آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)

آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / عصر ظهور امام مهدی / کلیات عصر ظهور
مدخل اصلی	نقش ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی

در روایات از تلاش گسترده ایرانیان در دوران غیبت تجلیل شده است که برخی از این تلاش‌ها عبارتند از:

1. حمایت همه جانبه از اسلام در زمان غربت؛
2. زمینه‌سازی برای ظهور به وسیله قیام مردی از قم؛
3. وجود ایرانیان بسیاری در سپاه حضرت(ع)؛
4. آموزگاران قرآن در دولت حضرت مهدی(ع).

در ذیل، پاسخ جامع اجمالی به این پرسش و دیدگاه‌های متفرقه برخی از نویسندگان و دانشمندان، در این باره، به طور مفصل‌تری قابل بررسی است.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

• حضور و نقش ایرانیان در عصر ظهور چگونه است؟
• آیا ایرانیان نقشی در ظهور امام مهدی دارند؟
• آیا ایرانیان جزء سپاه امام مهدی هستند؟

پاسخ جامع اجمالی

تلاش گسترده ایرانیان مسلمان در دوران غیبت کبری از نشانه‌های ظهور حضرت مهدی(ع) است. چنانچه در روایات، از تلاش‌های آنها بسیار تجلیل شده است. ایرانیان در فرجام تاریخ بشریت که با آمدن منجی آسمانی توأم است، در سه مقطع استراتژیک و مهم؛ یعنی آستانۀ ظهور، بعد از ظهور و حکومت جهانی ایفای نقش می‌کنند. نقش ایرانیان در حوزۀ آستانۀ ظهور که به رُخداد ظهور منتهی می‌شود، به عنوان نخستین گروه از زمینه‌سازان ظهور جلوه می‌کند و در حوزۀ بعد از ظهور که به قیام امام زمان (ع) منتهی می‌شود، به عنوان سران و فرماندهان سپاه امام زمان (ع) نقش ایفاء می‌کنند. پس چنان‌که نهضت جهانی امام زمان (ع) دارای سه بُرهه: ظهور، قیام و حکومت است، مشارکت و حضور زمینه‌سازان نیز بر اساس آن به سه بُرهه: زمینه‌سازی ظهور و زمینه‌سازی قیام و زمینه‌سازی حکومت بازشناسی و تعریف می‌شود.

برخی از این تلاش‌ها عبارتند از:

1. حمایت همه جانبه از اسلام در زمان غربت: در روایات آمده است: "ایرانیان تنها گروهی هستند که در زمان غربت اسلام، از دین و قرآن پاسداری می‌کنند". عبایة بن عبدالله اسدی می‌‌گوید: "روز جمعه‌ای در محضر علی (ع) نشسته بودم و ایشان بر فراز منبر نشسته بود و خطبه می‌خواند، ابن صوحان نیز حضور داشت. اشعث آمد و گفت: ‌ای امیر مؤمنان! این سرخ پوستان ـ مقصودش ایرانیانی بود که ساکن کوفه بودند و به حمراء شهرت داشتند ـ از توجه ویژه‌ای که به آنها می‌کنی، بر ما مسلط گشته‌اند. امیر مؤمنان (ع) که از سخنان اشعث به خشم آمده بود، فرمود: "امروز درباره عرب چیزی را روشن کنم که پیش از این پنهان بود". سپس فرمود: "چه کسی سخن ما را درباره ظلم این انسان‌های راحت طلب و سبک مغز، منصفانه می‌پذیرد که شب‌ها را تا صبح روی فرش‌های خود می‌غلتند، آنگاه پیش من آمده و درباره گروهی که پیوسته به یاد خدا بوده و هستند، طعنه می‌زنند و دستور داده تا آنها را از کنار خود برانم و بدین وسیله در صف ظالمین قرار گیرم. قسم به آنکه دانه را شکافت و بنده را آفرید، از پیامبر (ص) شنیدم که فرمود: به خدا قسم! اینان در آینده به خاطر پذیرش دین، بر سر شما خواهند کوبید! چنانکه در روزهای نخست برای پذیرش اسلام با آنها به مقابله پرداختید"
2. زمینه‌سازی برای ظهور و حکومت امام زمان(ع): بر اساس روایات معصومین(ع) ایرانیان از زمینه‌سازان حکومت مهدی(ع) هستند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "گروهی از مشرق قیام می‌کنند و زمینه حکومت مهدی (ع) را فراهم می‌کنند" بنابر نظر بسیاری از محققان، منظور از اهل مشرق، مردم ایران هستند در روایت دیگری از امام باقر(ع) آمده است: «گوئی هم اکنون من گروهی را با چشم خود می‌بینم که از مشرق قیام کرده‌اند و خواستار حقند ولی آن را به آنها نمی‌دهند، سپس باز حقشان را می‌طلبند ولی به آنان داده نمی‌شود و چون چنان دیدند اسلحه‌های خود را بر می‌گیرند و بر گردن‌هایشان می‌گذارند، این وقت آنچه را که می‌خواستند به آنها داده می‌شود ولی آن طایفه دیگر نمی‌پذیرند تا اینکه قیام می‌کنند و کارشان رونق می‌گیرد، و آنان آن را به کسی نخواهند داد مگر به صاحب شما(یعنی امام زمان(ع) و کشته‌شدگان شان شهیدند. آگاه باش اگر من آن روز را درک می‌نمودم خود را برای صاحب این امر نگه می‌داشتم.» تلاش زمینه سازان ایرانی به وسیله نهضت و قیام مردی از قم آغاز می‌شود، سپس با قیام مردم خراسان با پرچم‌های سیاه به رهبری خراسانی و با فرماندهی شعیب بن صالح به جنگ با سفیانی خواهند پرداخت، و فعالیت آنها برای فراهم کردن مقدمات ظهور تا ظهور امام زمان ادامه خواهد داشت.
3. سپاهیان لشکر امام زمان (یاران پا در رکاب امام زمان(ع)): در برخی روایات از حضور فعال عجم (غیر عرب که احتمالا بیشترین مصادیق آن در عصر ظهور ایرانیان هستند) در سپاه امام زمان اشاره شده است. چنانچه بسیاری از یاران حضرت مهدی(ع) از اهالی مرو، طوس، مغان، طالقان، نیشابور، طبرستان، قم، گرگان، اهواز، ری و کرمان و ... هستند. از امام صادق(ع) سؤال شد: منظور از آیه ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ چه کسانی هستند؟ آن حضرت فرمود: «"هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ، هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ، هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ"»
4. آموزگاران قرآن در دولت کریمه: اصبغ بن نباته گوید: حضرت علی(ع) فرمود: «گویا چادرهای عجم را می‌بینم که در مسجد کوفه برپا شده و در ایام حکومت امام مهدی(ع) قرآن را همان گونه که نازل شده است، به مردم یاد می‌دهند».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین مروجی طبسی؛

محمد جواد مروجی طبسی حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است: «از دیگر نشانه‌های ظهور حضرت مهدی (ع)، تلاش گسترده ایرانیان مسلمان در دوران غیبت کبری است. در روایات، از تلاش گسترده ایرانیان برای تشکیل حکومت حضرت مهدی (ع) بسیار تجلیل شده است، این تلاش‌ها عبارتند از: ۱. حمایت همه جانبه از اسلام: در روایات آمده است: "ایرانیان تنها گروهی هستند که در زمان غربت اسلام، از دین و قرآن پاسداری می‌کنند". عبایة بن عبدالله اسدی گوید: روز جمعه‌ای در محضر علی (ع) نشسته بودم و ایشان بر فراز منبر نشسته بود و خطبه می‌خواند، ابن صوحان نیز حضور داشت. اشعث آمد و گفت: ‌ای امیر مؤمنان! این سرخ پوستان - مقصودش ایرانیانی بود که ساکن کوفه بودند و به حمراء شهرت داشتند - از توجه ویژه‌ای که به آنها می‌کنی، بر ما مسلط گشته‌اند. امیر مؤمنان (ع) که از سخنان اشعث به خشم آمده بود، فرمود: "امروز درباره عرب چیزی را روشن کنم که پیش از این پنهان بود". پس فرمود: "چه کسی سخن ما را درباره ظلم این انسان‌های راحت طلب و سبک مغز، منصفانه می‌پذیرد که شب‌ها را تا صبح روی فرش‌های خود می‌غلتند، آن‌گاه پیش من آمده و درباره گروهی که پیوسته به یاد خدا بوده و هستند، طعنه می‌زنند و دستور داده تا آنها را از کنار خود برانم و بدین وسیله در صف ظالمین قرار گیرم. قسم به آنکه دانه را شکافت و بنده را آفرید، از پیامبر (ص) شنیدم که فرمود: به خدا قسم! اینان در آینده به خاطر پذیرش دین، بر سر شما خواهند کوبید! چنان که در روزهای نخست برای پذیرش اسلام با آنها به مقابله پرداختید". ایرانیان را در زمان معصومین (ع) با عناوین فرس، اعاجم، موالی، بنو الحمراء، قوم سلمان و چند عنوان دیگر می‌شناختند. در روایات، گاه از ایرانیان با عناوین اهل خراسان، اهل قم، اهل طالقان و دیگر شهرهای مشهور ایران در آن دوره یاد می‌کردند. در روایات، از مردمی با عنوان "اهل مشرق" سخن گفته شده است که بنابر نظر بسیاری، منظور از آنها مردم ایران هستند. نکته دیگر این است که اشعث بن قیس و عده‌ای که از گروه خوارج و دشمن علی (ع) بودند، همیشه از حضور ایرانیان در کنار علی (ع) ناراحت بودند و پیوسته تلاش می‌کردند تا حضرت علی (ع) آنان را رها سازد. ۲. زمینه‌سازان حکومت مهدی (ع): ایرانیان بر اساس وظیفه دینی خود، تا ظهور حضرت مهدی (ع) با دشمنان اسلام در دو جبهه به جنگ خواهند پرداخت. این نبرد از قم شروع می‌شود و با قیام مردم خراسان با پرچم‌های سیاه و درگیری خونین آنان با سفیانی پایان می‌یابد. امام صادق (ع) می‌فرماید: "زمانی فرا می‌رسد که قم و ساکنان آن حجت‌های تمام آفریده‌ها می‌شوند و همانا این کار در زمان غیبت است و تا ظهور قائم ما ادامه خواهد داشت"؛ . بنابر این روایت، این نهضت علمی و جهاد بزرگ فرهنگی، پیش از غیبت است و تا ظهور قائم ما ادامه خواهد داشت. صدای اسلام ناب که زمینه‌ساز دولت کریمه مهدی (ع) است، از قم به گوش جهانیان خواهد رسید، آن گونه که همه ساکنان کره زمین با اسلام آشنا خواهند شد. در بسیاری از روایات آمده است که اهل مشرق (اهل خراسان)، «أَصْحَابُ الرَّايَاتِ السُّودِ» زمینه‌ساز حکومت حضرت مهدی (ع) هستند. ابن طاووس در ملاحم نوشته است: "لشکر سفیانی به بلاد مشرق رفته و پس از جنگی سخت، عده‌ای با پرچم‌های سیاهی که با خود دارند، برای یاری حضرت مهدی (ع) از خراسان حرکت کرده و در پی حضرت خواهند بود تا با او بیعت کنند". پیامبر اکرم (ص) فرمود: "گروهی از مشرق قیام می‌کنند و زمینه حکومت مهدی (ع) را فراهم می‌کنند"؛ . در روایات دیگری آمده است: "صاحبان پرچم‌های سیاه که از خراسان حرکت می‌کنند، کمترین خوف و وحشتی از کسی یا چیزی ندارند و به راه خود ادامه می‌دهند تا پرچم‌های خود را در ایلیا برفرازند. در برخی روایات، به جای ایلیا، نام بیت المقدس ذکر شده است، روشن است که برافراشته شدن پرچم‌های مردم خراسان در بیت المقدس بدون غلبه بر یهودیان غاصب به هیچ وجه امکان پذیر نخواهد بود. ۳. سپاهیان پا در رکاب: در روایات آمده است: "بیشترین یاران مهدی آل محمد (ع) را ایرانیان تشکیل می‌دهند. بسیاری از یاران حضرت مهدی (ع) از اهالی مرو رود، مرو، طوس، مغان، جابروان، قومس، اصطخر، فاریاب، طالقان، سجستان، نیشابور، طبرستان، قم، گرگان، اهواز، سیراف، ری و کرمان هستند". امیر مؤمنان (ع) درباره طالقان فرمود: "خوشا به حال طالقان! زیرا برای خداوند عزوجل در آنجا گنج‌هایی ذخیره شده است که هرگز از جنس طلا و نقره نمی‌باشند. در آنجا مردانی هستند که خدا را به حق شناختند، و اینان یاران مهدی (ع) در آخر الزمان می‌باشند". همچنین در روایات، درباره مردم طالقان آمده است: "این گنج‌ها دلاور مردانی هستند اهل جنگ و جهاد که شهادت در راه خدا را دوست می‌دارند و پیوسته ادعا می‌کنند که خدا شهادت را روزی آنان قرار دهد، شعار خود را «"يَا لَثَارَاتِ الْحُسَيْنِ"» می‌دانند، خداوند به وسیله آنها امام حق را پیروز می‌گرداند". و از امام صادق (ع) سؤال شد: منظور از آیه ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ چه کسانی هستند؟ آن حضرت فرمود: «"هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ، هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ، هُمْ وَ اللَّهِ أَهْلُ قُمَّ"». ۴. آموزگاران قرآن در دولت کریمه: اصبغ بن نباته گوید: حضرت علی (ع) فرمود: "گویا چادرهای عجم را می‌بینم که در مسجد کوفه برپا شده و در ایام حکومت امام مهدی (ع) قرآن را همان گونه که نازل شده است، به مردم یاد می‌دهند". آیا افتخاری بالاتر از این هست که ایرانیان در دولت کریمه مهدی (ع) جزو معلمان قرآن به حساب آیند؟!».

۲. حجت الاسلام و المسلمین کورانی؛

علی کورانی حجت الاسلام و المسلمین علی کورانی، در کتاب «عصر ظهور» در این‌باره گفته است: «کلیه منابع روایی شیعه و سنی، پیرامون حضرت مهدی (ع) اتفاق‌نظر دارند که آن بزرگوار بعد از نهضتی مقدماتی که برایش بوجود می‌آید، ظهور می‌کند ... و یاران درفش‌های سیاه، ایرانی‌اند که زمینه‌ساز حکومت آن حضرت و آماده کننده مقدمات فرمانروائی وی می‌باشند. در این روایات، اتفاق است که دو شخصیت وعده داده شده، سید خراسانی و یا هاشمی خراسانی و یاور او شعیب بن صالح هردو ایرانی هستند ... تا پایان روایاتی که مربوط به آنان در منابع شیعه و سنی آمده است. اما منابع حدیث شیعه علاوه بر ایرانیان، افراد دیگری را به‌عنوان زمینه‌سازان ظهور حضرت مهدی (ع) بنام یمنی‌ها ذکر نموده است چنانکه روایات بیشماری در منابع شیعه وجود دارد که به‌طور عموم دلالت دارد که قبل از ظهور آن حضرت، حکومت و یا نیرو و یا نهضتی مبارز و انتقام گیرنده بر پا خواهد شد ... مانند این روایتی که می‌گوید: "او می‌آید و برای خداوند، شمشیری است از نیام کشیده شده" البته اگر چنین روایتی وجود داشته باشد. چه اینکه صاحب کتاب "یوم الخلاص" آن را با ذکر پنج منبع نقل کرده است که من این روایت را در این منابع نیافتم، همچنین موارد متعدد دیگری که برای آنها هم منابعی را ذکر نموده است! خداوند به ما دقت و امانت در نقل روایات را عنایت فرماید ... و مانند روایت ابان بن تغلب از امام صادق (ع) که گفت شنیدم، حضرت می‌فرمود: "هنگامی که درفش حق برافراشته می‌گردد شرقی‌ها و غربی‌ها آن را لعن و نفرین می‌کنند! آیا می‌دانی برای چه؟ عرض کردم خیر. حضرت فرمود: برای آنچه را که مردم با آن روبرو می‌شوند از اهل بیت و فرزندان آن حضرت پیش از ظهور وی" این روایت دلالت دارد که اهل بیت آن حضرت، از بنی هاشم‌اند و پیروان وی، غرب و شرق را خشمگین و ناراحت کرده‌اند، آنها (دشمنان) زمانی‌که با نهضت ظهور حضرت مهدی (ع) روبرو می‌شوند برای آنان مصیبتی بس بزرگ است که در اثر آن اعصابشان را از دست می‌دهند و روایتی که قبلا از روضه کافی در تفسیر آیه شریفه‌ ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ از امام صادق (ع) نقل شد حضرت فرمودند: "گروهی را که خداوند پیش از ظهور قائم برمی‌انگیزد، هیچ دشمنی را از آل پیامبر (ص) فرانمی‌خوانند مگر اینکه او را بقتل می‌رسانند" و سایر روایاتی که دلالت دارد، مهیا شدن مقدمه و زمینه برای ظهور آن حضرت، با نیروی نظامی و تبلیغاتی جهانی است و چنانکه در برخی روایات آمده است بگونه‌ای است که "نام او بر سر زبانهاست". بنابراین، روایات مربوط به مقدمات ظهور، به سه دسته تقسیم می‌شود: روایات مربوط به روی کار آمدن یاران درفش‌های سیاه که شیعه و سنی بر آن اتفاق دارند. روایات مربوط به حکومت یمنی که فقط در منابع شیعه وارد شده است، البته شبیه این روایات، احادیثی در برخی از منابع اهل سنت است مبنی بر ظاهر شدن یمنی پس از ظهور حضرت مهدی (ع). روایاتی که حاکی از ظاهر شدن و روی کار آمدن زمینه‌سازان ظهور آن بزرگوار است، بی‌آنکه آنها را مشخص نماید ... اما بزودی متوجه خواهید شد که این روایات به‌طور عموم دلالت بر یاران ایرانی و یمنی آن حضرت دارد که زمینه‌ساز حکومت وی هستند. اما روایات، زمان روی کار آمدن حکومت یمنی‌ها را مشخص نموده است که در همان سال ظهور حضرت و همزمان با خروج سفیانی از سرزمین شام و یا نزدیک خروج سفیانی که دشمن و مخالف حضرت است، می‌باشد. چنانکه خواهید دانست. اما حکومت زمینه‌سازان ایرانی، به دو مرحله مشخص تقسیم می‌شود: مرحله اول، آغاز نهضت آنان به‌وسیله مردی از قم، کسی که حرکتش سرآغاز امر ظهور حضرت مهدی (ع) است، چه اینکه روایات گویای این است که "آغاز نهضت آن حضرت از ناحیه مشرق زمین است". مرحله دوم، ظاهر شدن دو شخصیت موردنظر، در بین آنان به نام سید خراسانی و فرمانده نیروهای آن حضرت و جوان گندمگونی که نام وی در روایات، شعیب بن صالح ضبط شده است. چنانکه می‌توان، نقش ایرانیان زمینه‌ساز را با توجه به پیشامدها و حوادثی که ذکر آنها در أخبار آمده است نیز، به چهار مرحله تقسیم نمود: مرحله اول: از آغاز نهضت آن توسط مردی از قم تا ورودشان در جنگ. مرحله دوم: داخل شدن در جنگی طولانی، تا اینکه خواسته‌های خویش را بر دشمن تحمیل می‌کنند. مرحله سوم: رد کردن خواسته‌های نخستین خود که اعلام کرده بودند و بپا شدن قیام همه‌جانبه آنان. مرحله چهارم: سپردن پرچم اسلام به‌دست توانای حضرت مهدی (ع) و شرکت جستن آنها در نهضت مقدس آن حضرت. در برخی از روایات، آمده است که ظاهر شدن خراسانی و شعیب در اثنای جنگ ایرانیان بوقوع می‌پیوندد، بگونه‌ای که آنها با توجه به طولانی شدن نبردشان با دشمن، خودشان سید خراسانی را به‌عنوان سرپرستی امور اجتماعی و سیاسی خود برمی‌گزینند گرچه وی از پذیرفتن این منصب خرسند نیست، اما آنها او را سرپرست خود قرار می‌دهند، سپس سید خراسانی، شعیب بن صالح را بفرماندهی نیروهای مسلح خویش برمی‌گزیند. در تعدادی از روایات، زمان آخرین مرحله زمینه‌سازی آنان که متصل به ظهور حضرت مهدی (ع) است مشخص گردیده که شش سال خواهد بود. این برهه، مرحله شعیب و خراسانی است، از محمد بن حنفیه نقل شده است که فرمود: "درفش‌های سیاهی از بنی عباس و پس از آن درفش‌های سیاه دیگری از خراسان خروج می‌کنند که حاملان آنها کلاه سیاه و لباس سفید بر تن دارند، پیشاپیش آنان مردی است که وی را صالح بن شعیب و یا شعیب بن صالح می‌نامند او از قبیله بنی یمنم است آنان نیروهای سفیانی را شکست داده و در بیت المقدس فرود می‌آیند تا مقدمه حکومت حضرت مهدی (ع) را فراهم آورند، تعداد سیصد تن دیگر از شام به او می‌پیوندند، فاصله خروج او تا تقدیم زمام امور را به حضرت مهدی (ع) هفتاد و دو ماه می‌باشد" در مقابل این احادیث، روایات دیگری است که می‌گوید، ظاهر شدن خراسانی و شعیب، مقارن و همزمان، ظاهر شدن یمنی و سفیانی است از امام صادق (ع) روایت شده است که فرمود: "خروج خراسانی و سفیانی و یمنی در یک سال و یک ماه و یک روز واقع می‌شود، درفش یمنی در بین این پرچمها از همه هدایت‌گر است، زیرا وی مردم را به حق دعوت می‌کند" و از امام باقر (ع) منقول است که فرمود: "خروج سفیانی و یمنی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز است مانند نظم و ترتیب دانه‌های تسبیح که یکی بعد از دیگری است جنگ از هر طرف روی می‌آورد. وای بر کسانی که در مقابل آنان بایستند در میان آن درفش‌ها، پرچم یمنی هدایت‌گرتر است، آن درفش حق است و شما را به‌سوی صاحبتان (مهدی (ع)) دعوت می‌کند" ظاهرا، مراد از خروج این سه نفر به ترتیب، مانند دانه‌های تسبیح، با اینکه در یک روز واقع می‌شود این است که انگیزه‌های خروج آنها با یکدیگر ارتباط سیاسی دارد. البته آغاز خروج آنان در یک روز است، اما ترتیب جنبش آنان و استحکام امورشان مانند مهره‌های تسبیح، یکی پس از دیگری واقع می‌شود. بعلاوه روایت هفتاد و دو ماه اگرچه قابل‌قبول است. چون به طرق زیادی از محمد بن حنفیه نقل شده است و روایات، گویای این است که وی دارای نوشته‌ای از پدر بزرگوارش حضرت علی (ع) بوده که حضرت آن را از گفتار پیامبر (ص) نوشته بوده و در آن حوادث و پیش‌آمدهای آینده بوده، بلکه بنا به گفته برخی از روایات، در آن نوشته، نام تمام فرمانروایان حاکم بر مسلمان‌ها، تا روز قیامت ذکر شده بوده و آن را فرزندش ابو هاشم از وی به ارث برده و نام کسانی را که از عباسیان حکومت خواهند کرد به اطلاع آنان رسانده است ... اما با این همه، آنچه که در مسئله خراسانی و شعیب بهتر بنظر می‌رسد، روایاتی است که می‌گوید خروج خراسانی و شعیب همزمان خروج سفیانی و یمنی است، چون این روایات، منتسب به امامان (ع) می‌باشد و سندش محکم‌تر است، بلکه در این روایات احادیث صحیح‌ السندی نیز مانند روایت ابو بصیر از امام باقر (ع) وجود دارد. در هر صورت، این مرحله از حکومت زمینه‌سازان دولت حضرت، چنانچه ما هم ترجیح دادیم، سال قبل از ظهور وی و یا احتمال اینکه شش سال باشد و در هرحال آخرین مرحله حکومت آنهاست، اما آنچه مشکل بنظر می‌رسد، شناخت مراحل دیگر دولت آنها قبل از آخرین مرحله آن است و اینکه فاصله بین آغاز حکومت آنان بواسطه مردی از قم و بین خروج سید خراسانی و شعیب چقدر است؟ ... این در حقیقت بخشی مفقود از سلسله روایات مربوط به ایرانیان است که من در روایات ندیدم چه اندازه بوده است .. آری در برخی از روایات، اشاره‌هایی در این زمینه وجود دارد که بعد از بیان مهم‌ترین روایات مربوط به حکومت آنان، خواهد آمد».

۳. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی شهیدی؛

سید اسدالله هاشمی شهیدی حجت الاسلام و المسلمین سید اسدالله هاشمی شهیدی، در کتاب «زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی» در این‌باره گفته است: «محمد بن ابراهیم نعمانی در کتاب "غیبت نعمانی" در مورد خروج کسانی که از مشرق قیام می‌کنند و خواستار حقند ولی حق را به آنها نمی‌دهند و آنها می‌جنگند تا اینکه پیروز می‌شوند و سپس زمام امور خود را به دست حضرت صاحب الامر(ع) می‌سپارند، در روایتی از ابی خالد کابلی از حضرت ابو جعفر امام محمد باقر(ع) چنین نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «"كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ اَلْحَقَّ فَلاَ يُعْطَوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَهُ فَلاَ يُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلاَ يَقْبَلُونَهُ حَتَّى يَقُومُوا وَ لاَ يَدْفَعُونَهَا إِلاَّ إِلَى صَاحِبِكُمْ قَتْلاَهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّي لَوْ أَدْرَكْتُ ذَلِكَ لاَسْتَبْقَيْتُ نَفْسِي لِصَاحِبِ هَذَا اَلْأَمْرِ"». گوئی هماکنون من گروهی را با چشم خود می‌بینم که از مشرق (خاور) قیام کرده‌اند و خواستار حقند ولی آن را به آنها نمی‌دهند، سپس باز حقشان را می‌طلبند ولی به آنان داده نمی‌شود و چون چنان دیدند اسلحه‌های خود را بر می‌گیرند و بر گردن‌هایشان می‌گذارند، این وقت آنچه را که می‌خواستند به آنها داده می‌شود ولی آن طایفه دیگر نمی‌پذیرند تا اینکه قیام می‌کنند و کارشان رونق می‌گیرد، و آنان آن را به کسی نخواهند داد مگر به صاحب شما (یعنی: حضرت صاحب الامر(ع)) و کشته‌شدگانشان شهیدند. آگاه باش که اگر من آن روز را درک می‌نمودم خود را برای صاحب این امر (یعنی حضرت ولی عصر(ع)) نگه می‌داشتم. این روایت با همه اختصارش از هیچ چیز فروگذار ننموده و تمامی آنچه را که در روایات رسول خدا(ص) پیرامون خروج پرچم‌های سیاه، و مطالبه حق و قیام کردن و جنگیدن و زمینه‌سازی حکومت جهانی مهدی(ع) آمده است همگی، در خود جمع نموده و جای هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای برای کسی که طالب حق و جویای یقین باشد باقی نگذاشته است و تمام درهای شک و تردید را بسته است و امام(ع) حقانیت قیام این گروه و زمینه‌ساز بودن حکومت آنان را برای برپایی حکومت عدل (الله) در کمال صراحت بیان فرموده، و به‌طور ضمنی به راوی خبر نیز فهمانده است که انقلاب کنندگان و زمینه‌سازان حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) شیعه هستند و چون قیامشان برای حق و یاری دین و زنده ساختن احکام شریعت سید المرسلین است، لذا کشته شدگان آنها نیز شهیدند. ناظم الاسلام کرمانی، در کتاب "علائم الظهور" صفحه ۹۷ پس از آنکه حدیث مزبور را از ابی خالد کابلی نقل کرده و با کمال صراحت لفظ (مشرق) را به (ایران) ترجمه نموده است به دنبال آن چنین می‌گوید: (در این خبر لفظ مشرق را به "ایران" ترجمه نمودم بعلت آنکه امام(ع) می‌فرماید آنچه از این گروه کشته می‌شوند، شهید شده‌اند و این جمله قرینه، و بلکه صریح است به آنکه مراد از "مشرق" آن مشرقی است که شیعیانش در آنجا می‌باشند و همچنین اطلاق لفظ "مشرق" در اخبار بر مشرق فرات بسیار شده است"».

۴. حجت الاسلام و المسلمین رجالی تهرانی؛

علی رضا رجالی تهرانی حجت الاسلام و المسلمین علی رضا رجالی تهرانی، در کتاب «یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است: «در برخی از روایات اهل بیت (ع) به حضور فعّال عجم در سپاه و ارتش مخصوص امام مهدی (ع) اشاره شده است. البته مقصود از عجم، ملّت‌های غیر عرب است. ولی به احتمال زیاد، بیشترین مصداق آن در عصر ظهور، ایرانیان خواهند بود، به‌ویژه که مرکز ثقل تشیع نیز در ایران است، از شهرهایی که نام برده شده‌‏اند: خراسان، ری، طالقان، قم، فارس و ... است. اصبغ بن نباته می‌‏‏گوید: امیر المؤمنین (ع) در ضمن خطبه‌‏ای، پیرامون مهدی (ع) و یارانش چنین فرمود: از اهواز یک نفر، شوشتر یک نفر، شیراز سه نفر به نام حفص، یعقوب و علی، از اصفهان چهار نفر به نام موسی، علی، عبد اللّه و غلفان، از بروجرد یک نفر به نام قدیم، از نهاوند یک نفر به نام عبد الرزّاق، از همدان سه نفر به نام جعفر، اسحاق و موسی، از قم ده نفر، که همنام اهل بیت رسول خدا هستند (و در حدیثی، هجده نفر ذکر شده است)، از شیروان یک نفر، از خراسان یک نفر به نام درید، و نیز پنج نفر که‏ همنام اصحاب کهف هستند، از آمل یک نفر، از گرگان یک نفر، از دامغان یک نفر، از سرخس یک نفر، از ساوه یک نفر، از طالقان بیست و چهار نفر، از قزوین دو نفر، از فارس یک نفر، از ابهر یک نفر، از اردبیل یک نفر، از مراغه سه نفر، از خوی یک نفر، از سلماس یک نفر، از آبادان سه نفر و از کازرون یک نفر. سپس فرمود: پیامبر اکرم (ص) سیصد و سیزده نفر از یاران مهدی (ع) به تعداد یاران پدر را برای من برشمرد و فرمود: خداوند آنان را، در کمتر از یک چشم برهم زدن از مشرق و مغرب زمین، در کنار کعبه گرد آورد و امام صادق (ع) می‌‏‏فرماید: خاک قم مقدّس است ... مگر نه اینکه آنان یاران قائم ما هستند و دعوت‌‏کننده به حق ما می‌‏‏باشند».

۵. حجت الاسلام و المسلمین زمانی؛

سید حسن زمانی حجت الاسلام و المسلمین سید حسن زمانی، در کتاب «نشانه‌های قیام حضرت مهدی» در این‌باره گفته است: «بنابر آنچه از برخی روایات استفاده می‌شود، شهر قم یکی از شهرهایی است که نقش محوری در زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی(ع) دارد. این شهر از ابتدای حکومت عباسیان، خاستگاه و منطقه امنی برای شیعیان و مورد عنایت و توجّه اهل بیت(ع) بوده است. اهل قم در معراج پیامبر اکرم(ص) به ولایت مداری ستوده شده‌اند. شهر قم با آغاز غیبت صغری به عنوان مرجع علمی‌ شیعیان مطرح شد. حسین بن روح نوبختی (نایب سوم) در آن زمان برای تأیید کتابی، آن را برای عالمان قم فرستاد. این مطلب نشان از جایگاه علمی‌ و حدیثی این شهر در آن دوره دارد. در روایتی امام جعفر صادق(ع) به خالی شدن کوفه از دانش اهل بیت(ع) و آشکار شدن آن در شهر قم در نزدیکی ظهور اشاره می‌کند و می‌فرماید: "کوفه از مؤمنان، خالی خواهد شد و دانش از آن مکان جمع می‌شود؛ مانند جمع شدن مار در لانه اش. سپس دانش در شهری که به آن قم گویند، آشکار شود و آن مکان، معدن دانش و فضیلت می‌شود؛ به صورتی که در زمین، مستضعف دینی حتی در بانوان پشت پرده باقی نمی‌ماند. و این اتفاق نزدیک ظهور قائم ما رخ خواهد داد. خداوند، قم و اهلش را در آن زمان، جانشینان حجّت قرار می‌دهد". بنابر این حدیث و روایت‌های مشابه، قم به وسیله گسترش معارف اهل بیت(ع) همگان را با حضرت مهدی(ع) آشنا می‌کند و به پذیرش عمومی‌و پرورش نیرو جهت یاری امام عصر می‌پردازد. در حدیثی که از امام موسی کاظم(ع) نقل شده، به تشکیل حکومت توسط فردی از اهل قم برای بر پایی حق اشاره شده است. در این روایت می‌خوانیم: «"رَجُلٌ‏ مِنْ‏ أَهْلِ‏ قُمَ‏ يَدْعُو النَّاسَ‏ إِلَى‏ الْحَقِ‏ يَجْتَمِعُ‏ مَعَهُ‏ قَوْمٌ‏ كَزُبَرِ الْحَدِيدِ لَا تُزِلُّهُمُ الرِّيَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ لَا يَمَلُّونَ مِنَ الْحَرَبِ وَ لَا يَجْبُنُونَ وَ عَلَى اللَّهِ يَتَوَكَّلُونَ‏ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"». البته در این حدیث، اشاره‌ای به نزدیکی قیام مردی از قم، به ظهور حضرت مهدی(ع) نشده است».

۶. حجت الاسلام و المسلمین الهی‌نژاد؛

حسین الهی‌نژاد حجت الاسلام و المسلمین حسین الهی‌نژاد، در مقاله «بررسی و تحلیل نقش ایرانیان در تحولات فرجام جامعه بشریت با تاکید بر مسأله ظهور و قیام» در این‌باره گفته است: «ایرانیان در فرجام تاریخ بشریت که با آمدن منجی آسمانی توأم است، در سه مقطع استراتژیک و مهم؛ یعنی آستانه ظهور، بعد از ظهور و حکومت جهانی ایفای نقش می‌کنند. نقش ایرانیان در حوزه آستانه ظهور که به رُخداد ظهور منتهی می‌شود، به عنوان نخستین گروه از زمینه‌سازان ظهور جلوه می‌کند و در حوزه بعد از ظهور که به قیام امام زمان(ع) منتهی می‌شود، به عنوان سران و فرماندهان سپاه امام زمان(ع) نقش ایفاء می‌کنند. پس چنان‌که نهضت جهانی امام زمان(ع) دارای سه بُرهه: ظهور، قیام و حکومت است. مشارکت و حضور زمینه‌سازان نیز بر اساس آن به سه بُرهه: زمینه‌سازی ظهور و زمینه‌سازی قیام و زمینه‌سازی حکومت بازشناسی و تعریف می‌شود که در ذیل به صورت مستقل و مجزا به دو برهه نخست آن پرداخته می‌شود. بر اساس داده‌های روایی که در منابع حدیثی اهل سنت و شیعه، در میان نقش‌آفرینان این رُخداد، نقش ایران و ایرانیان، نقشی پُررنگ و تأثیرگذاری بوده؛ به طوری که امیرمؤمنان علی(ع) شروع این حرکت و سرآغاز این تحول عظیم را از مشرق می‌داند: «مَبْدَؤُهُ مِنْ قِبَلِ الْمَشْرِقِ». در کتاب‌های اهل سنت نیز به همین نکته اشاره شده است. پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز در این باره می‌فرماید: «يَخْرُجُ نَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوَطِّئُونَ لِلْمَهْدِيِّ يَعْنِي سُلْطَانَهُ»؛ در این روایت، رسول اسلام(ص) به نقش پُررنگ مشرق زمینیان که اهل ایران باشند اشاره کرده و آنها را مفتخر به لقب زمینه سازان ظهور و حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) می‌کند. روایت بالا برای اولین بار از منابع حدیثی اهل سنت؛ یعنی سنن ابن ماجه نقل شده است و دیگر منابع حدیثی اعم از شیعه و اهل سنت از آن نقل می‌کنند. شافعی در کتاب بیان الشافعی این روایت را از سنن ابن ماجه نقل کرده و بعد از توثیق راویان، روایت را صحیح می‌داند. قندوزی نیز این روایت را در کتاب عقد الدرر از سنن ابن ماجه با اختلاف واژه "اناس" نقل می‌کند و دیگر منابع حدیثی نظیر الطبرانی در المعجم الاوسط ، هیثمی در الصواعق المحرقه، متقی در کنزالعمال و... همگی از سنن ابن ماجه این روایت را نقل می‌کنند. اما در منابع حدیثی شیعه، چند منبع به نقل این روایت از سنن ابن ماجه پرداخته‌اند. نظیر مغربی در شرح الاخبار، مجلسی در بحارالانوار و اربلی در کشف الغمه. مقصود نهایی در نقل این روایت و تبیین آن، بیان نقش سرنوشت‌ساز مشرقیان که در نگاه کلی شامل ایرانیان می‌شود در بسترسازی ظهور است؛ یعنی مضمون و محتوای روایت، اشاره به حرکت و تلاش ایرانیان در زمینه سازی ظهور و تحقق جامعه آرمانی مهدوی دارد. پیرامون نقش خطیر ایرانیان در سپاه امام زمان(ع)، شیخ طوسی نیز روایتی از عمار یاسر نقل می‌کند: «يَخْرُجُ الْمَهْدِيُّ عَلَى لِوَائِهِ شُعَيْبُ بْنُ صَالِحٍ». همچنین در این باره امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: "خوشا به حال طالقان! خدا را در آنجا گنج‌هایی است که از طلا و نقره نمی‌باشد، بلکه آن گنج‌ها، مردان مؤمنی هستند که خدا را به خوبی شناخته‌اند؛ آنها در آخرالزمان از یاران مهدی خواهند بود"».

۷. مجتبی تونه‌ای؛

مجتبی تونه‌ای آقای مجتبی تونه‌ای، در کتاب «موعودنامه» در این‌باره گفته است: «از روایات فهمیده می‌شود که تعداد قابل‌توجهی از سپاهیان مخصوص و ارتش حضرت مهدی (ع) از ایرانیان هستند و از آنان با تعبیرهای طرفداران سلمان فارسی، اهل ری، اهل مشرق زمین، اهل خراسان، گنج‌های طالقان، یاران درفش‌های سیاه، قمی‌ها، سرخ‌رویان، اهل فارس و... یاد شده است. امام باقر (ع) می‌فرماید: "نیروهایی با پرچم‌های سیاه -که از خراسان قیام کرده‌اند- در کوفه فرود می‌آیند و هنگامی که حضرت مهدی (ع) در شهر مکه ظهور می‌کند، با آن حضرت بیعت می‌کنند". و نیز فرمود: "یاران حضرت قائم (ع) سی صد و سیزده نفرند و از فرزندان عجم (غیرعرب) می‌باشند". هرچند عجم به غیرعرب گفته می‌شود، ولی به‌طور قطع، ایرانیان را نیز دربر می‌گیرد. براساس روایاتی دیگر، در زمینه‌سازی عملیاتی که پیش از ظهور و به هنگام قیام حضرت مهدی (ع) صورت می‌گیرد، ایرانیان نقش اساسی دارند و تعداد فراوانی از جنگ‌آوران را تشکیل می‌دهند. در خطبه‌ای که حضرت علی (ع) درباره یاران مهدی (ع) و ملیت آنها، ایراد کرده است، نام برخی از شهرهای ایران ذکر شده است. اصبغ بن نباته می‌گوید: امیر مؤمنان (ع) خطبه‌ای ایراد کرد و در ضمن آن، حضرت مهدی (ع) و یارانش را -که همراه حضرت قیام می‌کنند- برشمرد و فرمود: "از اهواز یک نفر، از شوشتر یک نفر، از شیراز سه نفر به نام‌های حفص، یعقوب و علی؛ از اصفهان چهار نفر به نام‌های موسی، علی، عبد الله و غلفان؛ از بروجرد یک نفر به نام قدیم؛ از نهاوند یک نفر به نام عبد الرزاق؛ از همدان سه نفر به نام‌های جعفر، اسحاق و موسی؛از قم ده نفر که هم‌نام اهل بیت رسول خدا (ص) هستند (و در حدیثی دیگر هجده نفر ذکر شده است)؛از شیروان یک نفر؛از خراسان یک نفر به نام درید و نیز پنج نفر که هم‌نام اصحاب کهف هستند؛از آمل یک نفر، از جرجان یک نفر، از دامغان یک نفر، از سرخس یک نفر، از ساوه یک نفر، از طالقان بیست و چهار نفر، از قزوین دو نفر، از فارس یک نفر، از ابهر یک نفر، از اردبیل یک نفر، از مراغه سه نفر، از خوی یک نفر، از سلماس یک نفر، از آبادان سه نفر، از کازرون یک نفر". سپس فرمود: "پیامبر اکرم (ص) سی‌صد و سیزده نفر از یاران مهدی (ع) به تعداد یاران بدر را برای من برشمرد و فرمود: خداوند آنان را، در کم‌تر از یک چشم به هم زدن از مشرق و مغرب زمین، در کنار کعبه گرد می‌آورد"». «از زمره روایات ظهور، به‌پا خاستن مردی از قم و یاران وی است. از امام کاظم (ع) روایت شده است که فرمود: مردی از قم، مردم را به سوی خدا دعوت می‌کند، افرادی گرد او جمع می‌شوند که قلب‌های‌شان همچون پاره‌های آهن ستبر است که بادهای تند حوادث، آنان را نمی‌لغزاند؛ از جنگ خسته نشده و نمی‌ترسند، اعتماد آنان بر خداست و سرانجام کار از آن پرهیزکاران است. نکته قابل توجه این است که، امام (ع) در روایت، تعبیر به "مردی از قم" نموده و نفرموده است از اهل قم، می‌توان این جمله را بر امام خمینی تطبیق داد. چه ایشان اهل خمین و ساکن قم می‌باشند و او "مردم را به سوی خدا دعوت می‌کند" نه فقط‍‌ اهل قم یا اهل مشرق زمین را. روایت، زمان وجود این مرد را که به آن بشارت داده شده مشخص نکرده است، اما در تاریخ قم و ایران چنین شخصیت و یارانی دارای این صفات برجسته قبل از امام خمینی و طرفدارانش بی‌سابقه بوده است... البته احتمال این‌که این روایت ناقص باشد وجود دارد و یا این‌که امام آن را به مناسبتی فرموده‌اند. همین روایت را صاحب بحار الانوار، از کتاب تاریخ قم نوشته "حسن بن محمد بن الحسن قمی" که هزار سال پیش آن را تألیف نموده است، نقل کرده که متأسفانه نسخه آن کتاب یافت نمی‌شود. گاه گفته می‌شود: درست است که در تاریخ قم و ایران ظاهر شدن چنین مرد وعده‌ داده‌ شده‌ای را با یارانی دارای این صفات برجسته، کسی سراغ نداشته است... اما دلیلی هم نداریم که این روایت، منطبق بر امام خمینی و طرفداران وی باشد. شاید منظور مرد دیگری باشد که در عصر و زمان ما ظاهر خواهند شد و یا این‌که بعد از مدتی طولانی و یا کوتاه خواهند آمد... پاسخ: آری، درست است که روایت، آن‌گونه که بیان کردیم زمان این پیشامد روشن نشده است، اما مجموعه صفاتی که در روایت آمده، به علاوه آن‌چه که در روایات متعدد دیگر، پیرامون قم و ایران وارد شده است، موجب اطمینان این معنا است که مراد از صفات یادشده، امام خمینی و یاران وی‌اند... بنابراین اگر پیامبر (ص) و امامان (ع) به حادثه و پیشامدی خبر دادند که منطبق بر وضع موجود باشد، معقول نیست که از آن چشم‌پوشی نموده و آن را بر قضیه و حادثه‌ای مشابه آن و یا واضح‌تر، که وعده پیامبر (ص) و اهل بیت او بر آن منطبق شود، حمل نماییم. از روایاتی که درباره قم و برتری و آینده آن از اهل بیت (ع) نقل شده است، به خوبی روشن است که این شهر نزد آن بزرگواران از ارزش و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، بلکه می‌توان گفت مؤسس و بنیانگذار این شهر و طرح و ایجاد آن در قلب ایران در سال ۷۳ ق. به دست باکفایت امام باقر (ع) بوده است که بعد از آن نسبت به این شهر عنایت خاصی داشته‌اند.

پرسش‌های وابسته

1. در احادیث دوران نزدیک به ظهور چگونه توصیف شده است؟ (پرسش)
2. ویژگی‌های عصر ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
3. آیا امام مهدی در سال فرد ظهور می‌کند؟ (پرسش)
4. در روایات چه توصیف‌هایی برای سال ظهور ذکر شده است؟ (پرسش)
5. حضور امام مهدی میان مردم و امرار معاش آن حضرت چگونه است؟ (پرسش)
6. چه کسانی از پیامبران الهی با امام مهدی همراه می‏‌شوند؟ (پرسش)
   1. آیا حضرت الیاس هنگام ظهور امام مهدی در کنار او خواهد بود؟ (پرسش)
7. امام مهدی بعد از ظهور چه نوع لباسی می‌پوشد؟ (پرسش)
8. وضعیت افتاء و مرجعیت در جهان تشیع بعد از ظهور امام مهدی چگونه خواهد شد؟ (پرسش)
9. محل زندگی امام مهدی بعد از ظهورشان کجا خواهد بود؟ (پرسش)
10. امام علی زمان بعد از ظهور را چگونه ترسیم کرده است؟ (پرسش)
11. حادثه دهکده افیق چه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
12. آیا بعد از ظهور امام مهدی نیز عالم برزخ وجود دارد یا خیر؟ (پرسش)
13. آیا اجرای انقلاب جهانی توسط یک فرد (امام مهدی) ممکن است؟ (پرسش)
14. آیا انگشتر حضرت سلیمان نزد امام مهدی است؟ (پرسش)
15. نقش نگین انگشتر امام مهدی چیست؟ (پرسش)
16. ایام الله چه روزهایی است؟ (پرسش)
17. امام مهدی بعد از خروج در کوفه چه کارهایی انجام می‌دهد؟ (پرسش)
18. آیا از زنان هنگام ظهور امام مهدی زنده می‌شوند؟ (پرسش)
19. چه کسانی هنگام ظهور از همراهان امام مهدی هستند؟ (پرسش)
20. سن امام مهدی هنگام ظهور چقدر است؟ (پرسش)
21. در عصر ظهور امام مهدی شیعیان چه جایگاهی دارند؟ (پرسش)
22. آیا هنگام ظهور جنیان امام مهدی را یاری می کنند؟ (پرسش)
23. چه کسانی شاهد خروج امام مهدی هستند؟ (پرسش)
24. نخستین رویارویی امام مهدی با چه کسی است؟ (پرسش)
25. شیوه داوری و قضاوت امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
26. مردمان چه سرزمین‌هایی با امام مهدی به نبرد می‌پردازند؟ (پرسش)
27. امام مهدی با چه طوایفی به نبرد می‌پردازد؟ (پرسش)
28. مرکبی که جبرئیل در آستانه ظهور برای امام مهدی می‌آورد چیست؟ (پرسش)
29. امام مهدی وقتی که می‌‏آید اولین کاری که می‌‏کند چیست؟ (پرسش)
30. آیا امام مهدی هنگام ظهور اموال ثروت‏مندان را علی‌‏رغم میل باطنی آنها بین فقرا تقسیم می‏‌کند؟ (پرسش)
31. هنگام ظهور امام مهدی چه کسانی از پیامبران امامان و دیگر افراد ایشان را همراهی می‌‏کنند؟ (پرسش)
32. چرا امام حسین حضرت عیسی و حضرت خضر در زمان ظهور امام مهدی می‌‏آیند؟ (پرسش)
33. کشور امام مهدی کدام است؟ آیا ایران کشور امام مهدی است؟ (پرسش)
34. کشور ایران تا قبل از ظهور چگونه باید باشد؟ (پرسش)
35. روایتی که می‌‏‏فرماید: مردی از قم مردم را به سوی خدا دعوت می‌‏کند نسبت به چه کسی می‌‏‏باشد؟ (پرسش)
36. حضور ایرانیان در دوره ظهور چگونه است؟ (پرسش)
37. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
38. آیا در زمان ظهور حضرت آیت الله خامنه‌‏ای رهبر ایران است؟ (پرسش)
39. کشور عزیزمان ایران چندمین کشوری است که امام مهدی در آن ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
40. چرا امام مهدی ظهور می‏‌کند؟ (پرسش)
41. وضعیت شیعه در عصر امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
42. آس به چه معناست و چه ارتباطی به ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
43. آیا ظهور امام مهدی با قیامت همراه است؟ (پرسش)
44. علت این‏که ظهور امام مهدی را روز قیامت یا یوم المحشر می‌‏خوانند چیست؟ (پرسش)
45. چگونه می‌‏توان پس از ظهور امام مهدی به مکه رفت؟ (پرسش)
46. چرا امامان قبل از امام مهدی برای تشکیل حکومت قیام مسلحانه انجام ندادند ولی امام مهدی این کار را انجام می‌دهد؟ (پرسش)
47. چگونه امام مهدی در عصری که فساد و تباهی همه عالم را فراگرفته و جز عده کمی بر اصول خود باقی نمانده‏‌اند ظهور می‌‏کند؟ (پرسش)
48. آیا امام مهدی عصا هم دارند؟ (پرسش)
49. آیا امام زمان از وسائل ارتباط جمعی استفاده می‌کنند یا به گونه‌ای دیگر پیام خود را به مردم می‌رسانند؟ (پرسش)
50. امام مهدی برای برآوردن نیازهای زندگی خود و یارانش در دوران قیام چه کار خواهد کرد؟ (پرسش)
51. آیا امام مهدی هنگام ظهور بر سر قبر مادرش فاطمه حاضر می‌‏شود و آن را به مردم نشان می‌‏دهد؟ (پرسش)
52. آیا صحیح است که مدعیان اسلام و ایمان هنگام ظهور حضرت با مشاهده اسلام راستینی که حضرت برای مسلمین می‌‏آورد با ایشان مخالفت می‌‏کنند؟ (پرسش)
53. در قرآن آمده است که ابلیس از خداوند تا روز قیامت مهلت خواست اما خداوند فرمود الی یوم الوقت المعلوم منظور از آن کدام روز و وقت است؟ (پرسش)
54. وضعیت کشاورزی در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
55. وضعیت مسکن در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
56. وضعیت بیکاری در عصر ظهور چگونه است؟ (پرسش)
57. امام مهدی در آستانه مبارزه خود از کدام یک از امدادهای الهی برخوردار است؟ (پرسش)
58. آیا دین ما همان دینی است که پیامبر آورده و امام مهدی به آن معتقد است و آیا در طول زمان تحریف نشده است؟ (پرسش)
59. علت ترس بعضی افراد از ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
60. چگونه می‌توان فهمید شخص ظهور کرده امام مهدی است؟ (پرسش)
61. درباره ظهور امام مهدی چه استدلال عقلی یا آیات و روایاتی وجود دارد؟ (پرسش)
62. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
63. امام مهدی چگونه از زمان مناسب ظهور خود آگاهی می‏‌یابد؟ (پرسش)
64. آیا ممکن است امام مهدی را در شکل و قیافه شخص دیگری ببینیم؟ (پرسش)
65. آیا فعالیت‌های غرب در روند ظهور تأثیری دارد؟ اصولاً غربیان چه نقشی در جریان ظهور امام مهدی دارند؟ (پرسش)
66. امام مهدی با چه هیئتی ظهور می‌کند؟ (پرسش)
67. در روایت آمده است امام مهدی چهار مسجد را تخریب می‌کند آن مساجد کدامند و چرا تخریب می‌شوند؟ (پرسش)
68. اولین شخص بیعت کننده با امام مهدی چه کسی است؟ (پرسش)
69. بیعت جبرئیل با امام مهدی چه معنایی دارد؟ (پرسش)
70. رهاورد بیعت جبرئیل هنگام ظهور با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
71. شیوه بیعت امام مهدی با اصحابش چگونه است؟ (پرسش)
72. شرایط بیعت با امام مهدی چیست؟ (پرسش)
73. در زمان ظهور آیا انسان به محض کوچک‌ترین اشتباه و خطا مجازات می‌شود؟ اصولاً امام مهدی درباره چه گناهانی اقدام به مجازات می‌کند؟ (پرسش)
74. صدای حضرت در زمان ظهور چگونه به گوش همه می‌رسد؟ (پرسش)
75. چه کسانی مقابل حضرت ایستاده با او به مبارزه مسلحانه بر می‌خیزند؟ (پرسش)
76. آیا زمان ظهور از وسایل پیشرفته استفاده می‌شود؟ (پرسش)
77. آیا با ظهور امام مهدی همه انسان‌های کافر کشته خواهند شد و فقط یاران واقعی آن حضرت باقی می‌مانند؟ (پرسش)
78. آیا صحیح است که در عصر ظهور پستی و بلندی‌های زمین رفع شده بعد مسافت مانع دید نخواهد شد؟ (پرسش)
79. امام مهدی هنگام ظهور با چه موانع و مشکلاتی روبه رو خواهد شد؟ (پرسش)
80. ظهور امام مهدی در چه روزی است؟ (پرسش)
81. آیا امام مهدی سوار بر ابر می‌شود؟ (پرسش)
82. نظر اهل سنت در مورد ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
83. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‏‌کند؟ (پرسش)
84. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
85. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
86. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
87. برپایه روایات یکی از وقایع بعد از ظهور انتقام امام مهدی از دو خلیفه اول است؛ در ابن باره توضیح دهید؟ (پرسش)
88. چرا حضرت در مکه ظهور می‌کند؟ (پرسش)
89. ظهور امام مهدی چه رابطه‏‌ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
90. این‏که امام مهدی در نخستین اقدام از یاران خود بیعت می‌‏گیرد به چه معناست؟ (پرسش)
91. این‏که از جبرئیل نخستین بیعت ‏کننده امام مهدی است به چه معناست؟ (پرسش)
92. چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده می‏‌شوند؟ (پرسش)
93. ظهور صغرا و ظهور کبرای امام مهدی چگونه است و چه چیزی پیش‌‏درآمد ظهور کبرا شمرده می‌‏شود؟ (پرسش)
94. آیا صحیح است که می‏‌گویند اگر سیصد و سیزده نفر یاور حضرت داشته باشند ظهور می‌‏کنند؟ (پرسش)
95. امام مهدی در ظاهر با چه سنی ظهور می‏‌کنند؟ (پرسش)
96. خصوصیات جسمی امام مهدی هنگام ظهور چگونه است؟ (پرسش)
97. یکی از باورهای شیعه این است که در عصر ظهور امام مهدی انسان‌هایی دوباره زنده خواهند شد آیا این حقیقت دارد؟ (پرسش)
98. اول کسی که با امام مهدی‏ بیعت می‌‏کند چه کسی است؟ (پرسش)
99. امام مهدی کجا ظهور می‏‌کند و آیا از همان ابتدا دست به قیام می‌‏زند؟ چرا و چه موقع به شهر قم و کوه خضر خواهد آمد؟ (پرسش)
100. هنگام ظهور امام مهدی صدای آسمانی چگونه شنیده می‏‌شود؟ (پرسش)
101. در عصر ظهور کدامین مذهب حاکم است؟ (پرسش)
102. آیا جبرئیل بعد از وفات رسول خدا عهد کرده که بر زمین نازل نشود؟ (پرسش)
103. مقصود از اصلاح امر امام مهدی در یک شب چیست؟ (پرسش)
104. غلبه بر جهان با یاران اندک چگونه ممکن است؟ (پرسش)
105. آیا پیروزی امام مهدی‏ بر مخالفان و گسترش حکومتش همراه با اعجاز است؟ (پرسش)
106. آیا قاتلان و کشندگان امام حسین به دست امام مهدی کشته خواهند شد؟ (پرسش)
107. مطابق روایات شیعه قتل‏‌ها در چه وقتی خواهد بود؟ (پرسش)
108. شیوه و رفتار امام مهدی با ظالمان و دشمنان چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
109. آیا بیشتر قتل‌‏ها که توسط امام مهدی انجام می‌‏گیرد از مسلمانان است؟ (پرسش)
110. اینکه امام مهدی‏ هنگام ‏ظهور بر عرب شدید است به چه معناست؟ (پرسش)
111. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
112. آیا امام مهدی در مقابله خود با منحرفان از منحرفان شیعه شروع می‌‏کند؟ (پرسش)
113. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
114. آیا در دولت امام مهدی جز مسلمان روی زمین باقی نمی‌‏ماند؟ (پرسش)
115. آیا در عصر ظهور زندگی بشر سامان می‌‏یابد؟ (پرسش)
116. سرلوحه برنامه‌‏های امام مهدی‏ چیست؟ (پرسش)
117. امام مهدی‏ در تقسیم اموال چگونه رفتار خواهد کرد؟ (پرسش)
118. وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟ (پرسش)
119. کثرت اموال در عصر ظهور از چه راهی حاصل می‌‏شود؟ (پرسش)
120. در عصر ظهور وضع مساجد چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
121. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور مسجد الحرام و مسجد النبی را تغییر خواهد داد؟ (پرسش)
122. بین ظهور امام مهدی و برپایی قیامت چه مقدار فاصله است؟ (پرسش)
123. آیا امام مهدی‏ بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می‌‏دهد؟ (پرسش)
124. چگونه یک فرد می‌‏تواند عهده‏‌دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
125. از آنجایی که می دانم امام مهدی انسان های بد را به سزای اعمال شان می رساند آیا باید از ایشان بترسم چون احتمال است من هم جزو آنها باشم؟ (پرسش)
126. در روز ظهور امام مهدی چگونه خود را به جهانیان و اطرافیان معرفی می‌‏کند؟ (پرسش)
127. آیا در عصر ظهور حضرت حجت باید تمام جهان مسلمان باشند؟ (پرسش)
128. آیا هنگامی که امام مهدی ظهور می‏‌کنند تجهیزات امروزی به همین شکل باقی می‏‌مانند؟ (پرسش)
129. بعضی می‏‌گویند وقتی که امام مهدی ظهور می‌‏فرمایند خیلی از علماء به مخالفت با ایشان برمی‏‌خیزند آیا سند روایی دارد؟ (پرسش)
130. ظهور امام مهدی چه رابطه‏ای با قیامت دارد و زندگی مردم در دوران ظهور چگونه است؟ (پرسش)
131. ظرفیت کلی برای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
132. کارگزاران دولت امام مهدی چه کسانی هستند؟ (پرسش)
133. باورهای دینی در عصر ظهور امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
134. خداوند متعال چه عنایتی به جهت پیروزی امام مهدی هنگام ظهور انجام خواهد داد؟ (پرسش)
135. بهره مردم دوره ظهور از اجتهاد چگونه و به چه میزان خواهد بود؟ (پرسش)
136. مطابق قواعد مدت حیات بشریت بعد از ظهور چه مقداری باید باشد؟ (پرسش)
137. چرا هنگام شنیدن نام امام مهدی بلند می‌‏شوند؟ (پرسش)
138. آیا درست است که پیرزنی امام مهدی را شهید می‌‏کند و آیا پیرزن از افراد مدینه فاضله امام است؟ (پرسش)
139. چگونه یک فرد می‏‌تواند عهده‏ دار یک تحول بسیار بزرگ گردد؟ (پرسش)
140. چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته می‌‏شوند؟ (پرسش)
141. چه تحولاتی در زمان امام مهدی رخ می‏‌دهد؟ (پرسش)
142. چه کسانی هنگام ظهور زنده می‌‏شوند؟ (پرسش)
143. آیا ایرانیان در دوران غیبت و ظهور امام مهدی نقشی دارند؟ (پرسش)
144. امام مهدی از چه کسانی انتقام می‏‌گیرد؟ (پرسش)
145. چه نشانه‌هایی از پیامبران در امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
146. آیا میراث پیامبران نزد امام مهدی وجود دارد؟ (پرسش)
147. وضعیت جهان در آستانه ظهور چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
148. سرنوشت حضرت عیسی در زمان ظهور امام مهدی چگونه رقم می‌خورد؟ (پرسش)
149. امام مهدی هنگام ظهور به چه زبانی صحبت می‌کنند؟ (پرسش)
150. امام مهدی هنگام ظهور چه میراثی از انبیاء را به همراه دارد؟ (پرسش)
151. اولین ملاقات امام مهدی با یاران پس از ظهور در کجاست؟ (پرسش)
152. کیفیت اعلام ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
153. امام مهدی پس از ظهور چه اصلاحاتی در مکه انجام می‌دهند؟ (پرسش)
154. پس از ظهور امام مهدی چه حوادثی در کوفه اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.