بحث:دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)

فهرست کتاب

• مقدمه

1. دربارۀ دانشنامه و دانشنامه‌نگاری
2. ویژگی‌های دانشنامه
3. شیوه‌نامه و راهنمای استفاده از دانشنامۀ نهج البلاغه
4. شیوۀ تنظیم مدخل‌ها
5. ساختار مقالات
6. شیوۀ ارجاعات

• نویسندگان و پدیدآورندگان
• آدم (ع) (نخستین انسان و نخستین پیامبر الهی)    

1. سرگذشت آدم (ع)    

• آرزو و اَمَل    
• آز (حرص)    

1. آز در قرآن    
2. بار منفی و مثبت واژۀ حرص    
3. منشأ درونی و بیرونی حرص و راه درمان آن    

• آزادی    
• آزمایش الهی    

1. زمینۀ آزمایش الهی    
2. فلسفۀ آزمایش الهی    

• آفرینش

1. آغاز آفرینش
2. آفرینش آسمان‌ها
3. آفرینش فرشتگان
4. آفرینش زمین
5. آفرینش انسان
6. شگفتی‌های آفرینش
7. آفرینش پرندگان
8. آفرینش طاووس
9. آفرینش مورچه
10. آفرینش ملخ
11. آفرینش خفّاش

• آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت)    

1. مبانی تربیت    
2. مفاهیم تربیت    
3. ضرورت تربیت    
4. تبیین موقعیت دانش‌آموز    
5. آموزش روش زندگی (روش‌ها)    
6. آزادی و آزادگی    

• آیتی، عبدالمحمد (۱۳۰۵ - / مترجم نهج البلاغه)    
• ابراهیم (ع) (پیامبر بزرگ الهی)    
• ابلیس (شیطان رانده شده)    
• ابن ابی الحدید (۵۸۶ – ۶۵۵ / نهج البلاغه)    

1. جایگاه علمی و منصب‌های اداری    
2. وسعت علمی    

• ابن ملجم مرادی (قاتل امام علی (ع))    
• ابن میثم بحرانی (م: ۶۶۵ ق / شارح نهج البلاغه)    
• ابوالهیثم بن تیهان (م: ۳۸ ق / صحابی پیامبر (ص) و از یاران خاص امام علی (ع))    
• ابوایوب انصاری (صحابی پیامبر (ص))    
• ابوبکر بن ابی‌قحافه (م: ۲۲ جمادی الآخر ۱۳ ق / صحابی پیامبر (ص))    
• ابوجُحَیفه (از یاران امام علی (ع))    
• ابوذر غفاری (م: ۳۱ یا ۳۲ ق / صحابی بزرگ پیامبر)    
• ابوسفیان (صخر بن حرب بن امیه، از سران مشرکین و منافقین در اسلام)    
• ابوطالب (م: سال دهم بعثت / فرزند عبدالمطلب)    
• ابوموسی اشعری (عبدالله بن قیس)    
• احسان    

1. احسان در قرآن    
2. اهمیت احسان    
3. افزون‌ترین احسان    
   1. کامل شدن احسان    
   2. زیباترین احسان    
   3. برترین احسان    
   4. فواید احسان    
   5. شناخت جایگاه احسان    

• احنف بن قیس (م: ۶۷ / از رجال نامی صدر اسلام)    
• اختلاف    

1. اختلاف در مفهوم تفاوت    
2. اختلاف در معنای نابرابری    
3. اختلاف در مفهوم منازعه و نازسازگاری    

• اخلاق

1. شکل‌گیری مفاهیم اخلاقی
2. مفاهیم و شرایط ارزشمند بودن فعل اخلاقی
3. ترجیح اهمّ بر مهمّ در فعل اخلاقی
4. استدلال

• ادب
• ارزش
• ارفع، سید کاظم (۱۳۲۳ - / مترجم نهج البلاغه)
• استادولی، حسین (۱۳۳۱ - / مترجم نهج البلاغه)
• استناد نهج البلاغه (امتیاز علیخان عرشی)
• اسلام
• اشعث بن قیس

1. اشعث در مقام والی آذربایجان در حکومت امام علی (ع)
2. نیرنگ‌بازی اشعث برای جاه و مقام
3. اشعث در نبرد صفین
4. نقش اشعث در ماجرای حکمیت
5. ارتباط اشعث با ابن ملجم

• اصبغ بن نباته (از خواص یاران امام علی (ع))
• اقتصاد

1. تولید اقتصادی
2. زیربنای اندیشۀ اقتصادی امام علی (ع)
3. عدالت اجتماعی
4. کنترل و نظارت بر بازار
5. پیوند اخلاق و اقتصاد
6. اقتصاد معیشتی در منظر امام علی|امام (ع)
7. مال از دیدگاه اسلام
8. مصرف از دیدگاه اسلام

• امامت خاصه

1. پیشوایی اهل بیت (ص) و تداوم امامت در میان آنان
2. کمالات امام علی (ع) و شایستگی ایشان برای امامت

• امامت عامه

1. بازتاب امامت در نهج البلاغه
2. نیاز ضروری به امام
3. شئون و وظایف امام
4. صفات امام
5. امامت و وصایت
6. وظیفه امت در قبال امام

• امانت‌داری
• امت اسلام (مسلمانان)

1. هدایت امت
2. وحدت امت
3. صبر و استقامت امت
4. بصیرت
5. رعایت اعتدال
6. جهاد و تدبر

• امر به معروف و نهی از منکر (از فروع دین اسلام)

1. شرایط امر به معروف و نهی از منکر
2. مراتب امر به معروف و نهی از منکر

• امینی، عبدالحسین (۱۳۲۰ – ۱۳۹۰ ق)

1. تألیفات علامه امینی
2. کتابخانه امیرالمؤمنین، نمادی از فرهنگ و تمدن اسلامی
3. محبت علامه امینی به اهل بیت پیامبر

• انتخاب
• انسان

1. حقیقت انسان
2. فطرت خداجوی انسان
3. انسان، موجودی عقل‌گرا
4. انسان، موجودی دارای اراده و اختیار
5. انسان، موجودی مسئول
6. وجدان انسان
7. انسان و آزادی روحی
8. انسان و آزمایش الهی
9. تفاوت انسان‌ها
10. انسان و سرنوشت
11. فرجام انسان
12. سعادت و شقاوت انسان
13. محدودیت و ناتوانی انسان
14. انسان کامل

• انس بن مالک (م: ۹۳ ق / صحابی پیامبر، از انصار و قبیلۀ خزرجی بنی‌نجّار)
• انصار
• انصاریان، حسین (۱۳۲۳ - / مترجم نهج البلاغه)
• انفاق
• اهل بیت (خاندان پیامبر، آل محمد، امامان شیعه (ع))

1. اهمیت و نقش اهل بیت(ع) در تبیین دین و برپاداری استوانه‌های یقین
2. برتری اهل بیت از همۀ امت و میزانی برای اعمال مردم
3. اهل بیت پیامبر، راهنمای راه و روشن کنندۀ مرزهای حق
4. لزوم تبعیت از اهل بیت
5. اهل بیت، درهای دانش و کلیدداران علوم الهی
6. اهل بیت پیامبر، چونان ستارگان آسمان، هدایت کنندگان به دنبال هم
7. مهدی موعود

• ایمان

1. مفهوم‌شناسی لغوی ایمان
2. نشانه‌های ایمان
3. اقسام و مراتب ایمان
4. عوامل تأثیرگذار بر ایمان

• آثار ایمان
• باطن

1. نحوۀ تأثیر باطن بر ظاهر

• بخل و بخیل
• بدعت

1. ماهیت و رهاورد بدعت
2. جایگاه و ویژگی بدعت‌گذار
3. راهکار مبارزه و مقابله با بدعت
4. پرهیز از بدعت

• برج بن مسهر الطائی (از قبیلۀ طیّ، از شاعران دوران جاهلیت و اسلام)
• بسر بن ابی ارطأة (از قریش، قبیله بنی عامر و از سرداران معاویه بن ابی‌سفیان)
• بصره

1. برخی پیش‌گویی‌های امام علی (ع) در مورد بصره

• بصیرت
• بنی امیه
• بنی تمیم

1. علت ماندگاری بنی تمیم

• بنی عبد شمس
• بنی‌هاشم
• بنیاد نهج البلاغه (مرکز پژوهشی و آموزشی)
• بهشت

1. عوامل راه‌یابی به بهشت
2. وصف بهشت

• بیت المال
• بیعت

1. ویژگی‌های بیعت
2. بیعت مردم با امام علی (ع)

• پاک‌دامنی

1. اهمیت عفت و پاک‌دامنی
2. گسترۀ عفت

• پرتوی از نهج البلاغه (۵ جلد / نوشتۀ محمد مهدی جعفری)
• پهلوان، منصور (۱۳۳۲ - / پژوهشگر نهج البلاغه)
• پیام امام امیرالمؤمنین (نوشتۀ ناصر مکارم شیرازی)
• پیراهن عثمان

1. پیراهن عثمان، منشأ فتنه ناکثین و قاسطین و مارقین

• پیری و کهن‌سالی

1. وظایف پیران
2. وظایف جوانان در برابر پیران

• پیش‌گویی
• تابعین
• تاریخ و تاریخ‌نگاری

1. تاریخ‌نگاری
2. انواع تاریخ‌نگاری

• تدبر (آینده‌نگری)
• تعاون (مشارکت و هم‌یاری اجتماعی)
• نقش تعاون در اجتماع
• معیار تعاون
• تعصّب
• تفسیر موضوعی نهج البلاغه (نوشتۀ دلشاد تهرانی، مصطفی)

1. کتاب‌شناسی نهج البلاغه
2. معرفی بخشی از مباحث نهج البلاغه
3. کتابنامه

• تفکر (اندیشه)

1. نتیجۀ تفکّر

• تقوا و تقواپیشگان

1. مفهوم لغوی تقوا
2. تقوا برای همگان
3. تقوا، ضرورتی برای زندگی
4. برخی ویژگی‌ها و نشانه‌های پرواپیشگان

• تکاثر (فزون‌خواهی
• تکبّر (کبر، غرور، خودخواهی، خودستایی، خودپسندی، حمیّت)

1. تکبّر، ریشۀ گناهان
2. عوامل ایجاد تکبّر
3. درمان تکبّر

• تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین (در سه جلد / ترجمۀ مولی فتح الله کاشانی [م: ۹۸۸ ق] / مصصح: منصور پهلوان)
• توبه

1. ریشه‌یابی به تأخیر انداختن توبه
2. پرهیزکاران و توبه
3. تأثیر گناه و توبه در نعمت‌های الهی
4. توبۀ کامل
5. توبه‌های پذیرفته نشدنی

• توحید

۱ حقیقت توحید ۲ کمال توحید ۳ برهان توحید ۴ پیامد توحید

• توسّل

1. حضور واسطه در نظام تکوین و تشریع
2. نیاز انسان به توسّل به معصومین
3. توسل به اولیای خدا پس از مرگ

• توصیف

1. توصیف قلب
2. توصیف دین و معرفت خداوند
3. توصیف دنیا
4. توصیف زهد
5. توصیف حق
6. توصیف قاضی و دادرس
7. توصیف قرآن کریم
8. توصیف نماز

• توکل
• جابر بن عبدالله انصاری (م: ۷۴ ق / از علمای صحابه و از راویان حدیث)
• جامعه (اجتماع)

1. اهمیت زندگی اجتماعی
2. اصناف اجتماعی
3. برابری در اجتماع
4. برادری در اجتماع
5. مواسات در اجتماع
6. تعاون، مشارکت و هم‌یاری اجتماعی

• جاهلیت

1. جاهلیت در خطبه‌های نهج البلاغه

• جبر و اختیار
• جریر بن عبدالله بجلی (فرماندار عثمانی همْدان)
• جَعْدة بن هُبیره مَخزومی (خواهرزادۀ امام علی، کارگزار خراسان)
• جعفر بن ابی‌طالب (۲۳ قبل از هجرت – ۸ ق / صحابی بزرگ پیامبر اکرم، برادر امام علی (ع))
• جعفری، سید محمد مهدی (۱۳۱۸ – محقق و مترجم)
• جنگ جمل (نبرد ناکثین و بیعت‌شکنان)

1. مخالفت عایشه
2. تجمع در مکه و تصمیم رفتن به بصره
3. سخنان امام (ع) با مردم ترک مدینه
4. سخنان امیرالمؤمنین (ع) دربارۀ جنایات ناکثین
5. امام (ع) در ذی‌قار
6. ارسال نامه و اعزام نماینده به کوفه
7. اعزام نماینده برای گفت‌وگو با ناکثین
8. صف‌آرایی در نبرد جمل
9. پس از نبرد و تقسیم غنایم
10. ارسال نامه‌ها و خبر پیروزی
11. فرستادن عایشه به مدینه

• جنگ صفّین (نبرد با معاویه و قاسطین)

1. برخورد امام (ع) با معاویه و شیوۀ عزل وی
2. فراخوان کارگزاران برای جنگ
3. اردوگاه نخیله
4. حرکت به جانب صفین
5. پیش‌قراولان سپاه امام (ع) در صفین
6. در مسیر حرکت به صفین
7. تصرف آب فرات
8. سازمان‌دهی نیروهای دو طرف
9. آغاز نبرد
10. سخنرانی و نبرد امام (ع)
11. لیلةالهریر
12. قرآن‌ها بر سر نیزه

• جنگ نهروان (نبرد با خوارج یا مارقین)

1. برخورد روشنگرانۀ امام (ع) با خوارج
2. مقدمات جنگ با خوارج نهروان
3. جنایات خوارج نهروان
4. رویارویی با خوارج
5. سازمان‌دهی و برافراشتن پرچم امان
6. نبرد دو نیرو
7. باقی‌ماندۀ خوارج

• جنگ‌های امام علی (ع)

1. یورش‌های معاویه

• جوان‌مردی
• جوانی

1. مبانی تربیت جوان

• جهاد

1. ارزش و جایگاه جهاد
2. عواقب ترک جهاد
3. مراتب جهاد
4. اقسام جهاد

• چاپلوسی (تملق‌گویی)
• حارث بن عبدالله اعور همدانی
• حج (از فروع دین اسلام)
• حجاج بن یوسف ثقفی (از دشمنان امام علی (ع)

1. قتل عام شیعیان به دست حجاج
2. حجاج و ایرانیان

• حدیث و حدیث‌نگاری
• حرب بن شرحبیل شبامی
• حسد

1. عوامل بیماری حسد
2. راه درمان بیماری حسد

• حسرت
• عوامل حسرت
• حسن بن علی (ع) (دومین امام شیعیان و چهارمین تن از چهارده معصوم (ع))
• حسن خلق

1. آثار حسن خلق در زندگی

• حسین بن علی (ع) (سومین امام شیعیان و پنجمین فرد از چهارده معصوم (ع))
• حق

1. مفهوم‌شناسی حق
2. توصیف حق
3. ارزش حق
4. شناخت حق
5. آسیب‌شناسی حق
6. هم‌بستگی حق و تکلیف

• حقوق عمومی

1. مصادیقی از حقوق عمومی

• حکمت

1. اقسام حکمت

• حکمیّت
• حکومت

1. مفهوم‌شناسی واژۀ حکم
2. خاستگاه حکومت
3. مشروعیت حکومت
4. هدف حکومت
5. شایستگی حکومت
6. رعایت حقوق متقابل

• حکیمی، محمد رضا (۱۴۱۳ - / محقق، دین‌شناس و پژوهشگر)
• حمزه بن عبدالمطلب (م: سوم بعثت / عموی پیامبر اکرم و از خواص یاران ایشان)
• حیا

1. آثار حیا
2. اقسام حیا
3. موارد حیای منفی و آثار آن

• خاتمی، احمد (محقق)
• خاتمی بروجردی، محمدرضا (۱۳۰۲ – ۱۳۵۷ / مصحح شرح ابن میثم بر نهج البلاغه
• خانواده

1. ازدواج، مایۀ حفظ دین و خانواده
2. تشکیل خانواده و تأمین نیازهای طبیعی
3. سلامت جسم و آرامش روح
4. شرایط همسرگزینی
5. محبت و دوستی
6. تعاون و همکاری
7. احترام متقابل
8. تربیت فرزندان
9. حقوق و مسئولیت‌های خانوادگی
10. مسئولیت در برابر والدین

• مسئولیت والدین
• خباب بن اَرَتّ(م: ۳۷ ق)
• خداشناسی

1. محدودۀ شناخت خداوند
2. روش‌های شناخت خداوند
3. تجلّی خداوند در جان آفریدگان
4. محدود نبودن ذات خدا
5. تصور نکردن اعضا و جوارح برای خداوند
6. محدود نبودن در ظرف زمان و مکان

• خدیجه (س) (ام المؤمنین، نخستین و گرامی‌ترین همسر پیامبر اکرم (ص)
• خزیمة بن ثابت
• خشم

1. درمان خشم

• خشوع (فروتنی، تواضع، خضوع)
• خشیت
• خطبۀ سوم (خطبۀ شقشقیّه)
• خطبۀ ۲۷ (خطبۀ جهادیه)
• خطبۀ ۳۲
• خطبۀ ۳۳
• خطبۀ ۶۹
• خطبۀ ۸۲ (خطبۀ غرّاء)
• خطبۀ ۸۶
• خطبۀ ۹۰ (خطبۀ اشباح)
• خطبۀ ۱۰۷
• خطبۀ ۱۱۳
• خطبۀ ۱۴۹
• خطبۀ ۱۵۲
• خطبۀ ۱۵۹
• خطبۀ ۱۷۵
• خطبۀ ۱۸۱
• خطبۀ ۱۸۲
• خطبۀ ۱۸۴
• خطبۀ ۱۸۹
• خطبۀ ۱۹۳
• خطبۀ ۲۰۱
• خطبۀ ۲۱۴
• خطبۀ ۲۱۵
• خطبۀ ۲۲۵
• خطبۀ ۲۳۴ (خطبۀ قاصعه)
• خلافت
• خواب
• خوارج (مارقین)

1. حالت‌ها و صفات خوارج
2. عقاید خوارج
3. فرقه‌های خوارج

• خودشناسی

1. انسان، زیباترین سرودۀ هستی
2. شناخت، عامل پیشرفت و سعادت انسان
3. شناخت، عامل کشف استعدادهای انسان
4. رابطۀ خودشناسی و خداشناسی
5. رابطۀ خودشناسی با شناخت دیگران
6. پیوند خودشناسی با ایمان و عمل

• خویشان (خویشاوندان، اقوام، فامیل، پیوندهای خویشاوندی، صلۀ رحم)
• خویی، میرزا حبیب الله (۱۲۶۱ – ۱۳۲۵ ق / شارح نهج البلاغه)
• دانشنامۀ امام علی (ع) (زیر نظر علی اکبر رشاد)
• دانشنامۀ امیرالمؤمنین (ع) بر پایۀ قرآن (حدیث و تاریخ / محمد محمدی ری‌شهری)

1. گزارش مجلّدات کتاب
2. ویژگی‌های دانشنامه

• داوود (ع) (از پیامبران بنی‌اسرائیل)
• دشتی، محمد (۱۳۳۰ – ۱۳۸۰ / مترجم و محقق)
• دشمن، دشمن‌شناسی

1. شناخت دشمن
2. دشمنان امام علی (ع) و انگیزه‌های آن‌ها
3. دشمن پنهان آدمی

• دلشاد تهرانی،مصطفی (۱۳۳۴ - / پژوهشگر نهج البلاغه)
• دنیا

1. ماهیت دنیا
2. شناخت دنیا
3. دنیا، کوتاه و گذرا
4. دنیا، وسیلۀ آزمایش الهی
5. تجربه‌پذیری از دنیا
6. دنیا، سرای تجربه‌های تلخ و شیرین
7. سرنوشت انسان در دنیا

• دوست و دوست‌یابی

1. شرایط و معیار دوست و دوستی
2. شرایط دوستی
3. حفظ رابطۀ دوستی

• دین‌پرور، سیدحسین (۱۳۱۷ - / پژوهشگر و مترجم نهج البلاغه)
• ذِعلِب یمانی
• رابطۀ نهج البلاغه با قرآن

۱ مفهوم شناسی ۲ پیشینۀ بحث ۳ مبانی رابطۀ نهج البلاغه و قرآن ۴ ساختار رابطۀ نهج البلاغه و قرآن

• راز و رازداری

1. منشأ رازداری
2. اثر رازداری

• راوندی، قطب‌الدین (م: ۵۷۳ / شارح نهج البلاغه)
• رحمت
• رضی، محمد بن حسین (۳۵۹ – ۴۰۶ ق / ملقب به شریف رضی یا سید رضی، از دانشمندان قرن چهارم هجری و گردآورندۀ نهج البلاغه)
• روزه (یکی از فروع دین)

1. الف) تقوا، محصول روزه
2. ب) خضوع و خشوع، رهاورد روزه
3. روزه، آزمونی برای اخلاص بندگان
4. روزه و سلامتی بدن
5. هـ) مصونیت از عذاب جهنم، ثمرۀ اخروی روزه

• ریا
• زبیر بن عوام (م: ۳۶ ق)

1. زبیر بعد از وفات رسول خدا در زمان سه خلیفه (ابوبکر، عمر و عثمان)
2. زبیر در زمان خلافت امام علی (ع)
3. بررسی زمینه‌های انحراف و فرجام بد زبیر
4. فرجام بد زبیر

• زکات (یکی از فروع دین اسلام)

1. آثار زکات
2. آداب زکات‌دهنده و کارگزاران زکات

• زمان

1. مدیریت زمان
2. اصول مدیریت زمان

• زمانی، مصطفی (۱۳۱۳ – ۱۳۶۹ / مترجم نهج البلاغه)
• زندگی
• زهد
• زیاد بن ابیه
• سخن
• سخن‌چینی (نمّامی)
• سعید بن عاص
• سعید بن نمران همدانی ناعطی (فرماندار جَنَد)
• سفارش‌ها در نهج البلاغه
• سقیفۀ بنی ساعده

1. واقعۀ سقیفه

• سلمان فارسی (روزبه بن خشبوزان/ م: ۳۵ یا ۳۶ ق / صحابی خاص پیامبر)
• سلیمان (از پیامبران بزرگ الهی)
• سهل بن حُنَیف انصاری
• سیاست

1. اصول سیاسی امام علی (ع)
2. تبیین ویژگی‌های فرد در آستانۀ پذیرش مسئولیت
3. تبیین ویژگی‌های فردی کارگزار
4. تبیین ویژگی‌های سیاسی

• سیری در نهج البلاغه (نوشتۀ مرتضی مطهری)
• شام

1. بقای نامشروع معاویه بر حکومت شام
2. فریفتگی اهل شام
3. وصف حال اهل شام

• شبهه
• شجاعت
• شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)
• شرح نهج البلاغه (ابن میثم بحرانی)
• شرح و تفسیر نهج البلاغه (۲۷ جلد / محمدتقی جعفری / م: ۱۳۰۲ – ۱۳۷۷)
• شرح و شرح‌نویسی

1. اهداف شرح
2. انواع شرح
3. روش‌های شرح

• شرطةالخمیس
• شریح بن الحارث (م: ۸۷ ق)
• شریح بن هانی (از خواص یاران امام علی (ع))
• شریعت الهی

1. منابع شریعت
2. شریعت اسلام، شریعتی سهل و آسان
3. مردمان در مواجهه با شریعت
4. طریق امام علی (ع) در برابر شریعت الهی
5. احکام الهی

• شریعت طالخونه، محمدجواد (۱۳۱۵ – ۱۳۹۱)
• شعر و امام علی (ع)