|
|
| (۹۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{خرد}} | | {{مدخل مرتبط |
| {{امامت}}
| | | موضوع مرتبط = امام علی |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| | | عنوان مدخل = |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
| | | مداخل مرتبط = |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| | | پرسش مرتبط = |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[نهج البلاغه در تاریخ اسلامی ]] | [[نهج البلاغه در کلام اسلامی]]</div>
| | }} |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[نهج البلاغه (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
|
| |
|
| '''نهج البلاغه''' نام کتابی که [[سید رضی]] (م ۴۰۶) از [[خطبه‌ها]]، [[نامه‌ها]] و کلمات کوتاه و نغز [[امام علی|امیر المؤمنین]]{{ع}} گردآوری کرده است. دیگران هم پیش از [[سیّد رضی]] مجموعه‌هایی از سخنان آن [[حضرت]] را جمع کرده بودند،<ref>استاد عزیزالله عطاردی در یک پژوهش سودمند، به ۷۰ مورد اشاره و آن مجموعه‌ها را معرفی می‌کند. ر.ک: نشریه «گلستان قرآن»، شماره ۱ و ۲، مقاله «کلام علی ما قبل نهج البلاغه»</ref> امّا کار [[سید رضی]] جامع‌تر و منظّم‌تر بود<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۸۴.</ref>. | | '''نهج البلاغه''' گزیده سخنان [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} است که [[سید رضی]] در [[رجب]] سال ۴۰۰ قمری آن را تدوین کرده است. ایشان نهج البلاغه را در سه فصل [[خطبه‌ها]]، [[نامه‌ها]] و حکمت‌ها تدوین کرد. نهج البلاغه پس از تدوین تا به امروز کانون توجه دانشمندان و اندیشمندان قرار گرفته است. برخی از [[ویژگی‌های نهج البلاغه]] عبارت‌اند از: گستره وسیع موضوعی؛ جامعیت و جاودانگی. |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | == مقدمه == |
| *نهج البلاغه گزیده سخنان [[امام علی بن ابی‌طالب]] است که [[شریف رضی]] در [[رجب]] سال ۴۰۰ قمری آن را تدوین کرده. [[سیدرضی]] [[علت]] تدوین نهج البلاغه را پس از [[نوشتن]] کتابی در [[فضایل]] امیرالمؤمنان {{ع}} به‌نام [[خصائص الائمة (کتاب)|خصائص الائمة]]، درخواست جمعی از [[دوستان]] و اهل [[علم]] بیان می‌کند؛ تدوین کتابی که گزیده [[سخنان امام]] {{ع}} در زمینه‌ها و موضوعات گوناگون از [[خطبه‌ها]] و [[نامه‌ها]] و [[پندها]] و [[دانش]] زیستن را در بر داشته باشد. آن مردان [[فضل]] و [[دانش]] می‌دانستند که این سخنان، شگفتی‌های [[بلاغت]] و دُردانه‌های [[فصاحت]] و گوهرهای [[ادب]] و کلمات پرمغز و روشنگر [[دین]] و دنیاست و این مجموعه نفیس در هیچ [[کلام]] و کتابی یافت نشود، چون [[امیرمؤمنان]] {{ع}} سرچشمه [[فصاحت]] و زایش‌جای [[بلاغت]] است و از آن بزرگوار گنج [[فرهنگ]] و [[ادب]] و قانون‌های آن پدید آید و هر سخنوری بر شیوه و روش آن [[حضرت]] ره پوید و هر واعظ شیرین سخن رساگویی از او [[کمک]] گیرد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 843 -844.</ref>.
| | نهج البلاغه گزیده سخنان [[امام علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} است که [[شریف رضی]] در [[رجب]] سال ۴۰۰ قمری آن را تدوین کرده است. [[سیدرضی]] علت تدوین نهج البلاغه را پس از نوشتن کتابی در [[فضایل]] امیرالمؤمنین {{ع}} به‌نام [[خصائص الائمة (کتاب)|خصائص الائمة]]، درخواست جمعی از [[دوستان]] و اهل [[علم]] بیان می‌کند؛ تدوین کتابی که گزیده سخنان امام {{ع}} در زمینه‌ها و موضوعات گوناگون از [[خطبه‌های نهج البلاغه|خطبه‌ها]] و [[نامه‌های نهج البلاغه|نامه‌ها]] و [[حکمت‌های نهج البلاغه|پندها]] و [[دانش]] زیستن را در بر داشته باشد. آن مردان [[فضل]] و [[دانش]] می‌دانستند که این سخنان، شگفتی‌های [[بلاغت]] و دُردانه‌های [[فصاحت]] و گوهرهای [[ادب]] و کلمات پرمغز و روشنگر [[دین]] و دنیاست و این مجموعه نفیس در هیچ [[کلام]] و کتابی یافت نشود، چون [[امیرمؤمنان]] {{ع}} سرچشمه [[فصاحت]] و زایش‌جای [[بلاغت]] است و از آن بزرگوار گنج [[فرهنگ]] و [[ادب]] و قانون‌های آن پدید آید و هر سخنوری بر شیوه و روش آن حضرت ره پوید و هر واعظ شیرین سخن رساگویی از او کمک گیرد. نهج البلاغه ۲۳۹ [[خطبه]]، ۷۹ [[نامه]] و ۴۷۲ سخن کوتاه دارد و محتوای این کتاب، مسائل مختلف [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]]، [[سیاسی]]، [[تاریخی]] و [[اجتماعی]] است. |
| *[[امام]] {{ع}} در این میدان گوی [[سبقت]] را از دیگران ربوده و پیش‌تاز است و دیگران وامانده، زیرا [[کلام]] آن [[حضرت]] سخنی است که [[نور]] و نشانه خدایی دارد و از آن رنگ و بوی سخن [[نبوی]] تراود. وی می‌گوید: در هر صورت به خواستشان پاسخ مثبت دادم که تألیف کتاب را بیاغازم، در حالی‌که می‌دانستم در آن سودی بزرگ است و بلندآوازه شود و اجر [[آخرت]] [[ذخیره]] کنم<ref>نک: مقدمه نهج البلاغه</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 844.</ref>.
| |
| *[[سیدرضی]] نهج البلاغه را در سه فصل [[خطبه‌ها]]<ref>شامل ۲۴۱ خطبه</ref>، [[نامه‌ها]]<ref>شامل ۷۹ نامه</ref> و حکمت‌ها<ref>شامل ۴۸۰ حکمت</ref> تدوین کرد. او خود می‌نویسد: پس به [[توفیق]] [[الهی]]، کار تألیف را با گل‌چین خطبه‌های شروع کردم و آن‌گاه به سراغ‌نامه‌های [[نیکو]] و سپس پندهای زیبا و کلمات حکمت‌آمیز رفتم و هر یک از این سه را در بخشی جداگانه آوردم و برگ‌هایی نانوشته در کنارش نهادم تا کلماتی را که احیاناً جامانده یا بعداً به‌دست آید اضافه کنم؛ و چنانچه [[کلامی]] از [[حضرت]] یافتم که در اثنای [[گفت‌وگو]] و یا پاسخِ پرس‌وجو بوده یا برای هدفی دیگر غیر از سه عنوان ذکر شده و قراری که‌بنیان گردیده، باشد، در ضمن هر یک از بخش‌هایی که مناسب و هم‌خوانی بیشتری با [[هدف]] آن داشته باشد قرار دهم. و چه بسا آنچه برگزیدم با آن فصل‌ها مناسب نباشد و کلمات [[زیبایی]] باشد که از نظر [[نظم]] و نسق هماهنگ نیاید؛ و این بدان جهت است که می‌خواستم نکته‌ها و سخنان و روشنگر را بیاورم و قصدم صرفاً [[پیوستگی]] و هماهنگی نبوده است<ref>نهج البلاغة پارسی، ص ۱۷</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 844.</ref>.
| |
| *نهج البلاغه پس از تدوین تا به امروز کانون توجه [[دانشمندان]] و [[اندیشمندان]] قرار گرفته است. به‌طوری که بسیاری از اهالی [[فضل]] و [[دانش]] از مکتب‌ها و نحله‌های گوناگون با مطالعه آن، زبان به [[ستایش]] گشوده و محتوای والای آن را ستوده‌اند. به‌نظر می‌رسد، در این امر [[علل]] و عوامل گوناگونی دخالت دارند تا مجموعه آن‌ها [[جایگاه]] ویژه و رفیعی برای این کتاب رقم بزند. برخی از این عوامل را می‌توان به شرح زیر مورد توجه قرار داد:
| |
| #[[شخصیت والا]] و [[برتر]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} و [[جایگاه]] ویژه او در [[اسلام]] و [[جامعیت]] او در همه مراتب و ویژگی‌های منحصربه‌فردش که او را در میان [[اصحاب]] ویژگی خاص بخشیده است.
| |
| #[[فصاحت]] و [[بلاغت]] [[کلام امام]] که [[کلام]] او را پس از [[قرآن کریم]] و [[بلاغت]] [[نبوی]] در نقطه اوج قرار داده است.
| |
| #[[جامعیت]] و گسترش موضوعات نهج البلاغه، به‌طوری که مفاهیم بسیاری را در خود جای داده است.
| |
| #نهج البلاغه گویای بخشی از [[زندگی]] انسانی [[الهی]] است که توانست در دوران [[زمامداری]] خود و در کوران بحران‌هایی که [[قاسطین]] و [[ناکثین]] و [[مارقین]] بر سر راهش ایجاد کردند، از عهده [[وظیفه]] [[زمامداری]] به نحو احسن برآید.
| |
| #نهج البلاغه گویای [[تاریخ]] تطورات [[سیاسی]] [[جامعه]] پس از [[رحلت پیامبر اکرم]] {{صل}} است.
| |
| #این کتاب، بیانگر روحیه‌های گوناگون [[مردمان]] و به تعبیر دیگر، بیانگر [[روان‌شناسی]] [[اجتماعی]] است.
| |
| #این کتاب، بیانگر [[راستین]] [[اصول اسلام]]، [[قرآن]]، [[عدالت]] و [[آزادی]] و دست‌یابی به [[حیات طیبه]] است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 844 -845.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==نگاهی به [[محتوای نهج البلاغه]]==
| | [[امام]] {{ع}} در این میدان گوی [[سبقت]] را از دیگران ربوده و پیش‌تاز است و دیگران وامانده، زیرا [[کلام]] آن حضرت سخنی است که [[نور]] و نشانه خدایی دارد و از آن رنگ و بوی سخن [[نبوی]] تراود. وی می‌گوید: در هر صورت به خواستشان پاسخ مثبت دادم که تألیف کتاب را بیاغازم، در حالی‌که می‌دانستم در آن سودی بزرگ است و بلندآوازه شود و اجر [[آخرت]] ذخیره کنم<ref>نک: مقدمه نهج البلاغه.</ref> |
| ===[[خطبه‌های نهج البلاغه|خطبه‌ها]]===
| |
| ==[[نامه‌های نهج البلاغه|نامه‌ها]] ==
| |
| ==حکمت‌ها==
| |
| ==مقدمه==
| |
| *آخرین بخش نهج البلاغه به حکمت‌ها و [[کلمات قصار]] اختصاص دارد. [[حکمت‌های نهج البلاغه]] دربرگیرنده مفاهیم [[اخلاقی]]، [[دینی]]، [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] در قالبی زیبا و بدیع است. حکمت‌ها هم از لحاظ [[تمثیل]] و شیوه گفتار و هم از لحاظ محتوا و مفهوم در اوج‌اند. [[حکمت‌های نهج البلاغه]] را می‌توان در موضوع‌های زیر دسته‌بندی کرد <ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>:
| |
| #[[علی از زبان علی]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #آموزه‌ها (مباحثی چون [[ایمان]]، [[اسلام]]، [[احکام]]، [[عبادات]]، شناخت‌شناسی، [[رهبری]] و مسائل [[اجتماعی]]، [[قرآن]]، برخی مفاهیم و...)<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #اندرزها ([[آدمی]] و آنچه با آن روبه‌روست، [[خردمندی]]، [[شکیبایی]] و...)<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| *برای نمونه به چند [[کلام]] از آن [[حضرت]] اشاره می‌کنیم<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>:
| |
| #با [[مردم]] به‌گونه‌ای بیامیزید که اگر بمیرید، بر شما بگریند و اگر بمانید با شما [[دوستی]] کنند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۹</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #چون بر [[دشمن]] [[ظفر]] یافتی، عفو و گذشت را شکرانه پیروزی‌ات قرار ده<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #چون سرآغاز [[نعمت]] به شما رسد با کم‌سپاسی دنباله آن را نبرید<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #فرصت‌ها چون ابر در گذرند، پس از فرصت‌های خیر بهره گیرید<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #[[طمع]]، [[آدمی]] را بر لب آورَد ولی تشنه برگردانَد، ضمانت کند اما وفا نکند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۶۷</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 847.</ref>
| |
| #هر که [[راز]] خود را [[نهان]] دارد، [[اختیار]] آن همواره به‌دست او باشد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۵۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| #سینه [[دانا]] گنجینه رازها و [[خوشرویی]] کمند دوستی‌ها و [[بردباری]]، [[نهان]] جایِ زشتی‌هاست<ref>نهج البلاغه، حکمت ۵</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| #[[دنیا]] و [[آخرت]] دو [[دشمنی]] متفاوت و دو راه گوناگون‌اند، پس کسی که [[دنیا]] را [[دوست]] بدارد و بدان [[دل]] بندد، [[آخرت]] را [[دشمن]] دارد و از آن بدش آید و آن دو چونان خاور و باخترند و آن که بین آن دو جهت حرکت کند به هر یک نزدیک شود از دیگری دور گردد؛ و این دو چون دو [[همسر]] یک شوهرند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۰۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| #در آغاز سرما، خود را از آن بپایید و در پایان، پذیرایش باشید، زیرا آنچه با درختان کند با شما نیز انجام دهد که آغاز آن می‌سوزاند و پایان آن می‌رویاند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۲۸</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| #آن‌که پذیرای [[صبر]] نباشد بی‌تابی هلاکش سازد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۸۰</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
|
| |
|
| ==[[ویژگی‌های ممتاز نهج البلاغه]]==
| | [[سیدرضی]] نهج البلاغه را در سه فصل [[خطبه‌ها]]<ref>شامل ۲۴۱ خطبه</ref>، [[نامه‌ها]]<ref>شامل ۷۹ نامه</ref> و حکمت‌ها<ref>شامل ۴۸۰ حکمت</ref> تدوین کرد. او خود می‌نویسد: پس به [[توفیق الهی]]، کار تألیف را با گل‌چین خطبه‌های شروع کردم و آن‌گاه به سراغ‌نامه‌های [[نیکو]] و سپس پندهای زیبا و کلمات حکمت‌آمیز رفتم و هر یک از این سه را در بخشی جداگانه آوردم و برگ‌هایی نانوشته در کنارش نهادم تا کلماتی را که احیاناً جامانده یا بعداً به‌دست آید اضافه کنم؛ و چنانچه [[کلامی]] از حضرت یافتم که در اثنای گفت‌وگو و یا پاسخِ پرس‌وجو بوده یا برای هدفی دیگر غیر از سه عنوان ذکر شده و قراری که‌بنیان گردیده، باشد، در ضمن هر یک از بخش‌هایی که مناسب و هم‌خوانی بیشتری با [[هدف]] آن داشته باشد قرار دهم. و چه بسا آنچه برگزیدم با آن فصل‌ها مناسب نباشد و کلمات [[زیبایی]] باشد که از نظر [[نظم]] و نسق هماهنگ نیاید؛ و این بدان جهت است که می‌خواستم نکته‌ها و سخنان و روشنگر را بیاورم و قصدم صرفاً پیوستگی و هماهنگی نبوده است<ref>نهج البلاغة پارسی، ص ۱۷.</ref>. |
| ==مقدمه==
| |
| === گستره وسیع موضوعی===
| |
| *برجسته‌ترین ویژگی نهج البلاغه، گستره موضوعی وسیعی است که [[امام علی]] {{ع}} با تکیه بر [[دانش]] وسیع و [[علم لدنی]] خود به آن‌ها پرداخته است. [[سخنان امام]] گاه همچون یک دانشمند [[علوم اسلامی]]، موضوعات دقیق [[فلسفی]] و [[کلامی]] را به میدان می‌کشد: خداوندی که فراخنای صفاتش را نه حدی است و نه نهایتی و [[وصف]] جلال و [[جمال]] او را سخنی درخور نتوان یافت، که در زمان نگنجد و مدت نپذیرد. آفریدگان را به [[قدرت]] خویش بیافرید و بادهای باران‌زا را بپراکند تا [[بشارت]] [[باران]] [[رحمت]] او دهند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱</ref>. و گاه همچون پدری [[مهربان]] و [[دلسوز]]، [[فرزندان]] خود را [[نصیحت]] می‌کند و [[آیین]] [[زندگی]] را به آنان می‌آموزد. فرزندم، تو را به [[پاسداری از مرزهای الهی]] و هماره در [[خدمت]] و [[اطاعت]] او بودن، سفارش می‌کنم. [[شهر]] [[دل]] را با یاد او آباد ساز، به نیروی پرتوان او متکی باش و به پشتوانه قدرتش، دست مشکل گشا بگشا؛ و چه نیرو و دستاویزی [[برتر]] و بالاتر از دستاویز [[الهی]] است<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| *گاه در [[جایگاه]] یک [[حاکم]] مقتدر، فرماندار خود را به ولایت‌های مختلف می‌فرستد و دستورالعمل‌هایی شامل [[آیین]] حکمرانی به آن‌ها ارائه می‌دهد که به ریز مسائل [[اداری]] و [[مدیریتی]] می‌پردازد و فرماندار خود را متوجه تمام مسائل پیش‌رو می‌کند. گاه چون یک [[مصلح]] [[اجتماعی]] مشکلات [[اجتماعی]] را به [[مردم]] گوشزد و آن‌ها را در جهت رفع مشکلات ترغیب می‌کند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| *'''تقسیم‌بندی موضوعی نهج البلاغه''' [[استاد مطهری]] در یک تقسیم‌بندی کلی موضوعات نهج البلاغه را به بخش‌های [[خداشناسی]]، [[عبادت]] و [[سلوک]]، [[حکومت]] و [[عدالت]]، [[اهل بیت]] و [[خلافت]]، [[حماسه]] و [[شجاعت]]، [[ملاحم]] و [[مغیبات]]، شکایت و [[انتقاد]] از [[مردم]] زمان (مردم‌شناس)، اصول [[اجتماعی]]، [[اسلام]] و [[قرآن]]، [[اخلاق]] و [[تهذیب]] تقسیم کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 848.</ref>
| |
| *استاد [[لبیب بیضون]] در کتاب [[تصنیف نهج البلاغه (کتاب)|تصنیف نهج البلاغه]]، ۹ باب، ۴۹ فصل و ۴۲۵ موضوع را در تقسیم‌بندی خود گنجانده است. موضوع‌بندی نهج البلاغه به تصحیح و طبع [[بنیاد نهج البلاغه]]، چهارده موضوع اصلی و بیش از پانصد موضوع فرعی را در خود گنجانده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 849.</ref>
| |
| *با دقت در این تقسیم‌بندی‌ها درمی‌یابیم که آنچه در یک [[نظام]] ارزشی نهفته است، یعنی مسائل و راه‌کارهای کلی در موضوعات [[سیاست]] و [[حکومت]]، [[اقتصاد]]، [[آموزش و پرورش]]، [[مدیریت]]، [[حقوق]]، [[عدالت]] و [[علوم]] [[اجتماعی]] در نهج البلاغه [[تبیین]] شده‌اند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 849.</ref>
| |
|
| |
|
| ===[[جامعیت]]===
| | نهج البلاغه پس از تدوین تا به امروز کانون توجه دانشمندان و اندیشمندان قرار گرفته است. به‌طوری که بسیاری از اهالی [[فضل]] و [[دانش]] از مکتب‌ها و نحله‌های گوناگون با مطالعه آن، زبان به [[ستایش]] گشوده و محتوای والای آن را ستوده‌اند. به‌نظر می‌رسد، در این امر [[علل]] و عوامل گوناگونی دخالت دارند تا مجموعه آن‌ها جایگاه ویژه و رفیعی برای این کتاب رقم بزند. برخی از این عوامل را می‌توان به شرح زیر مورد توجه قرار داد: |
| *نهج البلاغه همه گونه‌های افراد [[بشر]] را در هر سطح از [[نیازمندی]] پوشش می‌دهد، یعنی اگر فیلسوفی با نگاه ژرف [[فلسفی]] به نهج البلاغه نظر افکند، بهره خویش را از این کتاب می‌برد، همان‌گونه که یک [[فقیه]] و اصولی می‌تواند مطلوب خود را از آن به‌دست آورد؛ در عین‌حال که یک فرد ساده و معمولی نیز می‌تواند با مطالعه نهج البلاغه برحسب [[نیاز]] خود بهره وافی را ببرد. [[استاد مطهری]] در بیان [[جامعیت]] نهج البلاغه می‌گوید: از امتیازات برجسته [[سخنان امیرالمؤمنین]] که به‌نام نهج البلاغه امروز در دست ماست، این است که محدود به زمینه خاصی نیست. [[علی]] به تعبیر خودش تنها در یک میدان اسب نتاخته است، در میدان‌های گوناگون –که احیاناً بعضی با بعضی متضاد است- تکاور بیان را به جولان آورده است. نهج البلاغه شاهکار است، اما نه‌تنها در یک زمینه مثلاً [[موعظه]] یا [[حماسه]] یا فرضاً [[عشق]] و غزل یا [[مدح]] و هجا و غیره، بلکه در زمینه‌های گوناگون که شرح خواهیم داد این‌که سخن شاهکار باشد ولی در یک زمینه، البته زیاد نیست و انگشت‌شمار است ولی به هر حال هست. این‌که در زمینه‌های گوناگون باشد در حد معمولی نه شاهکار، فراوان است، ولی این که سخنی شاهکار باشد و در عین حال محدود به زمینه خاصی نباشد از مختصات نهج البلاغه است<ref>سیری در نهج البلاغه [مجموعه آثار]، مرتضی مطهری، ج ۱۶، ص ۳۷۳</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 849.</ref>
| | # شخصیت والا و [[برتر]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} و جایگاه ویژه او در [[اسلام]] و [[جامعیت]] او در همه مراتب و ویژگی‌های منحصربه‌فردش که او را در میان [[اصحاب]] ویژگی خاص بخشیده است. |
| ===[[جاودانگی]]===
| | # [[فصاحت]] و [[بلاغت]] کلام امام که [[کلام]] او را پس از [[قرآن کریم]] و [[بلاغت]] [[نبوی]] در نقطه اوج قرار داده است. |
| *مباحث مطرح شده در کتاب نهج البلاغه، ظرف زمان و مکان را درنوردیده و در هر حال برای افراد قابل استفاده است و این یکی از ویژگی‌های خاص نهج البلاغه به‌شمار می‌رود و می‌توان ادعا کرد که آثار دیگر، گرچه ممکن است در زمان خود با [[اقبال]] مواجه شده باشند، اما هیچ یک برای هر عصر و [[نسل]] مورد استفاده نبوده است. ریشه این مبحث را می‌توان در [[علم الهی]] [[صاحب]] نهج البلاغه جست. از آنجا که ریشه [[علم]] [[صاحب]] نهج البلاغه مبتنی بر [[علم لدنی]] و [[وحی]] است، از این‌رو محصول آن نیز با [[علوم]] دیگران متفاوت است، زیرا در [[علم الهی]] و [[قرآنی]] [[یقین]] بر [[شک]] مقدم است، درست نقطه مقابل دستاوردهای بشری که از [[شک]] شروع و با تجربه فرضیه‌های گوناگون اثبات یا رد می‌شود. این مسئله منشأ تفاوت میان [[علم الهی]] و [[علم]] بشری است که [[خداوند سبحان]] [[علم]] خویش را به اولیای خاص خودش منتقل کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| | # [[جامعیت]] و گسترش موضوعات نهج البلاغه، به‌طوری که مفاهیم بسیاری را در خود جای داده است. |
| *بر این اساس، [[علم]] [[صاحب]] نهج البلاغه از اصالت ذاتی برخوردار است و به عنوان [[قانون]] در بستر زمان جاری می‌شود. از این‌رو نهج البلاغه متعلق به زمان خاصی نیست و [[کلامی]] جاودانه است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 849.</ref>
| | # نهج البلاغه گویای بخشی از [[زندگی]] انسانی [[الهی]] است که توانست در دوران [[زمامداری]] خود و در کوران بحران‌هایی که [[قاسطین]] و [[ناکثین]] و [[مارقین]] بر سر راهش ایجاد کردند، از عهده [[وظیفه]] [[زمامداری]] به نحو احسن برآید. |
| | # نهج البلاغه گویای [[تاریخ]] تطورات [[سیاسی]] [[جامعه]] پس از [[رحلت پیامبر اکرم]] {{صل}} است. |
| | # این کتاب، بیانگر روحیه‌های گوناگون [[مردمان]] و به تعبیر دیگر، بیانگر روان‌شناسی [[اجتماعی]] است. |
| | # این کتاب، بیانگر راستین [[اصول اسلام]]، [[قرآن]]، [[عدالت]] و [[آزادی]] و دست‌یابی به [[حیات طیبه]] است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص۸۴۳-۸۴۵؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۳۹.</ref>. |
|
| |
|
| ==[[کتاب‌شناسی نهج البلاغه]]== | | == محتوای نهج البلاغه == |
| ==مقدمه== | | === خطبه‌ها === |
| ===شروح نهج البلاغه===
| | {{اصلی|خطبه‌های نهج البلاغه}} |
| *نهج البلاغه همواره مورد توجه و موشکافی اهل [[علم]] بوده و بسیاری از [[علما]] به شرح و [[تفسیر]] آن مبادرت ورزیده‌اند. شرح‌نویسی بر نهج البلاغه از عصر [[شریف رضی]] شروع شد و تاکنون ادامه دارد. از کسانی که به [[شرح نهج البلاغه]] مبادرت ورزیده‌اند، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>:
| | سید رضی با سلیقه خود و البته با در نظر گرفتن برخی ضرورت‌ها متن نهج البلاغه را تنظیم کرده است. در این بین، برخی خطبه‌های نهج البلاغه در طول [[تاریخ]]، بیشتر مورد توجه و کنکاش دانشمندان قرار گرفته است. مانند: [[خطبه اول در نهج البلاغه]] که از آن با عنوان [[خطبه]] توحیدیه یاد می‌کنند؛ [[خطبه سوم در نهج البلاغه|خطبه سوم نهج البلاغه]] ([[خطبه شقشقیه]])؛ [[خطبه ۲۷ نهج البلاغه]] معروف به [[خطبه جهادیه]]؛ [[خطبه ۸۲ نهج البلاغه]] (غراء)؛ [[خطبه ۹۰ نهج البلاغه]] ([[خطبه اشباح]])؛ [[خطبه ۱۸۴ نهج البلاغه]] ([[خطبه]] [[متقین]]). |
| #[[شرح نهج البلاغة (کتاب)|شرح نهج البلاغة]] [[ضیاءالدین ابوالرضا فضل الله بن علی راوندی]]. وی نسخه اصلی نهج البلاغه را به خط مؤلف در [[بغداد]] یافته و در [[ربیع الاول]] سال ۵۱۱ ق کتاب را استنساخ کرده، سپس به شرح و تعلیق بر آن پرداخته است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| |
| #[[شرح نهج البلاغة (کتاب)|شرح نهج البلاغة]]: [[افضل الدین حسن بن علی بن احمد بن علی ماه‌آبادی]]. شرح وی پیش از سال ۵۸۵ بر نهج البلاغه نوشته شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| |
| #[[اعلام نهج البلاغة (کتاب)|اعلام نهج البلاغة]]: [[علی بن ناصر سرخسی]]. شارح پیش از سال ۶۴۵ ق به توضیح لغات مشکل نهج البلاغه مبادرت ورزیده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| |
| #[[معارج نهج البلاغة (کتاب)|معارج نهج البلاغة]]: [[ابوالحسن علی بن زید بیهقی]] (م: ۵۶۵ ق). این شرح در واقع نخستین شرحی است که بر نهج البلاغه نگاشته شده و سرشار از نکات دقیق [[علمی]] است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| |
| #[[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)|منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]] (۲ جلد): [[قطب الدین ابوالحسین سعید بن هبة الله راوندی]] معروف به [[قطب راوندی]] (م: ۵۷۳ ق). از شروح مهم و معروف نهج البلاغه که در سال ۵۶۶ ق به اتمام رسید<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 850.</ref>
| |
| #[[حدائق الحقایق فی تفسیر دقائق افصح الخلائق (کتاب)|حدائق الحقایق فی تفسیر دقائق افصح الخلائق]] (قرن ششم): نوشته [[قطب الدین ابوالحسن محمد بن حسین بیهقی کیذری نیشابوری]]. شرحی ادبی، لغوی و [[کلامی]] و سرشار از نکات بدیع که از [[بهترین]] شروح است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[شرح نهج البلاغة (کتاب)|شرح نهج البلاغة]] (۶ جلد): [[ابوالفضل یحیی بن ابی طی حمید بن ظافر طائی بخاری حلبی]] (م: ۶۳۰ ق). وی از بزرگان علمای [[شیعه]] بوده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[شرح نهج البلاغة (کتاب)|شرح نهج البلاغة]] (۲۰ جلد): [[عزالدین عبدالحمید بن هبة الله مدائنی معتزلی]] معروف به [[ابن ابی الحدید]] (م: ۶۵۶ ق). وی از سرآمدان [[دانشمندان]] زمان خود بود و [[صاحب]] تألیفات فراوان. در [[علم]] [[تاریخ]] نیز تبحری خاص داشت. از این‌رو شرح وی موضوعات مختلفی چون [[ادب]]، [[کلام]]، [[فقه]]، [[اخلاق]]، انساب و [[تاریخ]] را در خود جای داده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[مصباح السالکین لنهج البلاغة (کتاب)|مصباح السالکین لنهج البلاغة]] (۵ جلد): [[کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی]] (م: ۶۹۹). وی عالمی ربانی و فیلسوفی متبحر و جامع [[علوم]] زمان خویش بود. ابن میثم شرح خود بر نهج البلاغه را به سال ۶۷۷ ق به اتمام رساند. این شرح به لحاظ [[تفسیر]] متن و [[تبیین]] معانی از [[بهترین]] شروح نهج البلاغه است. روش شارح در شرح این‌گونه است که ابتدا به [[نقل]] [[خطبه]] پرداخته و در صورتی‌که [[خطبه]] طولانی باشد، در چند بخش بخش آن را شرح داده است. او شرح خود را با عبارت "اقول" آغاز می‌کند و در ابتدا به شرح مفردات می‌پردازد. وی در شرح مفردات گاه به [[آیات]] کریمه، [[احادیث]] و [[شعر]] استشهاد می‌کند. او افزون بر شرح مفردات به جنبه‌های ادبی و بلاغی [[سخن امام]] نیز توجه دارد و آن‌ها را در شرح خود ذکر می‌کند. شارح هم‌چنین بحث خود را با بررسی مفاهیم [[فلسفی]] و گاه [[عرفانی]] در بخش‌های مجزا، غنا می‌بخشد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[اختیار مصباح السالکین لنهج البلاغة (کتاب)|اختیار مصباح السالکین لنهج البلاغة]] (۱ جلد): [[کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی]] (م: ۶۹۹). تلخیصی از شرح کبیر شارح که آن را در یک جلد تنظیم و در [[اختیار]] همگان گذاشته است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[منهاج الولایة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)|منهاج الولایة فی شرح نهج البلاغة]] (۲ جلد): [[جمال السالکین عبدالباقی صوفی تبریزی]] (م: ۱۰۴۹)، متخلص به باقی و ملقب به دانشمند، از بزرگان [[شعر]] و [[ادب]] و [[فلسفه]] و از مشاهیر خوش‌نویسان [[نسخ]] و ثلث در دوره صفویان است. شرح مذکور، شرحی [[فلسفی]] – [[عرفانی]] است، با استناد به سخنان عرفا و استشهاد به اشعار شاعرانی چون [[مولوی]] [[عطار]]، و محمود شبستری. این کتاب به [[دوازده]] موضوع مهم در نهج البلاغه با [[نثر]] [[فارسی]] روان و آمیخته به [[عربی]]، پرداخته است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 851.</ref>
| |
| #[[شرح نهج البلاغة (کتاب)|شرح نهج البلاغة]] (۲ جلد): میرزا [[محمد باقر نواب لاهیجی]]. شارح در شرح خود، بیشتر گرایش [[کلامی]]، [[فلسفی]] و [[عرفانی]] را مد نظر قرارداده و گاه نکات [[تاریخی]] را نیز ذکر کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[ارشاد المؤمنین الی معرفة المبین (کتاب)|ارشاد المؤمنین الی معرفة المبین]]: [[سید یحیی بن ابراهیم حجاف]] (م: ۱۱۰۲ ق). این شرح محل اتصال سه نگرش گوناگون به نهج البلاغه است: نگرش [[امامی]] (از جانب [[سیدرضی]]، گردآورنده نهج البلاغه)، نگرش معتزلی (از جانب [[ابن ابی الحدید]] که غالب آرای او در [[ارشاد]] المؤمنین آورده شده است) و نگرش [[زیدی]] (از جانب [[یحیی ابن ابراهیم]]). در این شرح از هر یک از این سه گرایش بهره گرفته شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[منهاج البراعة (کتاب)|منهاج البراعة]] (۱۴ جلد): [[سید حبیب الله خویی]] (م: ۱۳۲۴ ق). از شرح‌های سودمند و مفصل نهج البلاغه است (نک: [[منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]؛ خویی، حبیب [[الله]])<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[تکملة منهاج البراعة (کتاب)|تکملة منهاج البراعة]] (۷ جلد): نویسندل شرح منهاج البراعة موفق به اتمام شرح خود نشد و [[آیت الله]] [[حسن حسن‌زاده آملی]] و [[آیت الله]] [[کوه‌کمره‌ای]] آن را تکمیل و منتشر کردند<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[فی ظلال نهج البلاغة (کتاب)|فی ظلال نهج البلاغة]]: [[محمد جواد مغنیه]]. نویسنده پس از ذکر هر [[خطبه]]، واژگان مهم و کلیدی [[خطبه]] را شرح می‌دهد و سپس ساختار ادبی، پیام‌ها و مفاد [[کلام]] [[امیرالمؤمنین]] را بیان می‌کند. این کتاب با عنوان [[در سایه‌سار نهج البلاغه]] به [[زیور]] طبع آراسته شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)|بهج الصباغة فی شرح نهج البلاغة]] (۱۴ جلد): [[محمد تقی شوشتری]]. نویسنده عالمی ربانی و جامع [[علوم اسلامی]] بود. وی در شرح خود روش موضوعی را [[انتخاب]] کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[شرح و تفسیر نهج البلاغه (کتاب)|شرح و تفسیر نهج البلاغه]] (۲۷ جلد): [[محمد تقی جعفری]] (م: ۱۳۷۶ ش). عالم ربانی و [[فیلسوف]] توانا که شرحی مفصل بر نهج البلاغه نوشته و بسیاری از نکات و دقایق ادبی، [[فلسفی]] و [[کلامی]] را در شرح خود جای داده است. این شرح از جهاتی چند دارای اهمیت و به‌عبارتی منحصر به فرد است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغة (کتاب)|مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغة]] (۱۴ جلد): [[محمد تقی قائنی]]. شرحی [[فلسفی]] بر نهج البلاغه که به زبان [[عربی]] تألیف شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[پیام امام امیر المؤمنین (کتاب)|پیام امام امیر المؤمنین]] (تاکنون ده مجلد به طبع رسیده است): زیر نظر [[آیت الله]] [[ناصر مکارم شیرازی]]. نویسنده در جرگه [[علما]]، [[مراجع]]، [[مفسران]] [[قرآن]] و فقهای تراز اول معاصر است که شرحی مفصل و سودمند بر نهج البلاغه نگاشته است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 852.</ref>
| |
| #[[منشور جاودانه (کتاب)|منشور جاودانه]]: [[سید جمال الدین دین‌پرور]]. از علمای معاصر و محققانی که به‌طور خاص بر کتاب نهج البلاغه متمرکز شده و سال‌های زیادی از [[عمر]] خود را در تحقیق و [[پژوهش]] این کتاب [[شریف]] گذرانده شده. وی روش موضوعی را برای شرح خود [[برگزیده]] است. جلد نخست این شرح سال ۱۳۹۰ خورشیدی به طبع رسید و حاوی شرح ۴۰ [[خطبه]] اول نهج البلاغه است<ref>نک: منشور جاودانه، سیدجمال الدین دین‌پرور</ref><ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 853.</ref>
| |
|
| |
|
| ===ترجمه‌های نهج البلاغه===
| | فهرست موضوعی خطبه‌های نهج البلاغه را به‌طور کلی می‌توان بدین صورت دسته‌بندی کرد: خطبه‌های [[اخلاقی]]؛ [[اعتقادی]]؛ [[اخلاقی]] ـ [[اعتقادی]]؛ [[اخلاقی]] ـ [[اجتماعی]]؛ [[اقتصادی]]؛ [[اخلاقی]] ـ [[اقتصادی]]؛ تاریخ سیاسی؛ [[سیاسی]]؛ [[علمی]] و نظامی<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۴۵ ـ ۸۴۶.</ref>. |
| *نهج البلاغه از دیرباز مورد توجه مترجمان نیز بوده است. بسیاری از مترجمان پرسی‌گوی [[اقدام]] به ترجمه تمام نهج البلاغه یا بخشی از آن کرده‌اند. [[نامه]] ۵۳ نهج البلاغه، [[فرمان امام]] به [[مالک اشتر]]، به [[دلیل]] اصول [[سیاست]] و [[حکومت‌داری]] بسیار مورد توجه گروه مترجمان قرار گرفته است. این [[فرمان]] را اولین‌بار [[حسین]] بن [[محمد]] بن ابی‌الرضا [[حسینی]] [[علوی]] آوی در سال ۷۲۹ ق ترجمه کرد و تاکنون حدود ۱۴۰ ترجمه و شرح بر این [[فرمان]] نگاشته شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 853.</ref>
| |
| *چندی از [[علما]] و [[اندیشمندان]] نیز به ترجمه تمام [[متن نهج البلاغه]] مبادرت ورزیده‌اند. اولین [[ترجمه نهج البلاغه]] مربوط به قرن پنجم و [[ششم هجری]] است<ref>نک: ترجمه نهج البلاغه [قرن پنجم]</ref>. پس از آن شرح و ترجمه [[مولی]] [[فتح الله کاشانی]] از علمای قرن یازدهم با عنوان [[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]] نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال‌های اخیر نیز بسیاری از اندیشه‌ورزان به [[ترجمه نهج البلاغه]] [[اقدام]] کرده‌اند که ضمن ارج نهادن به همه، به‌نام برخی از آنان اشاره می‌کنیم: [[علی نقی فیض الاسلام]]؛ [[ناصر مکارم شیرازی]]؛ [[عبدالمحمد آیتی]]؛ [[سید جعفر شهیدی]]؛ [[سید جمال الدین دین‌پرور]]؛ [[محمود افتخارزاده]]؛ [[ناصر احمدزاده]]؛ [[حسین ابن شرف‌الدین اردبیلی]]؛ [[جواد فاضل]]؛ [[سید کاظم ارفع]]؛ [[حسین استاد ولی]]؛ [[سید نبی‌الدین اولیایی]]؛ [[محمد تقی جعفری]]؛ [[محمد بهشتی]]؛ [[حسین انصاریان]]؛ [[محمد دشتی]]؛ میرزا [[حبیب الله خوئی]]؛ [[احمد سپهر خراسانی]]؛ [[فریدون سالکی]]؛ [[علی شیروانی]]؛ [[علی اصغر فقیهی]]؛ [[محمد مهدی فولادوند]]؛ [[مهدی شریعتی]]؛ [[داریوش شاهین]]؛ [[محمد جواد شریعت]]؛ [[محسن فارسی]]؛ [[حسین عمادزاده]]؛ [[کاظم عابدینی مطلق]]؛ [[اسدالله مبشری]]؛ [[عزیزالله کاسب]]؛ [[محمد مقیمی]]؛ [[مصطفی زمانی]]؛ [[فضل الله کمپانی]]؛ [[ابوالقاسم حالت]]؛ [[ناهید علی میرزایی]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 853.</ref>
| |
| ===نسخه‌های تصحیح‌شده از [[متن نهج البلاغه]]===
| |
| *تاکنون برخی از مؤسسه‌های پژوهشی و [[دانشمندان]] [[علوم اسلامی]] دست به [[تصحیح متن نهج البلاغه]] زده‌اند که حاصل آن پدیداری نسخه‌های گوناگونی از نهج البلاغه است. این نسخه‌ها عبارت‌اند از:
| |
| #تصحیح و شرح [[شیخ محمد عبده]]: اولین متن تصحیح‌شده نهج البلاغه که در سال ۱۳۰۲ خورشیدی منتشر شده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #تصحیح و شرح مرحوم [[علی نقی فیض الاسلام]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #تصحیح دکتر [[صبحی صالح]]: مصحح که خود از [[عالمان]] [[علوم]] [[بلاغت]] و [[ادبیات]] بوده، توانسته است متنی منقح و کم‌اشکال از نهج البلاغه ارائه دهد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #تصحیح [[بنیاد نهج البلاغه]]: این متن با تمام نسخه‌های قدیمی موجود و با برخی نسخه‌هایی که در کشورهای دیگر نیز وجود داشته، مقابله شده است. این نسخه با زحمات چندین نفر از اساتید به‌ویژه استاد گران‌قدر و محقق پژوهنده، استاد [[عزیزالله عطاردی]]، صورت پذیرفت و می‌توان مدعی شد که در حال حاضر [[بهترین]] نسخه موجود است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| ===[[مصادر نهج البلاغه]]===
| |
| *[[شریف رضی]] از آنجا که خود از [[راویان]] [[موثق]] و حدیث‌شناسی پژوهشگر به‌شمار می‌رفت و در تدوین نهج البلاغه نیز بیشتر موضوع [[فصاحت]] و [[بلاغت]] را مورد توجه قرار داده و بنای او از تدوین کتاب در واقع خلق کتابی ادبی بود، از ذکر اسناد [[روایات]] نهج البلاغه خودداری کرده است. از این‌رو برخی محققان [[شیعی]] به بررسی و تحقیق در [[مصادر و اسناد نهج البلاغه]] پرداختند. از جمله این کتاب‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
| |
| #[[مدارک نهج البلاغة و دفع الشبهات عنه (کتاب)|مدارک نهج البلاغة و دفع الشبهات عنه]]: [[سید هادی کاشف الغطاء]] (م: ۱۳۶۱ ق)<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[مصادر نهج البلاغة فی مدارک نهج البلاغة (کتاب)|مصادر نهج البلاغة فی مدارک نهج البلاغة]]: [[سید هبة الدین شهرستانی]] (م: ۱۳۸۶ ق)<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[استناد نهج البلاغة (کتاب)|استناد نهج البلاغة]]: امتیاز علیخان عرشی. این کتاب در مجموعه، منابع ۱۰۵ [[خطبه]]، ۳۷ [[نامه]] و ۷۹ [[حکمت]] را مشخص کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[مصادر نهج البلاغة و اسانیده (کتاب)|مصادر نهج البلاغة و اسانیده]]: [[عبدالزهراء حسینی]] خطیب. مؤلف در مسندسازی نهج البلاغه کوششی [[بلیغ]] داشته و در این راه از حشو و زوائد و اغراق در تعداد مصادر خودداری ورزیده است. این کتاب که در ۴ جلد تدوین شده، منابع ۱۴۴ [[خطبه]]، ۶۸ [[نامه]]، ۳۴۰ [[حکمت]] را مشخص کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة (کتاب)|نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة]]: [[محمد باقر محمودی]]. این کتاب در ۱۴ جلد منتشر شده و بیش از ۸۰ درصد مطالب نهج البلاغه را مستند کرده است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[مدارک نهج البلاغه (کتاب)|مدارک نهج البلاغه]]: [[آیت الله]] [[رضا استادی]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref>
| |
| #[[پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغه (کتاب)|پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغه]]: [[سید محمد مهدی جعفری]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 854.</ref>
| |
| #[[پرتوی از نهج البلاغه (کتاب)|پرتوی از نهج البلاغه]]: [[سید محمد مهدی جعفری]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref>
| |
|
| |
|
| ===مستدرک [[نهج البلاغة]]=== | | === نامه‌ها === |
| *مستدرک کتابی است که [[روایات]] و [[احادیث]] مطابق با اهداف نویسنده اصلی کتاب را که در کتاب اصلی نیامده است، جمع‌آوری می‌کند. در مورد نهج البلاغه هم کتاب‌هایی با عنوان [[مستدرک نهج البلاغه]] تدوین شده است که از آن‌جمله می‌توان به کتاب [[مستدرک نهج البلاغه]]، تألیف [[سید های کاشف الغطاء]] و [[نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة (کتاب)|نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة]] تألیف [[محمد باقر محمودی]] اشاره کرد<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref>
| | {{اصلی|نامه‌های نهج البلاغه}} |
| | نهج البلاغه شامل ۷۹ [[نامه]] است. این [[نامه‌ها]] با توجه به زمان کتابتشان و هم‌زمانی با دوران خلافت امام {{ع}}، بیشتر ناظر به مسائل [[حکومتی]] و [[مدیریتی]] هستند یا خطاب به معاندان و [[دشمنان]] نوشته شده‌اند. در این میان، چند [[نامه]] بیشتر مورد توجه قرار گرفته است: [[نامۀ ۳ نهج البلاغه]] به [[شریح قاضی]]؛ [[نامۀ ۳۱ نهج البلاغه]] به [[امام حسن مجتبی]] {{ع}}؛ [[نامۀ ۴۵ نهج البلاغه]]:خطاب به [[عثمان بن حنیف]]؛ [[نامۀ ۴۷ نهج البلاغه]]: [[وصیت]] [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در بستر [[شهادت]] و [[نامۀ ۵۳ نهج البلاغه]]: خطاب به [[مالک اشتر]] در زمینه [[آیین]] [[حکومت‌داری]] و [[مدیریت]] [[اسلامی]]. |
|
| |
|
| ===فرهنگ‌های نهج البلاغه===
| | [[نامه‌های نهج البلاغه]] در چند موضوع قابل تقسیم است: [[نامه]] به [[کارگزاران]] و فرمان‌های [[حکومتی]]؛ نامه به مأموران دولتی و کارگزاران اقتصادی؛ نامه به سپاهیان؛ نامه به [[دشمنان]] یا پاسخ به نامه‌های آن‌ها؛ نامه به [[مردم]]؛ نامه به [[کارگزاران]] و استیضاح یا [[انذار]] آن‌ها؛ سفارش‌ها، [[نصایح]] و نامه‌های متفرقه و [[پیمان]] و [[معاهده]]<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۴۶ ـ ۸۴۷.</ref>. |
| #[[معجم الفاظ نهج البلاغة (کتاب)|معجم الفاظ نهج البلاغة]]، [[محمد دشتی]]؛
| |
| #[[الکاشف (کتاب)|الکاشف]]، [[سید جواد مصطفوی]]؛
| |
| #[[قاموس نهج البلاغه (کتاب)|قاموس نهج البلاغه]]، [[محمد علی شرقی]]؛
| |
| #[[فرهنگ واژگان نهج البلاغه (کتاب)|فرهنگ واژگان نهج البلاغه]]، [[منصور پهلوان]]؛
| |
| #[[فرهنگ لغات نهج البلاغه (کتاب)|فرهنگ لغات نهج البلاغه]]،[[ کریم زمانی]]؛
| |
| #[[مفردات نهج البلاغة (کتاب)|مفردات نهج البلاغة]]، [[علی اکبر قرشی]]؛
| |
| #[[معجم اعراب و ألفاظ نهج البلاغة (کتاب)|معجم اعراب و ألفاظ نهج البلاغة]]، [[ام‌البنین خالقیان]]؛
| |
| #[[فرهنگ برابرهای فارسی نهج البلاغه (کتاب)|فرهنگ برابرهای فارسی نهج البلاغه]]، [[احمد خاتمی]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref>
| |
|
| |
|
| ===فهرست‌های موضوعی نهج البلاغه=== | | === حکمت‌ها === |
| #فهرست موضوعی [[صبحی صالح]]؛
| | {{اصلی|حکمت‌های نهج البلاغه}} |
| #فهرست موضوعی [[نهج البلاغة]] مصحح، نسخه بنیاد [[نهج البلاغة]]؛
| | آخرین بخش نهج البلاغه به حکمت‌ها و [[کلمات قصار]] اختصاص دارد. حکمت‌های نهج البلاغه دربرگیرنده مفاهیم [[اخلاقی]]، [[دینی]]، [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] در قالبی زیبا و بدیع است. حکمت‌ها هم از لحاظ [[تمثیل]] و شیوه گفتار و هم از لحاظ محتوا و مفهوم در اوج‌اند. حکمت‌های نهج البلاغه را می‌توان در چند موضوع دسته‌بندی کرد: علی از زبان علی؛ آموزه‌ها (مباحثی چون [[ایمان]]، [[اسلام]]، [[احکام]]، [[عبادات]]، شناخت‌شناسی، [[رهبری]] و مسائل [[اجتماعی]]، [[قرآن]]، برخی مفاهیم و...) و اندرزها<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۴۷ ـ ۸۴۸.</ref>. |
| #[[الهادی الی موضوعات نهج البلاغة (کتاب)|الهادی الی موضوعات نهج البلاغة]]، [[آیت الله]] [[علی مشکینی]]؛
| |
| #المعجم الموضوعی، [[اویس کریم]]؛
| |
| #تصنیف [[نهج البلاغة]]، [[لبیب بیضون]]؛
| |
| #[[فرهنگ آفتاب]]، [[عبدالمجید معادیخواه]]؛
| |
| #[[فرهنگ]] موضوعی نهج البلاغه، [[احمد خاتمی]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref>
| |
|
| |
|
| ===دانشنامه‌های [[فارسی]]=== | | == ویژگی‌های نهج البلاغه == |
| #[[دانشنامه امام علی]] {{ع}}، زیر نظر [[علی اکبر رشاد]]؛ | | {{اصلی|ویژگی‌های نهج البلاغه}} |
| #[[دانشنامه امیرمؤمنان بر پایه قرآن سنت و تاریخ]]، زیر نظر [[محمد محمدی ری‌شهری]]<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 855.</ref> | | # '''گستره وسیع موضوعی:''' برجسته‌ترین ویژگی نهج البلاغه، گستره موضوعی وسیعی است که [[امام علی]] {{ع}} با تکیه بر [[دانش]] وسیع و [[علم لدنی]] خود به آن‌ها پرداخته است. سخنان امام گاه همچون یک دانشمند علوم اسلامی، موضوعات دقیق [[فلسفی]] و [[کلامی]] را به میدان می‌کشد و گاه همچون پدری [[مهربان]] و دلسوز، [[فرزندان]] خود را [[نصیحت]] می‌کند و [[آیین]] [[زندگی]] را به آنان می‌آموزد. گاه در جایگاه یک [[حاکم]] مقتدر، فرماندار خود را به ولایت‌های مختلف می‌فرستد و گاه چون یک [[مصلح]] [[اجتماعی]] مشکلات [[اجتماعی]] را به [[مردم]] گوشزد و آن‌ها را در جهت رفع مشکلات ترغیب می‌کند. |
| | # '''جامعیت نهج البلاغه:''' نهج البلاغه همه گونه‌های افراد [[بشر]] را در هر سطح از [[نیازمندی]] پوشش می‌دهد، یعنی اگر فیلسوفی با نگاه ژرف [[فلسفی]] به نهج البلاغه نظر افکند، بهره خویش را از این کتاب می‌برد، همان‌گونه که یک [[فقیه]] و اصولی می‌تواند مطلوب خود را از آن به‌دست آورد؛ در عین‌حال که یک فرد ساده و معمولی نیز می‌تواند با مطالعه نهج البلاغه برحسب [[نیاز]] خود بهره وافی را ببرد. |
| | # '''جاودانگی نهج البلاغه:''' مباحث مطرح شده در کتاب نهج البلاغه، ظرف زمان و مکان را درنوردیده و در هر حال برای افراد قابل استفاده است و این یکی از ویژگی‌های خاص نهج البلاغه به‌شمار می‌رود و می‌توان ادعا کرد که آثار دیگر، گرچه ممکن است در زمان خود با اقبال مواجه شده باشند، اما هیچ یک برای هر عصر و [[نسل]] مورد استفاده نبوده است<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۴۸ ـ ۸۴۹.</ref>. |
|
| |
|
| ==آشنایی با نهج البلاغه== | | == [[کتاب‌شناسی نهج البلاغه]] == |
| #[[آشنایی با نهج البلاغه]]، [[محمد مهدی جعفری]]؛
| | === ترجمه‌های نهج البلاغه === |
| #[[پرتوی از نهج البلاغه]]، [[محمد مهدی جعفری]]؛
| | {{اصلی|ترجمه‌های نهج البلاغه}} |
| #[[آشنایی با نهج البلاغه]]، [[حمید رضا شیخی]]؛
| | نهج البلاغه از دیرباز مورد توجه مترجمان نیز بوده است. بسیاری از مترجمان [[اقدام]] به ترجمه تمام نهج البلاغه یا بخشی از آن کرده‌اند. چندی از [[علما]] و اندیشمندان نیز به ترجمه تمام متن نهج البلاغه مبادرت ورزیده‌اند. اولین [[ترجمه نهج البلاغه]] مربوط به قرن پنجم و ششم هجری است. پس از آن شرح و ترجمه [[مولی]] [[فتح الله کاشانی]] از علمای قرن یازدهم با عنوان [[تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین]] نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در سال‌های اخیر نیز بسیاری از اندیشه‌ورزان به [[ترجمه نهج البلاغه]] [[اقدام]] کرده‌اند<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۵۳.</ref>. |
| #[[چشمه خورشید]]، [[مصطفی دلشاد تهرانی]]؛
| |
| #[[در محضر خورشید]]، [[سید جمال الدین دین‌پرور]]؛
| |
| #[[مقدمه‌ای بر مصادر نهج البلاغه]]، [[حسن حسن‌زاده آملی]]؛
| |
| #مجموعه [[آشنایی با نهج البلاغ]]ه (۱۸ جلد)، [[محمد دشتی]]؛
| |
| #[[با نهج البلاغه آشنا شویم]]، [[علی موحدی ساوجی]]؛
| |
| #[[کلام جاودانه]]، [[محمد رضا حکیمی]]؛
| |
| #[[در پیرامون نهج البلاغه]]، [[هبة الدین شهرستانی]]؛
| |
| #مجموعه مقالات پیرامون نهج البلاغه، جمعی از نویسندگان؛
| |
| #بحثی کوتاه پیرامون نهج البلاغه و مدارک آن، [[رضا استادی]]؛
| |
| #[[مدارک نهج البلاغه]]، [[رضا استادی]]؛
| |
| #[[سیری در نهج البلاغه]]، [[مرتضی مطهری]]؛
| |
| #[[جست‌وجویی در نهج البلاغه]]، [[محمد مهدی شمس الدین]]؛
| |
| #پژوهشی کوتاه پیرامون نهج البلاغه، هیئت تحریریه [[بنیاد نهج البلاغه]]؛
| |
| #مجموعه [[کاوشی در نهج البلاغه]]؛
| |
| #[[شناخت نهج البلاغه]]، [[محمود صلواتی]]؛
| |
| #مجموعه فصلنامه‌های نهج البلاغه؛
| |
| #نرم‌افزار [[دانشنامه]] [[علوی]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 856.</ref>
| |
|
| |
|
| ==نظرات برخی ادبای مشهور درباره [[کلام امام علی]] {{ع}}== | | === نسخه‌های تصحیح‌شده از متن نهج البلاغه === |
| *[[امیرمؤمنان]] {{ع}} در میدان سخنوری و سخن‌دانی، مانند دیگر میادین و عرصه‌های [[علمی]] و عملی، گوی [[سبقت]] را از همگان ربوده است و در میدان [[فصاحت]] و [[بلاغت]] نیز، [[تاریخ]]، همانند و هماوردی برای او نمی‌شناسد. از این‌رو در طول [[تاریخ]]، بسیاری از ادبای [[مسلمان]] و غیر مسلمان در پیشگاه [[بلاغت]] [[علوی]] سر [[تعظیم]] فرود آورده و با بیاناتی دل‌نشین مؤید [[یگانگی]] [[امیر]] سخن در فن سخنوری شده‌اند. [[شریف رضی]]، خود، در [[مقدمه]] نهج البلاغه می‌نویسد: "هر که در آن نظر کند، درهای [[بلاغت]] به‌رویش گشوده شود و گم‌شده خود را در آن یابد و [[نیاز]] دانشمند و دانش‌پژوه را برآورد و سخنور و پارسا را بهره دهد و به خواسته‌اش رساند."<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| | {{اصلی|تصحیح نهج البلاغه|نسخه‌های نهج البلاغه}} |
| *[[امام خمینی]] می‌نویسد: کتاب نهج البلاغه که نازله [[روح]] اوست برای [[تعلیم و تربیت]] ما خفتگان در بستر منیت و در [[حجاب]] [[خودخواهی]]، خود، معجونی است برای شفا و مرهمی است برای دردهای فردی فردی و [[اجتماعی]] و مجموعه‌ای است دارای ابعادی به اندازه ابعاد یک [[انسان]] و یک [[جامعه]] بزرگ انسانی از زمان صدور آن تا هر چه [[تاریخ]] به پیش رود و هرچه جامعه‌ها به‌وجود [[اید]] و [[دولت‌ها]] و [[ملت‌ها]] متحقق شوند و هرقدر متفکران و [[فیلسوفان]] و محققان بیابند و در آن غور کنند و [[غرق]] شوند... <ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| | تاکنون برخی از مؤسسه‌های پژوهشی و دانشمندان علوم اسلامی دست به تصحیح متن نهج البلاغه زده‌اند که حاصل آن پدیداری نسخه‌های گوناگونی از نهج البلاغه است. این نسخه‌ها عبارت‌اند از: تصحیح و شرح [[شیخ محمد عبده]]؛ تصحیح و شرح مرحوم [[سید علی نقی فیض الاسلام]]؛ تصحیح دکتر [[صبحی صالح]]؛ تصحیح [[بنیاد نهج البلاغه]]<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۵۴.</ref>. |
| *[[عبدالحمید کاتب]]، از سخنوران بزرگ [[عرب]]، می‌نویسد: هفتاد [[خطبه]] از خطبه‌های [[علی]] {{ع}} را حفظ کردم، پس از آن ذهنم جوشید که جوشید<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[ابن نباته]]، از سخنوران و ادیبان بزرگ [[عرب]]، می‌نویسد: از خطابه‌ها گنجی از بر کرده‌ام که هرچه از آن برگیرم نمی‌کاهد، بلکه افزون می‌شود و بیشتر آنچه را که از بر کرده‌ام حدود صد فصل از کلمات موعظه‌آمیز [[علی]] {{ع}} است<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[ابن ابی الحدید]]، [[شارح نهج البلاغه]]، می‌نویسد: [[فصاحت]] را ببین که چگونه مهار خود ار دست [[علی]] {{ع}} داده و زمام خویش را به وی سپرده است. [[نظم]] شگفت الفاظ را بنگر که یکی پس از دیگری می‌آیند و در [[اختیار]] او قرار می‌گیرند. گویا چشمه‌ای است که از [[زمین]] می‌جوشید... <ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[علامه طباطبایی]]، [[فیلسوف]] و [[مفسر]] بزرگ [[قرآن کریم]]، می‌گوید: ما باید معیار شناسایی [[کلام عرب]] را سخنان [[حضرت امیرالمؤمنین]] {{ع}} قرار دهیم که از منبع [[وحی]] سرچشمه گرفته و [[کلام عرب]] را معیار برای سخنان آن [[حضرت]] قرار ندهیم، زیرا بنابر [[عقیده]] ما [[دانش]] [[امام]] [[معصوم]] خارج از [[جهان]] [[طبیعت]] است و از عالم ماوراء سرچشمه می‌گیرد؛ و [[شاهد]] این گفتار آن است که شما همانند سخنان [[حضرت امیر]] {{ع}} را که اساس [[فلسفه]] [[اسلام]] و به‌ویژه [[حکمت]] متعالیه [[اسلام]] است در کدام گفته و یا سروده [[عرب]] به‌دست می‌آورید؟ آری [[علی]] {{ع}} "شقشقة هدرت فی عالم الوجود ثم قرت."<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[امام]] [[یحیی یمنی]] می‌نویسد: از معانی شیوای [[کلام]] [[علی]] هر سخنوری سیراب شده و به سبک [[کلام]] وی هر خطیبی [[لباس]] سخنوری به تن کرده است، زیرا [[علی]] آبشخور [[بلاغت]] و زاینده آن و ابر پربار [[فصاحت]] است <ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[طه حسین]]، ادیب بزرگ [[مصری]]، می‌نویسد: پس از [[وحی]] خداوندی، سخنی شیواتر و زیباتر از [[کلمات علی]] {{ع}} سراغ ندارم<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 857.</ref>
| |
| *[[زکی مبارک]]، از ادبای نامی [[عرب]] و [[صاحب]] کتاب‌های ارزشمند النثر الفنی و عبقربة الشریف، می‌نویسد: نامه‌های [[علی بن ابی‌طالب]] و [[خطبه‌ها]] و وصیت‌نامه و عهدنامه‌های او از [[صنعت]] ایجاز و اطناب بجا برخوردار است. آن‌گاه که عهدنامه می‌نویسد، گفترا را طولانی می‌کند، زیرا دستورهای [[سیاسی]] و منطقه‌ای را که مورد [[نیاز]] [[حاکم]] است در بر دارد و زمانی که برای [[یاران خاص]] خود [[نامه]] می‌نویسد، سخن کوتاه می‌کند، زیرا دلیلی برای اطناب نیست<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 858.</ref>
| |
| *استاد [[نائل مرصفی]]، استاد [[ادبیات]] عالی [[مصر]]، می‌نویسد: [[خداوند]] نهج البلاغه را [[دلیل]] روشن قرار داد بر این‌که [[علی]] {{ع}} [[نیکوترین]] نمونه زنده [[نور]] و [[حکمت]] و [[دانش]] و [[راهنمایی]] و [[اعجاز]] و [[فصاحت قرآن]] است. [[علی]] {{ع}} در این کتاب آن‌قدر [[آیات]] [[حکمت]] پرارج و قواعد [[سیاست]] درست و [[پند]] روشن و [[دلیل]] رسا گرد آورده که حکمای بزرگ و [[فلاسفه]] و خداشناسان عالی‌مقدار را بدان راهی نبوده است. [[امام علی]] {{ع}} در این کتاب در دریای [[دانش]] و [[سیاست]] و [[دین]] فرو رفته و در همه این مسائل، نابغه‌ای نمونه بوده است... ما را بس است که بگوییم کتاب او یگانه برخوردگاهی است که در آن [[زیبایی]] [[تمدن]] با [[فصاحت]] طبیعی بادیه‌نشینان به هم رسیده است و [[حقیقت]] تنها جایی که برای خود یافته و با [[اطمینان]] خاطر در آن خانمان کرده، [[کلام]] اوست، پس از آن‌که در هر لغت منزلگاه خود را از دست داده بود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص 858.</ref>
| |
| * [[امام علی]]{{ع}}، در [[دانش]] و [[فصاحت]] و [[زیبایی]] گفتار، سرآمد همگان بود و سخن او را بالاتر از [[کلام]] [[بشر]] و پایین‌تر از [[کلام]] [[خدا]] دانسته‌اند. نهج البلاغه به معنای روش [[بلاغت]] است. این کتاب ۲۳۹ [[خطبه]]، ۷۹ [[نامه]] و ۴۷۲ سخن کوتاه دارد و محتوای آن مسائل مختلف [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]]، [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] است. بیشتر [[خطبه‌ها]] و [[نامه‌ها]] مربوط به دوران [[زمامداری]] و [[خلافت]] آن [[حضرت]] است. این کتاب، از اعتبار و موقعیّت خاصّی برخوردار است و در طول قرن‌ها صدها شرح و ترجمه به زبان‌های مختلف بر آن نوشته شده است. مشهورترین ترجمه و شرح آن از مرحوم "[[فیض]] الأسلام" است. هزاران نفر با حفظ [[خطبه‌ها]]، [[نامه‌ها]] و فرازهای درخشان این کتاب، هم بهره‌های معنوی از آن برده‌اند و هم بر [[قدرت]] [[کلام]] و [[فصاحت]] گفتار خویش افزوده‌اند و نویسندگان، هزاران مقاله با [[الهام]] از محتوای [[غنی]] آن در مسائل اسلامی نگاشته‌اند. نهج البلاغه، کتاب [[حکمت]] و [[حکومت]]، [[عقاید]] و عرفان، [[اخلاق]] و [[تربیت]]، [[ادب]] و [[بلاغت]]، [[سیاست]] و جهانداری، [[تقوا]] و [[خودسازی]]، حکایت گذشتگان و عبرت از [[تاریخ]]، حالات [[قبر]] و [[برزخ]] و [[قیامت]]، معرفی اسوه‌های نیک و سرانجام خوبان و بدان و در یک کلمه کتاب زندگی و «[[برادر قرآن]]» است<ref>برای آشنایی بیشتر با این کتاب، از جمله ر.ک: «شگفتی‌های نهج البلاغه»، ترجمه فخرالدین حجازی، «کلام جاودانه»، محمدرضا حکیمی «دانستنی‌های نهج البلاغه»، حسین اسرار، «اسناد و مدارک نهج البلاغه»، محمد دشتی، «شناخت نهج البلاغه»، همان، «نهج البلاغه چیست؟» هبة‌الدین شهرستانی، «یادنامه کنگره نهج البلاغه»، «دانشنامه امام علی»، ج ۱۲، فصلنامه «وقف، میراث جاویدان» شماره ۲۵ و ۲۶ (ویژۀ نهج البلاغه)</ref>. نهج البلاغه، سوگنامۀ فراق [[یاران]] و غربت دین‌باوران است، شقشقۀ رها شده از فرط [[اندوه]] است، [[بغض]] شکسته در گلو و آه افسرده در سینه است، بازتاب عهدشکنی‌های [[دوستان]] ناآگاه و هم‌پیمانان سست‌اراده است، غمنامۀ "مظلومیّت [[عدل]]" و "محرومیّت [[حق]]" است. کلمات نهج البلاغه، قطرات شمع سوزان وجود [[امام علی|علی]]{{ع}} است که در شبهای تار [[کوفه]] سوخته و بر صفحۀ [[تاریخ]] چکیده است. جملات نهج البلاغه، لخته‌های [[خون]] [[دل]] مولاست. صفحات نهج البلاغه، [[لوح]] غم‌آگین و دردآجین [[صبر]] جمیل [[یعقوب]] [[یوسف]] از دست داده است. نهج البلاغه، منشوری چند بعدی است که هرزمان یک چهره‌اش می‌درخشد و برای هرکس یک بعد و برش آن متجلّی است، از هرمقوله‌ای مقاله‌ای دارد و برای هردردی درمانی، و برای هرنیازی پاسخی!<ref>مینای قلم، جواد محدثی، ص ۱۹۲، بخشی از مقاله «نهج البلاغه کتاب دل»</ref>. نهج البلاغه پیوسته اعجاب بزرگان [[اندیشه]] و سخن و قلم را برانگیخته و آنان را به [[ستایش]] این منشور جاویدان واداشته است که در این مختصر نمی‌گنجد<ref>ر.ک: فصلنامه «فرهنگ جهاد»، شماره ۲۱ و ۲۲ (ویژه نامه امام علی)، مقاله «نهج البلاغه امیر بیان از نگاه عالمان»، و «نهج البلاغه در بیان و قلم عالمان غیر شیعی» صحیفه حوزه (ضمیمه جمهوری اسلامی) اسفند ۱۳۷۹، شماره ۲۰</ref><ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۵۸۴.</ref>
| |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | === مصادر نهج البلاغه === |
| | {{اصلی|مصادر نهج البلاغه|منبع‌شناسی نهج البلاغه}} |
| | سید رضی از آنجا که خود از راویان موثق و حدیث‌شناسی پژوهشگر به‌شمار می‌رفت و در تدوین نهج البلاغه نیز بیشتر موضوع [[فصاحت]] و [[بلاغت]] را مورد توجه قرار داده و بنای او از تدوین کتاب در واقع خلق کتابی ادبی بود، از ذکر اسناد [[روایات]] نهج البلاغه خودداری کرده است. از این‌رو برخی محققان [[شیعی]] به بررسی و تحقیق در مصادر و اسناد نهج البلاغه پرداختند مانن کتاب [[مصادر نهج البلاغة و أسانیده (كتاب)|مصادر نهج البلاغة و أسانیده]]؛ [[نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة (کتاب)|نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة]]<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۵۴ ـ ۸۵۵.</ref>. |
|
| |
|
| ==منابع== | | === مستدرک نهج البلاغه === |
| * [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']].
| | {{اصلی|مستدرک نهج البلاغه}} |
| * [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']]
| | مستدرک به اثری گفته می‌شود که نویسنده‌ای با معیار قراردادن اثر نویسنده‌ای دیگر و با نظر بر آنچه مکمل نوشته اوست یا آنچه از دسترسِ نویسنده اصلی دور مانده است، [[اقدام]] به نگارش کتابی مستقل می‌کند و کتاب خود را مستدرکی بر کتاب معیار نام می‌نهد. نگارنده مستدرک با تشخیص اهداف نویسنده متن اصلی و نیز [[آگاهی]] از مواردی که به [[دلایل]] مختلف از نظرگاه نویسنده اصلی دور مانده یا به هر روی در متن اصلی وارد نشده است، دست به تألیف مستدرک می‌زند. بر این اساس و در طول [[تاریخ]]، نویسندگان و محدثانی متوجه اهمیت نهج البلاغه شده و بر آن مستدرک نگاشته‌اند مانند: [[مستدرک نهج البلاغة (کتاب)|مستدرک نهج البلاغة]]، تألیف [[هادی کاشف الغطاء]]؛ [[نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة (کتاب)|نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغة]]، تألیف [[محمد باقر محمودی]]؛ [[تمام نهج البلاغة]]، تألیف [[سید صادق موسوی]]<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۸۷ ـ ۶۸۹.</ref>. |
|
| |
|
| ==پانویس== | | === معجم‌های نهج البلاغه === |
| {{یادآوری پانویس}} | | {{اصلی|معجم‌های نهج البلاغه}} |
| {{پانویس2}} | | معجم به مجموعه‌هایی گفته می‌شود که براساس [[نظام]] الفبایی و با [[هدف]] دسته‌بندی لفظی یا موضوعی یک اثر یا مجموعه‌ای از آثار تدوین شده است. معجم‌ها بر [[توانمندی]] محققان و مخاطبان در دست‌یابی به موضوع یا لفظ مورد نظر می‌افزاید و سیر تحقیق و حرکت تکاملی در دست‌یابی به موضوع یا لفظ مورد نظر می‌افزاید و سیر تحقیق و حرکت تکاملی [[دانش]] را سرعت می‌بخشد. کتاب‌هایی با این تعرف در خصوص نهج البلاغه نگاشته شده‌اند که از آن جمله می‌توان به دو کتاب الکاشف، تحقیق سیدجواد مصطفوی و [[المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة]] تحقیق [[محمد دشتی]] اشاره کرد<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۷۳۰.</ref>. |
| | |
| | === [[فرهنگ‌های نهج البلاغه]] === |
| | |
| | === [[فهرست‌های موضوعی نهج البلاغه]] === |
| | |
| | == ادبیات نهج البلاغه == |
| | {{اصلی|ادبیات نهج البلاغه}} |
| | [[امام علی]] {{ع}}، در [[دانش]] و [[فصاحت]] و [[زیبایی]] گفتار، سرآمد همگان بود و سخن او را بالاتر از [[کلام]] [[بشر]] و پایین‌تر از [[کلام]] [[خدا]] دانسته‌اند. نهج البلاغه به معنای روش [[بلاغت]] است. [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در میدان سخنوری و سخن‌دانی، مانند دیگر میادین و عرصه‌های [[علمی]] و عملی، گوی [[سبقت]] را از همگان ربوده است و در میدان [[فصاحت]] و [[بلاغت]] نیز، [[تاریخ]]، همانند و هماوردی برای او نمی‌شناسد. از این‌رو در طول [[تاریخ]]، بسیاری از ادبای [[مسلمان]] و غیر مسلمان در پیشگاه [[بلاغت]] [[علوی]] سر [[تعظیم]] فرود آورده و با بیاناتی دل‌نشین مؤید [[یگانگی]] [[امیر]] سخن در فن سخنوری شده‌اند. [[شریف رضی]]، خود، در مقدمه نهج البلاغه می‌نویسد: "هر که در آن نظر کند، درهای [[بلاغت]] به‌رویش گشوده شود و گم‌شده خود را در آن یابد و نیاز دانشمند و دانش‌پژوه را برآورد و سخنور و پارسا را بهره دهد و به خواسته‌اش رساند"<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۸۵۷ـ ۸۵۸.</ref>. |
| | |
| | == منابع == |
| | {{منابع}} |
| | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] |
| | # [[پرونده:13681049.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۲''']] |
| | {{پایان منابع}} |
| | |
| | == پانویس == |
| | {{پانویس}} |
|
| |
|
| {{نهج البلاغه}}
| |
| {{امام علی}} | | {{امام علی}} |
| {{کتاب‌های حدیثی شیعه}}
| |
|
| |
|
| [[رده:نهج البلاغه]] | | [[رده:نهج البلاغه]] |
| [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] | | [[رده:مدخل فرهنگ غدیر]] |
| | [[رده:سخنان امام علی]] |
| | [[رده:آثار احادیث معصومین]] |
