تزکیه

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

تزکیه: پیراستن نفس از صفات رذیله و آراستن آن به صفات حمیده.

واژه‌شناسی لغوی

تزکیه از ماده "زـ ک ـ و" و در لغت به معنای استوار ساختن و دور کردن شئ از عیب و کاستی[۱]. و ایجاد رشد، برکت و طهارت[۲]. در آن یا به معنای دور دانستن شئ از عیوب و گواهی به پاکی و طهارت آن[۳] است. برخی معنای اصلی تزکیه را کنار زدن نادرستی‌ها از امور صحیح دانسته و دیگر معانی را از لوازم و آثار آن به حساب آورده[۴] و افزوده‌اند: تفاوت تزکیه با تطهیر و تهذیب در این است که در تطهیر دستیابی به "طهارت" در برابر "رجس" و در تزکیه کنار زدن آنچه باید کنار گذاشته شود و در تهذیب، حاصل شدن صلاح و خلوص، مورد نظر است[۵]. البته به گفته برخی تزکیه مبالغه در تطهیر است[۶] وعده‌ای هم گفته‌اند: تطهیر پیراستن و تزکیه آراستن است[۷] و به عبارت دیگر تطهیر بیرون راندن آلودگیها و پاک کردن شیء است تا آماده رشد و نمو گردد و تزکیه رشد دادن و به شکوفایی رساندن آن است[۸][۹].

تزکیه در اصطلاح علم اخلاق عبارت از پاک کردن و پیراستن نفس از نقایص و صفات رذیله و آراستن آن به صفات پسندیده و کمالات نفسانیه است[۱۰] و برخی برای آن مراحلی برشمرده‌اند؛ از جمله:

  1. توبه؛
  2. مشارطه[۱۱]؛
  3. محاسبه؛
  4. معاتبه و معاقبه[۱۲][۱۳][۱۴].

تزکیه در قرآن

اهمیت تزکیه

اسباب تزکیه

خداوند

رهبران الهی

پای‌بندی به ایمان و عمل صالح

موانع تزکیه

شیطان

عصیان و گناه

آثار تزکیه

فلاح و رستگاری

نجات از آتش جهنم

برخورداری از درجات بالای بهشت

تزکیه نفس یکی از اسباب رستگاری

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. ترتیب‌العین، ص‌۳۴۸، «زکو».
  2. مقاییس‌اللغه، ج۳، ص۱۷، «زکی»؛ النهایه، ج‌۲، ص‌۱۰۷؛ لسان العرب، ج‌۶، ص‌۶۴، «زکا».
  3. المنجد، ص‌۶۱۶، «زکو».
  4. التحقیق، ج‌۴، ص‌۲۹۳ «زکو».
  5. التحقیق، ج‌۴، ص‌۲۹۴.
  6. الصافی، ج‌۲، ص‌۳۷۱؛ جوامع‌الجامع، ج‌۲، ص‌۹۲.
  7. التحریر و التنویر، ج‌۱۱، ص‌۲۳.
  8. المیزان، ج‌۹، ص‌۳۷۷.
  9. صادقی فدکی، سید جعفر، دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۷، ص ۴۹۷ - ۵۰۴
  10. جامع‌السعادات، ج‌۱، ص‌۴۰۰؛ معراج‌السعاده، ص‌۷۵ ـ ۷۸.
  11. شرط کردن با خود مبنی بر بازنگشتن به گناه.
  12. عتاب و عقاب کردن نفس در صورت‌ گناه.
  13. ریاض‌السالکین، ج‌۳، ص‌۱۵۲؛ اخلاق در قرآن، ج‌۱، ص‌۲۱۷.
  14. صادقی فدکی، سید جعفر، دائرة المعارف قرآن کریم، ج ۷، ص ۴۹۷ - ۵۰۴