جبرئیل در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = جبرئیل| عنوان مدخل = جبرئیل| مداخل مرتبط = [[جبرئیل در قرآن]] - [[جبرئیل در معارف مهدویت]] - [[جبرئیل در معارف دعا و زیارات]] - [[جبرئیل در معارف و سیره سجادی]]| پرسش مرتبط = }} | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = جبرئیل| عنوان مدخل = جبرئیل| مداخل مرتبط = [[جبرئیل در قرآن]] - [[جبرئیل در معارف مهدویت]] - [[جبرئیل در معارف دعا و زیارات]] - [[جبرئیل در معارف و سیره سجادی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== معناشناسی == | |||
* [[جبرئیل]] کلمه‌ای [[عبری]]<ref>واژه‌های دخیل، ص۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص۲۷۷.</ref> یا [[سریانی]]<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۱.</ref> است که به [[زبان عربی]] وارد شده و به سبب علَم و [[عجمی]]"غیر [[عربی]]" بودن، غیر منصرف است<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۹۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۷.</ref>. تلفظ این واژه در [[زبان عبری]] به صورت گَبریل "Gabriel"بوده<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص۱۴۹.</ref> و در زبان عربی برای آن وجوه بسیاری<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۷.</ref> نقل شده است؛ از جمله جِبْرِیل، جَبْرِیل، جَبْرائِیل، جَبْرَئیل، جَبْرَئِل، جَبْرِین و جِبْرِین<ref>المعرب، ص۶۰؛ لسان العرب، ج۲، ص۱۶۶، «جبر».</ref>. جبرئیل مرکب از دو کلمه "[[جبر]]" به معنای عبد<ref>المعرب، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.</ref> یا به معنای قوّه و [[قدرت]]<ref>نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۰.</ref> و "ایل" به معنای "[[اللّه]]"<ref>لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.</ref> است، بنابراین [[جبرئیل]] به معنای [[بنده خدا]] یا قدرت خداست. [[ابوعلی]] [[فارسی]] برخلاف [[جمهور]] "جبر" را یکی از [[اسمای الهی]] و "ایل" را به معنای عبد دانسته است<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۰.</ref> برخی معنای جبرئیل را [[قهرمان]] یا مرد [[خدا]] دانسته اند<ref>فرهنگ کامل لغات قرآن، ص۱۴۹؛ اعلام قرآن، ص۲۷۷.</ref>. برخی دیگر معانی عبدالرحمن و [[عبدالعزیز]] را نیز احتمال داده‌اند<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۱.</ref>. جبرئیل یکی از ۴ [[فرشته مقرّب]] [[الهی]] "جبرئیل، [[میکائیل]]، [[اسرافیل]] و [[عزرائیل]]"<ref>فرشتگان، ص۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص۹۹.</ref> و به نقل [[مفسران]] و ارباب معاجم از سه [[فرشته]] دیگر [[برتر]] است<ref>اعلام قرآن، ص۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۹۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
* در [[آموزه‌های دینی]]، نقش این فرشته در مراحل مختلف [[زندگی]] [[بشر]] از [[زمان]] [[حضرت آدم]]{{ع}}<ref>کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۸۲ - ۱۸۳.</ref> تا [[روز قیامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.</ref> کاملاً مشهود است. از این فرشته در [[تورات]] و [[انجیل]] نیز یاد شده است؛ در کتاب [[دانیال]]، [[نزول جبرئیل]] بر دانیال برای [[آموزش]] تعبیر [[رؤیا]] و نیز [[پیشگویی]] [[حوادث آینده]] و در [[انجیل]] در مژده تولد [[حضرت یحیی]]{{ع}} به [[حضرت زکریا]]{{ع}} و مژده [[تولد حضرت عیسی]]{{ع}} به [[حضرت مریم]]{{س}} ذکر شده است<ref>قاموس کتاب مقدس، ص۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص۵؛ فرشتگان، ص۱۰۴.</ref>. [[مسیحیان]] ادعا دارند در [[روز قیامت]] [[جبرئیل]] در [[صور]] می‌دمد<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۲.</ref>. | |||
* در [[منابع اسلامی]] مطالب [[نقلی]] بسیاری از [[جبرئیل]]{{ع}} گزارش شده که بسیاری از آنها فاقد دلیلی محکم و چه بسا برخی از آنها متأثر از اسرائیلیات‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
* مهم‌ترین [[مأموریت]] جبرئیل نازل کردن [[وحی]] بر [[پیامبران]] و [[یاری]] ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} ۵۰ بار، بر [[حضرت موسی]]{{ع}} ۴۰۰ بار، بر [[حضرت عیسی]]{{ع}} ۱۰ بار و بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است<ref>اعلام القرآن، ص۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹.</ref>. پس از [[رحلت رسول اکرم]]{{صل}} ارتباط جبرئیل با [[زمین]] و [[نزول]] وی بر [[انسان‌های کامل]] قطع نشد<ref>کنز الدقائق، ج ۱۴، ص۳۶۶.</ref>، چنان که نقل شده پس از [[وفات پیامبر]]{{صل}} نزد [[فاطمه زهرا]]{{س}} آمده، او را در [[مرگ]] پدر [[تسلیت]] میداد و از [[جایگاه پیامبر]]{{صل}} و نیز از رخدادهای [[آینده]] به ایشان خبر میداد و [[امام علی]]{{ع}} این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "[[مصحف فاطمه]]" نامیده می‌شود<ref>مکاتیب الرسول، ج ۲، ص۸۸.</ref>. | |||
* به نقل برخی، جبرئیل نزد [[اهل عرفان]] همان مبدأ [[حیات]] و [[روح]] کلی است که در سراسر هستی گسترده است، از این رو تمام اشیا دارای حیات‌اند، گرچه درجات آن در موجودات گوناگون، مختلف‌اند؛ به عبارت دیگر جبرئیل، تجلّی [[حق]] در صورت روح کلی است و آنچه از این روح در موجودی ظاهر می‌شود، "[[لاهوت]]" آن موجود و جهت حق در آن است و صورتی که آن روح در وی ظاهر می‌شود، "[[ناسوت]]" آن موجود و جهت [[خلق]] در آن است<ref>فصوص الحکم، ص۱۸۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
== [[جبرئیل در قرآن]] == | |||
* در [[قرآن کریم]] سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این [[فرشته مقرّب]] [[الهی]] تصریح شده {{متن قرآن|قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است. آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷ - ۹۸.</ref>؛ {{متن قرآن|إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}}<ref> اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است)؛ چراکه به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.</ref> و در [[آیات]] متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون {{متن قرآن|بِرُوحِ الْقُدُسِ}}<ref> سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref>، {{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref>، {{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ}}<ref> سوره نجم، آیه: ۵ - ۶.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۸، ص۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص۲۷ - ۲۸.</ref>، {{متن قرآن|رَسُولٍ كَرِيمٍ}}، {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ}}، {{متن قرآن|مَكِينٍ}}، {{متن قرآن|مُطَاعٍ}}، {{متن قرآن|أَمِينٍ}} <ref> سوره تکویر، آیه: ۱۹ - ۲۱.</ref><ref>زادالمسیر، ج ۹، ص۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.</ref>. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن [[قرآن]]: {{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref>، [[یاری]] [[مؤمنان]]{{متن قرآن|إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ}}<ref> یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.</ref><ref>المیزان، ج ۹، ص۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص۲۵۹.</ref> و [[عذاب]] [[کافران]] {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.</ref><ref>جوامع الجامع، ج ۲، ص۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص۴۶۳.</ref> یاد شده است. برخی حرف "ل" در [[حروف مقطعه]] "[[الم]]" را نیز اشاره به [[جبرئیل]] دانسته‌اند<ref>روض الجنان، ج ۱، ص۹۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۱۰۹.</ref>. در [[قرآن]] از میان همه [[فرشتگان الهی]] تنها نام جبرئیل و [[میکائیل]] با صراحت ذکر شده است<ref>المیزان، ج ۱۷، ص۱۲.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | |||
* | |||
== عناوین و اوصاف جبرئیل == | == عناوین و اوصاف جبرئیل == | ||
* از جبرئیل در [[ | * از [[جبرئیل در قرآن]] [[کریم]] با عناوین و اوصاف گوناگونی یاد شده است: | ||
=== [[روح]] === | ===[[روح]] === | ||
* در آیات متعددی از جبرئیل با عنوان "[[روح]]" یاد شده است. براساس آیه‌ای، | * در [[آیات]] متعددی از جبرئیل با عنوان "[[روح]]" یاد شده است. براساس آیه‌ای، قرآن را [[روح القدس]] از سوی [[پروردگار]] نازل کرده است: {{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref> بیشتر [[محققان]] روح القدس را از نوع اضافه موصوف به صفت برای [[مبالغه]] در اختصاص دانسته‌اند<ref>به عنوان نمونه ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص۳۵۷؛ الکشاف، ج ۱، ص۱۶۲؛ روح المعانی، ج ۱، ص۵۰۰.</ref> که بر پایه آن [[روح القدس]] به معنای [[روحی]] است که از آلودگی‌های مادی [[پاکیزه]] و از [[خطا]] و غلط و [[گمراهی]] [[منزّه]] است<ref>المیزان، ج ۱۲، ص۳۴۶.</ref> و مصداق آن در [[تفاسیر]]، [[جبرئیل]]{{ع}} دانسته شده است<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۴۰۴؛ ج ۶، ص۵۹۵؛ التبیان، ج ۶، ص۴۲۶.</ref>. البته برخی آن را از باب اضافه تشریفی و منظور از "[[روح]]" را [[جبرئیل]]{{ع}} و مقصود از "[[قدس]]" را [[خداوند]] دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.</ref>. برخی از [[عارفان]]، جبرئیل{{ع}} را روح القدس ادنی و [[حقیقت محمدیه]] را که سرّ خداوند است، روح القدس اعلا دانسته‌اند<ref>شرح فصوص الحکم، ابن ترکه، ص۵۶۹ - ۵۷۰.</ref>. در برابر قول مشهور، برخی روح القدس را [[اسم اعظم]]<ref>تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص۲۳۳.</ref>، [[اسرافیل]]{{ع}}<ref>تفسیر صدرالمتألهین، ج ۵، ص۱۶۰.</ref>، [[انجیل]]<ref>جامع البیان، ج ۱، ص۵۶۹.</ref> و... دانسته‌اند. | ||
* در آیه‌ای دیگر از جبرئیل {{ع}} با تعبیر {{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ }}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، | * در آیه‌ای دیگر از جبرئیل{{ع}} با تعبیر {{متن قرآن|الرُّوحُ الأَمِينُ}}<ref> سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۹، ص۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.</ref> و در [[آیه]] ای با تعبیر {{متن قرآن|رُوحَنَا}}<ref> سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص۷۶؛ التبیان، ج ۷، ص۱۱۴؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.</ref> یاد شده است. | ||
* به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف<ref>کشف الاسرار، ج ۷، | * به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶.</ref>. درباره [[راز]] تعبیر از جبرئیل به روح اقوال گوناگونی است؛ از جمله اینکه وی موجودی [[روحانی]] است<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.</ref> و شبیه چیزی از غیر روح نیست<ref>التبیان، ج ۷، ص۱۱۴.</ref> و [[روحانیت]] غالب بر او است که البته این امر در تمام [[فرشتگان]] وجود دارد و اختصاص جبرئیل به اسم روح برای تشریف اوست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷.</ref>، [[ارواح]] [[انسان‌ها]] با او به سبب آنچه از [[ادیان]] و [[شرایع]] به آنان می‌رساند، زنده می‌شوند<ref>التبیان، ج ۷، ص۱۱۴.</ref>، [[دین]] با او زنده می‌شود<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷.</ref>، [[خدا]] او را بدون پدر و مادر آفرید<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.</ref> و دارای جسمی لطیف و [[روحانی]] است<ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
* در آیاتی نیز [[روح]] به صورت مطلق یاد شده و برخی از مفسران مقصود از آن را جبرئیل دانسته‌اند. در این آیات مباحثی مانند پرسش از حقیقت [[روح]] {{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً}}<ref> از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۵، | * در آیاتی نیز [[روح]] به صورت مطلق یاد شده و برخی از [[مفسران]] مقصود از آن را [[جبرئیل]] دانسته‌اند. در این [[آیات]] مباحثی مانند [[پرسش]] از [[حقیقت]] [[روح]] {{متن قرآن|وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً}}<ref> از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.</ref><ref>جامع البیان، ج ۱۵، ص۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۶۷۵.</ref>، [[عروج]] [[فرشتگان]] و روح به سوی خدا {{متن قرآن|تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref> فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند؛ سوره معارج، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۳۰.</ref>، [[قیام]] روح و فرشتگان در [[آخرت]] {{متن قرآن|يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا لّا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا}}<ref> روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید؛ سوره نبأ، آیه: ۳۸.</ref><ref>جامع البیان، ج ۲۹، ص۲۹؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۵۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۴۷.</ref>، القای روح از جانب خدا بر برخی از [[بندگان]]{{متن قرآن|رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلاقِ}}<ref> او برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد؛ سوره غافر، آیه: ۱۵.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۸۰۵.</ref>، نازل کردن [[فرشتگان]] همراه با [[روح]] {{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ}}<ref> فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص۴۵.</ref> و [[نزول فرشتگان]] و روح در [[شب قدر]] {{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۶۸.</ref> مطرح شده‌اند؛ ولی به نظر میرسد گفته این [[مفسران]] صحیح نباشد؛ زیرا روح که متبادر از آن مبدأ [[حیات]] است، آن گونه که از [[ظاهر آیات]] [[قرآن]] برمی آید، در اصل مخلوقی آسمانی غیر از فرشتگان است و از همین رو گاهی مطلق ذکر می‌شود؛ ولی درجات دیگر روح که به صورت مقیدند مانند روح متعلق به فرشتگان {{متن قرآن|قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref> بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.</ref>، [[روح]] متعلق به [[پیامبران]]: {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref>، [[روح]] متعلق به انسان‌های [[مؤمن]] {{متن قرآن|لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref> گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.</ref>، روح متعلق به مطلق [[انسان‌ها]] {{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ}}<ref> پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!؛ سوره حجر، آیه: ۲۹.</ref> و حتی [[روح]] متعلق به گیاهان {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref> و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند؛ سوره روم، آیه: ۲۴.</ref> همگی نسبتشان به روح مطلق، نسبت [[افاضه]] به مفیض و ظل به ذی ظل است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۱۷۳ - ۱۷۵؛ ج ۱۲، ص۲۰۸؛ ج ۱۳، ص۱۹۹.</ref>، بنابراین [[جبرئیل]] نیز فیضی از [[روح]] مطلق و ظل اوست. در روایتی به دلیل آنکه جبرئیل از [[فرشتگان]] است و [[قرآن]]، [[روح]] را در عرض فرشتگان نام برده {{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref> روح غیر از فرشتگان و والا مقام‌تر از همه فرشتگان دانسته شده است<ref>بصائر الدرجات، ص۴۶۲؛ نورالثقلین، ج ۵، ص۶۳۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== [[رسول]] === | === [[رسول]] === | ||
* این عنوان بر [[رسالت]] جبرئیل و وساطت وی در [[وحی]] آنچه خدا خواسته<ref>جامع البیان، ج ۲۵، | * این عنوان بر [[رسالت]] جبرئیل و وساطت وی در [[وحی]] آنچه [[خدا]] خواسته<ref>جامع البیان، ج ۲۵، ص۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.</ref> به تمام [[پیامبران]]<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص۴۲۷.</ref>: {{متن قرآن|وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ}}<ref> و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.</ref> و به ویژه القای قرآن از جانب وی بر [[رسول اکرم]]{{صل}}: {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.</ref> دلالت دارد. مقصود از رسول را در [[آیات]] {{متن قرآن|قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي}}<ref> سامری گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۶.</ref><ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص۶۲؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص۲۵۴ - ۲۵۵؛ التبیان، ج ۷، ص۲۰۲.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ}}<ref> که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره حاقه، آیه: ۴۰.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۲۵.</ref>، {{متن قرآن|رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}<ref> پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص۱۱۴.</ref> و {{متن قرآن|إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا}}<ref> جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد؛ سوره جن، آیه: ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۹؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص۲۷۵.</ref> نیز [[جبرئیل]] دانسته‌اند<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== شدید القُوی === | === شدید القُوی === | ||
* جبرئیل دارای قدرت و شدت بسیاری خوانده شده است<ref>المیزان، ج ۲۰، | * [[جبرئیل]] دارای [[قدرت]] و شدت بسیاری خوانده شده است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.</ref>{{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref>، {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> [[مفسران]] قدرت جبرئیل را در آنچه بدان [[تکلیف]] شده<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰.</ref> از [[علم]] و عمل و [[تبلیغ رسالت]]<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.</ref> یا در انجام [[طاعات]] به گونه ای که غیر او بر آن [[قادر]] نیست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.</ref> یا در نفس و [[خلقت]] وی<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۱؛ ج ۱۰، ص۶۷۷.</ref> دانسته‌اند. برخی برای قدرت [[جبرئیل]] شواهدی ذکر کرده‌اند؛ مانند اینکه [[سرزمین]] [[قوم لوط]] را با بال خود به [[آسمان]] برد و آن را واژگون ساخت {{متن قرآن|فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ}}<ref> پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.</ref> و با [[صیحه]] ای [[قوم ثمود]] را نابود کرد {{متن قرآن|وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref> و در کمتر از چشم برهم زدنی از آسمان بر [[پیامبران]] نازل می‌شد و به سوی آسمان صعود می‌کرد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۵؛ ج ۱۰، ص۳۹۷.</ref>. بعضی از [[حکیمان]] مقصود از قوا در {{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> را رقائق جبرئیل دانسته و گفته‌اند: [[حقیقت]] جبرئیل از [[عالم امر]] بوده، نزد [[خدا]] واقف است و [[حقایق]] کلی هیچ گاه با همان وجود عِلْوی و [[الهی]] خود به [[عوالم]] [[پایین‌تر]] نمی‌آیند و آنچه برای پیامبران به منظور [[وحی]] یا برای [[وارثان]] ایشان به جهت [[الهام]] و [[تعلیم]] متمثل می‌شود، رقائق جبرئیل است نه حقیقت وی. البته این رقائق به دلیل اتصال به حقیقت با آن متحدند و تفاوت آنها در شدت و [[ضعف]] و کمال و [[نقص]] است<ref>اسفار، ج ۸، ص۱۲۷ - ۱۲۸.</ref>. برخی [[مفسران]]، مقصود از {{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}} در [[آیه]] ۵ [[سوره نجم]] را [[خداوند]] دانسته است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۵۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== ذومِرّة === | === ذومِرّة === | ||
* درباره وصف {{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى}}<ref> توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.</ref> برای جبرئیل، به سبب اختلاف در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر [[ | * درباره وصف {{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى}}<ref> توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.</ref> برای جبرئیل، به سبب [[اختلاف]] در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر [[رسول اکرم]]{{صل}} است که آن، مرور در هواست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص۲۸.</ref>، دارای خَلقی نیکوست و از آفات وعاهات مبرّاست<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص۵۷ - ۵۸؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶.</ref> و دارای [[متانت]] [[عقل]] و [[رأی]]<ref>المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۵.</ref> و شدّت و [[قوّت]] است<ref>جامع البیان، ج ۲۷، ص۵۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص۲۸.</ref>. در صورت اخیر برخی تفاوت آن را با {{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> در این دانسته‌اند که {{متن قرآن|عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}<ref> آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.</ref> مربوط به [[قدرت]] [[جبرئیل]] در مورد [[امر الهی]] و {{متن قرآن|ذُو مِرَّةٍ}} مربوط به [[قدرت جسمانی]] "[[نفسانی]]" وی است<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== کریم === | === [[کریم]] === | ||
* جبرئیل نزد خداوند دارای کرامت و عزت است: {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ }}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، | * [[جبرئیل]] نزد [[خداوند]] دارای [[کرامت]] و [[عزت]] است: {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.</ref><ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.</ref> کریم کسی است که جامع [[خصال]] خیر باشد<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۲۵.</ref>. برخی [[کرم]] جبرئیل را آن دانسته‌اند که خداوند وی را واسطه بین خود و [[پیامبران]] قرار داده است<ref>مفاتیح الغیب، ج ۱، ص۴۲۷.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== مَکین === | === مَکین === | ||
* جبرئیل نزد خداوندِ صاحب | * جبرئیل نزد خداوندِ صاحب [[عرش]]، دارای [[مکانت]]: {{متن قرآن|ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ}}<ref> توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.</ref> یعنی [[قرب]] و [[منزلت]] و قدر است<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۷ - ۳۹۸.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== مُطاع === | === مُطاع === | ||
* فرشتگان | * [[فرشتگان]] [[آسمان]]، از جبرئیل در آنچه به آنها امر یا از آنها [[نهی]] میکند، [[اطاعت]] می‌کنند و [[اطاعت]] از او بر [[اهل]] [[آسمان‌ها]] [[واجب]] است: {{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.</ref> از جمله موارد [[اطاعت]] [[فرشتگان]] از [[جبرئیل]] آن بود که در [[شب معراج]]، به [[فرمان]] جبرئیل درهای آسمان‌ها، درهای [[بهشت]] و درهای [[جهنم]] را برای [[پیامبر]]{{صل}} گشودند<ref>کشف الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== امین === | === [[امین]] === | ||
* جبرئیل فرشته امین الهی است: {{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ }}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref> جبرئیل بر [[وحی]] و [[رسالت]] امین است<ref>جامع البیان، ج ۳۰، | * [[جبرئیل]] [[فرشته]] [[امین الهی]] است: {{متن قرآن|مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref> آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ}}<ref> که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.</ref> جبرئیل بر [[وحی]] و [[رسالت]] امین است<ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰.</ref> و در [[مأموریت]] خود به هیچ روی [[خیانت]] نمی‌کند و آنچه را مانند [[قرآن]] [[مأمور]] [[تبلیغ]] آن است بدون هیچ گونه تصرّف<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.</ref>، [[تغییر]] و تبدیل<ref>مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.</ref> می‌رساند. در تمام [[طاعات]]، امین و از همه خیانت‌ها مبرّاست<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.</ref>. برخی در [[آیه]] {{متن قرآن|لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref> در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه: ۴۲.</ref> عبارت {{متن قرآن|لا مِنْ خَلْفِهِ}} را به این معنا دانسته‌اند که [[باطل]] از ناحیه جبرئیل و [[رسول اکرم]]{{صل}} به قرآن راه نمی‌یابد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص۲۳۹.</ref>. | ||
* شاید از اینکه خداوند در سوره تکویر ۶ وصف "رسول"، "کریم"، "ذی قوّة"، "مکین"، "مطاع" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است، توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.</ref> و پس از آن تنها جنون را از [[ | * شاید از اینکه [[خداوند]] در [[سوره تکویر]] ۶ وصف "[[رسول]]"، "[[کریم]]"، "ذی قوّة"، "مکین"، "[[مطاع]]" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است، توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.</ref> و پس از آن تنها [[جنون]] را از [[رسول اکرم]]{{صل}} [[نفی]] کرده: {{متن قرآن|وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}<ref> و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۲۲.</ref> چنین به نظر برسد که [[جبرئیل]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} [[برتر]] است؛ ولی این برداشت صحیح نیست؛ زیرا اولاً برای رسول اکرم{{صل}} نیز در [[سوره احزاب]]، ۶ وصف ذکر شده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا}}<ref> ای پیامبر! ما تو را گواه و نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم؛ و فراخواننده به خداوند به اذن وی، و چراغی فروزان؛ سوره احزاب، آیه: ۴۵ - ۴۶.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶ - ۲۲۷؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۳، ص۴۶ - ۴۷.</ref> ثانیاً [[آیات]] پیشین درصدد بیان این نکته‌اند که [[قرآن]]، [[کلام الهی]] است و از طریق [[وحی بر پیامبر]] نازل شده است؛ نه آنکه از اوهام جنون و با [[القای شیطان]] باشد و آنچه در رساندن این غرض مفید است بیان [[سلامت]] راه نازل کردن قرآن و ذکر اوصاف [[فرشته وحی]] و [[مبالغه]] در [[تنزیه]] وی از [[خطا]] و [[خیانت]] است، افزون بر این در آیات دیگری، برای رسول اکرم{{صل}} اوصافی ذکر شده که با وجود آنها شکی در [[برتری]] [[پیامبراکرم]]{{صل}} بر جبرئیل نمی‌ماند<ref>المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸ - ۲۱۹.</ref>. برخی گفته‌اند: پیامبراکرم{{صل}} مخدوم جبرئیل{{ع}} است؛ زیرا ابتدای سلسله [[نزول]] و انتهای سلسله صعود است<ref>مواهب الرحمن، ج ۱، ص۳۵۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
== مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل == | == مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل == | ||
* خداوند تدبیر بخشی از امور دنیا را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ فرشته جبرئیل، | * [[خداوند]] [[تدبیر]] بخشی از [[امور دنیا]] را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ [[فرشته]] جبرئیل، [[میکائیل]]، [[عزرائیل]] و [[اسرافیل]] [[مأمور]] [[تدبیر امور]] [[زمین]] هستند که در این میان جبرئیل، [[موکل]] بر بادها و [[جنود]] است: {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref> آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه: ۵.</ref>، {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ}}<ref> کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر میکند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود؛ سوره سجده، آیه: ۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۲۷؛ ج ۱۴، ص۵۸.</ref> در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا}}<ref> و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه: ۴.</ref> گفته شده: [[فرشتگان]] امور گوناگونی را می‌آورند؛ [[جبرئیل]]، امور دشوار، [[میکائیل]]، [[رحمت]] و [[عزرائیل]]، [[مرگ]] را<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۲۱.</ref>. در [[شب قدر]] هر سال، اموری که [[خدا]] در آن سال تقدیر کرده، اعم از [[رزق]]، [[اجل]] و... به فرشتگان و [[جبرئیل]] داده می‌شود تا آن را نازل کنند {{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ}}<ref> فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.</ref><ref>جامع البیان، ج ۳۰، ص۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۰.</ref> و در آن شب نسخه [[جنگ‌ها]]، [[زلزله‌ها]]، صاعقه‌ها و [[خسف]] (فرو رفتن در [[زمین]]) به جبرئیل داده می‌شود: {{متن قرآن|فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}}<ref> در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۸۶.</ref> برخی گفته‌اند: جبرئیل [[مدبّر]] آسمان‌های هفت گانه و [[متصرّف]] در آنها و هر آنچه در آن هاست اعم از عناصر و مرکبات است<ref>فصوص الحکم، ص۱۸۱؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.</ref>. البته همه تصرّفات و تدبیرهای جبرئیل به [[امر الهی]] بوده، وی تنها مجری فرمان‌های [[خداوند]] است<ref>الصافی، ج ۳، ص۲۸۸؛ اسباب النزول، ص۲۰۴.</ref> و هیچ سهمی از [[الوهیت]] ندارد، از این رو [[قرآن]]، [[مسیحیان]] را که جبرئیل را یکی از اقانیم سه گانه "[[اب]]، ابن و [[روح القدس]]" دانسته‌اند و برای وی به الوهیت قائل شده‌اند به شدّت ردّ کرده و آنان را [[کافر]] دانسته است: {{متن قرآن|لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref> به راستی آنان که گفتند خداوند یکی از سه (اقنوم) است کافر شدند و هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند به یقین به کافران ایشان عذابی دردناک خواهد رسید؛ سوره مائده، آیه: ۷۳.</ref><ref>روض الجنان، ج ۴، ص۳۶۷.</ref> | ||
* برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، | * برخی از مأموریت‌های [[جبرئیل]] اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>: | ||
=== نازل کردن [[وحی]] === | === نازل کردن [[وحی]] === | ||
* یکی از راه‌های [[سخن گفتن]] [[خداوند]] با افرادی | |||
* از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است: | * از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است: | ||
# '''عذاب قوم | # '''[[عذاب]] [[قوم لوط]]؛''' زمانی که جبرئیل با دیگر [[فرشتگان]] به [[خانه]] [[لوط]]{{ع}} آمدند، قوم لوط خواستار [[عمل]] [[ناپسند]] با [[مهمانان]] وی شدند. [[جبرئیل]] با بال خود به آنان زد و همگی [[نابینا]] شدند: {{متن قرآن|وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ}}<ref> و مهمانانش را از او خواستند پس آنان را نابینا کردیم، اینک عذاب من و (نتیجه نشنیدن) بیم دادن مرا بچشید!؛ سوره قمر، آیه: ۳۷.</ref><ref>تفسیر مقاتل، ج ۳، ص۳۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۹۴.</ref> و نیز بال خود را بر دست آنان کشید و دست‌هایشان خشکید: «قالُوا یــلُوطُ اِنّا رُسُلُ رَبِّک لَن یصِلو ا اِلَیک». ([[هود]]/۱۱،۸۱)<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۵۳.</ref> فردای آن [[روز]] [[جبرئیل]] [[قوم لوط]] را ابتدا با [[صیحه]] ای نابود کرد: «فَاَخَذَتهُمُ الصَّیحَةُ مُشرِقین». ([[حجر]]/۱۵،۷۳)<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص۳۲۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص۲۶۰.</ref> سپس با یک بال خود روستاهای آنان را به [[آسمان]] برد و آنها را واژگون ساخت<ref>جامع البیان، ج ۲۰، ص۱۸۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۵۷؛ ج ۹، ص۵۵.</ref>: {{متن قرآن|قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}<ref> فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز میرسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟؛ سوره هود، آیه: ۸۱.</ref>؛ {{متن قرآن|وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى}}<ref> و شهرهای زیر و روشده (ی قوم لوط) را نگونسار کرد؛ سوره نجم، آیه: ۵۳.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۷۸.</ref> و نیز {{متن قرآن|إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ}}<ref> ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی از آسمان فرو می‌آوریم؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص۳۹۱.</ref>. | ||
# '''عذاب قوم صالح (ثمود)؛''' جبرئیل به اذن خداوند با صیحه‌ای همه افراد قوم ثمود را نابود کرد: {{متن قرآن|وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۴، | # '''[[عذاب]] [[قوم صالح]] ([[ثمود]])؛'''[[جبرئیل]] به [[اذن خداوند]] با صیحه‌ای همه افراد [[قوم ثمود]] را نابود کرد: {{متن قرآن|وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ}}<ref> و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۴، ص۴۱۲.</ref>، {{متن قرآن|فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ}}<ref> و بنگر سرانجام نیرنگشان چگونه بود؛ ما آنان و قومشان همگی را نابود ساختیم؛ سوره نمل، آیه: ۵۱.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۷، ص۳۵۵.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ}}<ref> و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۷، ص۳۹۱ - ۳۹۲.</ref>. | ||
# '''عذاب | # '''[[عذاب]] [[فرعون]]؛''' بر اساس [[نقلی]]، آن گاه که فرعون و لشکریانش به تعقیب [[بنی اسرائیل]] پرداخته، به کنار رودخانه رسیدند، فرعون ترسید به رودخانه وارد شود. [[جبرئیل]] به شکل [[هامان]] [[وزیر]] فرعون، ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد: {{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه: ۹۰.</ref> و زمانی که فرعون، پیش از [[غرق]] شدن [[اظهار ایمان]] کرد، جبرئیل گِلی از درون رودخانه گرفت و به دهان او فرو برد و گفت: آیا اکنون [[ایمان]] می‌آوری، در حالی که پیش از این [[معصیت کار]] و از [[مفسدان]] بودی: {{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه: ۹۰- ۹۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۸، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ روض الجنان، ج ۱، ص۲۸۱.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
== مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل == | == مأموریت‌های فرعی و موردی [[جبرئیل]] == | ||
# '''وساطت در وجود یافتن [[ | # '''وساطت در وجود یافتن [[عیسی]]{{ع}}'''[[جبرئیل]] به [[امر الهی]] واسطه [[آفرینش]] عیسی{{ع}} شد: {{متن قرآن|قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا}}<ref> گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه: ۱۹.</ref> وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن [[مریم]]{{س}} دمید و از دم او عیسی{{ع}} پدید آمد: {{متن قرآن|وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ}}<ref> و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود و ما از روح خویش در آن دمیدیم؛ و سخنان و کتاب‌های پروردگارش را باور داشت و از فرمانبرداران بود؛ سوره تحریم، آیه: ۱۲.</ref> <ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۵۹.</ref> و نیز {{متن قرآن|وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ}}<ref> و آن زن را (یاد کن) که پاکدامن بود و در او از روان خویش دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه‌ای (شگرف) گرداندیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۹۱.</ref>؛ همچنین در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً}}<ref> ای اهل کتاب! در دینتان غلوّ نورزید و درباره خداوند جز راستی سخنی بر زبان نیاورید؛ جز این نیست که مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خداوند و «کلمه اوست» که آن را به (دامان) مریم افکند و روحی از اوست پس به خداوند و پیامبرانش ایمان آورید و سخن از (خدای) سه‌گانه سر مکنید، باز ایستید که برایتان بهتر است، بی‌گمان خداوند خدایی یگانه است، پاکاکه اوست از اینکه او را فرزندی باشد، آنچه در آسمان‌ها و زمین است او راست و خداوند (شما را) کارساز، بس؛ سوره نساء، آیه: ۱۷۱.</ref> گفته شده: [[روح]] به معنای دم است؛ زیرا دم هوایی است که از [[روح]] خارج می‌شود و مقصود از روح، دم [[جبرئیل]] است<ref>جامع البیان، ج ۶، ص۴۸؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص۷۸۰؛ التبیان، ج ۳، ص۴۰۱.</ref>. در این صورت واژه {{متن قرآن|رُوحٌ}} بر ضمیر فاعلی {{متن قرآن|أَلْقَاهَا}} عطف شده و حاصل معنای [[آیه]] این است که [[عیسی]]{{ع}} را [[خدا]] و جبرئیل به [[مریم]]{{س}} [[القا]] کردند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۶، ص۱۷.</ref> برخی گفته‌اند: عیسی{{ع}} از آب مریم و نفخ جبرئیل پدید آمده است، از این رو جسمانیت وی از مریم و [[روحانیت]] او از نفخ جبرئیل است<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۴۵.</ref> و از آنجا که وجود عیسی{{ع}} با نفخ جبرئیل و بدون وساطت پدر بشری تحقق یافت، وی به صفت الهیه [[زنده کردن]] [[مردگان]] متصف گشت<ref>شرح فصوص الحکم، ص۸۵۷ - ۸۵۸.</ref>: {{متن قرآن|وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ}}<ref> و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۹.</ref> برخی [[آفریده]] شدن [[عیسی]]{{ع}} از نفخ [[جبرئیل]] را [[انکار]] کرده، گفته‌اند: این امر موجب می‌شود بخشی از شخص، از [[فرشتگان]] و بخش دیگر از [[انسان]] باشد. به گفته ایشان [[خداوند]] آب مرد و [[زن]] هر دو را در [[مریم]]{{س}} قرار داده بود و دمیدن جبرئیل تنها برای به [[هیجان]] آمدن [[شهوت]] مریم بود تا آن دو آب درهم آمیزند و مریم باردار شود<ref>تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۵۹ - ۶۰.</ref>. پس از آنکه مریم{{س}} [[درد]] زایمان را [[حس]] کرد نیز، بنابر قولی جبرئیل{{ع}} با وی سخن گفت و او را [[تسلی]] داد: {{متن قرآن|فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا}}<ref> پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است؛ سوره مریم، آیه: ۲۴.</ref><ref>املاء ما من به الرحمن، ص۴۰۸.</ref> | ||
# '''نوشتن الواح تورات:''' الواح تورات را جبرئیل به امر حق نوشته است: {{متن قرآن|وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ }}<ref> و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، | # '''[[نوشتن]] [[الواح تورات]]:''' الواح تورات را جبرئیل به امر [[حق]] نوشته است: {{متن قرآن|وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ}}<ref> و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۷۹.</ref> | ||
# '''گواهی دادن به نفع [[پیامبر اکرم]] {{صل}}: '''برخی در آیه {{متن قرآن|أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ}}<ref> پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.</ref> گفته‌اند: مقصود از شاهدِ [[پیامبر]] {{صل}}، جبرئیل است که از سوی خدا آمده {{متن قرآن|مِّنْهُ}} وکلام الهی {{متن قرآن|بَيِّنَةٍ}} را تلاوت میکند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.</ref>. البته سیاق این | # '''[[گواهی دادن]] به نفع [[پیامبر اکرم]]{{صل}}: '''برخی در [[آیه]] {{متن قرآن|أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ}}<ref> پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.</ref> گفته‌اند: مقصود از شاهدِ [[پیامبر]]{{صل}}، [[جبرئیل]] است که از سوی [[خدا]] آمده {{متن قرآن|مِّنْهُ}} وکلام [[الهی]] {{متن قرآن|بَيِّنَةٍ}} را [[تلاوت]] میکند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.</ref>. البته [[سیاق]] این [[آیه]] و [[روایات شیعه]] و [[سنی]]، مؤید آن‌اند که مقصود از [[شاهد]]، [[امیرمؤمنان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} است<ref>المیزان، ج ۱۰، ص۱۸۵.</ref>. | ||
# '''گستراندن زمین:''' بنابه قولی در مراحل آفرینش | # '''گستراندن [[زمین]]:''' بنابه قولی در مراحل [[آفرینش زمین]]، ابتدا مکان [[کعبه]] [[آفریده]] شد. سپس [[جبرئیل]] [[زمین]] را از زیر [[خانه کعبه]] گستراند: {{متن قرآن|وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا}}<ref> و پس از آن زمین را گسترانید؛ سوره نازعات، آیه: ۳۰.</ref><ref>روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۴۰.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
# '''ندا دادن در روز حشر:''' جبرئیل درمحشر، انسان‌ها را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند: {{متن قرآن|وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ }}<ref> و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، | # '''ندا دادن در [[روز]] [[حشر]]:''' جبرئیل درمحشر، [[انسان‌ها]] را ندا داده، به سوی [[حساب]] می‌خواند: {{متن قرآن|وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ}}<ref> و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۱۹.</ref> | ||
# '''سنجش اعمال بندگان در قیامت:''' در قیامت، سنگینی یا سبکی | # '''سنجش [[اعمال]] [[بندگان]] در [[قیامت]]:''' در قیامت، سنگینی یا سبکی [[موازین]]، ملاک [[رستگاری]] یا [[زیانکاری]] است: {{متن قرآن|وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ}}<ref> و سنجش در این روز، حق است پس کسانی که ترازوهای (کردار) شان سنگین آید رستگارند. و آن کسان که ترازوهای (کردار) شان سبک آید کسانی هستند که با ستمی که بر آیات ما روا می‌داشتند به خود زیان زدند؛ سوره اعراف، آیه: ۸- ۹.</ref>. برخی گفته‌اند: صاحب [[موازین]] در [[قیامت]]، [[جبرئیل]] است که به [[امر الهی]]، [[اعمال]] [[بندگان]] را می‌سنجد و از [[حسنات]] [[ظالم]] به [[مظلوم]] و از [[گناهان]] مظلوم به ظالم می‌دهد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.</ref>. از دیگر مأموریت‌های [[جبرئیل]] می‌توان به وساطت در [[آفرینش]] [[حوّا]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا}}<ref> ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد؛ سوره نساء، آیه: ۱.</ref><ref>روض الجنان، ج ۵، ص۲۳۴.</ref> و گرفتن [[نور]] ماه اشاره کرد که پیش از آن مانند [[خورشید]] بود{{متن قرآن|وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً}}<ref> و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم آنگاه نشانه شب را زدودیم و نشانه روز را روشنی بخش آوردیم تا بخششی از پروردگارتان بجویید و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانید و هر چیز را نیک روشن داشته‌ایم؛ سوره اسراء، آیه: ۱۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص۱۴۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
== چگونگی دیده شدن جبرئیل == | == چگونگی دیده شدن جبرئیل == | ||
* جبرئیل به نقل برخی بر همه [[پیامبران]] نازل شده است؛ ولی به جز [[ | * جبرئیل به نقل برخی بر همه [[پیامبران]] نازل شده است؛ ولی به جز [[محمّد]]{{صل}} و [[عیسی]] و [[موسی]] و [[زکریا]]{{عم}}، دیگران او را ندیده‌اند<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
* در مواردی که [[پیامبران]] و اولیای | * در مواردی که [[پیامبران]] و [[اولیای الهی]]، [[جبرئیل]] را دیده‌اند، غالباً وی بدون آنکه از [[فرشته]] بودن خارج شود برای آنان متمثل شده است<ref>المیزان، ج ۱۴، ص۳۵ - ۳۶.</ref>، چنان که برای [[مریم]]{{س}} به صورت [[انسانی]] [[معتدل]] در [[خلقت]]<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص۷۶؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۶۲.</ref> [[تمثل]] یافت: {{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref>؛ همچنین برای [[آزمودن]] [[داوود]]{{ع}}{{متن قرآن|وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ}}<ref> و آیا خبر آن دادخواهان به تو رسیده است که از دیوار نمازگاه فرا رفتند؟؛ سوره ص، آیه: ۲۱.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص۱۰۹.</ref> و نیز رفتن به مهمانی ابراهیم{{ع}} {{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۱۴ - ۳۱۵.</ref> به صورت [[انسان]] متمثل شد<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
* [[پیامبراکرم]] {{صل}} بارها جبرئیل را به صورت‌های گوناگونی دیده است<ref>تفسیر المنار، ج ۹، | * [[پیامبراکرم]]{{صل}} بارها [[جبرئیل]] را به صورت‌های گوناگونی دیده است<ref>تفسیر المنار، ج ۹، ص۱۶۳.</ref>. برخی گفته‌اند: جبرئیل هرگاه [[آیات]] [[حلال و حرام]] و [[شرایع]] و [[احکام]] را می‌آورد به صورت [[بشر]] و هرگاه آیات مربوط به [[محبت]] و رموز [[دوستی]] و [[عرفان]] را می‌آورد به صورت فرشته، [[روحانی]] و لطیف ظاهر می‌شد<ref>کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۱ - ۳۰۲؛ ج۷، ص۱۷۲.</ref>. گفته شده: در [[مدینه]] غالباً به صورت "[[دحیه]] کلبی" که شخصی زیبارو بود، نزد [[پیامبر]] می‌آمد<ref>المعجم الاوسط، ج ۱، ص۷؛ مجمع الزوائد، ج ۸، ص۲۵۸؛ اعلام القرآن، ص۲۴۱.</ref>. [[پیامبر اکرم]] به درخواست خود، جبرئیل را به صورت اصلی "بدون تمثل در صورت انسانی و مانند آن" نیز دیده است، در حالی که هیچ یک از پیامبران دیگر او را به این صورت ندیده‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص۱۶۰؛ ج ۹، ص۳۵۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۹۲.</ref>. بیشتر [[مفسران]] با توجه به [[آیات قرآن]] معتقدند [[پیامبر اکرم]]{{صل}} دو بار [[جبرئیل]] را به صورت اصلی [[مشاهده]] کرده است<ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۲۶۵؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶، ۳۶۰؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص۲۸۹.</ref>: یک بار در [[افق اعلی]]: {{متن قرآن|وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى}}<ref> و او در افق فراتر بود؛ سوره نجم، آیه: ۷.</ref> یا افق [[مبین]]: {{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ}}<ref> و بی‌گمان او (- جبرئیل) را در افق روشن دیدار کرده است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۳.</ref>، در حالی که ۶۰۰ بال داشت و سراسر افق را پوشانده بود<ref>کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۲۶۵؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۲.</ref> و بار دیگر هنگام [[معراج]]، در [[آسمان]] و نزد [[سدرة المنتهی]]: {{متن قرآن|وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}<ref> و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود. کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۳-۱۴.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶، ۳۶۰؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲، ۱۰۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.</ref> گفته شده: پیامبر اکرم{{صل}} با دیدن صورت اصلی جبرئیل مدهوش شد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص۱۶۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۹۲.</ref> و [[مشرکان]] به او [[تهمت]] دیوانگی زدند. [[خداوند]] در پاسخ آنان، [[قرآن]] را [[کلام]] جبرئیل دانسته، [[جنون]] را از [[پیامبر]] [[نفی]] کرد: {{متن قرآن|إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ}}<ref> که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است، توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۲.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۵۷.</ref> صورت اصلی جبرئیل از بزرگ‌ترین [[آیات الهی]] است که پیامبر اکرم{{صل}} آن را در معراج دید: {{متن قرآن|لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى}}<ref> بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است؛ سوره نجم، آیه: ۱۸.</ref><ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۶۵؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۴.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
== فضایل جبرئیل == | == [[فضایل]] [[جبرئیل]] == | ||
* به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله: | * به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله: | ||
=== دارا بودن مقام سدره المنتهی === | === دارا بودن [[مقام]] [[سدره المنتهی]] === | ||
* جبرئیل به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} گفت: هریک از ما فرشتگان دارای مقامی معلوم است: {{متن قرآن|وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ}}<ref> و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، | * [[جبرئیل]] به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} گفت: هریک از ما [[فرشتگان]] دارای مقامی معلوم است: {{متن قرآن|وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ}}<ref> و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.</ref><ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۷۲۰.</ref> [[مقام جبرئیل]] [[سدرة المنتهی]] است<ref>روض الجنان، ج ۱۵، ص۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.</ref> و آن درختی است در [[آسمان]] ششم یا هفتم<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲، ۱۰۶.</ref> یا بالای آسمان هفتم<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۵.</ref> که [[عظمت]] آن وصف ناپذیر است<ref>المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۶.</ref>. برخی آن را صورت [[فلک]] هفتم دانسته‌اند<ref>فصوص الحکم، ص۱۸۱.</ref>{{متن قرآن|عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى}}<ref> کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۴.</ref> سدرة به معنای [[درخت سدر]] و منتهی اسم مکان است<ref>المیزان، ج۱۹، ص۳۱؛ مجمع البیان، ج۹، ص۲۶۵.</ref>. در وجه نامگذاری این مقام به سدره المنتهی وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه آنجا منتهای آسمان‌هاست<ref>المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.</ref>، [[علم]] [[آفریدگان]] به آنجا منتهی می‌شود و کسی به بالاتر از آن علم ندارد<ref>المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲؛ جامع البیان، ج ۲۷، ص۶۹؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۰.</ref>، [[اعمال انسان‌ها]]<ref>کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۰؛ المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.</ref> و [[مقامات پیامبران]] به آنجا منتهی می‌شود و کسی جز پیامبر اکرم{{صل}} از آنجا بالاتر نرفته است<ref>کشف الاسرار، ج ۹،ص ۳۶۰.</ref> و علم هر [[فرشته]] ای و [[ارواح]] [[شهدا]] به آنجا منتهی می‌شوند<ref>مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۵.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== حیات‌بخشی === | === حیات‌بخشی === | ||
* از آنجا که مقام | * از آنجا که [[مقام جبرئیل]]، [[سدره المنتهی]] و وی [[روحانیت]] [[آسمان‌ها]]، عناصر و مرکبات و [[متصرف]] در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام [[نهد]]، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن [[جبرئیل]] آن را نداشت<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.</ref>، از همین رو [[سامری]]، مشتی از خاک زیر پای جبرئیل را برداشت و آن را بر گوساله‌ای که از [[زیور]] آلات قومش ساخته شده بود افکند و از آن صدای گوساله برآمد<ref>شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۴۴.</ref>: {{متن قرآن|قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي خَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}<ref> موسی گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟ (سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۵- ۹۶.</ref>، {{متن قرآن|فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ}}<ref> آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است؛ سوره طه، آیه: ۸۸.</ref> برخی گفته‌اند: [[حیات]] به صورت اسبی متمثل شد<ref>روض الجنان، ج ۱۹، ص۳۱۷ - ۳۱۸.</ref> و جبرئیل بر آن اسب سوار بود<ref>جامع البیان، ج ۱۶، ص۲۵۴؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۶۷ - ۱۶۸.</ref> و آن اسب از هر جا می‌گذشت [[زمین]] سبز می‌شد<ref>روض الجنان، ج ۱، ص۲۸۵ - ۲۸۶.</ref>. سامری مشتی از خاک زیر سم اسب را برداشت و آن را به هر چیزی می‌زد، دارای [[روح]] و گوشت و [[خون]] می‌شد<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۱۵۹.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== ایمنی از مرگ عمومی === | === [[ایمنی]] از [[مرگ]] عمومی === | ||
* در قیامت اسرافیل در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، | * در [[قیامت]] [[اسرافیل]] در [[صور]] می‌دمد و همه زندگان می‌میرند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲.</ref>، مگر کسانی که [[خداوند]] آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است: {{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ}}<ref> و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند؛ سوره زمر، آیه: ۶۸.</ref>[[جبرئیل]] از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند<ref>جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.</ref>. و این بدان معنا نیست که [[جبرئیل]] هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از اسرافیل و [[میکائیل]] و حتی پس از [[ملک الموت]]، خداوند مستقیما [[جان]] وی را می‌گیرد<ref>کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== برگزیدگی === | === [[برگزیدگی]] === | ||
* خداوند برخی از فرشتگان از جمله جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۱۷، | * خداوند برخی از [[فرشتگان]] از جمله جبرئیل<ref>جامع البیان، ج ۱۷، ص۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۱۵۲.</ref> را برای [[رسالت]] برمیگزیند: {{متن قرآن|اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ}}<ref> خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه: ۷۵.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== منسوب شدن به خدا === | === منسوب شدن به [[خدا]] === | ||
* در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف<ref>مجمع البیان، ج ۶، | * در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.</ref> و [[کرامت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۶۲.</ref> وی به خود اضافه کرده است؛ مانند {{متن قرآن|فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا}}<ref> و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.</ref> برخی در ترکیب "[[روح القدس]]" نیز "[[قدس]]" را [[خداوند]] و "[[روح]]" را [[جبرئیل]] دانسته‌اند<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۱۸.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
=== شفاعت === | ===[[شفاعت]] === | ||
* در | * در [[قیامت]]، [[گناهکاران]] [[اهل]] [[توحید]] با [[شفاعت]]، مورد [[رحمت الهی]] واقع می‌شوند، گرچه شفاعت برای برخی سودی ندارد: {{متن قرآن|فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ}}<ref> پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد؛ سوره مدثر، آیه: ۴۸.</ref> این [[آیه]] بر [[درستی]] شفاعت گنه‌کاران در قیامت دلالت دارد و یکی از شفاعت کنندگان جبرئیل است<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۵۷.</ref><ref>احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
* برخی از مفسران فضایل دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند راضی بودن خدا از او و آگاه کردن وی بر [[علم غیب]] {{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا }}<ref> او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، | * برخی از [[مفسران]] [[فضایل]] دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند [[راضی]] بودن [[خدا]] از او و [[آگاه کردن]] وی بر [[علم غیب]] {{متن قرآن|عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا}}<ref> او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ص۱۹.</ref>، داشتن [[علم کتاب]] {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref> و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.</ref>؛ {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ}}<ref> آنکه دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه: ۴۰.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۲۲۰؛ ج ۱۳، ص۱۳۷.</ref>، مکرَم بودن نزد [[خدا]] و [[خدمت]] کردن ابراهیم{{ع}} به وی {{متن قرآن|هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ}}<ref> آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.</ref><ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۳۱.</ref> و [[مقدس]] و عالی مرتبه بودن نزد [[خداوند]]. {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ}}<ref> و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.</ref><ref>التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
== دشمنی یهود با جبرئیل == | ==[[دشمنی]] [[یهود]] با [[جبرئیل]] == | ||
یهودیان جبرئیل را از این رو که نازل کننده جنگ و سختی و عذاب است، دشمن خود می‌دانستند و با وی دشمنی می‌ورزیدند و از همین رو [[قرآن]] را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند<ref>التبیان، ج ۱، | [[یهودیان]] جبرئیل را از این رو که نازل کننده [[جنگ]] و [[سختی]] و [[عذاب]] است، [[دشمن]] خود می‌دانستند و با وی [[دشمنی]] می‌ورزیدند و از همین رو [[قرآن]] را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند<ref>التبیان، ج ۱، ص۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۶؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۸۹.</ref>. [[خداوند]] به آنان پاسخ داد که [[جبرئیل]] واسطه‌ای بیش نیست<ref>التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۱.</ref> و [[قرآن]] را که [[تصدیق]] کننده [[کتاب‌های آسمانی]] پیشین است به [[اذن الهی]] یعنی به امر [[حق]] یا به [[اراده]] و [[علم]] وی نازل کرده است نه از پیش خود<ref>روض الجنان، ج ۲، ص۶۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.</ref> و گرچه در [[آیات قرآن]]، [[جنگ]] و [[سختی]] برضدّ [[کافران]] وجود دارد؛ ولی قرآن برای [[مؤمنان]] [[هدایت]] و [[بشارت]] است<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.</ref>، بنابر این [[دشمنی]] با جبرئیل وجهی ندارد: {{متن قرآن|قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref> بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.</ref> برخی گفته‌اند: در این [[آیه]] جواب شرط محذوف و آیه بدین معناست که هرکس با جبرئیل [[دشمن]] است از [[خشم]] بمیرد<ref>مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.</ref>. از آیه بعدی چنین استفاده می‌شود که جبرئیل مانند دیگر [[فرشتگان]] و [[رسولان الهی]]، شأنی جز [[امتثال اوامر الهی]] ندارد، از این رو دشمنی با او [[دشمنی با خدا]] بوده، [[کفر]] محسوب می‌شود و [[خدا]] دشمن کافران است: {{متن قرآن|مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ}}<ref>آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۸.</ref><ref>المیزان، ج ۱، ص۲۲۹.</ref> گفته شده: [[دشمنی]] [[بنده]] با خدا، [[معصیت]] او و دوری از طاعتش و دشمنی با اولیای اوست و دشمنی خدا با بنده، [[عذاب]] او و [[آشکار کردن]] اثر دشمنی بر اوست<ref>تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۶.</ref><ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref>. | ||
برخی این مطلب را که | برخی این مطلب را که [[یهود]]، [[جبرئیل]] را [[دشمن]] خود می‌دانستند بعید شمرده و گفته‌اند: هیچ عاقلی حاضر نیست خود را دشمن [[جبرئیل]] بداند و [[یهودیان]] کنونی نیز این [[دشمنی]] را به شدت [[انکار]] می‌کنند. در پاسخ باید دانست دشمن دانستن جبرئیل و دشمنی با وی از قومی که جهالت‌هایشان شدید و بیرون از حدّ شمارش است، بعید نیست، چنان که یهودیان پس از دیدن [[آیات]] روشن [[الهی]] از [[موسی]]{{صل}} خواستند برایشان خدایی مانند [[بت‌ها]] قرار دهد{{متن قرآن|وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ}}<ref> و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بت‌هایی که داشتند رو آورده بودند، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید؛ سوره اعراف، آیه: ۱۳۸.</ref> و خواستار دیدن [[خدا]] با [[چشم سر]] شدند{{متن قرآن|يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَآتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا}}<ref> اهل کتاب از تو می‌خواهند که برای آنان کتابی از آسمان فرود آوری؛ از موسی درخواستی بزرگ‌تر از این کردند و گفتند: خداوند را آشکارا به ما بنما! و آذرخش آنان را برای ستمشان فرا گرفت. سپس گوساله (پرستی) را پس از آنکه برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آمده بود برگزیدند و ما از آن (هم) درگذشتیم و به موسی حجتی آشکار دادیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۳.</ref> و مدتی گوساله پرستیدند{{متن قرآن|وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ}}<ref> و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید؛ سوره بقره، آیه: ۵۱.</ref>و...، افزون بر این [[خداوند]] از [[دشمنی]] برخی با [[جبرئیل]] خبر داده و [[کلام الهی]] درست‌تر از هر قولی است<ref>التبیان، ج ۱، ص۳۶۲ - ۳۶۳؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵ - ۳۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۹۶.</ref>.<ref>[[احمد جمالی|جمالی، احمد]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۴۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث جبرئیل است. جبرئیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جبرئیل در قرآن - جبرئیل در معارف مهدویت - جبرئیل در معارف دعا و زیارات - جبرئیل در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
- جبرئیل کلمه‌ای عبری[۱] یا سریانی[۲] است که به زبان عربی وارد شده و به سبب علَم و عجمی"غیر عربی" بودن، غیر منصرف است[۳]. تلفظ این واژه در زبان عبری به صورت گَبریل "Gabriel"بوده[۴] و در زبان عربی برای آن وجوه بسیاری[۵] نقل شده است؛ از جمله جِبْرِیل، جَبْرِیل، جَبْرائِیل، جَبْرَئیل، جَبْرَئِل، جَبْرِین و جِبْرِین[۶]. جبرئیل مرکب از دو کلمه "جبر" به معنای عبد[۷] یا به معنای قوّه و قدرت[۸] و "ایل" به معنای "اللّه"[۹] است، بنابراین جبرئیل به معنای بنده خدا یا قدرت خداست. ابوعلی فارسی برخلاف جمهور "جبر" را یکی از اسمای الهی و "ایل" را به معنای عبد دانسته است[۱۰] برخی معنای جبرئیل را قهرمان یا مرد خدا دانسته اند[۱۱]. برخی دیگر معانی عبدالرحمن و عبدالعزیز را نیز احتمال داده‌اند[۱۲]. جبرئیل یکی از ۴ فرشته مقرّب الهی "جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل"[۱۳] و به نقل مفسران و ارباب معاجم از سه فرشته دیگر برتر است[۱۴][۱۵].
- در آموزه‌های دینی، نقش این فرشته در مراحل مختلف زندگی بشر از زمان حضرت آدم(ع)[۱۶] تا روز قیامت[۱۷] کاملاً مشهود است. از این فرشته در تورات و انجیل نیز یاد شده است؛ در کتاب دانیال، نزول جبرئیل بر دانیال برای آموزش تعبیر رؤیا و نیز پیشگویی حوادث آینده و در انجیل در مژده تولد حضرت یحیی(ع) به حضرت زکریا(ع) و مژده تولد حضرت عیسی(ع) به حضرت مریم(س) ذکر شده است[۱۸]. مسیحیان ادعا دارند در روز قیامت جبرئیل در صور می‌دمد[۱۹].
- در منابع اسلامی مطالب نقلی بسیاری از جبرئیل(ع) گزارش شده که بسیاری از آنها فاقد دلیلی محکم و چه بسا برخی از آنها متأثر از اسرائیلیات‌اند[۲۰].
- مهم‌ترین مأموریت جبرئیل نازل کردن وحی بر پیامبران و یاری ایشان بوده است. گفته شده: جبرئیل بر حضرت ابراهیم(ع) ۵۰ بار، بر حضرت موسی(ع) ۴۰۰ بار، بر حضرت عیسی(ع) ۱۰ بار و بر پیامبر اکرم(ص) ۲۴۰۰۰ بار نازل شده است[۲۱]. پس از رحلت رسول اکرم(ص) ارتباط جبرئیل با زمین و نزول وی بر انسان‌های کامل قطع نشد[۲۲]، چنان که نقل شده پس از وفات پیامبر(ص) نزد فاطمه زهرا(س) آمده، او را در مرگ پدر تسلیت میداد و از جایگاه پیامبر(ص) و نیز از رخدادهای آینده به ایشان خبر میداد و امام علی(ع) این مطالب را می‌نوشت و این نوشته‌ها، "مصحف فاطمه" نامیده می‌شود[۲۳].
- به نقل برخی، جبرئیل نزد اهل عرفان همان مبدأ حیات و روح کلی است که در سراسر هستی گسترده است، از این رو تمام اشیا دارای حیات‌اند، گرچه درجات آن در موجودات گوناگون، مختلف‌اند؛ به عبارت دیگر جبرئیل، تجلّی حق در صورت روح کلی است و آنچه از این روح در موجودی ظاهر می‌شود، "لاهوت" آن موجود و جهت حق در آن است و صورتی که آن روح در وی ظاهر می‌شود، "ناسوت" آن موجود و جهت خلق در آن است[۲۴][۲۵].
جبرئیل در قرآن
- در قرآن کریم سه بار با واژه "جِبْریل" به نام این فرشته مقرّب الهی تصریح شده ﴿قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ﴾[۲۶]؛ ﴿إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾[۲۷] و در آیات متعدد دیگری نیز با عناوین و اوصافی همچون ﴿بِرُوحِ الْقُدُسِ﴾[۲۸]، ﴿الرُّوحُ الأَمِينُ﴾[۲۹]، ﴿شَدِيدُ الْقُوَى ذُو مِرَّةٍ﴾[۳۰][۳۱]، ﴿رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾، ﴿ذِي قُوَّةٍ﴾، ﴿مَكِينٍ﴾، ﴿مُطَاعٍ﴾، ﴿أَمِينٍ﴾ [۳۲][۳۳]. به وی اشاره شده یا از مأموریت‌های او مانند نازل کردن قرآن: ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾[۳۴]، یاری مؤمنان﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾[۳۵][۳۶] و عذاب کافران ﴿فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ﴾[۳۷][۳۸] یاد شده است. برخی حرف "ل" در حروف مقطعه "الم" را نیز اشاره به جبرئیل دانسته‌اند[۳۹]. در قرآن از میان همه فرشتگان الهی تنها نام جبرئیل و میکائیل با صراحت ذکر شده است[۴۰][۴۱].
عناوین و اوصاف جبرئیل
- از جبرئیل در قرآن کریم با عناوین و اوصاف گوناگونی یاد شده است:
روح
- در آیات متعددی از جبرئیل با عنوان "روح" یاد شده است. براساس آیه‌ای، قرآن را روح القدس از سوی پروردگار نازل کرده است: ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾[۴۲] بیشتر محققان روح القدس را از نوع اضافه موصوف به صفت برای مبالغه در اختصاص دانسته‌اند[۴۳] که بر پایه آن روح القدس به معنای روحی است که از آلودگی‌های مادی پاکیزه و از خطا و غلط و گمراهی منزّه است[۴۴] و مصداق آن در تفاسیر، جبرئیل(ع) دانسته شده است[۴۵]. البته برخی آن را از باب اضافه تشریفی و منظور از "روح" را جبرئیل(ع) و مقصود از "قدس" را خداوند دانسته‌اند[۴۶]. برخی از عارفان، جبرئیل(ع) را روح القدس ادنی و حقیقت محمدیه را که سرّ خداوند است، روح القدس اعلا دانسته‌اند[۴۷]. در برابر قول مشهور، برخی روح القدس را اسم اعظم[۴۸]، اسرافیل(ع)[۴۹]، انجیل[۵۰] و... دانسته‌اند.
- در آیه‌ای دیگر از جبرئیل(ع) با تعبیر ﴿الرُّوحُ الأَمِينُ﴾[۵۱][۵۲] و در آیه ای با تعبیر ﴿رُوحَنَا﴾[۵۳][۵۴] یاد شده است.
- به تصریح برخی روح برای جبرئیل علَم است نه وصف[۵۵]. درباره راز تعبیر از جبرئیل به روح اقوال گوناگونی است؛ از جمله اینکه وی موجودی روحانی است[۵۶] و شبیه چیزی از غیر روح نیست[۵۷] و روحانیت غالب بر او است که البته این امر در تمام فرشتگان وجود دارد و اختصاص جبرئیل به اسم روح برای تشریف اوست[۵۸]، ارواح انسان‌ها با او به سبب آنچه از ادیان و شرایع به آنان می‌رساند، زنده می‌شوند[۵۹]، دین با او زنده می‌شود[۶۰]، خدا او را بدون پدر و مادر آفرید[۶۱] و دارای جسمی لطیف و روحانی است[۶۲][۶۳].
- در آیاتی نیز روح به صورت مطلق یاد شده و برخی از مفسران مقصود از آن را جبرئیل دانسته‌اند. در این آیات مباحثی مانند پرسش از حقیقت روح ﴿وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً﴾[۶۴][۶۵]، عروج فرشتگان و روح به سوی خدا ﴿تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ﴾[۶۶][۶۷]، قیام روح و فرشتگان در آخرت ﴿يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلائِكَةُ صَفًّا لّا يَتَكَلَّمُونَ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا﴾[۶۸][۶۹]، القای روح از جانب خدا بر برخی از بندگان﴿رَفِيعُ الدَّرَجَاتِ ذُو الْعَرْشِ يُلْقِي الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ لِيُنذِرَ يَوْمَ التَّلاقِ﴾[۷۰][۷۱]، نازل کردن فرشتگان همراه با روح ﴿يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ﴾[۷۲][۷۳] و نزول فرشتگان و روح در شب قدر ﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾[۷۴][۷۵] مطرح شده‌اند؛ ولی به نظر میرسد گفته این مفسران صحیح نباشد؛ زیرا روح که متبادر از آن مبدأ حیات است، آن گونه که از ظاهر آیات قرآن برمی آید، در اصل مخلوقی آسمانی غیر از فرشتگان است و از همین رو گاهی مطلق ذکر می‌شود؛ ولی درجات دیگر روح که به صورت مقیدند مانند روح متعلق به فرشتگان ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾[۷۶]، روح متعلق به پیامبران: ﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾[۷۷]، روح متعلق به انسان‌های مؤمن ﴿لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۷۸]، روح متعلق به مطلق انسان‌ها ﴿فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِي فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِينَ﴾[۷۹] و حتی روح متعلق به گیاهان ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاء مَاء فَيُحْيِي بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾[۸۰] همگی نسبتشان به روح مطلق، نسبت افاضه به مفیض و ظل به ذی ظل است[۸۱]، بنابراین جبرئیل نیز فیضی از روح مطلق و ظل اوست. در روایتی به دلیل آنکه جبرئیل از فرشتگان است و قرآن، روح را در عرض فرشتگان نام برده ﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾[۸۲] روح غیر از فرشتگان و والا مقام‌تر از همه فرشتگان دانسته شده است[۸۳][۸۴].
رسول
- این عنوان بر رسالت جبرئیل و وساطت وی در وحی آنچه خدا خواسته[۸۵] به تمام پیامبران[۸۶]: ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾[۸۷] و به ویژه القای قرآن از جانب وی بر رسول اکرم(ص): ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۸۸][۸۹] دلالت دارد. مقصود از رسول را در آیات ﴿قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي﴾[۹۰][۹۱]، ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۹۲][۹۳]، ﴿رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا﴾[۹۴][۹۵] و ﴿إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾[۹۶][۹۷] نیز جبرئیل دانسته‌اند[۹۸].
شدید القُوی
- جبرئیل دارای قدرت و شدت بسیاری خوانده شده است[۹۹]﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۱۰۰]، ﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ﴾[۱۰۱] مفسران قدرت جبرئیل را در آنچه بدان تکلیف شده[۱۰۲] از علم و عمل و تبلیغ رسالت[۱۰۳] یا در انجام طاعات به گونه ای که غیر او بر آن قادر نیست[۱۰۴] یا در نفس و خلقت وی[۱۰۵] دانسته‌اند. برخی برای قدرت جبرئیل شواهدی ذکر کرده‌اند؛ مانند اینکه سرزمین قوم لوط را با بال خود به آسمان برد و آن را واژگون ساخت ﴿فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُودٍ﴾[۱۰۶] و با صیحه ای قوم ثمود را نابود کرد ﴿وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ﴾[۱۰۷] و در کمتر از چشم برهم زدنی از آسمان بر پیامبران نازل می‌شد و به سوی آسمان صعود می‌کرد[۱۰۸]. بعضی از حکیمان مقصود از قوا در ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۱۰۹] را رقائق جبرئیل دانسته و گفته‌اند: حقیقت جبرئیل از عالم امر بوده، نزد خدا واقف است و حقایق کلی هیچ گاه با همان وجود عِلْوی و الهی خود به عوالم پایین‌تر نمی‌آیند و آنچه برای پیامبران به منظور وحی یا برای وارثان ایشان به جهت الهام و تعلیم متمثل می‌شود، رقائق جبرئیل است نه حقیقت وی. البته این رقائق به دلیل اتصال به حقیقت با آن متحدند و تفاوت آنها در شدت و ضعف و کمال و نقص است[۱۱۰]. برخی مفسران، مقصود از ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾ در آیه ۵ سوره نجم را خداوند دانسته است[۱۱۱][۱۱۲].
ذومِرّة
- درباره وصف ﴿ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَى﴾[۱۱۳] برای جبرئیل، به سبب اختلاف در معنای لغوی آن اقوالی است؛ از جمله اینکه جبرئیل موصوف به نوعی مرور بر رسول اکرم(ص) است که آن، مرور در هواست[۱۱۴]، دارای خَلقی نیکوست و از آفات وعاهات مبرّاست[۱۱۵] و دارای متانت عقل و رأی[۱۱۶] و شدّت و قوّت است[۱۱۷]. در صورت اخیر برخی تفاوت آن را با ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۱۱۸] در این دانسته‌اند که ﴿عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى﴾[۱۱۹] مربوط به قدرت جبرئیل در مورد امر الهی و ﴿ذُو مِرَّةٍ﴾ مربوط به قدرت جسمانی "نفسانی" وی است[۱۲۰][۱۲۱].
کریم
- جبرئیل نزد خداوند دارای کرامت و عزت است: ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۱۲۲][۱۲۳] کریم کسی است که جامع خصال خیر باشد[۱۲۴]. برخی کرم جبرئیل را آن دانسته‌اند که خداوند وی را واسطه بین خود و پیامبران قرار داده است[۱۲۵][۱۲۶].
مَکین
- جبرئیل نزد خداوندِ صاحب عرش، دارای مکانت: ﴿ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ﴾[۱۲۷] یعنی قرب و منزلت و قدر است[۱۲۸][۱۲۹].
مُطاع
- فرشتگان آسمان، از جبرئیل در آنچه به آنها امر یا از آنها نهی میکند، اطاعت می‌کنند و اطاعت از او بر اهل آسمان‌ها واجب است: ﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾[۱۳۰][۱۳۱] از جمله موارد اطاعت فرشتگان از جبرئیل آن بود که در شب معراج، به فرمان جبرئیل درهای آسمان‌ها، درهای بهشت و درهای جهنم را برای پیامبر(ص) گشودند[۱۳۲][۱۳۳].
امین
- جبرئیل فرشته امین الهی است: ﴿مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾[۱۳۴]، ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ﴾[۱۳۵] جبرئیل بر وحی و رسالت امین است[۱۳۶] و در مأموریت خود به هیچ روی خیانت نمی‌کند و آنچه را مانند قرآن مأمور تبلیغ آن است بدون هیچ گونه تصرّف[۱۳۷]، تغییر و تبدیل[۱۳۸] می‌رساند. در تمام طاعات، امین و از همه خیانت‌ها مبرّاست[۱۳۹]. برخی در آیه ﴿لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنزِيلٌ مِّنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ﴾[۱۴۰] عبارت ﴿لا مِنْ خَلْفِهِ﴾ را به این معنا دانسته‌اند که باطل از ناحیه جبرئیل و رسول اکرم(ص) به قرآن راه نمی‌یابد[۱۴۱].
- شاید از اینکه خداوند در سوره تکویر ۶ وصف "رسول"، "کریم"، "ذی قوّة"، "مکین"، "مطاع" و "امین" را به صورت پیاپی برای جبرئیل ذکر ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ﴾[۱۴۲] و پس از آن تنها جنون را از رسول اکرم(ص) نفی کرده: ﴿وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ﴾[۱۴۳] چنین به نظر برسد که جبرئیل از پیامبر اکرم(ص) برتر است؛ ولی این برداشت صحیح نیست؛ زیرا اولاً برای رسول اکرم(ص) نیز در سوره احزاب، ۶ وصف ذکر شده است: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُّنِيرًا﴾[۱۴۴][۱۴۵] ثانیاً آیات پیشین درصدد بیان این نکته‌اند که قرآن، کلام الهی است و از طریق وحی بر پیامبر نازل شده است؛ نه آنکه از اوهام جنون و با القای شیطان باشد و آنچه در رساندن این غرض مفید است بیان سلامت راه نازل کردن قرآن و ذکر اوصاف فرشته وحی و مبالغه در تنزیه وی از خطا و خیانت است، افزون بر این در آیات دیگری، برای رسول اکرم(ص) اوصافی ذکر شده که با وجود آنها شکی در برتری پیامبراکرم(ص) بر جبرئیل نمی‌ماند[۱۴۶]. برخی گفته‌اند: پیامبراکرم(ص) مخدوم جبرئیل(ع) است؛ زیرا ابتدای سلسله نزول و انتهای سلسله صعود است[۱۴۷][۱۴۸].
مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل
- خداوند تدبیر بخشی از امور دنیا را به جبرئیل سپرده است. گفته شده: ۴ فرشته جبرئیل، میکائیل، عزرائیل و اسرافیل مأمور تدبیر امور زمین هستند که در این میان جبرئیل، موکل بر بادها و جنود است: ﴿فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا﴾[۱۴۹]، ﴿يُدَبِّرُ الأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ﴾[۱۵۰][۱۵۱] در تفسیر آیه ﴿فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْرًا﴾[۱۵۲] گفته شده: فرشتگان امور گوناگونی را می‌آورند؛ جبرئیل، امور دشوار، میکائیل، رحمت و عزرائیل، مرگ را[۱۵۳]. در شب قدر هر سال، اموری که خدا در آن سال تقدیر کرده، اعم از رزق، اجل و... به فرشتگان و جبرئیل داده می‌شود تا آن را نازل کنند ﴿تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ﴾[۱۵۴][۱۵۵] و در آن شب نسخه جنگ‌ها، زلزله‌ها، صاعقه‌ها و خسف (فرو رفتن در زمین) به جبرئیل داده می‌شود: ﴿فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ﴾[۱۵۶][۱۵۷] برخی گفته‌اند: جبرئیل مدبّر آسمان‌های هفت گانه و متصرّف در آنها و هر آنچه در آن هاست اعم از عناصر و مرکبات است[۱۵۸]. البته همه تصرّفات و تدبیرهای جبرئیل به امر الهی بوده، وی تنها مجری فرمان‌های خداوند است[۱۵۹] و هیچ سهمی از الوهیت ندارد، از این رو قرآن، مسیحیان را که جبرئیل را یکی از اقانیم سه گانه "اب، ابن و روح القدس" دانسته‌اند و برای وی به الوهیت قائل شده‌اند به شدّت ردّ کرده و آنان را کافر دانسته است: ﴿لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ يَنتَهُواْ عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۱۶۰][۱۶۱]
- برخی از مأموریت‌های جبرئیل اصلی و عمومی و برخی دیگر فرعی و موردی است. می‌توان مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل را در ۵ محور خلاصه کرد[۱۶۲]:
نازل کردن وحی
- یکی از راه‌های سخن گفتن خداوند با افرادی از جنس بشر آن است که فرشته‌ای مانند جبرئیل[۱۶۳] را می‌فرستد تا آنچه را که خدا می‌خواهد، به اذن او به آنان وحی کند: ﴿وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْيًا أَوْ مِن وَرَاء حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ﴾[۱۶۴] برخی در آیه ﴿يُنَزِّلُ الْمَلائِكَةَ بِالْرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنَاْ فَاتَّقُونِ﴾[۱۶۵] مقصود از ملائکه را جبرئیل و مقصود از روح را وحی دانسته‌اند. در این صورت آیه بدین معناست که خداوند جبرئیل را به همراه وحی بر هر یک از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد [۱۶۶]. برخی ادعای اجماع کرده‌اند بر اینکه هیچ فرشته‌ای جز جبرئیل برای پیامبران وحی نمی‌آورد[۱۶۷]. مهم‌ترین مأموریت جبرئیل، رساندن وحی الهی به پیامبر اکرم(ص) بود[۱۶۸] خداوند در پاسخ کسانی که می‌گفتند: پیامبر به خدا افترا بسته و قرآن کلام خدا نیست، بیان داشته که قرآن را جبرئیل از نزد خدا به حق نازل کرده است: ﴿قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالْحَقِّ لِيُثَبِّتَ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾[۱۶۹][۱۷۰] در آیه دیگری قرآن قول جبرئیل دانسته شده است: ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ﴾[۱۷۱] مقصود از این سخن آن است که او پیک وی به سوی پیامبر بوده است؛ زیرا قرآن قول و کلام خداست[۱۷۲]؛ ولی پیامبر آن را از جبرئیل شنیده است[۱۷۳]. جبرئیل بر اساس این آیه، رسول خداست و رسول شأنی جز ادای رسالت ندارد، از همین رو کلام او کلام خداست و وی تنها به امر الهی نازل می‌شود. چنان که نقل شده مدتی آمدن جبرئیل و آوردن وحی به تأخیر افتاد و دشمنان پیامبر به وی طعنه زدند و پیامبر اکرم(ص) غمگین شد. آن گاه که جبرئیل نازل شد و پیامبر ماجرا را برای او بازگفت، جبرئیل با آیه‌ای به پیامبر چنین پاسخ داد که ما تنها به امر پروردگار نازل می‌شویم: ﴿وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا﴾[۱۷۴][۱۷۵] نزول قرآن توسط جبرئیل در آیات دیگری نیز بیان شده است؛ مانند ﴿الرُّوحُ الأَمِينُ﴾[۱۷۶][۱۷۷]، ﴿قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾[۱۷۸] در آیه‌ای نیز به پیامبر اکرم(ص) فرمان داده شده که هنگام نزول قرآن، آن گاه که جبرئیل مشغول قرائت آن است، سکوت کرده، پس از تمام شدن قرائت وی از او تبعیت کند و آن را بخواند: ﴿فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ﴾[۱۷۹][۱۸۰]؛ همچنین براساس آنچه در تفسیر آیه‌ای دیگر وارد شده، هرگاه خداوند به وحی سخن گوید، فرشتگان آسمان از آن وحی صدایی می‌شنوند که ترسیده، مدهوش می‌گردند. چون جبرئیل بر آنان بگذرد، ترسشان فروکش کرده، از وی می‌پرسند: پروردگار چه گفت؟ او پاسخ می‌دهد: خداوندحق گفت و دیگر فرشتگان نیز به پیروی او کلام وی را تکرار می‌کنند: ﴿وَلا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلاَّ لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْكَبِيرُ﴾[۱۸۱][۱۸۲] برخی مقصود از تلاوت کنندگان ذکر در ﴿فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا﴾[۱۸۳][۱۸۴] و رسولی که آیات الهی را تلاوت میکند در ﴿رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا﴾[۱۸۵][۱۸۶] و آورنده راستی در ﴿وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾[۱۸۷][۱۸۸] را نیز جبرئیل دانسته‌اند.
- با توجه به اینکه طبق برخی آیات، نزول قرآن در یک شب: ﴿إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾[۱۸۹] و طبق آیاتی دیگر به تدریج بوده: ﴿وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلا﴾[۱۹۰] گفته شده: قرآن به صورت یکجا در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده است. سپس فرشتگانِ مخصوص ﴿بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ﴾[۱۹۱]. در مدت ۲۰ شب آن را به جبرئیل داده و جبرئیل در مدت ۲۰ سال آن را به تدریج بر پیامبر اکرم(ص) نازل کرده است[۱۹۲]. جبرئیل افزون بر نازل کردن آیات قرآن، جای هر سوره و آیه‌ای را نیز برای پیامبر اکرم(ص) مشخص می‌کرد[۱۹۳][۱۹۴].
- شایان ذکر است که اسناد نازل کردن قرآن به جبرئیل منافاتی با اسناد آن به فرشتگان دیگر ندارد، چنان که خداوند به سه طایفه از فرشتگان نازل کننده وحی سوگند یاد کرده است: فرشتگانی که در راه وحی صف کشیده‌اند و آنان که شیاطین را از مداخله در وحی منع می‌کنند و آنان که قرآن را بر پیامبر می‌خوانند: ﴿سوگند به آن فرشتگان که نیک صف بسته‌اند. آنگاه به آنها که (ابرها را) تند می‌رانند، و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند﴾[۱۹۵] و نیز ﴿بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرَامٍ بَرَرَةٍ﴾[۱۹۶]؛ ﴿وَمَا نَتَنَزَّلُ إِلاَّ بِأَمْرِ رَبِّكَ لَهُ مَا بَيْنَ أَيْدِينَا وَمَا خَلْفَنَا وَمَا بَيْنَ ذَلِكَ وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا﴾[۱۹۷]؛ ﴿وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ﴾[۱۹۸] دلیل مطلب فوق آن است که تمام فرشتگان مزبور از یاران جبرئیل هستند و نازل شدن وحی توسط آنان، همان نازل شدن وحی توسط جبرئیل است[۱۹۹][۲۰۰].
آموزش
- جبرئیل فرشته علم است که علم خداوند متعال در او تجلی میکند[۲۰۱] و از او فیض علوم و معارف حقیقی به دیگران میرسد[۲۰۲] و سبب حیات قلوبشان می‌گردد[۲۰۳] و فراوان بودن بال‌های جبرئیل که در روایات به آن اشاره شده[۲۰۴] بیانگر فراوان بودن قوای جبرئیل است که سبب آن اختلاف جویندگان دانش و تفاوت استعداد آنان است[۲۰۵].
- یکی از آموزش‌های جبرئیل، تعلیم آدم(ع) بود. پس از هبوط آدم(ع) از بهشت، وی دچار برهنگی و گرسنگی شد. جبرئیل به وی پشمینه بافی و کشاورزی و نان پختن را آموخت و به او گفت: این همان خستگی و سختی ای است که خداوند به تو خبر داده بود: ﴿فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَّكَ وَلِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى﴾[۲۰۶][۲۰۷] از دیگر آموزش‌های جبرئیل آن بود که در پی دعای ابراهیم(ع) و درخواست نشان دادن مناسک حج از خداوند: ﴿رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾[۲۰۸] نزد وی آمد و مناسک و ارکان حج را به او آموخت[۲۰۹]. بنابه نقلی جبرئیل هنگام آموزش مناسک حج، در روز عرفه در عرفات از ابراهیم پرسید: "عَرَفتَ" یعنی آموختی؟ و ابراهیم پاسخ داد: آری، از همین رو آن روز را عرفه و آن مکان را عرفات نامیدند[۲۱۰]. آموزش دیگر جبرئیل آن بود که به وحی پروردگار، چگونگی ساختن کشتی را به نوح(ع) آموخت: ﴿وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلاَ تُخَاطِبْنِي فِي الَّذِينَ ظَلَمُواْ إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ﴾[۲۱۱][۲۱۲]؛ همچنین در پاسخ به این پرسش که چرا یهودیان عُزَیر را پسر خدا دانستند: ﴿وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتْ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُم بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِؤُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ﴾[۲۱۳] گفته شده: کشتن پیامبران به دست یهود موجب شد که خداوند تورات را از میان آنها برداشته، از قلوبشان محو کند. پس از مدتها، جبرئیل تورات را به عُزَیر و عزیر آن را به بنی اسرائیل آموخت. مدتی بعد تورات اصلی که در مکانی دفن شده بود پیدا شد. بنی اسرائیل با مقایسه دو تورات و نبودن هیچ تفاوتی میانشان، قائل شدند عزیر پسر خداست[۲۱۴]. از دیگر آموزش‌های جبرئیل، آموزش حروف هجاء، چگونگی استفاده از آهن و مناسک حج به آدم(ع) و آموزش ساختن زره به داوود(ع) است[۲۱۵][۲۱۶].
رساندن بشارت‌های خداوند به اولیای الهی
- جبرئیل به زکریا(ع) در محراب در حال نماز، بشارت داد که خداوند به وی فرزندی به نام یحیی خواهد داد: ﴿فَنَادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّي فِي الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقًا بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ﴾[۲۱۷] مفسران مقصود از ملائکه را جبرئیل دانسته و گفته‌اند: به کار بردن لفظ جمع برای یک فرد در زبان عربی رواست[۲۱۸]؛ همچنین جبرئیل به مریم(س) بشارت داد که خداوند او را برگزیده، پاکیزه گردانیده و بر زنان عالم برتری داده است: ﴿وَإِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاء الْعَالَمِينَ﴾[۲۱۹] سپس این بشارت الهی را به وی رساند که خداوند فرزندی به نام عیسی بن مریم(س) به او عطا خواهد کرد که در دنیا و آخرت آبرومند بوده، از مقربان خواهد بود: ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ﴾[۲۲۰] در این آیات نیز گرچه واژه "ملائکه" به صورت جمع به کار رفته؛ ولی با توجه به اینکه در سوره مریم چنین بیان شده است که جبرئیل به مریم گفت: من فرستاده خداوندم تا به تو فرزندی پاک ببخشم: ﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا﴾[۲۲۱] شکی نمی‌ماند که مقصود از ملائکه در این آیات نیز جبرئیل است[۲۲۲] و این از قبیل اسناد فعل فردی از قوم به آن قوم، به سبب اشتراکشان در خلق، سنّت یا عادتی است که در قرآن مصادیق بسیاری دارد[۲۲۳][۲۲۴].
- از دیگر موارد ابلاغ بشارت توسط جبرئیل، رساندن بشارت به ابراهیم(ع) بود که خداوند به وی اسماعیل: ﴿فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلامٍ حَلِيمٍ﴾[۲۲۵] و اسحاق و پس از او یعقوب را عنایت خواهد کرد: ﴿وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ﴾[۲۲۶][۲۲۷]، ﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ﴾[۲۲۸][۲۲۹] و نیز ﴿فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الرَّوْعُ وَجَاءَتْهُ الْبُشْرَى يُجَادِلُنَا فِي قَوْمِ لُوطٍ﴾[۲۳۰]؛ ﴿وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ﴾[۲۳۱]؛ ﴿فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِيفَةً قَالُوا لا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلامٍ عَلِيمٍ﴾[۲۳۲]؛ ﴿قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ عَلِيمٍ﴾[۲۳۳] برخی این بشارت را بشارت به هلاکت قوم لوط دانسته‌اند[۲۳۴]. در روایتی نیز، بشارت آیه ﴿وَلَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُواْ سَلامًا قَالَ سَلامٌ فَمَا لَبِثَ أَن جَاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ﴾[۲۳۵]، مربوط به اسماعیل دانسته شده است[۲۳۶]. در آیه‌ای بشارت تولد اسحاق و یعقوب، به همسر ابراهیم آمده است: ﴿وَامْرَأَتُهُ قَائِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ يَعْقُوبَ﴾[۲۳۷] بر پایه روایات، برخی دیگر از بشارت‌های جبرئیل عبارت‌اند از مژده میلاد فاطمه زهرا(س) به رسول اکرم(ص) و اینکه او مادر امامان است[۲۳۸] و نیز بشارت به پیامبر اکرم(ص) در هنگام رحلت ایشان، به آنچه خداوند پس از مرگ آن حضرت برایش فراهم ساخته است[۲۳۹][۲۴۰].
یاری رساندن به پیامبران و پیروانشان
- خداوند عیسی(ع) را با جبرئیل تأیید کرد: ﴿وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ﴾[۲۴۱] مفسران تأیید را به معنای تقویت و اعانت دانسته اند[۲۴۲]. تأیید روح القدس سبب شد که عیسی(ع) بتواند در گهواره با مردم سخن بگوید: ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِينٌ﴾[۲۴۳][۲۴۴] بر اساس قولی، هنگام تولد عیسی(ع) جبرئیل با بال خود او را مسح کرد تا از شرّ شیطان در امان باشد و از همین رو وی را مسیح نامیدند[۲۴۵][۲۴۶].
- از مهم‌ترین کمک‌های جبرئیل، یاری رساندن به رسول اکرم(ص) و مسلمانان صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود؛ از جمله هنگامی که دو تن از همسران پیامبر "عایشه و حفصه"، در نافرمانی و آزار رسول اکرم(ص) با یکدیگر همکاری کردند، خداوند افزون بر خود، جبرئیل را یاور رسول اکرم معرفی کرد: ﴿إِن تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِن تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾[۲۴۷][۲۴۸]؛ همچنین جبرئیل، اسباب مرگ کسانی را فراهم کرد که پیامبر اکرم(ص) را استهزا کرده، او را به قتل تهدید کرده بودند: ﴿إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ﴾[۲۴۹][۲۵۰]؛ همچنین شخصی، پیامبر اکرم(ص) را غافلگیر کرده، قصد داشت با شمشیر خود او را بکشد. جبرئیل چنان بر سینه او زد که شمشیر از دستش افتاد و خداوند نجات جان پیامبر(ص) را نعمتی بر مؤمنان دانست: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن يَبْسُطُواْ إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ﴾[۲۵۱][۲۵۲][۲۵۳].
- نقش جبرئیل در جنگ‌های صدر اسلام بسیار مؤثر بود. برخی مقصود از تأیید مؤمنان به روحی از جانب خدا را یاری رساندن جبرئیل به مؤمنان و دفاع از آنان دانسته‌اند: ﴿لا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الإِيمَانَ وَأَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُوْلَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۲۵۴][۲۵۵] در جنگ بدر در پی استغاثه مؤمنان به درگاه پروردگار، جبرئیل و میکائیل هریک با ۵۰۰ فرشته به امر الهی به کمک مسلمانان شتافتند: ﴿إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ﴾[۲۵۶][۲۵۷] در جنگ احد نیز جبرئیل در کنار پیامبر(ص) جنگید[۲۵۸] و در جنگ با یهود بنی قریظه، مسلمانان را یاری رساند[۲۵۹]. در روایتی، آهن در آیه ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾[۲۶۰]، بر شمشیر ذوالفقار تطبیق شده که جبرئیل آن را برای کمک به مسلمانان از آسمان آورد و پیامبر(ص) آن را به امیرمؤمنان(ع) داد تا با آن در دفاع از اسلام بجنگد[۲۶۱]؛ همچنین در اخبار مربوط به آخر الزمان نقل شده که جبرئیل در یاری امام مهدی(ع) یکی از دو لشکر سفیانی را نابود کرده، آنان را در زمین فرو می‌برد: ﴿وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ﴾[۲۶۲][۲۶۳]
- از دیگر کمک‌های جبرئیل به پیامبران و پیروانشان می‌توان به نجات ابراهیم(ع) از آتش نمرود[۲۶۴]، کمک به موسی(ع) در کودکی وی[۲۶۵]، جاری ساختن آب زمزم برای اسماعیل(ع)[۲۶۶]، کمک به امیرمؤمنان(ع) در جنگ‌ها[۲۶۷] و عیادت رسول اکرم(ص) پیش از رحلت وی[۲۶۸] اشاره کرد.
- با توجه به اینکه یکی از مأموریت‌های جبرئیل، یاری رساندن به مؤمنان است، در برخی از دعاها از وی حاجت خواسته شده است؛ مانند " يَا جَبْرَئِيلُ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيَانِي مَا أَنَا فِيهِ؛ فَإِنَّكُمَا كَافِيَانِ، وَ احْفَظَانِي بِإِذْنِ اللَّهِ؛ فَإِنَّكُمَا حَافِظَان "[۲۶۹][۲۷۰].
تهدید کافران و عذاب کردن آنان
- طبق نقلی در شب قدر هر سال تقدیرهای مربوط به خسف و مسخ و سیاسات و بلیات و انواع عذاب را در نسخه‌ای به جبرئیل داده، به او می‌گویند: این کار توست تا سال دیگر ﴿فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ﴾[۲۷۱][۲۷۲]؛ همچنین در سوره ملک بر اساس احتمالی، خداوند انسان‌ها را تهدید کرده و به آنان فرموده است: آیا ایمن هستید از اینکه جبرئیل شما را "به اذن من" در زمین فرو برد: ﴿أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ﴾[۲۷۳][۲۷۴] پیش از این نیز جبرئیل برای تهدید بنی اسرائیل کوهی را به امر حق بر سر آنان برافراشت و آن گاه از ایشان پیمان گرفته شد که به احکام تورات عمل کنند: ﴿وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾[۲۷۵][۲۷۶][۲۷۷].
- از جمله عذاب‌هایی که به وسیله جبرئیل صورت گرفته، موارد زیر است:
- عذاب قوم لوط؛ زمانی که جبرئیل با دیگر فرشتگان به خانه لوط(ع) آمدند، قوم لوط خواستار عمل ناپسند با مهمانان وی شدند. جبرئیل با بال خود به آنان زد و همگی نابینا شدند: ﴿وَلَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنَهُمْ فَذُوقُوا عَذَابِي وَنُذُرِ﴾[۲۷۸][۲۷۹] و نیز بال خود را بر دست آنان کشید و دست‌هایشان خشکید: «قالُوا یــلُوطُ اِنّا رُسُلُ رَبِّک لَن یصِلو ا اِلَیک». (هود/۱۱،۸۱)[۲۸۰] فردای آن روز جبرئیل قوم لوط را ابتدا با صیحه ای نابود کرد: «فَاَخَذَتهُمُ الصَّیحَةُ مُشرِقین». (حجر/۱۵،۷۳)[۲۸۱] سپس با یک بال خود روستاهای آنان را به آسمان برد و آنها را واژگون ساخت[۲۸۲]: ﴿قَالُواْ يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَن يَصِلُواْ إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِّنَ اللَّيْلِ وَلاَ يَلْتَفِتْ مِنكُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ﴾[۲۸۳]؛ ﴿وَالْمُؤْتَفِكَةَ أَهْوَى﴾[۲۸۴][۲۸۵] و نیز ﴿إِنَّا مُنزِلُونَ عَلَى أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ رِجْزًا مِّنَ السَّمَاء بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ﴾[۲۸۶][۲۸۷].
- عذاب قوم صالح (ثمود)؛جبرئیل به اذن خداوند با صیحه‌ای همه افراد قوم ثمود را نابود کرد: ﴿وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ﴾[۲۸۸][۲۸۹]، ﴿فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ﴾[۲۹۰][۲۹۱] و نیز ﴿وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِيمَ بِالْبُشْرَى قَالُوا إِنَّا مُهْلِكُو أَهْلِ هَذِهِ الْقَرْيَةِ إِنَّ أَهْلَهَا كَانُوا ظَالِمِينَ﴾[۲۹۲][۲۹۳].
- عذاب فرعون؛ بر اساس نقلی، آن گاه که فرعون و لشکریانش به تعقیب بنی اسرائیل پرداخته، به کنار رودخانه رسیدند، فرعون ترسید به رودخانه وارد شود. جبرئیل به شکل هامان وزیر فرعون، ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد: ﴿وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ﴾[۲۹۴] و زمانی که فرعون، پیش از غرق شدن اظهار ایمان کرد، جبرئیل گِلی از درون رودخانه گرفت و به دهان او فرو برد و گفت: آیا اکنون ایمان می‌آوری، در حالی که پیش از این معصیت کار و از مفسدان بودی: ﴿وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَجُنُودُهُ بَغْيًا وَعَدْوًا حَتَّى إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾[۲۹۵][۲۹۶][۲۹۷].
مأموریت‌های فرعی و موردی جبرئیل
- وساطت در وجود یافتن عیسی(ع)جبرئیل به امر الهی واسطه آفرینش عیسی(ع) شد: ﴿قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلامًا زَكِيًّا﴾[۲۹۸] وساطت جبرئیل بدین شکل بود که در دامن مریم(س) دمید و از دم او عیسی(ع) پدید آمد: ﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُّوحِنَا وَصَدَّقَتْ بِكَلِمَاتِ رَبِّهَا وَكُتُبِهِ وَكَانَتْ مِنَ الْقَانِتِينَ﴾[۲۹۹] [۳۰۰] و نیز ﴿وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾[۳۰۱]؛ همچنین در آیه ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِي دِينِكُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ إِلاَّ الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاثَةٌ انتَهُواْ خَيْرًا لَّكُمْ إِنَّمَا اللَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن يَكُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِي السَّمَاوَات وَمَا فِي الأَرْضِ وَكَفَى بِاللَّهِ وَكِيلاً﴾[۳۰۲] گفته شده: روح به معنای دم است؛ زیرا دم هوایی است که از روح خارج می‌شود و مقصود از روح، دم جبرئیل است[۳۰۳]. در این صورت واژه ﴿رُوحٌ﴾ بر ضمیر فاعلی ﴿أَلْقَاهَا﴾ عطف شده و حاصل معنای آیه این است که عیسی(ع) را خدا و جبرئیل به مریم(س) القا کردند[۳۰۴] برخی گفته‌اند: عیسی(ع) از آب مریم و نفخ جبرئیل پدید آمده است، از این رو جسمانیت وی از مریم و روحانیت او از نفخ جبرئیل است[۳۰۵] و از آنجا که وجود عیسی(ع) با نفخ جبرئیل و بدون وساطت پدر بشری تحقق یافت، وی به صفت الهیه زنده کردن مردگان متصف گشت[۳۰۶]: ﴿وَرَسُولاً إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُم بِآيَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُم مِّنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾[۳۰۷] برخی آفریده شدن عیسی(ع) از نفخ جبرئیل را انکار کرده، گفته‌اند: این امر موجب می‌شود بخشی از شخص، از فرشتگان و بخش دیگر از انسان باشد. به گفته ایشان خداوند آب مرد و زن هر دو را در مریم(س) قرار داده بود و دمیدن جبرئیل تنها برای به هیجان آمدن شهوت مریم بود تا آن دو آب درهم آمیزند و مریم باردار شود[۳۰۸]. پس از آنکه مریم(س) درد زایمان را حس کرد نیز، بنابر قولی جبرئیل(ع) با وی سخن گفت و او را تسلی داد: ﴿فَنَادَاهَا مِن تَحْتِهَا أَلاَّ تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا﴾[۳۰۹][۳۱۰]
- نوشتن الواح تورات: الواح تورات را جبرئیل به امر حق نوشته است: ﴿وَكَتَبْنَا لَهُ فِي الأَلْوَاحِ مِن كُلِّ شَيْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِيلاً لِّكُلِّ شَيْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِيكُمْ دَارَ الْفَاسِقِينَ﴾[۳۱۱][۳۱۲]
- گواهی دادن به نفع پیامبر اکرم(ص): برخی در آیه ﴿أَفَمَن كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِّنْهُ وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُوْلَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلاَ تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِّنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ﴾[۳۱۳] گفته‌اند: مقصود از شاهدِ پیامبر(ص)، جبرئیل است که از سوی خدا آمده ﴿مِّنْهُ﴾ وکلام الهی ﴿بَيِّنَةٍ﴾ را تلاوت میکند[۳۱۴]. البته سیاق این آیه و روایات شیعه و سنی، مؤید آن‌اند که مقصود از شاهد، امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) است[۳۱۵].
- گستراندن زمین: بنابه قولی در مراحل آفرینش زمین، ابتدا مکان کعبه آفریده شد. سپس جبرئیل زمین را از زیر خانه کعبه گستراند: ﴿وَالأَرْضَ بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا﴾[۳۱۶][۳۱۷][۳۱۸].
- ندا دادن در روز حشر: جبرئیل درمحشر، انسان‌ها را ندا داده، به سوی حساب می‌خواند: ﴿وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ﴾[۳۱۹][۳۲۰]
- سنجش اعمال بندگان در قیامت: در قیامت، سنگینی یا سبکی موازین، ملاک رستگاری یا زیانکاری است: ﴿وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا كَانُواْ بِآيَاتِنَا يَظْلِمُونَ﴾[۳۲۱]. برخی گفته‌اند: صاحب موازین در قیامت، جبرئیل است که به امر الهی، اعمال بندگان را می‌سنجد و از حسنات ظالم به مظلوم و از گناهان مظلوم به ظالم می‌دهد[۳۲۲]. از دیگر مأموریت‌های جبرئیل می‌توان به وساطت در آفرینش حوّا ﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا﴾[۳۲۳][۳۲۴] و گرفتن نور ماه اشاره کرد که پیش از آن مانند خورشید بود﴿وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنَا آيَةَ اللَّيْلِ وَجَعَلْنَا آيَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُواْ فَضْلاً مِّن رَّبِّكُمْ وَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ وَكُلَّ شَيْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِيلاً﴾[۳۲۵][۳۲۶][۳۲۷].
چگونگی دیده شدن جبرئیل
- جبرئیل به نقل برخی بر همه پیامبران نازل شده است؛ ولی به جز محمّد(ص) و عیسی و موسی و زکریا(ع)، دیگران او را ندیده‌اند[۳۲۸][۳۲۹].
- در مواردی که پیامبران و اولیای الهی، جبرئیل را دیده‌اند، غالباً وی بدون آنکه از فرشته بودن خارج شود برای آنان متمثل شده است[۳۳۰]، چنان که برای مریم(س) به صورت انسانی معتدل در خلقت[۳۳۱] تمثل یافت: ﴿فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾[۳۳۲]؛ همچنین برای آزمودن داوود(ع)﴿وَهَلْ أَتَاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ﴾[۳۳۳][۳۳۴] و نیز رفتن به مهمانی ابراهیم(ع) ﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ﴾[۳۳۵][۳۳۶] به صورت انسان متمثل شد[۳۳۷].
- پیامبراکرم(ص) بارها جبرئیل را به صورت‌های گوناگونی دیده است[۳۳۸]. برخی گفته‌اند: جبرئیل هرگاه آیات حلال و حرام و شرایع و احکام را می‌آورد به صورت بشر و هرگاه آیات مربوط به محبت و رموز دوستی و عرفان را می‌آورد به صورت فرشته، روحانی و لطیف ظاهر می‌شد[۳۳۹]. گفته شده: در مدینه غالباً به صورت "دحیه کلبی" که شخصی زیبارو بود، نزد پیامبر می‌آمد[۳۴۰]. پیامبر اکرم به درخواست خود، جبرئیل را به صورت اصلی "بدون تمثل در صورت انسانی و مانند آن" نیز دیده است، در حالی که هیچ یک از پیامبران دیگر او را به این صورت ندیده‌اند[۳۴۱]. بیشتر مفسران با توجه به آیات قرآن معتقدند پیامبر اکرم(ص) دو بار جبرئیل را به صورت اصلی مشاهده کرده است[۳۴۲]: یک بار در افق اعلی: ﴿وَهُوَ بِالأُفُقِ الأَعْلَى﴾[۳۴۳] یا افق مبین: ﴿وَلَقَدْ رَآهُ بِالأُفُقِ الْمُبِينِ﴾[۳۴۴]، در حالی که ۶۰۰ بال داشت و سراسر افق را پوشانده بود[۳۴۵] و بار دیگر هنگام معراج، در آسمان و نزد سدرة المنتهی: ﴿وَلَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَى عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى﴾[۳۴۶][۳۴۷] گفته شده: پیامبر اکرم(ص) با دیدن صورت اصلی جبرئیل مدهوش شد[۳۴۸] و مشرکان به او تهمت دیوانگی زدند. خداوند در پاسخ آنان، قرآن را کلام جبرئیل دانسته، جنون را از پیامبر نفی کرد: ﴿إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ ذِي قُوَّةٍ عِندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ وَمَا صَاحِبُكُم بِمَجْنُونٍ﴾[۳۴۹][۳۵۰] صورت اصلی جبرئیل از بزرگ‌ترین آیات الهی است که پیامبر اکرم(ص) آن را در معراج دید: ﴿لَقَدْ رَأَى مِنْ آيَاتِ رَبِّهِ الْكُبْرَى﴾[۳۵۱][۳۵۲][۳۵۳].
فضایل جبرئیل
- به جز فضایلی که در مباحث "عناوین و اوصاف جبرئیل"، "مأموریت‌های اصلی و عمومی جبرئیل" و "چگونگی دیده شدن جبرئیل" برای وی بیان شدند، آن حضرت فضایل دیگری نیز دارد؛ از جمله:
دارا بودن مقام سدره المنتهی
- جبرئیل به پیامبر اکرم(ص) گفت: هریک از ما فرشتگان دارای مقامی معلوم است: ﴿وَمَا مِنَّا إِلاَّ لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ﴾[۳۵۴][۳۵۵] مقام جبرئیل سدرة المنتهی است[۳۵۶] و آن درختی است در آسمان ششم یا هفتم[۳۵۷] یا بالای آسمان هفتم[۳۵۸] که عظمت آن وصف ناپذیر است[۳۵۹]. برخی آن را صورت فلک هفتم دانسته‌اند[۳۶۰]﴿عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَى﴾[۳۶۱] سدرة به معنای درخت سدر و منتهی اسم مکان است[۳۶۲]. در وجه نامگذاری این مقام به سدره المنتهی وجوهی ذکر شده است؛ از جمله اینکه آنجا منتهای آسمان‌هاست[۳۶۳]، علم آفریدگان به آنجا منتهی می‌شود و کسی به بالاتر از آن علم ندارد[۳۶۴]، اعمال انسان‌ها[۳۶۵] و مقامات پیامبران به آنجا منتهی می‌شود و کسی جز پیامبر اکرم(ص) از آنجا بالاتر نرفته است[۳۶۶] و علم هر فرشته ای و ارواح شهدا به آنجا منتهی می‌شوند[۳۶۷][۳۶۸].
حیات‌بخشی
- از آنجا که مقام جبرئیل، سدره المنتهی و وی روحانیت آسمان‌ها، عناصر و مرکبات و متصرف در آنهاست، هرگاه با صورتی مثالی یا جسمی ظاهر شود و بر زمینی گام نهد، آنجا حیاتی می‌یابد که پیش از گام نهادن جبرئیل آن را نداشت[۳۶۹]، از همین رو سامری، مشتی از خاک زیر پای جبرئیل را برداشت و آن را بر گوساله‌ای که از زیور آلات قومش ساخته شده بود افکند و از آن صدای گوساله برآمد[۳۷۰]: ﴿قَالَ فَمَا خَطْبُكَ يَا سَامِرِيُّ قَالَ بَصُرْتُ بِمَا لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُهَا وَكَذَلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي خَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ﴾[۳۷۱]، ﴿فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلا جَسَدًا لَهُ خُوَارٌ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُكُمْ وَإِلَهُ مُوسَى فَنَسِيَ﴾[۳۷۲] برخی گفته‌اند: حیات به صورت اسبی متمثل شد[۳۷۳] و جبرئیل بر آن اسب سوار بود[۳۷۴] و آن اسب از هر جا می‌گذشت زمین سبز می‌شد[۳۷۵]. سامری مشتی از خاک زیر سم اسب را برداشت و آن را به هر چیزی می‌زد، دارای روح و گوشت و خون می‌شد[۳۷۶][۳۷۷].
ایمنی از مرگ عمومی
- در قیامت اسرافیل در صور می‌دمد و همه زندگان می‌میرند[۳۷۸]، مگر کسانی که خداوند آنان را از این مرگ عمومی‌استثنا کرده است: ﴿وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَمَن فِي الأَرْضِ إِلاَّ مَن شَاء اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُم قِيَامٌ يَنظُرُونَ﴾[۳۷۹]جبرئیل از کسانی دانسته شده که از این مرگ مستثنا هستند[۳۸۰]. و این بدان معنا نیست که جبرئیل هیچ گاه نمی‌میرد؛ ولی بر اساس روایاتی، جبرئیل آخرین کسی است که پس از اسرافیل و میکائیل و حتی پس از ملک الموت، خداوند مستقیما جان وی را می‌گیرد[۳۸۱][۳۸۲].
برگزیدگی
- خداوند برخی از فرشتگان از جمله جبرئیل[۳۸۳] را برای رسالت برمیگزیند: ﴿اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ﴾[۳۸۴][۳۸۵].
منسوب شدن به خدا
- در آیاتی خداوند، جبرئیل را برای تشریف[۳۸۶] و کرامت[۳۸۷] وی به خود اضافه کرده است؛ مانند ﴿فَاتَّخَذَتْ مِن دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا﴾[۳۸۸] برخی در ترکیب "روح القدس" نیز "قدس" را خداوند و "روح" را جبرئیل دانسته‌اند[۳۸۹][۳۹۰].
شفاعت
- در قیامت، گناهکاران اهل توحید با شفاعت، مورد رحمت الهی واقع می‌شوند، گرچه شفاعت برای برخی سودی ندارد: ﴿فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ﴾[۳۹۱] این آیه بر درستی شفاعت گنه‌کاران در قیامت دلالت دارد و یکی از شفاعت کنندگان جبرئیل است[۳۹۲][۳۹۳].
- برخی از مفسران فضایل دیگری را نیز برای جبرئیل ذکر کرده‌اند؛ مانند راضی بودن خدا از او و آگاه کردن وی بر علم غیب ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا إِلاَّ مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِن بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا﴾[۳۹۴][۳۹۵]، داشتن علم کتاب ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِندَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۳۹۶]؛ ﴿قَالَ الَّذِي عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَن شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ﴾[۳۹۷][۳۹۸]، مکرَم بودن نزد خدا و خدمت کردن ابراهیم(ع) به وی ﴿هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ﴾[۳۹۹][۴۰۰] و مقدس و عالی مرتبه بودن نزد خداوند. ﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾[۴۰۱][۴۰۲][۴۰۳].
دشمنی یهود با جبرئیل
یهودیان جبرئیل را از این رو که نازل کننده جنگ و سختی و عذاب است، دشمن خود می‌دانستند و با وی دشمنی می‌ورزیدند و از همین رو قرآن را نیز که جبرئیل نازل کرده بود قبول نداشتند[۴۰۴]. خداوند به آنان پاسخ داد که جبرئیل واسطه‌ای بیش نیست[۴۰۵] و قرآن را که تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین است به اذن الهی یعنی به امر حق یا به اراده و علم وی نازل کرده است نه از پیش خود[۴۰۶] و گرچه در آیات قرآن، جنگ و سختی برضدّ کافران وجود دارد؛ ولی قرآن برای مؤمنان هدایت و بشارت است[۴۰۷]، بنابر این دشمنی با جبرئیل وجهی ندارد: ﴿قُلْ مَن كَانَ عَدُوًّا لِّجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِينَ﴾[۴۰۸] برخی گفته‌اند: در این آیه جواب شرط محذوف و آیه بدین معناست که هرکس با جبرئیل دشمن است از خشم بمیرد[۴۰۹]. از آیه بعدی چنین استفاده می‌شود که جبرئیل مانند دیگر فرشتگان و رسولان الهی، شأنی جز امتثال اوامر الهی ندارد، از این رو دشمنی با او دشمنی با خدا بوده، کفر محسوب می‌شود و خدا دشمن کافران است: ﴿مَن كَانَ عَدُوًّا لِّلَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِيلَ وَمِيكَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِّلْكَافِرِينَ﴾[۴۱۰][۴۱۱] گفته شده: دشمنی بنده با خدا، معصیت او و دوری از طاعتش و دشمنی با اولیای اوست و دشمنی خدا با بنده، عذاب او و آشکار کردن اثر دشمنی بر اوست[۴۱۲][۴۱۳].
برخی این مطلب را که یهود، جبرئیل را دشمن خود می‌دانستند بعید شمرده و گفته‌اند: هیچ عاقلی حاضر نیست خود را دشمن جبرئیل بداند و یهودیان کنونی نیز این دشمنی را به شدت انکار می‌کنند. در پاسخ باید دانست دشمن دانستن جبرئیل و دشمنی با وی از قومی که جهالت‌هایشان شدید و بیرون از حدّ شمارش است، بعید نیست، چنان که یهودیان پس از دیدن آیات روشن الهی از موسی(ص) خواستند برایشان خدایی مانند بت‌ها قرار دهد﴿وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ يَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ﴾[۴۱۴] و خواستار دیدن خدا با چشم سر شدند﴿يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاء فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَكْبَرَ مِن ذَلِكَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِكَ وَآتَيْنَا مُوسَى سُلْطَانًا مُّبِينًا﴾[۴۱۵] و مدتی گوساله پرستیدند﴿وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ﴾[۴۱۶]و...، افزون بر این خداوند از دشمنی برخی با جبرئیل خبر داده و کلام الهی درست‌تر از هر قولی است[۴۱۷].[۴۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ واژه‌های دخیل، ص۱۶۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ اعلام قرآن، ص۲۷۷.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۱.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۹۶؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۷.
- ↑ فرهنگ کامل لغات قرآن، ص۱۴۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۷.
- ↑ المعرب، ص۶۰؛ لسان العرب، ج۲، ص۱۶۶، «جبر».
- ↑ المعرب، ص۱۵۴؛ لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.
- ↑ نثر طوبی، ج ۱، ص۱۲۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۰.
- ↑ لسان العرب، ج ۲، ص۱۶۶؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹، «جبر»؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۴.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۰.
- ↑ فرهنگ کامل لغات قرآن، ص۱۴۹؛ اعلام قرآن، ص۲۷۷.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۱.
- ↑ فرشتگان، ص۱۰۱؛ معجم اعلام القرآن، ص۹۹.
- ↑ اعلام قرآن، ص۲۷۸؛ اعلام القرآن، ص۲۴۱؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۹۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۸۲ - ۱۸۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.
- ↑ قاموس کتاب مقدس، ص۲۷۸؛ قاموس قرآن، ج ۱، ص۵؛ فرشتگان، ص۱۰۴.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۲.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۲؛ مجمع البحرین، ج ۱، ص۳۳۹.
- ↑ کنز الدقائق، ج ۱۴، ص۳۶۶.
- ↑ مکاتیب الرسول، ج ۲، ص۸۸.
- ↑ فصوص الحکم، ص۱۸۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است. آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷ - ۹۸.
- ↑ اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است)؛ چراکه به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.
- ↑ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ سوره نجم، آیه: ۵ - ۶.
- ↑ زادالمسیر، ج ۸، ص۶۴ - ۶۵؛ المیزان، ج ۱۹، ص۲۷ - ۲۸.
- ↑ سوره تکویر، آیه: ۱۹ - ۲۱.
- ↑ زادالمسیر، ج ۹، ص۴۳؛ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.
- ↑ المیزان، ج ۹، ص۲۹؛ جامع البیان، ج ۹، ص۲۵۹.
- ↑ پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.
- ↑ جوامع الجامع، ج ۲، ص۱۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۷۳؛ الصافی، ج ۲، ص۴۶۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص۹۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۱۰۹.
- ↑ المیزان، ج ۱۷، ص۱۲.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ به عنوان نمونه ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج ۱، ص۳۵۷؛ الکشاف، ج ۱، ص۱۶۲؛ روح المعانی، ج ۱، ص۵۰۰.
- ↑ المیزان، ج ۱۲، ص۳۴۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۴۰۴؛ ج ۶، ص۵۹۵؛ التبیان، ج ۶، ص۴۲۶.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۱۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.
- ↑ شرح فصوص الحکم، ابن ترکه، ص۵۶۹ - ۵۷۰.
- ↑ تفسیر ثعلبی، ج ۱، ص۲۳۳.
- ↑ تفسیر صدرالمتألهین، ج ۵، ص۱۶۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۱، ص۵۶۹.
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۹، ص۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.
- ↑ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص۷۶؛ التبیان، ج ۷، ص۱۱۴؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.
- ↑ التبیان، ج ۷، ص۱۱۴.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷.
- ↑ التبیان، ج ۷، ص۱۱۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ از تو درباره روح می‌پرسند بگو روح از امر پروردگار من است و به شما از دانش جز اندکی نداده‌اند؛ سوره اسراء، آیه: ۸۵.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۵، ص۱۹۵؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۶۷۵.
- ↑ فرشتگان و روح، در روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است به سوی او فرا می‌روند؛ سوره معارج، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۹، ص۸۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۳۰.
- ↑ روزی که روح و فرشتگان (دیگر) ردیف ایستند؛ دم برنیاورند مگر آن کس که (خداوند) بخشنده بدو اذن دهد و او سخن درست گوید؛ سوره نبأ، آیه: ۳۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۹، ص۲۹؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۵۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۴۷.
- ↑ او برفرازنده رتبگان، دارای اورنگ (فرمانفرمایی جهان) است؛ روح (القدس) را از امر خویش نزد هر کس از بندگانش که بخواهد (برای رساندن وحی) می‌فرستد تا روز همدیداری را بیم دهد؛ سوره غافر، آیه: ۱۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۸، ص۸۰۵.
- ↑ فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص۴۵.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۶۸.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.
- ↑ پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!؛ سوره حجر، آیه: ۲۹.
- ↑ و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند؛ سوره روم، آیه: ۲۴.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۱۷۳ - ۱۷۵؛ ج ۱۲، ص۲۰۸؛ ج ۱۳، ص۱۹۹.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ بصائر الدرجات، ص۴۶۲؛ نورالثقلین، ج ۵، ص۶۳۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۵، ص۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج ۱، ص۴۲۷.
- ↑ و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۷؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ سامری گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۶.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص۶۲؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص۲۵۴ - ۲۵۵؛ التبیان، ج ۷، ص۲۰۲.
- ↑ که این (قرآن) بازخوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره حاقه، آیه: ۴۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۲۵.
- ↑ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص۱۱۴.
- ↑ جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد؛ سوره جن، آیه: ۲۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۹؛ الدرالمنثور، ج ۶، ص۲۷۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۱؛ ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ پس چون «امر» ما در رسید آن شهر را زیر و رو گرداندیم و بر آن سنگپارگانی از گل- سنگی پی‌درپی باراندیم؛ سوره هود، آیه: ۸۲.
- ↑ و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۵؛ ج ۱۰، ص۳۹۷.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ اسفار، ج ۸، ص۱۲۷ - ۱۲۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۵۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ توانای خردمندی که راست ایستاد؛ سوره نجم، آیه: ۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۹، ص۲۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۷، ص۵۷ - ۵۸؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۵.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۷، ص۵۷؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص۲۸.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: ۵.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۵۲۵.
- ↑ مفاتیح الغیب، ج ۱، ص۴۲۷.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد؛ سوره تکویر، آیه: ۲۰.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۷ - ۳۹۸.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱۰، ص۳۹۸؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۱.
- ↑ که روح الامین آن را فرود آورده است؛ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۲۰.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.
- ↑ در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است؛ سوره فصلت، آیه: ۴۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص۲۳۹.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است، توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۱.
- ↑ و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۲۲.
- ↑ ای پیامبر! ما تو را گواه و نویدبخش و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم؛ و فراخواننده به خداوند به اذن وی، و چراغی فروزان؛ سوره احزاب، آیه: ۴۵ - ۴۶.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶ - ۲۲۷؛ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۳، ص۴۶ - ۴۷.
- ↑ المیزان، ج ۲۰، ص۲۱۸ - ۲۱۹.
- ↑ مواهب الرحمن، ج ۱، ص۳۵۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ آنگاه، به فرشتگان کارگزار؛ سوره نازعات، آیه: ۵.
- ↑ کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر میکند سپس (کردارها) در روزی که در شمار شما هزار سال است به سوی او بالا می‌رود؛ سوره سجده، آیه: ۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۲۷؛ ج ۱۴، ص۵۸.
- ↑ و کار پخش (باران در سرزمین‌ها) را انجام می‌دهند؛ سوره ذاریات، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۲۱.
- ↑ فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند؛ سوره قدر، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص۳۳۰؛ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۹۰.
- ↑ در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۸۶.
- ↑ فصوص الحکم، ص۱۸۱؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.
- ↑ الصافی، ج ۳، ص۲۸۸؛ اسباب النزول، ص۲۰۴.
- ↑ به راستی آنان که گفتند خداوند یکی از سه (اقنوم) است کافر شدند و هیچ خدایی جز خدای یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند به یقین به کافران ایشان عذابی دردناک خواهد رسید؛ سوره مائده، آیه: ۷۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص۳۶۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۵، ص۵۹؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.
- ↑ و هیچ بشری نسزد که خداوند با او سخن گوید مگر با وحی یا از فراسوی پرده‌ای یا فرستاده‌ای فرستد که به اذن او آنچه می‌خواهد وحی کند؛ بی‌گمان او فرازمندی فرزانه است؛ سوره شوری، آیه: ۵۱.
- ↑ فرشتگان را با روح از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید؛ سوره نحل، آیه: ۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۴۸؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص۴۵.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص۳۰۳.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۱.
- ↑ بگو: آن را روح القدس از نزد پروردگارت، راستین فرو فرستاده است تا مؤمنان را استوار بدارد و برای مسلمانان رهنمود و مژده‌ای باشد؛ سوره نحل، آیه: ۱۰۲.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۴، ص۲۳۱.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹.
- ↑ جامع البیان، ج ۳۰، ص۱۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۷۷.
- ↑ و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه:۶۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص۷۱؛ جامع البیان، ج ۱۶، ص۱۲۹ - ۱۳۱؛ روض الجنان، ج ۱۳، ص۱۰۱.
- ↑ سوره شعراء، آیه: ۱۹۳.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۹، ص۱۳۶؛ کشف الاسرار، ج ۷، ص۱۵۶.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ پس چون بخوانیمش، از خواندن آن پیروی کن؛ سوره قیامت، آیه: ۱۸.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱۰، ص۶۰۰؛ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۰۴؛ احسن الحدیث، ج ۱۰، ص۶۸.
- ↑ و میانجیگری نزد او سودی ندارد مگر برای آن کس که او به وی اجازه دهد؛ تا چون هراس از دل‌هاشان برخیزد گویند: پروردگارتان چه گفت؟ می‌گویند: حقیقت را و او فرازمند بزرگ است؛ سوره سبأ، آیه: ۲۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص۶۸؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۱۸۹.
- ↑ و به آن خوانندگان (کتاب آسمانی) که نیک یادآوری می‌کنند؛ سوره صافات، آیه: ۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص۴۳.
- ↑ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص۱۴.
- ↑ و آنان که راستی آورند و آن را باور دارند پرهیزگارند؛ سوره زمر، آیه: ۳۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۲۳.
- ↑ ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم؛ سوره قدر، آیه: ۱.
- ↑ و کافران گفتند: چرا قرآن بر او یکجا فرو فرستاده نشده است؟ این چنین (فرو فرستاده‌ایم) تا دلت را بدان استوار داریم و آن را (بر تو) بسیار آرام خواندیم؛ سوره فرقان، آیه: ۳۲.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۳، ص۲۱؛ ج ۲، ص۱۹۹؛ ج ۱۷، ص۱۴۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱، ص۴۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره صافات، آیه: ۱- ۳.
- ↑ به دست نویسندگانی که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱۵ - ۱۶.
- ↑ و ما (فرشتگان) جز به فرمان پروردگارت فرود نمی‌آییم، آینده و گذشته ما و آنچه میان آنهاست، از آن اوست و پروردگارت فراموشکار نیست؛ سوره مریم، آیه: ۶۴.
- ↑ و ماییم که (خداوند را) به پاکی می‌ستاییم؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۷، ص۱۲۱.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ فرشتگان، ص۱۰۱.
- ↑ تفسیر صدرالمتالهین، ج ۶، ص۲۲۴؛ شرح توحید الصدوق، ص۳۱۸.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۲۲۶.
- ↑ علم الیقین، ج ۱، ص۴۳۱.
- ↑ شرح توحید الصدوق، ص۳۱۸.
- ↑ گفتیم: ای آدم! این (ابلیس) دشمن تو و دشمن همسر توست، مبادا شما را از بهشت بیرون براند که در سختی افتی؛ سوره طه، آیه: ۱۱۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۸۲ - ۱۸۳.
- ↑ پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی؛ سوره بقره، آیه: ۱۲۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۲، ص۱۶۰، ۱۷۱؛ فتح القدیر، ج ۱، ص۱۴۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۸۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۳، ص۱۲۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۴، ص۶۹.
- ↑ و کشتی را زیر نظر ما و وحی ما بساز و با من درباره ستمگران سخن (از رهایی) مگو که آنان غرق خواهند شد؛ سوره هود، آیه: ۳۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۳۰.
- ↑ یهودیان گفتند عزیر پسر خداوند است و مسیحیان گفتند: مسیح پسر خداوند است؛ این گفتار، سر زبان آنهاست که با گفته کافران پیشین همانندی میکند؛ خداوندشان بکشاد! چگونه (از حقّ) باز گردانیده می‌شوند؟؛ سوره توبه، آیه: ۳۰.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص۷۵.
- ↑ قصص الانبیاء، ۴۹ - ۵۰؛ دائره المعارف الاسلامیه، ج ۱، ص۵۵۴؛ ج ۶، ص۲۷۸؛ اعلام قرآن، ص۲۷۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس فرشتگان او را در حالی که در محراب به نماز ایستاده بود ندا دادند: خداوند تو را به (تولّد) یحیی نوید می‌دهد که «کلمه‌ای از خداوند» را راست می‌شمارد و سالار و (در برابر زنان) خویشتندار و پیامبری از شایستگان است؛ سوره آل عمران، آیه: ۳۹.
- ↑ جامع البیان، ج ۳، ص۳۳۹؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص۱۰۳؛ مجمع البیان، ج ۲، ص۷۴۲.
- ↑ و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۲.
- ↑ آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه‌ای از خویش نوید می‌دهد (که) نامش مسیح پسر مریم است، در این جهان و در جهان واپسین آبرومند و از نزدیک‌شدگان (به خداوند) است؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۵.
- ↑ گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه:۱۹.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص۳۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۸، ص۴۵.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص۳۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس او را به پسری بردبار مژده دادیم؛ سوره صافات، آیه: ۱۰۱.
- ↑ و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص۴۴۲.
- ↑ و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود، آیه: ۶۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۷۲.
- ↑ پس چون ترس از ابراهیم رخت بربست و (آن) مژده بدو رسید با ما درباره قوم لوط به چالش پرداخت؛ سوره هود، آیه: ۷۴.
- ↑ و بدو اسحاق را نوید دادیم که پیامبری از شایستگان بود؛ سوره صافات، آیه: ۱۱۲.
- ↑ آنگاه در دل از آنان ترسی یافت، گفتند: نترس و او را به پسری دانا مژده دادند؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۸.
- ↑ گفتند: مهراس! ما تو را به پسری دانا نوید می‌دهیم؛ سوره حجر، آیه: ۵۳.
- ↑ مجمع البیان؛ جامع البیان، ج ۱۲، ص۸۹؛ کشف الاسرار، ج ۴، ص۴۱۲.
- ↑ و به یقین، فرشتگان ما برای ابراهیم مژده آوردند، گفتند: درود بر تو گفت: درود (بر شما)! دیری نپایید که (ابراهیم) گوساله‌ای بریان آورد؛ سوره هود، آیه: ۶۹.
- ↑ مجمع البیان، ج ۵، ص۲۷۲.
- ↑ و همسر او، ایستاده بود و خندید آنگاه ما به او مژده اسحاق و از پی اسحاق، یعقوب را دادیم؛ سوره هود، آیه: ۷۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۴، ص۳۲۵.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۶، ص۲۴۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ جامع البیان، ج۱، ص۵۶۸؛ ج ۳، ص۴؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۰۷.
- ↑ یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی و هنگامی که بنی اسرائیل را از (آزار) تو باز داشتم آنگاه که برای آنان برهان‌ها (ی روشن) آوردی و کافران از ایشان گفتند: این (کارها) جز جادویی آشکار نیست؛ سوره مائده، آیه: ۱۰.
- ↑ المیزان، ج ۶، ص۲۲۰.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۲، ص۱۱۸؛ مجمع البیان، ج ۲، ص۷۴۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است)؛ چراکه به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند؛ سوره تحریم، آیه: ۴.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۸، ص۲۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۴۷۴.
- ↑ ما تو را در برابر ریشخندکنندگان بسنده‌ایم؛ سوره حجر، آیه: ۹۵.
- ↑ الخصال، ج ۱، ص۲۸۰؛ الکشاف، ج ۲، ص۵۹۱؛ روح المعانی، ج ۱۴، ص۱۲۷.
- ↑ ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند؛ سوره مائده، آیه: ۱۱.
- ↑ التبیان، ج ۳، ص۴۶۴؛ مجمع البیان، ج ۳، ص۲۶۳؛ روض الجنان، ج ۶، ص۲۸۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ گروهی را نمی‌یابی که با ایمان به خداوند و روز واپسین، با کسانی که با خداوند و پیامبرش مخالفت ورزیده‌اند دوستی ورزند هر چند که آنان پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشانشان باشند؛ آنانند که (خداوند) ایمان را در دلشان برنوشته و با روحی از خویش تأییدشان کرده است و آنان را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، در آنها جاودانند، خداوند از آنان خرسند است و آنان از وی خرسندند، آنان حزب خداوندند، آگاه باشید که بی‌گمان حزب خداوند است که (گرویدگان به آن) رستگارند؛ سوره مجادله، آیه: ۲۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص۳۸۳.
- ↑ یاد کن آنگاه را که از پروردگارتان فریادخواهی می‌کردید و به شما پاسخ داد که من با هزار فرشته پیاپی امدادگر شما خواهم بود؛ سوره انفال، آیه: ۹.
- ↑ روض الجنان، ج ۹، ص۷۱؛ دلائل النبوه، ج ۳، ص۷۹، ۱۳۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۱۵۱؛ تفسیر قاسمی، ج ۴، ص۲۲۲.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص۳۹؛ روض الجنان، ج ۱۵، ص۳۹۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۵۵۲.
- ↑ ما پیامبرانمان را با برهان‌ها (ی روشن) فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو فرو فرستادیم تا مردم به دادگری برخیزند و (نیز) آهن را فرو فرستادیم که در آن نیرویی سخت و سودهایی برای مردم است و تا خداوند معلوم دارد چه کسی در نهان، (دین) او و پیامبرانش را یاری میکند؛ بی‌گمان خداوند توانمندی پیروزمند است؛ سوره حدید، آیه: ۲۵.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۹، ص۴۱ - ۴۲؛ مناقب، ج ۳، ص۸۱.
- ↑ و کاش آنگاه را می‌دیدی که هراسان شده باشند، دیگر (راه) گریزی نیست و از جایی نزدیک فرو گرفته می‌شوند؛ سوره سبأ، آیه: ۵۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۶، ص۸۵؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۲۰۱.
- ↑ اعلام القرآن، ص۲۴۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۱۲۹.
- ↑ الخصال، ص۴۵۵؛ السیر و المغازی، ص۲۶.
- ↑ الخصال، ص۲۱۷.
- ↑ کشف الغمه، ج ۱، ص۱۷.
- ↑ الکافی، ج ۲، ص۵۵۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)؛ سوره دخان، آیه: ۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۱۰۲.
- ↑ آیا از آنکه در آسمان است ایمنی یافته‌اید که شما را در زمین فرو برد در آن حال که ناگهان زمین بجنبد؛ سوره ملک، آیه:۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۸، ص۱۴۱.
- ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که از شما پیمان گرفتیم و (کوه) طور را بر فراز (سر) تان برافراختیم. (و گفتیم) آنچه به شما دادیم با توانمندی بگیرید و از آنچه در آن است یاد کنید، باشد که پرهیزگاری ورزید؛ سوره بقره، آیه: ۶۳.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص۳۱۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و مهمانانش را از او خواستند پس آنان را نابینا کردیم، اینک عذاب من و (نتیجه نشنیدن) بیم دادن مرا بچشید!؛ سوره قمر، آیه: ۳۷.
- ↑ تفسیر مقاتل، ج ۳، ص۳۰۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۹۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۵۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۵، ص۳۲۶؛ تفسیر سمرقندی، ج ۲، ص۲۶۰.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۰، ص۱۸۰؛ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۵۷؛ ج ۹، ص۵۵.
- ↑ فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز میرسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آیا پگاه نزدیک نیست؟؛ سوره هود، آیه: ۸۱.
- ↑ و شهرهای زیر و روشده (ی قوم لوط) را نگونسار کرد؛ سوره نجم، آیه: ۵۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۷۸.
- ↑ ما بر مردم این شهر برای آن بزهکاری که می‌کردند عذابی از آسمان فرو می‌آوریم؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص۳۹۱.
- ↑ و بانگ آسمانی ستمگران را فرو گرفت و در خانه‌های خویش از پا درافتادند؛ سوره هود، آیه: ۶۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۴، ص۴۱۲.
- ↑ و بنگر سرانجام نیرنگشان چگونه بود؛ ما آنان و قومشان همگی را نابود ساختیم؛ سوره نمل، آیه: ۵۱.
- ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص۳۵۵.
- ↑ و هنگامی که فرستادگان ما برای ابراهیم مژده (ی فرزند) آوردند گفتند: ما مردم این شهر را نابود خواهیم کرد؛ بی‌گمان مردم آن ستمگرند؛ سوره عنکبوت، آیه: ۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۷، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه: ۹۰.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم و فرعون و سپاهش از ستم و دشمنی، سر در پی آنان نهادند تا آنگاه که آب از سرش گذشت؛ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه: ۹۰- ۹۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص۲۴۱ - ۲۴۲؛ روض الجنان، ج ۱، ص۲۸۱.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ گفت: من، تنها فرستاده پروردگار تو هستم تا به تو پسری پاکیزه ببخشم؛ سوره مریم، آیه: ۱۹.
- ↑ و (نیز) مریم دختر عمران را که پاکدامن بود و ما از روح خویش در آن دمیدیم؛ و سخنان و کتاب‌های پروردگارش را باور داشت و از فرمانبرداران بود؛ سوره تحریم، آیه: ۱۲.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص۴۷۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۵۹.
- ↑ و آن زن را (یاد کن) که پاکدامن بود و در او از روان خویش دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه‌ای (شگرف) گرداندیم؛ سوره انبیاء، آیه: ۹۱.
- ↑ ای اهل کتاب! در دینتان غلوّ نورزید و درباره خداوند جز راستی سخنی بر زبان نیاورید؛ جز این نیست که مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خداوند و «کلمه اوست» که آن را به (دامان) مریم افکند و روحی از اوست پس به خداوند و پیامبرانش ایمان آورید و سخن از (خدای) سه‌گانه سر مکنید، باز ایستید که برایتان بهتر است، بی‌گمان خداوند خدایی یگانه است، پاکاکه اوست از اینکه او را فرزندی باشد، آنچه در آسمان‌ها و زمین است او راست و خداوند (شما را) کارساز، بس؛ سوره نساء، آیه: ۱۷۱.
- ↑ جامع البیان، ج ۶، ص۴۸؛ کشف الاسرار، ج ۲، ص۷۸۰؛ التبیان، ج ۳، ص۴۰۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۶، ص۱۷.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۴۵.
- ↑ شرح فصوص الحکم، ص۸۵۷ - ۸۵۸.
- ↑ و به پیامبری به سوی بنی اسرائیل (می‌فرستد، تا بگوید) که من برای شما نشانه‌ای از پروردگارتان آورده‌ام؛ من برای شما از گل، (اندامواره‌ای) به گونه پرنده می‌سازم و در آن می‌دمم، به اذن خداوند پرنده‌ای خواهد شد و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد و شما را از آنچه می‌خورید یا در خانه می‌انبارید آگاه خواهم ساخت، این نشانه‌ای برای شماست اگر مؤمن باشید؛ سوره آل عمران، آیه: ۴۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص۵۹ - ۶۰.
- ↑ پس او را از فرو دست وی ندا داد که: غمگین مباش، خداوند از بن (پای) تو جویباری روان کرده است؛ سوره مریم، آیه: ۲۴.
- ↑ املاء ما من به الرحمن، ص۴۰۸.
- ↑ و برای او در «الواح» (تورات) در هر زمینه پندی و برای هر چیز تفصیلی نوشتیم؛ پس (گفتیم) آن را با توانمندی بستان و به قوم خود فرمان ده تا نیکوترین آن را برگزینند؛ به زودی سرای نافرمانان را به شما نشان خواهم داد؛ سوره اعراف، آیه: ۱۴۵.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۷۹.
- ↑ پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ) وعده‌گاه اوست پس نسبت به آن در تردید مباش که آن (کتاب) از سوی پروردگار تو راستین است اما بیشتر (این) مردم ایمان نمی‌آورند؛ سوره هود، آیه: ۱۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۱۳؛ روض الجنان، ج ۱۰، ص۲۴۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۰، ص۱۸۵.
- ↑ و پس از آن زمین را گسترانید؛ سوره نازعات، آیه: ۳۰.
- ↑ روض الجنان، ج ۲۰، ص۱۴۰.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و به روزی گوش فرا دار که بانگ برآورنده از جایگاهی نزدیک، بانگ برآورد؛ سوره ق، آیه: ۴۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۱۹.
- ↑ و سنجش در این روز، حق است پس کسانی که ترازوهای (کردار) شان سنگین آید رستگارند. و آن کسان که ترازوهای (کردار) شان سبک آید کسانی هستند که با ستمی که بر آیات ما روا می‌داشتند به خود زیان زدند؛ سوره اعراف، آیه: ۸- ۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۷، ص۱۰۸.
- ↑ ای مردم! از پروردگارتان پروا کنید، همان که شما را از تنی یگانه آفرید و از (سرشت) او همسرش را پدید آورد و از آن دو، مردان و زنان بسیار (در جهان) پراکند و از خداوند- که با (سوگند بر نام) او، از هم درخواست می‌کنید- و از (بریدن پیوند) خویشان پروا کنید، بی‌گمان خداوند چشم بر شما دارد؛ سوره نساء، آیه: ۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۵، ص۲۳۴.
- ↑ و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم آنگاه نشانه شب را زدودیم و نشانه روز را روشنی بخش آوردیم تا بخششی از پروردگارتان بجویید و شمارگان سال‌ها و حساب را بدانید و هر چیز را نیک روشن داشته‌ایم؛ سوره اسراء، آیه: ۱۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص۱۴۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۶، ص۳۶.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ المیزان، ج ۱۴، ص۳۵ - ۳۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص۷۶؛ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۶۲.
- ↑ و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ و آیا خبر آن دادخواهان به تو رسیده است که از دیوار نمازگاه فرا رفتند؟؛ سوره ص، آیه: ۲۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۵، ص۱۰۹.
- ↑ آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۱۴ - ۳۱۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ تفسیر المنار، ج ۹، ص۱۶۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج۱، ص۳۰۱ - ۳۰۲؛ ج۷، ص۱۷۲.
- ↑ المعجم الاوسط، ج ۱، ص۷؛ مجمع الزوائد، ج ۸، ص۲۵۸؛ اعلام القرآن، ص۲۴۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص۱۶۰؛ ج ۹، ص۳۵۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۹۲.
- ↑ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۲۶۵؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶، ۳۶۰؛ بحارالانوار، ج ۱۸، ص۲۸۹.
- ↑ و او در افق فراتر بود؛ سوره نجم، آیه: ۷.
- ↑ و بی‌گمان او (- جبرئیل) را در افق روشن دیدار کرده است؛ سوره تکویر، آیه: ۲۳.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱۰، ص۳۹۸؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۲۶۵؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۲.
- ↑ و به یقین او را در فرودی دیگر، (نیز) دیده بود. کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۳-۱۴.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۵۶، ۳۶۰؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲، ۱۰۶؛ المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص۱۶۰؛ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۹۲.
- ↑ که این (قرآن) باز خوانده فرستاده‌ای گرامی است، توانمندی که نزد آن دارنده اورنگ (فرمانفرمایی جهان)، جایگاهی بلند دارد، آنجا فرمانگزاری امین است؛ و همنشین شما، دیوانه نیست؛ سوره تکویر، آیه: ۱۹- ۲۲.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۱۵۷.
- ↑ بی‌گمان برخی از نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دیده است؛ سوره نجم، آیه: ۱۸.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۶۵؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۴.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و هیچ یک از ما (فرشتگان) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد؛ سوره صافات، آیه: ۱۶۴.
- ↑ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۲۰.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۵، ص۳۱۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۴، ص۶۰؛ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص۳۴۴؛ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲، ۱۰۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۵.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۶.
- ↑ فصوص الحکم، ص۱۸۱.
- ↑ کنار درخت سدری که در واپسین جای است؛ سوره نجم، آیه: ۱۴.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۳۱؛ مجمع البیان، ج۹، ص۲۶۵.
- ↑ المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.
- ↑ المنیر، ج ۲۷، ص۱۰۲؛ جامع البیان، ج ۲۷، ص۶۹؛ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۰.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹، ص۳۶۰؛ المیزان، ج ۱۹، ص۳۱.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۹،ص ۳۶۰.
- ↑ مجمع البیان، ج ۹، ص۲۶۵.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳.
- ↑ شرح فصوص الحکم، قیصری، ص۸۵۳؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۴۴.
- ↑ موسی گفت: ای سامری! تو چه کرده‌ای؟ (سامری) گفت: من چیزی دیدم که دیگران آن را ندیدند؛ مشتی از جای پای آن فرستاده برداشتم و آن را (در کار تندیس در آتش) افکندم و بدین‌گونه، نفس من (کارم را) در نظرم آراست؛ سوره طه، آیه: ۹۵- ۹۶.
- ↑ آنگاه گوساله‌ای برای آنان برآورد، پیکری (بی‌روح) که بانگ گاو داشت و گفتند: این خدای شما و خدای موسی است که از یاد برده است؛ سوره طه، آیه: ۸۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۱۹، ص۳۱۷ - ۳۱۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۶، ص۲۵۴؛ کشف الاسرار، ج ۶، ص۱۶۷ - ۱۶۸.
- ↑ روض الجنان، ج ۱، ص۲۸۵ - ۲۸۶.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۱۵۹.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷؛ کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲.
- ↑ و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند؛ سوره زمر، آیه: ۶۸.
- ↑ جامع البیان، ج ۲۴، ص۳۷ - ۳۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص۷۹۲؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۸، ص۴۳۶؛ روض الجنان، ج ۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ جامع البیان، ج ۱۷، ص۲۶۶؛ مجمع البیان، ج ۷، ص۱۵۲.
- ↑ خداوند از فرشتگان و از مردم فرستادگانی برمیگزیند؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست؛ سوره حج، آیه: ۷۵.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ مجمع البیان، ج ۶، ص۷۸۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۱، ص۶۲.
- ↑ و از چشم آنان پنهان شد و ما روح خود را به سوی او فرو فرستادیم که چون انسانی باندام، بر او پدیدار گشت؛ سوره مریم، آیه: ۱۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۶۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۱۸.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ پس دیگر میانجیگری میانجی‌ها برای آنها سودی ندارد؛ سوره مدثر، آیه: ۴۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص۵۷.
- ↑ احمد جمالی|جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ او دانای نهان است پس هیچ کس را بر نهان خویش آگاه نمی‌کند. جز فرستاده‌ای را که بپسندد که پیش رو و پشت سرش، نگهبانانی می‌گمارد تا معلوم دارد که رسالت‌های پروردگارشان را رسانده‌اند؛ سوره جن، آیه: ۲۶- ۲۷.
- ↑ تفسیر قرطبی، ص۱۹.
- ↑ و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس؛ سوره رعد، آیه: ۴۳.
- ↑ آنکه دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است؛ سوره نمل، آیه: ۴۰.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۹، ص۲۲۰؛ ج ۱۳، ص۱۳۷.
- ↑ آیا داستان مهمانان گرامی ابراهیم به (گوش) تو رسیده است؟؛ سوره ذاریات، آیه: ۲۴.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۱۷، ص۳۱.
- ↑ و بی‌گمان به موسی کتاب بخشیدیم و پس از وی پیامبران (دیگر) را در پی آوردیم و به عیسی پسر مریم برهان‌ها (ی روشن) دادیم و او را با روح القدس نیرومند کردیم؛ پس چرا هرگاه پیامبری، پیامی نادلخواه شما نزدتان آورد سرکشی ورزیدید، گروهی را دروغگو شمردید و گروهی را می‌کشتید؟؛ سوره بقره، آیه: ۸۷.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۷۷.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ التبیان، ج ۱، ص۳۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۶؛ کشف الاسرار، ج ۱، ص۲۸۹.
- ↑ التحریر والتنویر، ج ۱، ص۶۲۱.
- ↑ روض الجنان، ج ۲، ص۶۸؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.
- ↑ بگو: هر که دشمن جبرئیل است (آگاه باشد که) بی‌گمان او، آن (قرآن) را بر دلت با اذن خداوند فرو فرستاده است در حالی که آنچه را پیش از آن بوده است راست می‌شمارد و رهنمود و نویدی برای مؤمنان است؛ سوره بقره، آیه: ۹۷.
- ↑ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵.
- ↑ آنکه دشمن خداوند و فرشتگان او و فرستادگان وی و جبرئیل و میکائیل باشد، (کافر است) و بی‌گمان خداوند دشمن کافران است؛ سوره بقره، آیه: ۹۸.
- ↑ المیزان، ج ۱، ص۲۲۹.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۲، ص۲۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.
- ↑ و بنی اسرائیل را از دریا گذراندیم آنگاه آنان به قومی رسیدند که به پرستش بت‌هایی که داشتند رو آورده بودند، گفتند: ای موسی! برای ما خدایی بگمار چنان که آنان خدایانی دارند، (موسی) گفت: به راستی که شما قومی نادانید؛ سوره اعراف، آیه: ۱۳۸.
- ↑ اهل کتاب از تو می‌خواهند که برای آنان کتابی از آسمان فرود آوری؛ از موسی درخواستی بزرگ‌تر از این کردند و گفتند: خداوند را آشکارا به ما بنما! و آذرخش آنان را برای ستمشان فرا گرفت. سپس گوساله (پرستی) را پس از آنکه برهان‌ها (ی روشن) برای آنان آمده بود برگزیدند و ما از آن (هم) درگذشتیم و به موسی حجتی آشکار دادیم؛ سوره نساء، آیه: ۱۵۳.
- ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که با موسی چهل شب وعده نهادیم سپس در نبودن او گوساله را (به پرستش) گرفتید در حالی که ستمکار بودید؛ سوره بقره، آیه: ۵۱.
- ↑ التبیان، ج ۱، ص۳۶۲ - ۳۶۳؛ مجمع البیان، ج ۱، ص۳۲۵ - ۳۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج ۳، ص۱۹۶.
- ↑ جمالی، احمد، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۹، ص۴۹۶ - ۵۱۶.