

مقالهٔ اصلی: آمادگی نظامی و انتظامی برای ظهور امام مهدی

از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه ‌سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی نظامی و جسمانی و مهیا کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری و نصرت امام غائب است. جامعۀ منتظر همواره به آمادگی نظامی و دفاعی فرا خوانده شده و تهیۀ ابزار جنگ و قدرت از هر مقوله و با هر کیفیت، تکلیف گشته است. آموزه‌های اهل‌بیت (ع)، ظهور را به دغدغۀ دائمی‌ شیعیان‌ مبدل‌ ساخت. ترغیب به کسب آمادگی برای ظهور، و لو با تهیه یک تیر یا آماده‌ کردن‌ مرکبی‌ برای همراهی با اهل‌بیت (ع)؛ یا آمادگی با شمشیر‌ آخته؛ از جلوه‌های چنین تعلیمی است و هدف از آن، آماده‌سازی‌ شیعه‌ در‌ بستر تاریخ برای نفی حاکمیت طاغوت و نهادینه‌سازی فرهنگ مقاومت است

برخی از دلائل آمادگی و زمینه‌ سازی برای ظهور امام مهدی (ع) در عرصۀ نظامی و انتظامی عبارت است از:

1. قرآن کریم، پیروان خود را به فراهم ‌نمودن همۀ ابزارهای ممکن در راه مقابله با دشمنان سفارش می‌کند مانند: ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ﴾.
2. امام صادق (ع) فرمودند: «هر یک از شما برای ظهور قائم (ع) جنگ ‌افزاری فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حق تعالی او را از یاران و یاوران او قرار دهد».

پرسش مستقیم

• آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
• آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منابع

1. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم
2. فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی
3. آصفی، محمد مهدی، انتظار پویا
4. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
5. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳
6. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت
7. سلیمیان، خدامراد انتظار و منتظران
8. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی
9. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران
10. جعفری، محمد صابر، سستی و مسئولیت‌گریزی چالشی در عصر غیبت
11. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار
12. کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور
13. منصوری، خلیل، چگونگی تحقق دولت عدل جهانی
14. باقری‌زاده اشعری، محمد، از امام مهدی بیشتر بدانیم
15. شفیعی سروستانی، ابراهیم، نقش انتظار در پویایی جامعه اسلامی
16. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر
17. طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب
18. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث
19. کلباسی اشتری، روح‌الامین مجتبی، انتظار کاربردی
20. الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر
21. الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت
22. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران
23. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی
24. موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌
25. موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار
26. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار