ابعاد روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)

ابعاد روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار
مدخل اصلی	ابعاد روان‌شناختی انتظار

ابعاد روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «انتظار چه ابعادی دارد؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

خامنه‌ای	ری‌ش‍ه‍ری‌	سلیمیان	زینتی	طاهری	آذربایجانی	سبحانی‌نیا	اوسط خانجانی	نظری شاری	صمیمی

اهمیت بعد روحی و روانی

• در بحث انتظار اساسی‌ترین ویژگی در بعد رفتار، ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است چرا که انتظار حالتی است روحی و روانی که منتظر در درون خود احساس کمبود و نقص نموده و درصدد رها شدن از تنگناهای روحی و روانی است. منتظر، پیوسته مراقب مجموعه گفتارها و رفتارهایش خواهد بود تا موردی برخلاف رضای محبوبش، از او صادر نشود. این مسئله در حقیقت، به پالایش درونی و صفای باطنی خواهد انجامید. این هدف، ناظر بر این است که عامل نظارت و کنترل فرد، باید قبل از هر چیز، جنبه درونی داشته باشد، نه بیرونی.
• ارتباط معنوی که منتظر به وسیلۀ ادعیه و اذکار با امام برقرار می‌‌سازد، موجب پالایش روح و تصفیۀ باطن گردیده و در او حسی به وجود می‌‌آورد که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعۀ امروزی مقاوم می‌‌سازد و او را به مقام أمن که در آن ترس و حزنی نیست می‌‌رساند و آرامش‌بخش در روح و روان فرد است ‌که رسول اکرم (ص) فرمود: «شما را به آمدن مهدی مژده می‏دهم‏... اهل آسمان و اهل زمین از او خرسند خواهند بود». کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی (ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند.

ابعاد روان‌شناختی انتظار

• از لحاظ روان‌شناختی، انتظار امام معصوم (ع) حالت‌ها و ابعاد زیر را در انسان پدید می‌آورد:

ابعاد شناختی

• انسان عصر غیبت باید دارای شناخت عمیق و بصیرت نافذ باشد، تا بتواند فرهنگ و فلسفۀ انتظار را به روشنی فهم کند، نسبت به موضوع آن بینش فراگیر به دست آورد، پیرامون آن به تفکر بپردازد، به تحقّق آن دل ببندد و امیدوار باشد. در این فرایند، اگر شناخت صحیح را به دست آورد، حقیقیت "امامت" و پیام انتظار را دریافته است، که این خود، پیامدهای مثبت روانی برای او در پی خواهد داشت، چنانکه امام صادق (ع) فرموده است: «هرکس امر امامت و رهبری را بشناسد، آنگاه پیش از قیام قائم از جهان برود، پاداش او مانند کسی است که در رکاب قائم شهید شود» و اگر بدون شناخت امام زمان خویش بمیرد به رستگاری نرسیده است، چنانکه پیامبر اعظم (ص) می‌فرماید: «هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».

ابعاد رفتاری

• انتظار، آمادگی برای استقبال و همراهی "امام منتظَر" را می‌طلبد و بدون آن به بار نمی‌نشیند. نهضت انتظار، به مثابه یک تحوّل بزرگ در تاریخ بشریت، پیش از هر چیز، نیازمند عناصر آماده و ارزش‌مند انسانی است که بتوانند این بار سنگین را به دوش بکشند؛ و این در درجۀ نخست، مستلزم بالا بردن سطح اندیشه و آگاهی و آمادگی فکری و روانی است.
• برخی از مصادیق ابعاد رفتاری را می‌‌توان در موارد زیر برشمرد:

1. آمادگی: انتظار، آمادگی برای استقبال و همراهی منتظر را می‌طلبد و بدون آن به بار نمی‌نشیند. بنابراین باید در مسابقه آمادگی و سبقت‌جویی‌ که در ابعاد عملی، صبر، پارسایی و نظامی، نمایان می‌شود شرکت جست.
2. عمل به واجبات و ترک محرمات: زمینه‌ساز راستین به خوبی می‌داند محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، انجام واجبات دینی و ترک محرمات است و امام (ع) اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است‌، پس باید همواره از خویشتن مراقبت کند و از گناه دوری نماید امام صادق (ع) می‌فرماید: «همانا برای صاحبِ این امر، غیبتی است؛ پس باید انسان تقوا پیشه نماید و به دین خود چنگ زند».
3. رعایت آموزه‌های اخلاقی: وضع نابسامان و بی‌عدالتی‌های جهان، نیاز به نظام‌ متکی به ارزش‌های انسانی، ایمان و اخلاق دارد. انتظار یک آماده‌سازی است که با تقویت انگیزه در دل و درون؛ امید و نشاط و تحرک به انسان می‌دهد تا در راه خیر و صلاح و رعایت آموزه‌های اخلاقی همت گمارد. امام صادق (ع) در این‌باره می‌فرماید: «هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است».
4. دعا برای تعجیل در فرج: منتظر با ذکر پروردگار و دعا جهت تعجیل در فرج حضرت، روح خویش را قوت بخشیده و دل خود را شفا و نورانی می‌‌سازد و از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیۀ دیگر، توجه خود را به امام معطوف می‌‌نماید و در قلمرو محبت امام قرار می‌‌گیرد. با دعا کردن برای آن حضرت کمال توجه به سوی او برایش حاصل می‌‌شود و علاقۀ خود را به حضرت نشان می‌‌دهد. حضرت مهدی (ع) نیز برای منتظرین دعا می‌‌کند و دعای حضرت سبب آرامش و اطمینان منتظر می‌‌گردد و از این طریق "انتظار" را که به طور طبیعی سخت و طاقت‌گیر است، لطیف و زیبا می‌‌شود.

ابعاد عاطفی

• ابعاد عاطفی انتظار بر این حقیقت استوار است که امام (ع) پیوند عمیقی از عطوفت، مودّت، و محبت نسبت به پیروان راستین خویش دارد. امام (ع) بسیار خیرخواه و نگران امت خویش است. این محبت و نگرانی نه از آن جهت است که حضرتش نیازمند امت باشد، بلکه از آن جهت است که او انسان کامل است، بر این اساس، مهر و محبت حضرتش نیز به غایت کمال است، به گونه‌ای که بدون هیچ نیاز، نگران سرنوشت امت است و برای گرفتاری آنان غمگین و برای تردیدشان دل‌خون است چنان‌که می‌فرماید: «از تردید گروهی از شما در دین‌باوری و شک و سرگردانی در (مسأله) ولایت و امامت آگاه شدم. این موضوع ما را نه به خاطر خود ما، بلکه به خاطر شما، غمگین و متأثر کرد؛ چون خدا با ماست و ما نیازی به دیگری نداریم».
• بعد عاطفی انتظار را در موارد زیر می‌‌توان بیان کرد:

1. امید: انتظارِ نور سپید، بارقۀ امید را در دل انسان زنده می‌کند: امام علی(ع) فرمود: «مردم! در واپسین حرکت تاریخ و آخر الزمان، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌کند. هنگامی‌که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌گردد».
2. اشتیاق: ابعاد عاطفی انتظار که در حقیقت نقطۀ اوج انتظار و گرمی و حرارت آن به شمار می‌آید، اشتیاق است. منتظر کسی است که چون خاکِ تشنه نیازمند آب است.
3. محبت: امام رضا (ع) فرمود: «امام همدم و رفیق، پدر و مهربان... است»
4. شورِ طلب: منتظر، کسی است که به دنبال یار می‌گردد و با شور و شوق همه جا را در طلبش جست‌وجو می‌کند: «ای کاش می‌دانستم در چه جایی منزل گرفته‌ای و چه سرزمین و مکانی تو را دربرگرفته است! آیا در کوه رضوی هستی و یا در جای دیگر و یا در ذی طوی هستی..».
5. چشم به راه بودن: منتظر واقعی کسی است که برای رسیدن یار، لحظه‌شماری می‌کند؛ یعنی به او عشق می‌ورزد و با او سخن می‌گوید. امام صادق (ع) فرمود: «هرکس دوست دارد در شمار اصحاب حضرت باشد، باید چشم به‌راه باشد و پارسایی پیشه سازد».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. آیت‌الله خامنه‌ای؛ | تصویر = 11760.jpg | پاسخ‌دهنده = سید علی حسینی خامنه‌ای]]]]

آیت‌الله سید علی حسینی خامنه‌ای، در کتاب «ما منتظریم» در این‌باره گفته است:

«وقتی می‌گویند انتظار بکشید یعی این وضعیتی که امروز رنجتان می‌دهد و دلتان را به درد می‌آورد ابدی نیست و تمام خواهد شد. ببینید چقدر انسان حیات و نشاط پیدا می‌کند این نقش اعتقاد به امام مهدی است انتظار یک عمل است، یک آماده‌سازی است، یک تقویت انگیزه در دل و درون است، یک نشاط و تحرک و پویایی است در همه زمینه‌ها. همین روح انتظار است که به انسان تعلیم می‌دهد تا در راه خیر و صلاح مبارزه کند. اگر انتظار و امید نباشد مبارزه معنا ندارد و اگر اطمینان به آینده هم نباشد انتظار معنا ندارد. اگر در دل‌ها امید به روزگار روشن باشد، مبارزه ممکن است و اگر امید بمیرد مبارزه و حرکت به سمت صلاح هم خواهد مرد.

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. آیت‌الله ری‌ش‍ه‍ری‌؛ | تصویر = 11046759983.jpg | پاسخ‌دهنده = محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌]]]]

آیت‌الله محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است:

«هدف از انتظار فرج، رها شدن از تنگناهای روحی و روانی و امید به آینده‌ای بهتر است که بخشی از آسایش و آرامش روحی و روانی را نیز تأمین می‌کند. از این رو، نوعی فرج و گشایش شمرده می‌شود و حتی عنوان "مِن أعظم الفرج (از بزرگ‌ترین فَرَج‌ها)" را به دست می‌آورَد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ | تصویر = 136863.JPG | پاسخ‌دهنده = خدامراد سلیمیان]]]]

حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «پرسمان مهدویت» در این‌باره گفته است:

« اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار [منتظران امام مهدی] ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است. برای درک زمان ظهور حضرت مهدی(ع). این امرِ مهم، فقط با عمل به واجبات و ترک محرمات حاصل می‌شود. زمینه‌ساز راستین به خوبی می‌داند که محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، "انجام واجبات دینی" و "ترک محرمات" است. او به درجه‌ای از ایمان می‌رسد که توفیق در عمل به واجبات و ترک کارهای حرام را بهترین لذت‌های زندگی می‌داند. پیشوایان معصوم(ع) نیز هرگاه از حالت انسان‌های دوران غیبتت یاد می‌کردند، به مناسبت، از انجام واجبات و پروای الهی سخن می‌گفتند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «"إِن لِصَاحِبِ هَذَا الأَمرِ غَیبَه فَلیتقِ اللهَ عَبدٌ وَ لیتَمَسک بِدِینِهِ…"»؛ همانا برای صاحبِ این امر، غیبتی است؛ پس باید انسان تقوا پیشه نماید و به دین خود چنگ زند…. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی(ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند. لازم به یادآوری است که افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات "رعایت آموزه‌های اخلاقی" نیز اهمیت والایی دارد، امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «"… مَن سُر أَن یکُونَ من أَصحَابِ القَائِمِ فَلینتَظِر وَ لیعمَل بِالوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الأخلَاقِ وَ هُوَ مُنتَظِر…"»؛ هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است…. پروای الهی در همه زمان‌ها واجب است؛ اما به دلیل شرایط خاص، در دوران غیبت اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این زمان عوامل فراوانی دست به دست هم داده تا انسان‌ها را به بیراهه بکشاند و گمراه سازد.».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۴. حجت الاسلام و المسلمین زینتی؛ | تصویر = 13681215.jpg | پاسخ‌دهنده = علی زینتی]]]]

حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی زینتی، در مقاله «انتظار و امنیت روانی» در این‌باره گفته است:

«انتظار حالتی است روحی و درونی، به‌گونه‌ای که شاید شخص منتظر در مدت انتظارش از جهت جسمانی در وضعیتی متعادل به سر می‌برد ولی در درون خود احساس کمبود و نقص نموده و دچار تشویش شده است و مهم‌تر اینکه او تن به این‌ اضطراب تشویش نمی‌سپارد بلکه درصدد رفع آن است و خود تلاش می‌کند تا این کمبود و نقص مرتفع گردد و برای رفع آن لحظه‌شماری می‌کند که این محرومیت و حرمان چه زمانی مرتفع و این حرمان چگونه به پایان می‌رسد؟ و او به کمال مطلوب خواهد رسید؟ و کیست که این تشویش درون را به سرمنزل آرامش و سرای اطمینان و سکون سکنا دهد؟ حتی اگر این کمبود و نقص جسمانی باشد، امید به از بین رفتن این نقص- انتظار- حالتی درونی و روحی است و محصول این اندیشه و فکر اوست که این نقص مطلوب و خوشایند وی نیست و موجب حرمان و بازماندن او از کمالات و تعالی می‌گردد و با خود می‌گوید باید درصدد رفع آن برآیم و برای رسیدن به وضعیت بهتر تلاش کنم تا دیگر در خود هیچ کمبود و حرمانی را احساس نکنم.

منظور از این "حالت روحی و روانی"، همانا حالت شادی و خوشحالی و یا رخوت و سستی نیست. منظور نوعی اضطراب و بی‌قراری و تشویش دل مبهم و دلهره فراگیر است که از وضعیت موجود ناشی شده است؛ یعنی اگر نبود این وضعیت او دلی آرام داشت و در درون خود نقص و کمبودی را احساس نمی‌کرد. پس حالت درونی موردنظر، یک حالت خوشایند و یا ناخوشایند تخریب شده نیست که فرد به آن دل‌خوش نموده باشد و یا خود را در برابر آن تسلیم نماید، بلکه تشویش امیدآفرین و بی‌قراری تحرک‌بخش و دلهره شادی‌فزون است. لذا فرد خود را بیمار روانی نمی‌شمارد و یا خود را تسلیم این حالت نمی‌سازد، بلکه در ضمن ابتلا به این حالت روحی، حرکت رو به پیشرفت دارد و خود در پی طبیبی حاذق (منتظر) می‌گردد تا درد درون خود را درمان و دل ناآرام خویش را آرام سازد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۵.حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛ | تصویر = 11562.jpg | پاسخ‌دهنده = حبیب‌الله طاهری]]]] حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است:

«مردم جهان باید به قدر کافی تلخی این وضع نابسامان و بی‌عدالتی‌ها را درک کنند. باید نارسایی و ضعف قوانین بشری را برای اجرای عدالت اجتماعی لمس کنند. باید این حقیقت را بیابند که تنها در سایه اصول و پیوندهای مادی و ضمانت اجرایی موجود و مقررات خود ساخته انسان‌ها مشکل جهان حل نمی‌شود، بلکه مشکلات هر روز متراکم‌تر و به گونه کلاف سر درگمی پیچیده‌تر می‌شود.

مردم جهان باید احساس کنند که بحران‌های کنونی زائیده نظامات کنونی است و این نظامات را حل بحران‌ها عاجزند. باید درک کنند که برای رسیدن به این هدف بزرگ، اصول و نظام‌های تازه لازم است که متکی به ارزش‌های انسانی، ایمان، عواطف بشری و اخلاق باشد، نه اینکه تنها بر اصول خشک، بی‌روح و نارسای مادی استوار باشد. مردم جهان باید به این حد از رشد اجتماعی برسند که بفهمند پیشرفت تکنولوژی الزاماً به معنای پیشرفت بشریت و تأمین خوشبختی انسان‌ها نیست، بلکه تکنولوژی پیشرفته تنها در صورتی ضامن نیک‌بختی و سعادت است که زیر چتر یک سلسله اصول معنوی و انسانی استوار یابد، و گرنه همانگونه که بارها دیده‌ایم، بلا آفرین بوده و مایه ویرانگری است. مردم جهان باید بدانند، صنایع اگر به صورت بتی در آیند، بر حجم مشکلات کنونی می‌افزایند و به ابعاد ویرانی و ضایعات جنگ‌ها وسعت می‌بخشند. بالأخره، مردم جهان باید تشنه شوند تا تشنه نشوند به سراغ چشمه‌های آب نمی‌روند. به تعبیر دیگر، تا در مردم جهان تقاضایی نباشد، عرصه هر نوع برنامه اصلاحی مفید و مؤثر نخواهد بود، چرا که قانون، عرضه و تقاضا، بیش از آنچه در مسائل اقتصادی مورد توجه باشد، باید در مسائل اجتماعی مورد توجه قرارگیرد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۶. حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی؛ | تصویر = 437906773.jpg | پاسخ‌دهنده = مسعود آذربایجانی]]]]

حجت الاسلام و المسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، در مقاله «رابطه انتظار و بهداشت روان» در این‌باره گفته است:

«از لحاظ روان‌شناختی، انتظار امام معصوم(ع) حالت‌های زیر را در انسان پدید می‌آورد:

1. امید: انتظار نور سپید، بارقه امید را در دل انسان زنده می‌کند: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا...﴾؛ امام علی(ع) فرمود: "مردم! در واپسین حرکت تاریخ و آخر الزمان، بزرگ‌مردی از فرزندانم ظهور می‌کند. هنگامی‌که پرچمش به اهتزاز درآید، شرق و غرب جهان را روشن سازد. با ظهورش موجی از شادی و نور، عالم‌گستر می‌گردد. امیدواری در جایی است که امکان نومیدی وجود دارد و یا می‌تواند پدیدار شود. امید، معطوف به نجات است و خروج از ظلمات، مرض، جدایی، غربت یا بندگی را شامل می‌شود. امید، توکل به غلبه نهایی حق و عشق الهی است. امیدواری، موجب جلوگیری از یأس و سرخوردگی می‌شود.
2. آمادگی: انتظار، آمادگی برای استقبال و همراهی منتظر را می‌طلبد و بدون آن به بار نمی‌نشیند. بنابراین باید در مسابقه آمادگی و سبقت‌جویی‌ که در ابعاد عملی، صبر، پارسایی و نظامی، نمایان می‌شود شرکت جست.
3. اشتیاق: ابعاد عاطفی انتظار که در حقیقت نقطه اوج انتظار و گرمی و حرارت آن به‌شمار می‌آید، اشتیاق است. منتظر کسی است که چون خاک تشنه نیازمند آب است: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ﴾.

این احساسات و عواطف در ابعاد زیر تجلی می‌یابد:

1. محبت: امام رضا(ع) فرمود: "امام همدم و رفیق، پدر و مهربان... است"؛ "جانم فدای تو ای ناپیدایی که از ما بیرون نیست!"؛ "چقدر بر من جانکاه است که مردم را ببینم، اما تو دیده نشوی و هیچ‌گونه صدا و سخنی از تو نشنوم"؛
2. شور طلب: منتظر، کسی است که به‌دنبال یار می‌گردد و با شور و شوق همه‌جا را در طلبش جست‌وجو می‌کند: "ای کاش می‌دانستم در چه جایی منزل گرفته‌ای و چه سرزمین و مکانی تو را دربرگرفته است! آیا در کوه رضوی هستی و یا در جای دیگر و یا در ذی طوی هستی...."؛ کسی‌ که گم‌شده‌ای دارد و مدعی عشق و محبت است، آیا از او پذیرفته است که هیچ‌گاه در طلب گم‌شده‌اش برنیامده باشد؟
3. چشم به‌راه بودن: منتظر واقعی کسی است که برای رسیدن یار، لحظه‌شماری می‌کند؛ یعنی به او عشق می‌ورزد، با او سخن می‌گوید و با چشم‌های نگران و رمق‌دیده، به دوردست می‌نگرد که شاید او را ببیند و بیابد: "سلام بر تو آن‌گاه که می‌ایستی، سلام بر تو آن‌گاه که می‌نشینی، سلام بر تو هنگامی‌که قرآن می‌خوانی و بیان می‌کنی، آن‌گاه که نماز می‌گزاری و قنوت می‌بندی، سلام بر تو چون به رکوع می‌روی و سجده می‌کنی. یعنی در همه احوال دلم با تو و چشمم به راه تو است". امام صادق(ع) فرمود: هرکس دوست دارد در شمار اصحاب حضرت باشد، باید چشم به‌راه باشد و پارسایی پیشه سازد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۷. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛ | تصویر = 11386.jpg | پاسخ‌دهنده = محمد سبحانی‌نیا]]]]

حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است:

«منتظر واقعی، با اعتقاد به این که اعمالش، پیوسته در منظر آن عزیز است، نسبت میان خود و آن حضرت را در احساس حضور، متجلی می‌‌بیند و هرجا که باشد، گویی خود را در خیمه آن حضرت و گوش به فرمان ایشان، احساس می‌‌کند و لازمه انتظار حقیقی را، تلاش برای جلب رضایت آن حضرت می‌‌داند. منتظر، پیوسته مراقب مجموعه گفتارها و رفتارهایش خواهد بود تا موردی برخلاف رضای محبوبش، از او صادر نشود. این مسئله در حقیقت، به پالایش درونی و صفای باطنی خواهد انجامید. این هدف، ناظر بر این است که عامل نظارت و کنترل فرد، باید قبل از هر چیز، جنبه درونی داشته باشد، نه بیرونی».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۸. آقای دکتر خانجانی؛ | تصویر = 1100226.jpg | پاسخ‌دهنده = ]]

آقای دکتر علی اوسط خانجانی، در مقاله «رسالت فردی و شخصی انسان منتظر» در این‌باره گفته است:

«آمادگی در حوزه محبت پالایش روح و تصفیه باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیه معصومان(ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام(ع) خود است. در این عرصه انسان منتظر با درک این نکته که "امام(ع) اگر چه ظاهر نیست اما حاضر است‌"، باید از یک سو همواره از خویشتن مراقبت کند واز گناه دوری نماید تا مشمول ادعیه زکیه امامش باشد و از سوی دیگر باید به فضای قدسی دعا و ذکر راه یابد و از این طریق "انتظار" را که به طور طبیعی سخت و طاقت‌گیر است، لطیف و زیبا نماید. بر اوست که از رهگذر انس با دعای ندبه و عهد و ادعیه دیگر، توجه خود را به امام معطوف نماید و در قلمرو محبت امام قرار گیرد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۹. حجت الاسلام و المسلمین نظری شاری؛ | تصویر = 13681271.jpg | پاسخ‌دهنده = ]]

حجت الاسلام و المسلمین عبدالله نظری شاری، در مقاله «نقش انتظار در بهداشت روانی» در این‌باره گفته است:

• «ابعاد شناختی: انسان عصر غیبت باید دارای شناخت عمیق و بصیرت نافذ باشد، تا بتواند فرهنگ و فلسفه انتظار را به‌روشنی فهم کند، نسبت به موضوع آن بینش فراگیر به دست آورد، پیرامون آن به تفکر بپردازد، به تحقّق آن دل ببندد و امیدوار باشد، برای دست‌یابی به آن، اهدافی را طراحی و دنبال کند، و در اعتقاد به حقیقت انتظار، در برابر هر پیشامدی پایداری نماید. در این فرایند، اگر شناخت صحیح را به دست آورد، حقیقیت "امامت" و پیام انتظار را دریافته است، که این خود، پیامدهای مثبت روانی برای او در پی خواهد داشت و از این جهت وی دارای فضیلت بزرگی خواهد بود چنان‌که امام صادق(ع) فرموده است: «مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ ثُمَّ مَاتَ قَبْلَ أَنْ يَقُومَ الْقَائِمُ(ع) كَانَ‌ لَهُ‌ مِثْلُ‌ أَجْرِ مَنْ‌ قُتِلَ‌ مَعَهُ‌»؛ "هرکس امر امامت و رهبری را بشناسد، آن‌گاه پیش از قیام قائم از جهان برود، پاداش او مانند کسی است که در رکاب قائم شهید شود". انسان، با شناخت امر امامت، در خط معرفت و تکلیف الهی قرار می‌گیرد و در حوزه ولایت الهی داخل می‌شود و چنین کسی -در هر حال- در مقام قرب و کرامت است. برای همین اهمیت است کسی که بدون شناخت امام زمان خویش بمیرد به رستگاری نرسیده است، چنان‌که پیامبر اعظم(ص) می‌فرماید: «وَ أَنَّ مَنْ‌ مَاتَ‌ وَ لَمْ‌ يَعْرِفْ‌ إِمَامَ‌ زَمَانِهِ‌ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»؛ "هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است". امامان(ع) نیز، جهل و عدم شناخت مسأله انتظار را نکوهش کرده و نسبت به آن بیم داده‌اند. امام حسن(ع) فرموده است: «أَمَا إِنَّ لَهُ‌ غَيْبَةً يَحَارُ فِيهَا الْجَاهِلُونَ‌ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ‌»؛ "آگاه باشید که برای او غیبتی است که نادانان در آن سرگردان شوند و مبطلان در آن هلاک گردند".(...)
• ابعاد رفتاری: انتظار، آمادگی برای استقبال و همراهی "امام منتظَر" را می‌طلبد و بدون آن به بار نمی‌نشیند. نهضت انتظار، به مشابه یک تحوّل بزرگ در تاریخ بشریت، پیش از هر چیز، نیازمند عناصر آماده و ارزش‌مند انسانی است که بتوانند این بار سنگین را به دوش بکشند؛ و این، در درجه نخست، مستلزم بالا بردن سطح اندیشه و آگاهی و آمادگی فکری و روانی است(...)
• ابعاد عاطفی: ابعاد عاطفی انتظار بر این حقیقت استوار است که امام(ع) پیوند عمیقی از عطوفت، مودّت، و محبت نسبت به پیروان راستین خویش دارد. امام(ع) بسیار خیرخواه و نگران امت خویش است. این محبت و نگرانی نه از آن جهت است که حضرتش نیازمند امت باشد، بلکه از آن جهت است که او انسان کامل است، بر این اساس، مهر و محبت حضرتش نیز به غایت کمال است، به گونه‌ای که بدون هیچ نیاز، نگران سرنوشت امت است و برای گرفتاری آنان غمگین و برای تردیدشان دل‌خون است چنان‌که حضرتش می‌فرماید: «مِنْ سُوءِ الْمُنْقَلَبِ إِنَّهُ‌ أُنْهِيَ‌ إِلَيَ‌ ارْتِيَابُ‌ جَمَاعَةٍ مِنْكُمْ فِي الدِّينِ وَ مَا دَخَلَهُمْ مِنَ الشَّكِّ وَ الْحَيْرَةِ فِي وُلَاةِ أَمْرِهِمْ فَغَمَّنَا ذَلِكَ لَكُمْ لَا لَنَا وَ سَأَوْنَا فِيكُمْ لَا فِينَا لِأَنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَلَا فَاقَةَ بِنَا إِلَى غَيْرِهِ»؛ "از تردید گروهی از شما در دین‌باوری و شک و سرگردانی در (مسأله) ولایت و امامت آگاه شدم. این موضوع ما را نه به خاطر خود ما، بلکه به خاطر شما، غمگین و متأثر کرد؛ چون خدا با ماست و ما نیازی به دیگری نداریم". بر این اساس، آگاهی و شناخت نسبت به این محبّت خداگونه، دل‌های امت را سرشار از عشق و جان‌های آنان را غرق در شیفتگی و اشتیاق نسبت به آن حضرت می‌کند و شعله‌های انتظار دیدار حضرتش را در دل‌ها برمی‌افروزد.(...)

انتظار در ابعاد عاطفی آن (یعنی اشتیاق، محبت، طلب و جست‌و‌جو و چشم‌انتظاری که همگی مستلزم نوعی توسل و رابطه قلبی با حضرت قائم(ع) است) نیز، بر بهداشت روان به‌ویژه به معنای پیش‌گیری اولیه و ممانعت از بیماری‌ها و ارتقای توانمندی‌ها در مقابله با استرس‌ها و اضطراب‌ها نقش مؤثّری دارد. روان‌شناسان می‌گویند: در مواجهه با مسایل زندگی و رسیدن به موفقیت -به ویژه در مشکلات- به‌طور کلی، به دو دسته از عوامل نیازمندیم: نخست، فراهم آمدن اسباب طبیعی؛ دوم، شرایط روانی خاصی که بتوانیم با مسایل زندگی بهتر روبه‌رو شویم که معمولاً با توسل به اولیای الهی فراهم می‌گردد. گاهی سُستی اراده، ترس، غم، اضطراب و عدم اشراف کامل بر موقعیت، باعث می‌شود که نتوانیم از راه‌حل‌های ممکن برای حل و فصل مسائل زندگی به شکل مطلوب بهره ببریم. توسل (به امامان، مخصوصاً حضرت مهدی(ع) که زنده و ناظر بر احوال شعیان است) و توکل باعث تقویت اراده و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود. در جمع‌بندی نهایی، نتیجه می‌گیریم: انتظار در محورهای سه‌گانه شناختی، رفتاری، و عاطفی بر بهداشت روان در دو سطح پیش‌گیری اولیه و ارتقای توان‌مندی‌ها مؤثّر می‌باشد».

|}

{{پاسخ پرسش | عنوان پاسخ‌دهنده = ۱۰. سرکار خانم صمیمی؛ | تصویر = 11155.jpg | پاسخ‌دهنده = ]]

سرکار خانم سیمین صمیمی، در مقاله «عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است:

«فردی که منتظر ظهور حضرت است، این انتظار در تمام ابعاد روحی و روانی او نیز تأثیرگذار است. لذا از طریق ارتباط معنوی که فرد با یک انسان کامل الهی برقرار می‌‌سازد، حسی در او به وجود می‌‌آید که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعه امروزی مقاوم می‌‌سازد. با توجه به روایات، حضرت مهدی(ع) به وضع درونی و درجه روحیه مردم دانا است. در آیه‌ای از قرآن کریم خداوند می‌‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ﴾، تطهیر از شرک و نفاق و هرگونه ظلمی در گرو تمسک به ولایت است. وجود حضرت(ع) مطهر از هرگونه نخوت و آلودگی است. لذا رسیدن به مقام أمن که آرزوی بزرگ اولیای خدا است، جز از راه ولایت و اعتقاد به حضرت نخواهد بود. انتظار صحیح امری است سازنده و آرامش‌بخش در روح و روان فرد چنان‌که در روایتی به نقل از رسول اکرم(ص) آمده که فرمود: « أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ... يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ سَاكِنُ الْأَرْضِ».

این موضوع در قرآن بنابر روایتی به نقل از امام صادق(ع) این‌گونه بیان شده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ﴾. آیه فوق ناظر بر این است که در نبود غم‌ها آرامش روحی حاصل می‌‌گردد. منتظر با ذکر پروردگار و دعا جهت تعجیل در فرج حضرت روح خویش را قوت بخشیده و دل خود را شفا و نورانی می‌‌سازد. شیعه با توجه به فرموده پروردگار در قرآن کریم: "آنجا که ذکر و یاد تو را، نه اسم و نام تو را بالا بردیم در تو وسعتی پدید آوردیم و بارهای سنگین و کمرشکن را از تو برداشتیم، تا آنجا که تو همراه هر رنجی، راحتی می‌‌دیدی". و با تأسی از فرموده اهل بیت(ع) "دعا قضای پیچیده سخت را برمی‌‌گرداند". با دعا کردن برای آن حضرت کمال توجه به سوی او برایش حاصل می‌‌شود و علاقه خود را به حضرت نشان می‌‌دهد. این موضوع در کلام نورانی به نقل از امام صادق(ع) این‌گونه بیان شده است: "هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:"خداوندا بر محمد(ص)، و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن"، نمیرد تا قائم(ع) را دریابد".

در این حیطه حضرت مهدی(ع) نیز برای منتظرین دعا می‌‌کند. دعای حضرت سبب آرامش و اطمینان منتظر می‌‌گردد. چنان‌که در توقیعی به نقل از آن حضرت آمده که فرمود: "... ما در پی حفظ آنان هستیم، با دعایی که از خداوند زمین و آسمان پوشیده نیست، پس با این امر دل‌های اولیاء و دوستان ما مطمئن باشد". از این جهت در روایتی به نقل از امام صادق(ع) دعا مورد تأکید واقع شده، چنان‌که حضرت با تأکید شیعه به شناخت خداوند، پیامبر و حجت‌های الهی، از جمله دعاهای دوران غیبت را این‌گونه توصیه فرموده است: « اللَّهُمَ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي»».

|}

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. ابعاد فکری و اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
2. ابعاد اخلاقی و تربیتی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
3. ابعاد سیاسی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
4. ابعاد اقتصادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
5. ابعاد نظامی و انتظامی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
6. ابعاد فردی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. ابعاد اجتماعی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

1. وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. تکالیف و وظایف شیعیان برای زمینه‌سازی ظهور در غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. تکالیف و وظایف شخصی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   4. تکالیف و وظایف اجتماعی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. تکالیف و وظایف شیعیان در حوزه امنیت اجتماعی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. تکالیف و وظایف علما در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. تکالیف و وظایف دانشجویان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. تکالیف و وظایف مستمعان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   9. تکالیف و وظایف کنهسالان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   10. تکالیف و وظایف جوانان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   11. تکالیف و وظایف زنان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   12. تکالیف و وظایف ثروتمندان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   13. تکالیف و وظایف اقشار آسیب‌پذیر در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   14. تکالیف و وظایف حاکمان و فرماندهان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   15. تکالیف و وظایف نیروی انتظامی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   16. تکالیف و وظایف توده مردم در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. مسلمانان نسبت به شناخت امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   2. مسلمانان درباره تولی به امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
      1. وظیفه مسلمانان درباره ایمان به امامت و ولایت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      2. وظیفه مسلمانان درباره محبت و مودت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      3. وظیفه مسلمانان درباره اطاعت و نصرت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
         1. برای یاری امام مهدی چه باید کرد؟ (پرسش)
   3. مسلمانان نسبت به تبری از دشمنان امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   4. مسلمانان نسبت به زیارت و یاد امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   5. مسلمانان درباره دعا برای امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   6. مسلمانان نسبت به اقتدا به سنت و سیره امام مهدی در امور استحبابی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   7. مسلمانان نسبت به انجام اعمال عبادی به نیابت از امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
3. وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   2. آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   3. آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
      1. انواع آمادگی برای ظهور کدامند؟ (پرسش)
         1. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         2. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه روحی و روانی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         3. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اخلاقی و رفتاری چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         4. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه سیاسی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         5. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اقتصادی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         6. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه نظامی و انتظامی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
   4. آیا پیروی از نواب عام از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   5. آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   6. آیا غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
4. آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ (پرسش)
5. آفات دور دانستن ظهور چیست؟ (پرسش)
6. آرزوها چگونه در شخصیت منتظران امام مهدی تأثیر می‌گذارد؟ (پرسش)
7. برای ایجاد ارتباط قلبی با امام مهدی به جز تکالیف شرعی و دینی چه اعمالی لازم است تا بفهمیم ایشان از ما راضی هستند؟ (پرسش)
8. وظیفه جامعه اسلامی در برابر اخباری که از سوی امام مهدی می‌رسد چیست؟ (پرسش)
9. امام مهدی از نوجوانان جامعه امروز چه انتظاری دارند؟ (پرسش)
10. دانش‌آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
11. چگونه می‌توان برپایه خواست حقیقی امام مهدی عمل کرد؟ (پرسش)
12. وظیفه مردم در عصر غیبت کبری برای برپایی عدالت چیست؟ (پرسش)
13. آیا تکریم اماکن منسوب به امام مهدی از تکالیف عصر غیبت است؟ (پرسش)
14. چرا رسیدگی به نیازهای مؤمنان مصداقی از برآوردن حوائج امام مهدی است؟ (پرسش)
15. مرابطه با امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
16. آیا حفظ پیوند با مقام ولایت از وظایف خاص منتظران امام مهدی است؟ (پرسش)

• وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی
  • وظایف شخصی شیعیان در عصر غیبت
  • وظایف شیعیان در عرصه امنیت اجتماعی
  • وظایف علما در عصر غیبت
  • وظایف دانشجویان در عصر غیبت
  • وظایف مستمعان در عصر غیبت
  • وظایف کهنسالان در عصر غیبت
  • وظایف جوانان در عصر غیبت
  • وظایف زنان در عصر غیبت
  • وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت
  • وظایف نیروی انتظامی
  • وظایف توده مردم در عصر غیبت
  • وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت
• وظایف عام منتظران
  • شناخت امام مهدی
  • تولی به امام مهدی
    • محبت و مودت به امام مهدی
    • اطاعت امام مهدی-نصرت امام مهدی
    • یاری کردن امام مهدی
  • تبری از دشمنان امام مهدی
  • زیارت امام مهدی - یاد امام مهدی
  • دعا برای امام مهدی
• وظایف خاص منتظران
  • انتظار فرج
  • صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی
  • آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور
    • انواع آمادگی برای ظهور
      • آمادگی فکری و اعتقادی
      • آمادگی روحی و روانی
      • آمادگی اخلاقی و رفتاری
      • آمادگی سیاسی
      • آمادگی اقتصادی
      • آمادگی نظامی و انتظامی
  • پیروی از نواب عام در دوران غیبت
  • دعا برای تعجیل فرج
  • غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور
• آثار نزدیک شمردن ظهور
• آفات دور دانستن ظهور
• تأثیر آرزوها در شخصیت منتظر
• ارتباط قلبی با امام مهدی
• انتظار امام مهدی از نوجوانان
• تکریم اماکن منسوب به امام مهدی
• مرابطه با امام مهدی

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.