تکالیف منتظران امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۸۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = امام مهدی | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[تکالیف منتظران در معارف و سیره علوی]] - [[تکالیف منتظران در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = امام مهدی (پرسش) | |||
}} | |||
[[پرونده:13681460.jpeg|300px|بندانگشتی|تکالیف منتظران امام مهدی]] | |||
'''تکالیف منتظران امام مهدی{{ع}}''' در عصر غیبت موارد بسیاری است که در [[روایات]] متعددی به آنها اشاره شده است. این [[وظایف]] در دو دسته تقسیم میشود: وظایف عام مانند: [[امام‌شناسی]]؛ [[پایداری]] در [[محبت اهل بیت]]{{عم}}؛ [[پرهیزگاری]]؛ [[پیروی]] از دستورهای [[امامان]]{{عم}} و دستگیری از ضعفا و فقیران و وظایف خاص مانند: [[دوستی]] با [[دوستان]] و [[دشمنی]] با [[دشمنان]] [[حضرت مهدی]]{{ع}}؛ [[صبر]] بر سختیهای دوران [[غیبت]]؛ دعا برای فرج حضرت مهدی{{ع}}؛ آماده باش دائمی؛ [[بزرگداشت]] نام و یاد آن حضرت؛ [[حفظ]] پیوند با مقام ولایت؛ زمینه‌سازی و [[کسب آمادگی برای ظهور]] [[حجت]] [[حق]] و ارتباط با [[فقها]] و [[مراجع تقلید]]. | |||
== مقدمه == | |||
درباره [[وظایف]] و [[تکالیف]] [[شیعیان]] در دوران غیبت، سخن‌های بسیاری گفته شده است و حتی در بعضی کتاب‌ها از جمله کتاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم" تا هشتاد [[وظیفه]] برای [[منتظران]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} برشمرده شده است<ref>مکیال المکارم، ج ۲، ص۱۰۴.</ref>؛ اما به اختصار می‌توان گفت وظایف انسانها در این دوران به دو دسته تقسیم میشود: | |||
#''' | |||
=== وظایف عام === | |||
این وظایف، در سخنان معصومان{{عم}} در شمار تکالیف عصر غیبت یاد شده است؛ امّا ویژه این دوران نیست و لازم است در همه زمانها انجام شود. شاید ذکر آنها در شمار وظایف دوران غیبت برای تأکید بوده است. برخی از این وظایف، بدین قرار است: | |||
==== [[امام‌شناسی]] ==== | |||
یکی از مهمترین وظایف درباره [[امام]]، [[شناخت]] اوست که از سه جنبه باید پیرامون آن شناخت پیدا کنیم: | |||
# '''[[شناخت شخصیت اهل بیت]]{{عم}}:''' شناخت [[خلیفه الهی]] و امام هر عصر، تنها [[معرفتی]] ساده و ابتدایی بر پایه شناخت حسب و نسب و نیز شناخت [[تاریخی]] نیست، تا آن کس که امام را به اسم و [[خاندان]] و [[تاریخ]] شناخت، [[گمان]] کند به [[معرفت]] [[حیات]] بخش امام راه یافته و از حیات و [[مرگ جاهلی]] رهیده است، بلکه شناخت شخصیت حقیقی امام و [[اعتقاد]] به [[ولایت]] به انضمام [[اطاعت]] او لازم است، و گرنه [[حاکمان]] برخاسته از [[سقیفه]]، [[طاغوتیان]] [[شام]]، [[فاجعه]] آفرینان [[کربلا]]، حکمرانان خونریز [[مروانی]] و عباسی و... بیش از دیگران به زوایای سطحی [[شناخت امامان]] عصر خویش عالم بودند<ref>امام مهدی موجود موعود، ص۱۷۰.</ref>. [[امام عسکری]]{{ع}} فرماید: "[[زمین]] تا [[روز قیامت]]، از [[حجت خدا]] بر خلقش خالی نیست. هر که بمیرد، در حالی که [[امام زمان]]{{ع}} خود را نشناسد و به او [[معتقد]] نباشد، [[مرگ]] او [[مرگ جاهلیت]] خواهد بود"<ref>{{متن حدیث|أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۴۶.</ref>. در فرازهای پایانی [[زیارت جامعه کبیره]] این‌گونه از [[خدای متعال]] درخواست می‌کنیم: "خدایا از تو می‌خواهم که من را از جمله [[عارفان]] به [[اهل بیت]] و [[حق]] آنها قرار دهی"<ref>{{متن حدیث|أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ}}</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} به [[زراره]] سفارش می‌کنند که در عصر غیبت این [[دعا]] را بخوان: «بار خدایا، خویش را به من بشناسان. پس به [[درستی]] که تو اگر خویش را به من نشناسانی، [[پیغمبر]] تو را نشناسم. خداوندا، [[رسول]] خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر رسول خود را به من نشناسانی، [[حجّت]] تو را نشناسم. خداوندا، حجّت خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر حجّت خود نشناسانی، از [[دین]] خویش [[گمراه]] می‌شوم»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي}}؛ کافی، ج۱، ص۳۳۷.</ref>. | |||
# '''[[شناخت]] [[حق اهل بیت]]{{عم}}:''' دومین جنبه‌ای که در عرصه [[شناخت اهل بیت]]{{عم}} باید به آن توجه داشته باشیم [[شناخت حق]] این بزرگواران است. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: "به [[خداوند]] [[سوگند]]، بنده‌ای از [[اعمال]] خود سود نمی‌برد، مگر اینکه حق ما را بشناسد"<ref>{{متن حدیث|وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعَمَلِهِ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا}}؛ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۷۰؛ فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج۲، ص۷۹.</ref>. در [[زیارت جامعه]]، [[خدا]] و اهل بیت{{عم}} را بر اینکه به حق اهل بیت{{عم}} عارف‌ایم، [[گواه]] می‌گیریم: {{متن حدیث|عَارِفٌ بِحَقِّكُمْ}} و در پایان [[زیارت]] از خدا این‌گونه درخواست می‌کنیم که ما را از عارفان به حق امام قرار دهد: {{متن حدیث|أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ}}. | |||
# '''[[شناخت معارف اهل بیت]]{{ع}}:''' سومین جنبه شناخت اهل بیت، شناخت [[علوم]] و معارف آنها است. امام صادق{{ع}} می‌فرماید: "بهترین [[مردم]] پس از ما کسانی‌اند که امر ما را مورد توجه و [[مذاکره]] قرار می‌دهند و دیگران را به سوی ما [[دعوت]] می‌کنند"<ref>{{متن حدیث|خَيْرُ النَّاسِ بَعْدَنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَى ذِكْرِنَا}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۴۸.</ref>. هروی از [[امام رضا]]{{ع}} با نقل می‌کند که حضرت فرمود: "[[خدا]] [[رحمت]] کند بنده‌ای را که امر ما را زنده دارد. به آن حضرت گفتم: چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود: دانش‌های ما را یاد گیرد و به [[مردم]] یاد دهد؛ زیرا مردم اگر سخنان نیکوی ما را بدانند، هر آینه از ما [[پیروی]] می‌کنند"<ref>{{متن حدیث|رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا}}؛ عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۳۰۷.</ref>. در [[زیارت جامعه کبیره]] نیز، خدا و [[اهل بیت]]{{عم}} را [[گواه]] می‌گیریم بر اینکه حامل [[علوم]] آنهاییم: {{متن حدیث|مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُم}}. [[حضرت صادق]]{{ع}} به داوود بن سرحان فرمود: "ای داوود [[سلام]] و [[درود]] من را به [[دوستان]] و یارانم برسان، در حالی که من می‌گویم: خدا رحمت کند بنده‌ای را که با دیگری گرد آیند و امر ما را به یاد آورند با یکدیگر گفت‌و‌گو نمایند سومی‌آنها گرد نمی‌آیند، جز آنکه [[خدای تعالی]] به آنها بر [[فرشتگان]] فخر می‌نماید پس هرگاه گرد هم آمدید به ذکر و یاد ما مشغول گردید؛ زیرا در [[اجتماع]] و گرد آمدن و [[مذاکره]] و یادآوری‌تان زنده کردن ماست و بهترین مردم پس از ما کسی است که کار ما را یادآوری نماید و مردم را به ذکر و یاد ما [[دعوت]] نموده و بخواند"<ref>{{متن حدیث|يَا دَاوُدُ أَبْلِغْ مَوَالِيَّ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَنِّي أَقُولُ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً اجْتَمَعَ مَعَ آخَرَ فَتَذَاكَرَ أَمْرَنَا فَإِنَّ ثَالِثَهُمَا مَلَكٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُمَا وَ مَا اجْتَمَعَ اثْنَانِ عَلَى ذِكْرِنَا إِلَّا بَاهَى اللَّهُ تَعَالَى بِهِمَا الْمَلَائِكَةَ فَإِذَا اجْتَمَعْتُمْ فَاشْتَغِلُوا بِالذِّكْرِ فَإِنَّ فِي اجْتِمَاعِكُمْ وَ مُذَاكَرَتِكُمْ إِحْيَاءَنَا وَ خَيْرُ النَّاسِ مِنْ بَعْدِنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَى ذِكْرِنَا}}؛ بحارالأنوار، ج۱، ص۲۰۰.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۴۷-۲۵۱؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۲۲-۲۳۳؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۴؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۵۵-۷۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۲۴۴.</ref> | |||
==== [[پایداری]] در [[محبت اهل بیت]]{{عم}} ==== | |||
یکی از [[وظایف]] مهم ما در هر عصر و [[زمان]]، [[محبت]] و دوستی با اهل بیت پیامبر{{صل}} در جایگاه [[دوستان]] [[خداوند]] است. در دوران غیبت واپسین [[پیشوای معصوم]]، به سبب پنهانزیستی [[امام]]، ممکن است عواملی [[انسان]] را از این [[وظیفه]] مهم دور سازد؛ از این رو در [[روایات]]، سفارش شده است که بر محبت به آن [[انوار]] [[مقدس]] [[پایدار]] باشیم. فراموش نکنیم این محبت، دستور [[پروردگار متعال]] است. سالها پیش از آنکه آن حضرت، [[زندگی]] [[دنیایی]] خود را آغاز کند، انسانهای [[پاک]] به او ابراز محبت کرده‌اند. [[رسول اکرم]]{{صل}}، آن اشرف انبیا و واپسین [[فرستاده الهی]]، آنگاه که سخن از واپسین [[وصی]] خود به میان می‌آورد، در نهایت [[احترام]]، از بزرگترین واژگان محبت یعنی {{متن حدیث|بِأَبِي وَ أُمِّی}}؛ بهره برده است؛ آنجا که فرمود: «پدر و مادرم فدایش باد! که او همنام من و شبیه من و شبیه [[موسی بن عمران]] است که بر او نورهایی احاطه دارد...»<ref>{{متن حدیث|بِأَبِي وَ أُمِّي سَمِيِّي وَ شَبِيهِي وَ شَبِيهُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ عَلَيْهِ جُيُوبُ النُّور}}، علی بن محمّد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۱۵۶.</ref>. | |||
==== [[پرهیزگاری]] ==== | |||
[[پروای الهی]]، در همه زمانها لازم و [[واجب]] است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا [[انسانها]] را به بی‌راهه کشانده [[گمراه]] سازند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «هرکس [[دوست]] دارد از [[یاران قائم]] باشد، پس میبایست [[پرهیزکار]] بوده، نیکوییهای [[اخلاقی]] را عمل کند؛ در حالی که [[منتظر]] است؛ پس اگر از [[دنیا]] برود و پس از آن، [[قائم]] [[قیام]] کند، پاداشی مانند آنکس که قائم را [[درک]] نماید، خواهد داشت؛ پس کوشش کنید و [[منتظر]] باشید. گوارایتان بادای گروه مورد [[رحمت الهی]] واقع شده!»<ref>نعمانی، الغیبة، ص۲۰۰.</ref>. [[امام عصر]]{{ع}} نیز با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور، همه [[شیعیان]] را در [[زمان غیبت]] به انجام [[اعمال پسندیده]] و دوری از اعمال ناپسند فرا خوانده است: «پس هر یک از شما باید آنچه را موجب [[دوستی]] ما میشود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب [[خشم]] و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا [[فرمان]] ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن [[زمان]]، [[توبه]] و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از [[کیفر]] ما [[نجات]] نمی‌بخشد»<ref>بحار الانوار، ج ۵۳، ص۱۷۶.</ref>. [[تهذیب نفس]] و دوری گزیدن از [[گناهان]] و [[کردار]] ناشایست، به عنوان یکی از [[وظایف منتظران]] در عصر غیبت، چنان اهمیتی دارد که در [[توقیع]] شریفی که از [[ناحیه مقدسه]] [[حضرت صاحب الامر]] خطاب به [[شیخ مفید]] صادر گشته، کردار ناشایست و گناهانی که از شیعیان آن حضرت سر می‌زند، یکی از اسباب یا تنها سبب طولانی شدن [[غیبت]] و دوری شیعیان از تقای آن [[بدر]] منیر شمرده شده است:... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده می‌دارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما می‌رسد و خوشایند ما نیست و از آنان [[انتظار]] نمی‌رود<ref>بحارالأنوار، ج ۵۳، ص۱۷۷.</ref>. باید توجه داشت تنها زمانی می‌توانیم خود را منتظر [[امام]] عدالت‌گستر و پیرو او بدانیم که در [[زندگی فردی]] و [[اجتماعی]] خویش، راه و روش مورد نظر او را اجرا کنیم، چنان‌که در نامه [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} خطاب به [[عثمان بن حنیف]]، [[فرماندار بصره]] آمده است: «[[آگاه]] باش که هر [[پیروی]] را [[پیشوایی]] است که پی وی را پوید و از [[نور]] [[دانش]] او روشنی جوید، بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو [[جامه]] فرسوده بسنده کرده و دو قرصه نان را خوردنی خویش ساخته است. بدانید که شما چنین نتوانید کرد، ولی مرا به [[پارسایی]] و کوشیدن و [[پاک‌دامنی]] و [[درستی]] ورزیدن [[یاری]] کنید»<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، نامه ۴۵، ص۳۱۷.</ref>. از همین روست که در [[دعای ندبه]] می‌خوانیم: خداوندا!... ما را در راه ادای حقوق او ([[امام مهدی]]{{ع}})، تلاش در [[پیروی]] از او و دوری از [[مخالفت]] او یاری کن و با [[خشنودی]] او بر ما [[منت]] گذار<ref>بحارالأنوار، ج ۹۹، ص۱۰۹.</ref>. در اینجا ممکن است پرسیده شود: از کجا می‌توان فهمید که [[امام زمان]]{{ع}} از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد؟ در پاسخ به این [[پرسش]] باید دو نکته را یادآور شویم: | |||
# امام زمان{{ع}}، ادامه‌دهنده راه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه معصومین]]{{عم}} به [[اعتقاد]] ما، همه [[امامان معصوم]]، [[مفسران]] [[کتاب خدا]] و بیان‌کنندگان [[سنت رسول خدا]]{{صل}} هستند. [[رضایت]] و خشنودی امام زمان{{ع}} نیز در چیزی نیست جز آنچه در کتاب خدا آمده یا در سخنان رسول خدا{{صل}} و دیگر امامان معصوم: به آن اشاره شده است. به بیان دیگر، اگر کسی به همه [[تکالیف]] و وظایفی که در [[قرآن]] و [[روایات معصومین]]{{عم}} به آنها امر شده است، عمل کند و از همه [[محرمات]] و گناهانی که در این دو منبع [[الهی]] از آنها [[نهی]] شده است، دوری جوید، خواهد توانست رضایت [[امام عصر]]{{ع}} را چنان که باید و شاید، به دست آورد. بنابراین، هیچ لزومی ندارد که ما حتما از زبان امام زمان{{ع}} بشنویم که ایشان از چه [[رفتار]] و گفتاری، [[خشنود]] و از چه رفتار و گفتاری، ناخشنود میشود. چنان‌که پیش از این گفته شد، با مراجعه به دعایی مانند "دعای مکارم الاخلاق" که از [[امام سجاد]]{{ع}} نقل شده است، می‌توانیم پی ببریم که امام زمان{{ع}} از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد. | |||
# اشاره امام زمان{{ع}} به عوامل [[خرسندی]] و ناخرسندی خود در [[احادیث]]، [[زیارت‌ها]] و دعاهایی که در طول [[دوران غیبت صغرا]] و پس از آن، به صورت [[توقیع]] با صورت‌های دیگر از [[امام مهدی]]{{ع}} برای ما به یادگار مانده است، به صراحت تمام، آنچه موجب [[خرسندی]] یا ناخرسندی آن حضرت میشود، بیان و چگونه عمل کردن، چگونه [[سخن گفتن]] و چگونه [[اندیشیدن]] به ما آموخته شده است. از این رو، با مراجعه به مجموعه ارزشمند یادگارهای آن حضرت و [[تأمل]] و [[تدبر]] در آنها می‌توان به راحتی [[هدایت]] را از [[گمراهی]] و [[صراط مستقیم]] را از راه کج باز [[شناخت]]. گفتنی است مجموعه سخنان و رهنمودهای [[امام عصر]]{{ع}} را برخی نویسندگان، جمع‌آوری و در قالب کتاب منتشر کرده‌اند<ref>از آن جمله می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: [[محمد خادمی شیرازی]]، مجموعه سخنان، [[توقیعات]] و [[ادعیه]] حضرت [[بقیه الله]]{{ع}}، چاپ دوم: [[قم]]، [[رسالت]]، ۱۳۷۷؛ [[سید]] حسن شیرازی، کلمة الإمام المهدی{{ع}}، ترجمه: [[سید حسن افتخارزاده]] سبزواری، [[تهران]]، آفاق، چاپ اول: ۱۴۰۷ ه- ق؛ محمد الغروی، المختار من کلمات الإمام المهدی{{ع}}، چاپ اول: قم، مؤلف، ج ۳، ۱۴۱۴ ه- ق.</ref>. | |||
==== [[پیروی]] از دستورهای [[امامان]]{{عم}} ==== | |||
از آنجا که همه امامان{{عم}}، [[نور]] واحدی هستند، [[دستورها]] و فرمودههای ایشان نیز یک [[هدف]] را دنبال می‌کند؛ بنابراین، [[پیروی]] از هر کدام، پیروی از همه آنها است. در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. [[امام صادق]]{{ع}} در پاسخ کسی که گفت: «شنیدهایم [[صاحب الامر]] غایب خواهد شد؛ پس چه کنیم؟ فرمود: چنگ بزنید به آنچه از [[پیشوایان]] قبل در دستتان است، تا اینکه امر بر شما آشکار شود»<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۱۵۹، ح ۴ و ۵.</ref>. | |||
==== دستگیری از ضعفا و فقیران ==== | |||
کمک به ضعفا و [[محرومان]] در همه زمانها کاری بس ارزشمند است و در [[دین اسلام]] به آن سفارش شده است؛ اما به علت [[غیبت امام]]، در دوران غیبت [[ارزش]] بیشتری دارد. [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: «... هر آینه باید [[قوی]] شما ضعیفتان را کمک نماید و باید ثروتمندتان بر فقیرتان [[عطوفت]] نماید و فرد برای [[برادر دینی]] خود [[خیرخواهی]] نماید... پس اگر شخص در این حال از [[دنیا]] رفت پیش از آنکه [[قائم]] ظهور کند، [[شهید]] از دنیا رفته است.»..<ref>محمد بن ابی القاسم طبری آملی، بشارة المصطفی، ص۱۱۳.</ref> البته [[فقر]]، گاهی [[فقر اقتصادی]] و گاهی فقر فرهنگی و [[معنوی]] است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۲۲-۲۳۳؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۴؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۵۵-۷۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۲۴۴.</ref>. | |||
=== [[وظایف]] خاص === | |||
وظایف خاص، وظایفی است که به نوعی با [[غیبت حضرت مهدی]]{{ع}} در ارتباط است که به شمارش آنها میپردازیم: | |||
==== [[دوستی]] با [[دوستان]] و [[دشمنی]] با [[دشمنان]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} ==== | |||
در [[روایات]] فراوانی از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بر [[محبت]] و دوستی با اهل بیت{{عم}} و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همه زمانهاست؛ امّا در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان حضرت مهدی{{ع}} و دشمنی با دشمنان ایشان سفارش شده است. [[امام باقر]]{{ع}} از [[رسول خدا]]{{صل}} [[روایت]] می‌کند که فرمود: «خوشا بر احوال کسی که [[قائم اهل بیت]] مرا [[درک]] کرده و در [[غیبت]] و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را [[دوست]] بدارد و با دشمنانش [[دشمن]] باشد؛ چنین کسی در [[روز قیامت]]، از [[رفقا]] و دوستان من و گرامیترین [[امت]] من خواهد بود»<ref>{{متن حدیث|طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ قَائِمَ أَهْلِ بَيْتِي وَ هُوَ يَأْتَمُ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ قَبْلَ قِيَامِهِ وَ يَتَوَلَّى أَوْلِيَاءَهُ وَ يُعَادِي أَعْدَاءَهُ ذَلِكَ مِنْ رُفَقَائِي وَ ذَوِي مَوَدَّتِي وَ أَكْرَمُ أُمَّتِي عَلَيَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص۲۸۶، ح ۲.</ref>. | |||
==== [[صبر]] بر سختیهای دوران [[غیبت]] ==== | |||
امروزه کم نیستند افرادی که به دلیلهایی، [[باور]] به آن [[امام غایب]] و یاد آن حضرت را برنمیتابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و [[اذیت]] و [[آزار]] فرو نمیگذارند. از آنجا که یکی از آموزههای مهم [[دینی]] [[صبر]] بر [[مشکلات]] و مصیبتها است، لازم است در این دوران، بیش از هر [[زمان]] دیگر برابر این مشکلات و مصیبتها [[شکیبایی]] داشته باشیم. [[امام حسین بن علی]]{{عم}} فرمود: «کسی که در [[غیبت]] او بر اذیت و [[تکذیب]] صبر کند، بسان مجاهدی است که با [[شمشیر]] در رکاب [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با [[دشمنان]] [[مبارزه]] کند»<ref>{{متن حدیث|أَمَا إِنَ الصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}}}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص۳۱۷، ح ۳؛ عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۱، ص۶۸، ح ۳۶.</ref>. | |||
==== دعا برای فرج حضرت مهدی{{ع}} ==== | |||
[[دعا]] و [[نیایش]]، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد. یکی از مصادیق [[دعا]] می‌تواند رفع گرفتاریهای همه انسانها باشد. در نگاه [[شیعه]]، این مهم تحقق نمی‌یابد، مگر آن زمانی که واپسین ذخیره الهی از پس پرده غیبت بیرون آمده [[جهان]] را به [[نور]] خود روشن سازد؛ از اینرو است که در برخی [[روایات]] سفارش شده است برای [[فرج]] و [[گشایش]] [[دست]] به دعا برداریم. در [[روایت]] است که خود آن حضرت، در بخشی از [[توقیع شریف]] فرمود: «و برای [[تعجیل فرج]] بسیار دعا کنید»<ref>{{متن حدیث|وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَج}}، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۴۸۳، ح ۴.</ref>. | |||
==== آماده باش دائمی ==== | |||
از مهمترین [[وظایف]] دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است. در این باره در کتابهای [[روایی]] روایات فراوانی وجود دارد. [[امام باقر]]{{ع}} ذیل [[آیه]] شریف {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید؛ سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>؛ فرمود: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یکدیگر را [[یاری]] نمایید و برای [[یاری]] پیشوای [[منتظر]]، همواره آمادگی خود را [[حفظ]] کنید»<ref>{{متن حدیث|اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَكُمُ الْمُنْتَظَرَ}}، نعمانی، الغیبة، ص۱۹۹.</ref>. همچنین [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: «هریک از شما برای [[ظهور قائم]]{{ع}} [[ابزار جنگی]] فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. [[امید]] است همین که کسی این [[نیت]] را داشته باشد، حقّتعالی او را از [[اصحاب]] و [[یاوران]] او قرار دهد»<ref> نعمانی، الغیبة،، ص۳۲۰، ح ۱۰.</ref>. در [[روایت]] دیگری از [[امام]] [[موسی کاظم]]{{ع}} نقل شده که: «هرکس اسبی را به [[انتظار]] [[امر]] ما نگاه دارد و به سبب آن [[دشمنان]] ما را [[خشمگین]] سازد، در حالی که او منسوب به ماست، [[خداوند]] روزی‌اش را فراخ می‌گرداند.»..<ref>کافی، ج ۶، ص۵۳۵.</ref>. رمز اینکه [[شیعه]] باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که [[زمان ظهور]] برای ما مشخص نیست. البته نحوه آمادگی بستگی به شرایط [[زمان]] و مکان دارد و اگر در بعضی [[روایات]] [[سخن]] آماده کردن اسب، تیر و [[شمشیر]] به میان آمده، ذکر این موارد تنها به‌عنوان تمثیل و بیان [[لزوم]] آمادگی برای یاری آن حضرت است. | |||
==== [[بزرگداشت]] نام و یاد آن حضرت ==== | |||
یکی از مسؤولیتهای شیعه برابر [[حضرت مهدی]]{{ع}} در این دوران، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت است. این بزرگداشت، جلوههای فراوانی دارد؛ از تشکیل نشستهای [[دعا]] و [[نیایش]] گرفته، تا اقدام‌های [[فرهنگی]] و ترویجی و از تشکیل حلقههای بحث و گفت‌و‌گو گرفته، تا پژوهشهای بنیادین و سودمند، همه و همه می‌تواند در راستای بلندی بخشیدن به این نام بزرگ باشد. | |||
==== حفظ پیوند با مقام ولایت ==== | |||
حفظ و تقویت پیوند قلبی با [[امام عصر]]{{ع}} و تجدید دائمی [[عهد]] و [[پیمان]]، یکی دیگر از [[وظایف]] مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. [[امام باقر]]{{ع}} درباره ثابت قدمان بر امر [[ولایت]] فرموده است: «زمانی بر [[مردم]] آید که امامشان [[غیبت]] کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کمترین ثوابی که برای آنها خواهد بود، این است که باری تعالی به آنها ندا کرده و فرماید: "ای [[بندگان]] وای کنیزان من! به [[نهان]] من [[ایمان]] آوردید و [[غیب]] مرا تصدیق کردید؛ پس به [[ثواب]] نیکوی خود، شما را مژده میدهم. شما بندگان و کنیزان [[حقیقی]] من هستید. از شما میپذیرم و از شما درمیگذرم و برای شما میبخشم و به واسطه شما [[باران]] بر بندگانم میبارم و [[بلا]] را از آنها بگردانم. و اگر شما نبودید، بر آنها [[عذاب]] میفرستادم»<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص۳۳۰، باب ۳۱، ح ۱۵.</ref>. در روایتی دیگر از آن حضرت می‌خوانیم: «... بر انجام واجبات [[صبر]] کنید و با دشمنانتان [[پایداری]] کنید و پیوند خود را با [[امام]] منتظرتان مستحکم نمایید»<ref>غیبة نعمانی، ص۱۹۹.</ref>. اگر [[شیعه]] [[منتظر]]، در آغاز هر [[روز]] با حضور و توجه، [[عهد]] و پیمانی را با مقتدای خود تجدید نماید، هرگز به رکود، [[ذلت]]، [[ظلم]] و [[بی‌عدالتی]] تن نخواهد داد. در همان [[توقیع]] حضرت به [[شیخ مفید]] آمده است، «اگر [[شیعیان]] ما... در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شد، یک‌دل و مصمم باشند، [[نعمت]] لقای ما از آنان به تأخیر نمی‌افتد.»... یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که [[سید بن طاووس]] آن را در در ابتدای کتاب آن ارزشمند آمده مصباح الزائر به نقل از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده و در ابتدای آن آمده است: هر کس چهل بامداد، [[خدا]] را با این عهد بخواند، از [[یاوران]] [[قائم]] ما خواهد بود. پس اگر پیش از ظهور قائم از [[دنیا]] برود، [[خداوند تعالی]]، او را از قبرش خارج می‌سازد [تا قائم را [[یاری]] دهد]. [[خداوند]] به شماره هر کلمه [از آن]، هزار [[حسنه]] به او عطا کند و هزار بدی را از او برطرف می‌سازد<ref>ابن طاووس، سید علی بن موسی، مصباح الزائر، قم، مؤسسة آل البیت{{عم}} لإحیاء التراث، ۱۴۱۷ ه- ق، ص۴۵۵؛ بحارالأنوار، ج ۹۹، ص۱۱۱.</ref>. [[شیعیان]] [[منتظر]] علاوه بر [[دعای عهد]] می‌توانند با بهره‌گیری از [[دعاها]] و زیارت‌های دیگری که مرتبط با [[امام عصر]]{{ع}} است، پیوند دایمی خود را با آن [[امام]] برقرار سازند که از آن جمله به [[دعای ندبه]]، [[دعای فرج]]، دعای [[زمان غیبت]]، [[استغاثه]] به [[امام زمان]]{{ع}}، [[زیارت آل یاسین]]، زیارت امام عصر در [[روز جمعه]]، [[نماز امام زمان]] و مانند آن می‌توان اشاره کرد. دعا به امام زمان{{ع}} در [[قنوت]] و تعقیب نمازهای پنج‌گانه نیز می‌تواند در ایجاد ارتباط و انس بیشتر با آن حضرت نقش داشته باشد. [[چشم]] انتظاران امام عصر{{ع}} همچنین می‌توانند با حضور در [[مساجد]] و مکان‌های مقدسی که به امام عصر{{ع}} منسوب است، مانند [[مسجد جمکران]] در [[قم]]، [[مسجد سهله]] در [[نجف]] و [[سرداب مقدس]] [[سامرا]]، پیوند خویش را با آن حضرت [[روز]] به روز مستحکم‌تر سازند. | |||
==== زمینه‌سازی و [[کسب آمادگی برای ظهور]] [[حجت]] [[حق]] ==== | |||
یکی دیگر از وظایفی که به تصریح [[روایات]]، در دوران غیبت بر عهده شیعیان و منتظران فرج [[قائم آل محمد]]{{ع}} است، کسب آمادگی‌های نظامی و فراهم کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای [[یاری]] امام غایب است. در روایتی که [[نعمانی]] از [[امام صادق]]{{ع}} نقل کرده، آمده است: «هر یک از شما باید برای خروج [[حضرت قائم]]{{ع}} [سلاحی] آماده کند، هر چند یک تیر باشد. [[خدای تعالی]] هر گاه بداند کسی چنین نیتی دارد، [[امید]] آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را [[درک]] کند [و از [[یاران]] و همراهانش قرار گیرد]»<ref>کتاب الغیبة (نعمانی)، ص۳۲۰، ح ۱۰.</ref>. در [[روایت]] دیگری، [[شیخ کلینی]] از امام ابوالحسن [[موسی کاظم]]{{ع}} نقل می‌کند: «... هر کس اسبی را به [[انتظار]] [[امر]] ما نگاه دارد و به سبب آن، [[دشمنان]] ما را [[خشمگین]] سازد، در حالی که او منسوب به ماست، [[خداوند]] روزی‌اش را فراخ گرداند، به او [[شرح صدر]] عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش [[یاری]] کند»<ref>الکافی، ج ۶، ص۵۳۵، ح ۱.</ref>. رمز اینکه [[شیعه]] باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که [[زمان ظهور]] مشخص نیست و هر آنکه [[اراده خداوند]] تعلق گیرد، ممکن است ظهور رخ دهد. بنابراین، [[شیعیان]] باید همواره در حال آماده‌باش به سر برند تا در [[زمان]] [[ضرورت]]، به فرمان امام خود برای [[مقابله با مستکبران]] و ستم‌کاران [[جهان]] به پا خیزند. با نگاهی به [[تاریخ شیعه]] می‌توانیم به عمق [[باور]] [[مردم]] به موضوع ظهور و آمادگی همیشگی آنها برای این موضوع پی ببریم. [[ابن بطوطه]] در سفرنامه خود می‌نویسد: ندبه شیعیان حِله برای [[امام زمان]] در نزدیکی [[بازار]] بزرگ [[شهر]]، مسجدی قرار دارد که بر در آن، پرده حریری آویزان است و آنجا را "[[مسجد صاحب الزمان]]" می‌خوانند. شب‌ها پیش از نماز عصر، صد مرد [[مسلح]] با شمشیرهای آخته... اسبی یا استری زین کرده می‌گیرند و به سوی مسجد صاحب الزمان روانه می‌شوند. پیشاپیش این چارپا، طبل و شیپور و بوق زده میشود. سایر مردم در طرفین این دسته حرکت می‌کنند و چون به مسجد صاحب الزمان می‌رسند، در برابر در ایستاده و آواز می‌دهند که: "[[بسم الله]]، ای [[صاحب الزمان]]، بسم الله بیرون آی که [[تباهی]] روی [[زمین]] را فراگرفته و [[ستم]] فراوان گشته. وقت آن است که برآیی تا [[خدا]] به وسیله تو، [[حق]] را از [[باطل]] جدا گرداند و به همین ترتیب، به نواختن بوق و شیپور و طبل ادامه می‌دهند تا نماز مغرب فرا رسد...<ref>ابن بطوطه، سفرنامه، ج ۱، ص۲۷۲، به نقل از: محمد حکیمی، در فجر ساحل، چاپ نوزدهم: تهران، آفاق، ۱۳۷۵، ص۵۵؛ برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر. ک: رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، چاپ اول: قم، انصاریان، ۱۳۷۵، ج ۲، صص ۶۹۴ - ۶۹۷.</ref>. | |||
==== ارتباط با [[فقها]] و [[مراجع تقلید]] ==== | |||
[[ائمه]]{{عم}} [[تکلیف]] ما را در [[زمان غیبت]] [[امام]] و عدم دسترسی به امام [[معصوم]]{{ع}} مشخص کرده و به ما امر فرموده‌اند که به فقهای جامع الشرایط مراجعه کنیم<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص۹۵.</ref>. [[امام عصر]]{{ع}} نیز در یکی از [[توقیعات]] خود در پاسخ "[[اسحاق بن یعقوب]]" می‌فرماید: «و اما رویدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها [[حجت]] بر شما هستند و من [[حجت خدا]] بر ایشان»<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۲، ص۴۸۳.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۲۲-۲۳۳؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۴؛ [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|چشم به راه]]، ص۵۵-۷۴؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۵۲-۲۵۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۲۴۴.</ref> | |||
شکی نیست [[امامان معصوم]]{{عم}} سخنی از نزد خود نمی‌گویند و آنچه در این سخن بدان اشاره فرموده‌اند برگرفته از علومی است که از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و آن حضرت نیز از [[وحی الهی]] دریافت کرده است؛ بنابراین جای هیچ تردیدی باقی نخواهد ماند. بنابراین یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند تجدید عهد هر [[روزه]] با آن یار [[سفر]] کرده است. در این‌باره سفارش شده در پگاه هر [[روز]]، زانوی [[ادب]] در مقابل ساحت آن امام همام بر [[زمین]] نهاده به دستور [[امام صادق]]{{ع}} این عهدنامه را [[نجوا]] نماید که اگر چهل صبح چنین کند، [[امید]] است از [[یاران]] آن حضرت باشد؛ دعایی که این‌گونه آغاز میشود: {{متن حدیث|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَولانا صَاحِبَ الزَّمَانِ اَيْنَما کَانَ وَ حَيثُما کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الأرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سَهْلِهَا وَ جَبَلهَا غَنِيّ وَ عَنْ وَالِدَيَّ و عَنْ وُلْدِي وَ إخْوَانِي التَّحِيَّةَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زَنَةَ عَرْشِ اللَّه...}}<ref>کفعمی، ابراهیم بن علی، مصباح کفعمی، ص۵۵۰؛ و نیز ر.ک: شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۱۷ ـ ۴۲۳؛ [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۲۲۲-۲۳۳.</ref> | |||
== وظایف اقشار گوناگون در برابر امام زمان{{ع}} == | |||
[[وظایف منتظران راستین امام مهدی]] را به‌گونه دیگری نیز می‌توان تقسیم کرد: | |||
=== وظایف علما === | |||
{{اصلی|وظایف علما در عصر غیبت}} | |||
علمای اسلام و [[رهبران]] [[فکری]] [[فرهنگی]] [[جامعۀ اسلامی]] مکرر در [[روایات]] مورد تعریف و [[تمجید]] قرار گرفته و [[شأن]] والای آنان گوشزد شده است. علما تجسم الگوی جامعۀ منتظران و [[منتظران]] تجسم [[پیروان]] آنان هستند و این [[الگو]] بودن برای [[ارزش]] دادن به عادت‌ها و اعتقادات اسلامی منتظران است که در غالب‌های مختلفی از جمله [[خطبه‌ها]]، سخنرانی‌ها، تألیف کتاب، [[تولید]] وسایل [[آموزشی]] و فرهنگی نقل متون [[اسلامی]] و انتشار و رواج آن در میان منتظران است<ref>ر.ک: [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|روان‌شناسی انتظار]]، ص۲۱۷-۲۲۱.</ref>. بر این اساس علما در دوران انتظار وظایفی خاص دارند؛ از جمله آن وظایف عبارت است از: [[زهد]]؛ [[دعوت]] و [[نصیحت]]؛ [[جهاد]] همه جانبۀ فرهنگی، [[اجتماعی]]، دینی؛ [[راهنمایی]] و دستگیری از [[نسل جوان]]؛ [[تعلیم]] [[دین]] و تنظیم [[اندیشه‌ها]]؛ دفاع و [[حفاظت از دین]] و [[تربیت]] [[منتظران]] براساس ابزارهای [[تربیتی]] معرفی شده توسط [[امامان]]{{ع}}<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|آفتاب ولایت]]، ص۲۰۹- ۲۱۶؛ [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۶-۲۰۷؛ [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص۱۷۹-۱۸۴.</ref>. | |||
شاید بزرگترین وظیفۀ [[فقیه]] و عالم قبل از همۀ این [[وظایف]] برای [[حفظ]] [[شعائر]] شیعه این باشد که فقیه باید [[نظام]] [[شیعی]] را به عنوان یک نظام فکری و عملی مرزبندی کند و برای آن از لحاظ [[عقیدتی]] و عملی با استفاده از [[میراث]] ارزشمند سخنان ائمه چهارچوبی ترسیم کند<ref>ر.ک: [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|ما منتظریم]]، ص۱۳۱.</ref>. | |||
=== وظایف حاکمان و فرماندهان === | |||
{{اصلی|وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت}} | |||
[[حاکمان]] و فرماندهانی که [[تدبیر امور]] مختلف [[سیاسی]]، [[اقتصادی]]، [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] [[جامعه اسلامی]] را به دست گرفته‌اند در [[زمینه‌سازی ظهور]] [[امام عصر]]{{ع}} نقش جدی و اثرگذار دارند؛ لذا اهم [[وظایف]] آنان چنین بیان گردیده است: | |||
# '''[[عدالت]]:''' عدالت به معنای حرکت میان افراط و تفریط است، به گونه‌ای که هیچ زیاده و نقصی بر آن وارد نباشد. رعایت و اجرای عدالت در تمام [[شئون]] مدیریت جامعه اسلامی از وظایف سنگین حاکمان [[حکومت اسلامی]] در عصر غیبت است:{{متن حدیث|وَ عَلَى الْأُمَرَاءِ بِالْعَدْلِ}}. | |||
# '''[[شفقت]]:''' دلسوزی و مدارای [[افراطی]] و نیز سختگیری و شدت افراطی، آفات اداره جامعه‌اند. بر حاکمان [[منتظر]] است که با [[برگزیدن]] [[رفتاری]] مشفقانه که دلسوزی و آسانگیری همراه [[صلابت]] و [[قاطعیت]] و [[قدرت]] است، [[جامعه]] را به سوی ظهور [[دولت مهدوی]]{{ع}} رهنمون شوند: {{متن حدیث|وَ الشَّفَقَة}}<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۱۴.</ref>. | |||
=== وظایف توده مردم === | |||
{{اصلی|وظایف توده مردم در عصر غیبت}} | |||
[[امت اسلامی]] در برابر [[حاکمان]] خویش در عصر غیبت ولی الله الاعظم{{ع}} وظیفه‌ای بر عهده دارند که اگر [[امت]] و حاکمان [[حکومت اسلامی]] به [[وظایف]] متقابلشان عمل کنند، هیچ [[دشمنی]] [[طمع]] نفوذ به [[جامعه اسلامی]] را نخواهد کرد. وظایف توده [[مردم]] چنین بازگو شده است: | |||
# '''[[انصاف]]:''' نخستین [[وظیفه]] توده مردم در برابر هم و نیز در برابر حکومت اسلامی، رعایت [[اعتدال]] و [[مساوات]] در ادای حق یا همان انصاف است. امتی که با حاکمانش به انصاف [[رفتار]] نکند، یا به افراط‌گراییده و آنان را [[مستبد]] می‌سازد؛ یا به تفریط رفته و زمینه [[ضعف]] آنان را فراهم می‌آورد. | |||
# '''[[حسن سلوک]]:''' دومین وظیفه توده مردم منتظر، رفتار نیکو و به دور از [[حب]] و بغض‌های بی‌پایه و پیراسته از زشتی‌های [[اخلاقی]] است که مایه اصلاح حاکمان و [[امیدبخشی]] به خادمان حکومت اسلامی و نیز [[ناامیدی]] [[دشمنان]] و فزونی [[اتحاد]] و انسجام امت است<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۱۵-۲۱۶.</ref>. | |||
=== وظایف جوانان === | |||
{{اصلی|وظایف جوانان در عصر غیبت}} | |||
[[جوانان]] از سویی سرمایه‌های اساسی هر [[اجتماع]] و از طرفی آینده‌سازان آن هستند و در [[اندیشه]] [[دینی]] از اهمیت والایی برخوردارند. این اهمیت و جایگاه خاص اقتضا می‌کند از آنان در برابر آفات [[روحی]] و دام وساوس [[شیطانی]] با حساسیتی ویژه محافظت شود. ارتباط دائمی با [[خدای بزرگ]] و [[مراقبت]] همیشگی، بهترین راه صیانت از [[نعمت]] جوانی است<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۹-۲۱۰.</ref>. | |||
=== وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان === | |||
{{اصلی|وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان در عصر غیبت}} | |||
گروهی که تأثیر شگرفی در هدایت امت اسلامی دارند دانشجویان به ویژه طالبان [[علوم]] و معارف وحیانی‌اند. این گروه که زمینه‌ساز نهادینه شدن فرهنگ انتظار و [[اصلاح]] زمینۀ ظهورند. از جملۀ وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان که در [[زمان]] [[غیبت امام مهدی]]{{ع}} نقش مؤثری در هدایت امت اسلامی دارند عبارت‌اند از: | |||
# '''تلاش در راه علم‌اندوزی:''' طالب [[دانش]] باید تمام کوشش خویش را در راه علم‌اندوزی به کار گیرد. فرد یا جامعۀ [[جاهل]] به مراتب [[حقیقی]] [[انتظار]] [[دست]] نمی‌یابد و نمی‌تواند [[زمینه‌ساز ظهور]] امامی باشد که خود خزانۀ [[علم الهی]] است<ref>ر.ک: [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۷ـ ۲۰۸.</ref>. | |||
# '''[[شناخت امام]]{{ع}}:''' شناخت امام{{ع}} هرچه وسیع‌تر باشد تأثیرش در [[زندگی]] بیشتر خواهد بود. [[اطاعت از امام]]{{ع}} مستلزم [[شناخت]] آن حضرت است، اصولاً [[اطاعت]] واقعی بدون [[معرفت]] امکان‌پذیر نیست. عدم شناخت موجب [[گمراهی]] و [[انحراف]] از [[دین]] میشود. | |||
# '''تصمیم بر [[یاری رساندن]] بر [[امام زمان]]{{ع}}:''' [[زمان ظهور]] حضرت به صورت قطع بر ما مخفی است و اگر کسی احیاناً [[زمان]] معینی را معلوم کند به نص صریح [[روایات]] [[دروغگو]] شمرده میشود، امام زمان{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ}}<ref>کافی، ج ۱، ص۳۶۸.</ref>.<ref>ر.ک: [[محمد رضا آزاد منجیری|آزاد منجیری، محمد رضا]]، [[ویژگی‌های دانشجوی منتظر (مقاله)|ویژگی‌های دانشجوی منتظر]].</ref> | |||
=== وظایف کهنسالان === | |||
{{اصلی|وظایف کهنسالان در عصر غیبت}} | |||
کهنسالان در هر [[اجتماعی]] با کوله‌باری از تجربه‌های اندوخته و درس‌های آموخته از [[زندگی]]، در حرکت و [[تربیت]] [[جوامع]] نقش چشمگیری دارند. [[تربیت]] جامعه منتظر نیز از این قاعده بیرون نیست، پس شایسته است تا آنان خویش را به دو صفتی که در این دعای [[شریف]] به عنوان وصف مطلوب آنان از [[خدای سبحان]] درخواست گردیده متصف گردانند، تا هم خود [[اهل]] [[انتظار راستین]] باشند و هم [[الگوی عملی]] دیگران: | |||
# '''[[حفظ]] [[وقار]]:''' بر اساس دعای [[نورانی]] [[ولی عصر]]{{ع}} بر کهنسالان بایسته است در [[اندیشه]] و عمل، متانت خویش را حفظ کنند و از هر عملی که از قدر آنها بکاهد و جایگاهشان را پایین آورد بپرهیزند: {{متن حدیث|وَ عَلَى مَشَايِخِنَا بِالْوَقَارِ}}. | |||
# '''حفظ سَکینه:''' سکینه دومین صفتی است که اتصاف به آن برای کهنسالان بایسته است. اگرچه اقتضای طبیعت کهنسالی کم صبری و بی‌قراری است، بر [[پیران]] [[منتظر]] شایسته و بایسته است تا به هنگام [[غضب]] یا هر زمینه تحریکی دیگری که آنان را به [[اضطراب]] و [[بی‌ثباتی]] در گفتار و [[رفتار]] می‌کشاند، [[آرامش]] و وزانت خویش را حفظ کنند: {{متن حدیث|وَ السَّكِينَةِ}}<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۰۸-۲۰۹.</ref>. | |||
=== وظایف زنان === | |||
{{اصلی|وظایف زنان در عصر غیبت}} | |||
زن‌ها بخشی مهم از [[جامعه]] اسلامی‌اند از آن رو که سهمی درخور از [[آرامش]] و [[امنیت]] روانی [[جامعه]] وامدار نقش بی‌نظیر زنان است؛ نیز [[صلاح]] نسل امروز و سداد نسل فردا در گرو [[صلاح]] و سداد آن‌هاست. آفت بزرگی که می‌تواند مانع کارکرد اساسی و ثمربخش این بخش از اجتماع شود و آنان را که قادرند عامل [[سعادت]] فرد و [[جامعه]] باشند به ابزار انحطاط خویش و جامعه‌شان بدل کند، همانا فقدان صفت‌هایی است که [[امام عصر]] {{ع}} آنها را بایسته زنان [[امت]] مهدوی می‌داند و آراستگی به آن صفات را از درگاه عز ربوبی برایشان درخواست می‌کند: | |||
# '''حیاء:''' بانوان [[منتظر]]، امانتداران مظهریت اسمای جمالی خداوندند. آنان باید این [[امانت]] الهی را پاس دارند و خویش را در برابر وسوسه‌های شیاطین ظاهری و باطنی که می‌کوشند تا با شکستن حریم [[شرع]]، [[عقل]] و [[اخلاق]]، این [[امانت]] بزرگ الهی را ضایع کنند، حفظ و مراقبت کنند تا به دام [[شیطان]] نیفتند. | |||
# '''[[عفت]]:''' بانوان [[منتظر]] آخرین [[حجت خداوند]] {{ع}}، پاسدار حریم عفت‌اند. حفظ [[عفت]]، یعنی نگهداشتن [[نفس]] از تمایلات و شهوات نفسانی، [[فضیلت]] والای بانوان اهل [[انتظار]] است<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص ۲۱۰-۲۱۱.</ref>. | |||
=== وظایف ثروتمندان === | |||
{{اصلی|وظایف ثروتمندان در عصر غیبت}} | |||
[[ثروتمندان]]، امانتداران [[اموال]] [[الهی]] و مجرای رسیدن برخی از [[نعمت‌های خداوند]] بر دیگران‌اند. میان ثروتمندان [[جامعه اسلامی]] که در [[انتظار مهدی]] [[موعود]] موجود{{ع}} به‌سر می‌برند و متکاثران مال‌اندوزی که اموال و تجارتشان را از [[خداوند]] بیشتر [[دوست]] می‌دارند<ref>ر.ک: سوره توبه، آیه ۲۴.</ref> فاصله بسیاری است. ثروتمندان [[منتظر]] به اوصافی آراسته‌اند مانند: [[تواضع]] و وسعت‌بخشی<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۱۲.</ref>. | |||
=== وظایف اقشار آسیب‌پذیر === | |||
{{اصلی|وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت}} | |||
همان‌گونه که اغنیای [[امت اسلامی]] موظف به [[تواضع]] و وسعت بخشیدن به سایر [[اهل]] ایمان‌اند، [[نیازمندان]] و اقشار آسیب‌پذیر نیز می‌باید با [[آراستگی]] به صفات ذیل، استغنای نفس خویش را [[حفظ]] و [[جامه]] [[انتظار راستین]] را به تن کنند: | |||
# '''[[صبر]]:''' بر آن دسته از [[منتظران راستین]] [[امام عصر]]{{ع}} که از اغنیا نیستند رواست که با پرهیز از آشفتگی و بی‌تابی که زمینه‌ساز [[انحراف]] آنان است و با [[آرامش نفس]] به [[امداد]] [[خداوند]] قادر اتکال و بر بلای مضیقه معاش صبر کنند: {{متن حدیث|وعلی الفقراء بالصبر}}. | |||
# '''[[قناعت]]:''' بر اقشار کم درآمدی که [[دل]] در گرو [[ظهور امام زمان]]{{ع}} دارند بایسته است که با تدبیر [[معیشت]] خویش بر محور قناعت، افزون بر صیانت از [[عزت نفس]]، [[زمینه‌ساز ظهور]] آن حضرت باشند: {{متن حدیث|وَ الْقَنَاعَة}}<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۱۳.</ref>. | |||
=== وظایف نیروی انتظامی === | |||
{{اصلی|وظایف نیروی انتظامی در عصر غیبت}} | |||
نیروهای نظامی، حافظان حدود و [[ثغور]] [[ملت]] [[اسلام]] و مدافعان کیان [[نظام اسلامی]] اند که [[وظیفه]] آنان در عصر انتظار فَرَج چنین بازگو گردیده است: | |||
# '''نصر:''' بر اساس [[اندیشه توحیدی]]، هر فتح و نَصری از [[خدا]] و به [[اذن]] اوست: {{متن قرآن|وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ}}<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.</ref> و نیز یاری الهی همواره با کسانی است که [[دین الهی]] را کمک داده و در حراست و ترویج آن می‌کوشند: {{متن قرآن|إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ}}<ref>سوره محمد، آیه ۷.</ref>. بر این پایه، اولین وظیفه نیروهای نظامی تلاش در جهت تقویت و [[دفاع]] از کیان [[دین]] است تا از این راه از [[نصرت]] [[خدای سبحان]] برخوردار گردند: {{متن حدیث|وَ عَلَى الْغُزَاةِ بِالنَّصْرِ}}. | |||
# '''[[غلبه]]:''' [[برتری]] قدرتمندانه بر آنان که در برابر اندیشه توحیدی به معارضه برمی‌خیزند، خواسته حضرت [[بقیةالله]]{{ع}} است. بر اساس این فقره از [[دعا]] از سویی، تلاش در جهت دستیابی به توانایی‌های تکنیکی و تاکتیکی و آخرین دستاوردهای [[دفاعی]] و از طرفی کوشش در جهت تقویت ایمان و [[صبر]] و [[استقامت]]، وظیفه گروه‌های نظامی در عصر غیبت است<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|امام مهدی موجود موعود]]، ص۲۱۵.</ref>. | |||
== پرسش مستقیم == | |||
{{پرسش‌های وابسته}} | |||
* [[وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)]] | |||
* [[وظایف منتظران راستین امام مهدی چیست؟ (پرسش)]] | |||
{{پایان پرسش‌های وابسته}} | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
{{پرسمان ویژگی منتظران}} | |||
{{ | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:152036.jpg|22px]] [[سید علی حسینی خامنه‌ای|حسینی خامنه‌ای، سید علی]]، [[ما منتظریم (کتاب)|'''ما منتظریم''']] | |||
# [[پرونده:1254862355.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[آفتاب ولایت (کتاب)|'''آفتاب ولایت''']] | |||
# [[پرونده:151897.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[امام مهدی موجود موعود (کتاب)|'''امام مهدی موجود موعود''']] | |||
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] | |||
# [[پرونده:48623.jpg|22px]] [[ابراهیم شفیعی سروستانی|شفیعی سروستانی، ابراهیم]]، [[چشم به راه (کتاب)|'''چشم به راه''']] | |||
# [[پرونده:136864.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۲''']] | |||
# [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']] | |||
# [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۲''']] | |||
# [[پرونده:1379120.jpg|22px]] [[یوسف مدن]]، [[روان‌شناسی انتظار ۱ (کتاب)|'''روان‌شناسی انتظار''']] | |||
# [[پرونده:97B13919.jpg|22px]] [[میرزا عباس مهدوی‌فرد|مهدوی‌فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|'''فلسفه انتظار''']] | |||
# [[پرونده:13681057.jpg|22px]] [[محمد رضا آزاد منجیری|آزاد منجیری، محمد رضا]]، [[ویژگی‌های دانشجوی منتظر (مقاله)|'''ویژگی‌های دانشجوی منتظر''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{ | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:منتظران ظهور امام مهدی]] | ||
[[رده:مدخل موعودنامه]] | [[رده:مدخل موعودنامه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۱
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. تکالیف منتظران امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: تکالیف منتظران در معارف و سیره علوی - تکالیف منتظران در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبط
تکالیف منتظران امام مهدی(ع) در عصر غیبت موارد بسیاری است که در روایات متعددی به آنها اشاره شده است. این وظایف در دو دسته تقسیم میشود: وظایف عام مانند: امام‌شناسی؛ پایداری در محبت اهل بیت(ع)؛ پرهیزگاری؛ پیروی از دستورهای امامان(ع) و دستگیری از ضعفا و فقیران و وظایف خاص مانند: دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی(ع)؛ صبر بر سختیهای دوران غیبت؛ دعا برای فرج حضرت مهدی(ع)؛ آماده باش دائمی؛ بزرگداشت نام و یاد آن حضرت؛ حفظ پیوند با مقام ولایت؛ زمینه‌سازی و کسب آمادگی برای ظهور حجت حق و ارتباط با فقها و مراجع تقلید.
مقدمه
درباره وظایف و تکالیف شیعیان در دوران غیبت، سخن‌های بسیاری گفته شده است و حتی در بعضی کتاب‌ها از جمله کتاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم" تا هشتاد وظیفه برای منتظران حضرت مهدی(ع) برشمرده شده است[۱]؛ اما به اختصار می‌توان گفت وظایف انسانها در این دوران به دو دسته تقسیم میشود:
وظایف عام
این وظایف، در سخنان معصومان(ع) در شمار تکالیف عصر غیبت یاد شده است؛ امّا ویژه این دوران نیست و لازم است در همه زمانها انجام شود. شاید ذکر آنها در شمار وظایف دوران غیبت برای تأکید بوده است. برخی از این وظایف، بدین قرار است:
امام‌شناسی
یکی از مهمترین وظایف درباره امام، شناخت اوست که از سه جنبه باید پیرامون آن شناخت پیدا کنیم:
- شناخت شخصیت اهل بیت(ع): شناخت خلیفه الهی و امام هر عصر، تنها معرفتی ساده و ابتدایی بر پایه شناخت حسب و نسب و نیز شناخت تاریخی نیست، تا آن کس که امام را به اسم و خاندان و تاریخ شناخت، گمان کند به معرفت حیات بخش امام راه یافته و از حیات و مرگ جاهلی رهیده است، بلکه شناخت شخصیت حقیقی امام و اعتقاد به ولایت به انضمام اطاعت او لازم است، و گرنه حاکمان برخاسته از سقیفه، طاغوتیان شام، فاجعه آفرینان کربلا، حکمرانان خونریز مروانی و عباسی و... بیش از دیگران به زوایای سطحی شناخت امامان عصر خویش عالم بودند[۲]. امام عسکری(ع) فرماید: "زمین تا روز قیامت، از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هر که بمیرد، در حالی که امام زمان(ع) خود را نشناسد و به او معتقد نباشد، مرگ او مرگ جاهلیت خواهد بود"[۳]. در فرازهای پایانی زیارت جامعه کبیره این‌گونه از خدای متعال درخواست می‌کنیم: "خدایا از تو می‌خواهم که من را از جمله عارفان به اهل بیت و حق آنها قرار دهی"[۴]. امام صادق(ع) به زراره سفارش می‌کنند که در عصر غیبت این دعا را بخوان: «بار خدایا، خویش را به من بشناسان. پس به درستی که تو اگر خویش را به من نشناسانی، پیغمبر تو را نشناسم. خداوندا، رسول خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر رسول خود را به من نشناسانی، حجّت تو را نشناسم. خداوندا، حجّت خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر حجّت خود نشناسانی، از دین خویش گمراه می‌شوم»[۵].
- شناخت حق اهل بیت(ع): دومین جنبه‌ای که در عرصه شناخت اهل بیت(ع) باید به آن توجه داشته باشیم شناخت حق این بزرگواران است. پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: "به خداوند سوگند، بنده‌ای از اعمال خود سود نمی‌برد، مگر اینکه حق ما را بشناسد"[۶]. در زیارت جامعه، خدا و اهل بیت(ع) را بر اینکه به حق اهل بیت(ع) عارف‌ایم، گواه می‌گیریم: «عَارِفٌ بِحَقِّكُمْ» و در پایان زیارت از خدا این‌گونه درخواست می‌کنیم که ما را از عارفان به حق امام قرار دهد: «أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ».
- شناخت معارف اهل بیت(ع): سومین جنبه شناخت اهل بیت، شناخت علوم و معارف آنها است. امام صادق(ع) می‌فرماید: "بهترین مردم پس از ما کسانی‌اند که امر ما را مورد توجه و مذاکره قرار می‌دهند و دیگران را به سوی ما دعوت می‌کنند"[۷]. هروی از امام رضا(ع) با نقل می‌کند که حضرت فرمود: "خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده دارد. به آن حضرت گفتم: چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود: دانش‌های ما را یاد گیرد و به مردم یاد دهد؛ زیرا مردم اگر سخنان نیکوی ما را بدانند، هر آینه از ما پیروی می‌کنند"[۸]. در زیارت جامعه کبیره نیز، خدا و اهل بیت(ع) را گواه می‌گیریم بر اینکه حامل علوم آنهاییم: «مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُم». حضرت صادق(ع) به داوود بن سرحان فرمود: "ای داوود سلام و درود من را به دوستان و یارانم برسان، در حالی که من می‌گویم: خدا رحمت کند بنده‌ای را که با دیگری گرد آیند و امر ما را به یاد آورند با یکدیگر گفت‌و‌گو نمایند سومی‌آنها گرد نمی‌آیند، جز آنکه خدای تعالی به آنها بر فرشتگان فخر می‌نماید پس هرگاه گرد هم آمدید به ذکر و یاد ما مشغول گردید؛ زیرا در اجتماع و گرد آمدن و مذاکره و یادآوری‌تان زنده کردن ماست و بهترین مردم پس از ما کسی است که کار ما را یادآوری نماید و مردم را به ذکر و یاد ما دعوت نموده و بخواند"[۹].[۱۰]
پایداری در محبت اهل بیت(ع)
یکی از وظایف مهم ما در هر عصر و زمان، محبت و دوستی با اهل بیت پیامبر(ص) در جایگاه دوستان خداوند است. در دوران غیبت واپسین پیشوای معصوم، به سبب پنهانزیستی امام، ممکن است عواملی انسان را از این وظیفه مهم دور سازد؛ از این رو در روایات، سفارش شده است که بر محبت به آن انوار مقدس پایدار باشیم. فراموش نکنیم این محبت، دستور پروردگار متعال است. سالها پیش از آنکه آن حضرت، زندگی دنیایی خود را آغاز کند، انسانهای پاک به او ابراز محبت کرده‌اند. رسول اکرم(ص)، آن اشرف انبیا و واپسین فرستاده الهی، آنگاه که سخن از واپسین وصی خود به میان می‌آورد، در نهایت احترام، از بزرگترین واژگان محبت یعنی «بِأَبِي وَ أُمِّی»؛ بهره برده است؛ آنجا که فرمود: «پدر و مادرم فدایش باد! که او همنام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است که بر او نورهایی احاطه دارد...»[۱۱].
پرهیزگاری
پروای الهی، در همه زمانها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیت بیشتری دارد؛ چراکه در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا انسانها را به بی‌راهه کشانده گمراه سازند. امام صادق(ع) فرمود: «هرکس دوست دارد از یاران قائم باشد، پس میبایست پرهیزکار بوده، نیکوییهای اخلاقی را عمل کند؛ در حالی که منتظر است؛ پس اگر از دنیا برود و پس از آن، قائم قیام کند، پاداشی مانند آنکس که قائم را درک نماید، خواهد داشت؛ پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارایتان بادای گروه مورد رحمت الهی واقع شده!»[۱۲]. امام عصر(ع) نیز با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور، همه شیعیان را در زمان غیبت به انجام اعمال پسندیده و دوری از اعمال ناپسند فرا خوانده است: «پس هر یک از شما باید آنچه را موجب دوستی ما میشود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان، توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد»[۱۳]. تهذیب نفس و دوری گزیدن از گناهان و کردار ناشایست، به عنوان یکی از وظایف منتظران در عصر غیبت، چنان اهمیتی دارد که در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر خطاب به شیخ مفید صادر گشته، کردار ناشایست و گناهانی که از شیعیان آن حضرت سر می‌زند، یکی از اسباب یا تنها سبب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از تقای آن بدر منیر شمرده شده است:... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده می‌دارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما می‌رسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمی‌رود[۱۴]. باید توجه داشت تنها زمانی می‌توانیم خود را منتظر امام عدالت‌گستر و پیرو او بدانیم که در زندگی فردی و اجتماعی خویش، راه و روش مورد نظر او را اجرا کنیم، چنان‌که در نامه امیرمؤمنان علی(ع) خطاب به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره آمده است: «آگاه باش که هر پیروی را پیشوایی است که پی وی را پوید و از نور دانش او روشنی جوید، بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده بسنده کرده و دو قرصه نان را خوردنی خویش ساخته است. بدانید که شما چنین نتوانید کرد، ولی مرا به پارسایی و کوشیدن و پاک‌دامنی و درستی ورزیدن یاری کنید»[۱۵]. از همین روست که در دعای ندبه می‌خوانیم: خداوندا!... ما را در راه ادای حقوق او (امام مهدی(ع))، تلاش در پیروی از او و دوری از مخالفت او یاری کن و با خشنودی او بر ما منت گذار[۱۶]. در اینجا ممکن است پرسیده شود: از کجا می‌توان فهمید که امام زمان(ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد؟ در پاسخ به این پرسش باید دو نکته را یادآور شویم:
- امام زمان(ع)، ادامه‌دهنده راه پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) به اعتقاد ما، همه امامان معصوم، مفسران کتاب خدا و بیان‌کنندگان سنت رسول خدا(ص) هستند. رضایت و خشنودی امام زمان(ع) نیز در چیزی نیست جز آنچه در کتاب خدا آمده یا در سخنان رسول خدا(ص) و دیگر امامان معصوم: به آن اشاره شده است. به بیان دیگر، اگر کسی به همه تکالیف و وظایفی که در قرآن و روایات معصومین(ع) به آنها امر شده است، عمل کند و از همه محرمات و گناهانی که در این دو منبع الهی از آنها نهی شده است، دوری جوید، خواهد توانست رضایت امام عصر(ع) را چنان که باید و شاید، به دست آورد. بنابراین، هیچ لزومی ندارد که ما حتما از زبان امام زمان(ع) بشنویم که ایشان از چه رفتار و گفتاری، خشنود و از چه رفتار و گفتاری، ناخشنود میشود. چنان‌که پیش از این گفته شد، با مراجعه به دعایی مانند "دعای مکارم الاخلاق" که از امام سجاد(ع) نقل شده است، می‌توانیم پی ببریم که امام زمان(ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد.
- اشاره امام زمان(ع) به عوامل خرسندی و ناخرسندی خود در احادیث، زیارت‌ها و دعاهایی که در طول دوران غیبت صغرا و پس از آن، به صورت توقیع با صورت‌های دیگر از امام مهدی(ع) برای ما به یادگار مانده است، به صراحت تمام، آنچه موجب خرسندی یا ناخرسندی آن حضرت میشود، بیان و چگونه عمل کردن، چگونه سخن گفتن و چگونه اندیشیدن به ما آموخته شده است. از این رو، با مراجعه به مجموعه ارزشمند یادگارهای آن حضرت و تأمل و تدبر در آنها می‌توان به راحتی هدایت را از گمراهی و صراط مستقیم را از راه کج باز شناخت. گفتنی است مجموعه سخنان و رهنمودهای امام عصر(ع) را برخی نویسندگان، جمع‌آوری و در قالب کتاب منتشر کرده‌اند[۱۷].
پیروی از دستورهای امامان(ع)
از آنجا که همه امامان(ع)، نور واحدی هستند، دستورها و فرمودههای ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همه آنها است. در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. امام صادق(ع) در پاسخ کسی که گفت: «شنیدهایم صاحب الامر غایب خواهد شد؛ پس چه کنیم؟ فرمود: چنگ بزنید به آنچه از پیشوایان قبل در دستتان است، تا اینکه امر بر شما آشکار شود»[۱۸].
دستگیری از ضعفا و فقیران
کمک به ضعفا و محرومان در همه زمانها کاری بس ارزشمند است و در دین اسلام به آن سفارش شده است؛ اما به علت غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد. امام باقر(ع) فرمود: «... هر آینه باید قوی شما ضعیفتان را کمک نماید و باید ثروتمندتان بر فقیرتان عطوفت نماید و فرد برای برادر دینی خود خیرخواهی نماید... پس اگر شخص در این حال از دنیا رفت پیش از آنکه قائم ظهور کند، شهید از دنیا رفته است.»..[۱۹] البته فقر، گاهی فقر اقتصادی و گاهی فقر فرهنگی و معنوی است[۲۰].
وظایف خاص
وظایف خاص، وظایفی است که به نوعی با غیبت حضرت مهدی(ع) در ارتباط است که به شمارش آنها میپردازیم:
دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی(ع)
در روایات فراوانی از پیامبر اکرم(ص) بر محبت و دوستی با اهل بیت(ع) و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همه زمانهاست؛ امّا در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان حضرت مهدی(ع) و دشمنی با دشمنان ایشان سفارش شده است. امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روایت می‌کند که فرمود: «خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامیترین امت من خواهد بود»[۲۱].
صبر بر سختیهای دوران غیبت
امروزه کم نیستند افرادی که به دلیلهایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را برنمیتابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و اذیت و آزار فرو نمیگذارند. از آنجا که یکی از آموزههای مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبتها است، لازم است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبتها شکیبایی داشته باشیم. امام حسین بن علی(ع) فرمود: «کسی که در غیبت او بر اذیت و تکذیب صبر کند، بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم(ص) با دشمنان مبارزه کند»[۲۲].
دعا برای فرج حضرت مهدی(ع)
دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد. یکی از مصادیق دعا می‌تواند رفع گرفتاریهای همه انسانها باشد. در نگاه شیعه، این مهم تحقق نمی‌یابد، مگر آن زمانی که واپسین ذخیره الهی از پس پرده غیبت بیرون آمده جهان را به نور خود روشن سازد؛ از اینرو است که در برخی روایات سفارش شده است برای فرج و گشایش دست به دعا برداریم. در روایت است که خود آن حضرت، در بخشی از توقیع شریف فرمود: «و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید»[۲۳].
آماده باش دائمی
از مهمترین وظایف دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است. در این باره در کتابهای روایی روایات فراوانی وجود دارد. امام باقر(ع) ذیل آیه شریف ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۲۴]؛ فرمود: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یکدیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید»[۲۵]. همچنین امام صادق(ع) فرمود: «هریک از شما برای ظهور قائم(ع) ابزار جنگی فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حقّتعالی او را از اصحاب و یاوران او قرار دهد»[۲۶]. در روایت دیگری از امام موسی کاظم(ع) نقل شده که: «هرکس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ می‌گرداند.»..[۲۷]. رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور برای ما مشخص نیست. البته نحوه آمادگی بستگی به شرایط زمان و مکان دارد و اگر در بعضی روایات سخن آماده کردن اسب، تیر و شمشیر به میان آمده، ذکر این موارد تنها به‌عنوان تمثیل و بیان لزوم آمادگی برای یاری آن حضرت است.
بزرگداشت نام و یاد آن حضرت
یکی از مسؤولیتهای شیعه برابر حضرت مهدی(ع) در این دوران، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت است. این بزرگداشت، جلوههای فراوانی دارد؛ از تشکیل نشستهای دعا و نیایش گرفته، تا اقدام‌های فرهنگی و ترویجی و از تشکیل حلقههای بحث و گفت‌و‌گو گرفته، تا پژوهشهای بنیادین و سودمند، همه و همه می‌تواند در راستای بلندی بخشیدن به این نام بزرگ باشد.
حفظ پیوند با مقام ولایت
حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر(ع) و تجدید دائمی عهد و پیمان، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. امام باقر(ع) درباره ثابت قدمان بر امر ولایت فرموده است: «زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کمترین ثوابی که برای آنها خواهد بود، این است که باری تعالی به آنها ندا کرده و فرماید: "ای بندگان وای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده میدهم. شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما میپذیرم و از شما درمیگذرم و برای شما میبخشم و به واسطه شما باران بر بندگانم میبارم و بلا را از آنها بگردانم. و اگر شما نبودید، بر آنها عذاب میفرستادم»[۲۸]. در روایتی دیگر از آن حضرت می‌خوانیم: «... بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنانتان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید»[۲۹]. اگر شیعه منتظر، در آغاز هر روز با حضور و توجه، عهد و پیمانی را با مقتدای خود تجدید نماید، هرگز به رکود، ذلت، ظلم و بی‌عدالتی تن نخواهد داد. در همان توقیع حضرت به شیخ مفید آمده است، «اگر شیعیان ما... در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شد، یک‌دل و مصمم باشند، نعمت لقای ما از آنان به تأخیر نمی‌افتد.»... یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که سید بن طاووس آن را در در ابتدای کتاب آن ارزشمند آمده مصباح الزائر به نقل از امام صادق(ع) روایت کرده و در ابتدای آن آمده است: هر کس چهل بامداد، خدا را با این عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. پس اگر پیش از ظهور قائم از دنیا برود، خداوند تعالی، او را از قبرش خارج می‌سازد [تا قائم را یاری دهد]. خداوند به شماره هر کلمه [از آن]، هزار حسنه به او عطا کند و هزار بدی را از او برطرف می‌سازد[۳۰]. شیعیان منتظر علاوه بر دعای عهد می‌توانند با بهره‌گیری از دعاها و زیارت‌های دیگری که مرتبط با امام عصر(ع) است، پیوند دایمی خود را با آن امام برقرار سازند که از آن جمله به دعای ندبه، دعای فرج، دعای زمان غیبت، استغاثه به امام زمان(ع)، زیارت آل یاسین، زیارت امام عصر در روز جمعه، نماز امام زمان و مانند آن می‌توان اشاره کرد. دعا به امام زمان(ع) در قنوت و تعقیب نمازهای پنج‌گانه نیز می‌تواند در ایجاد ارتباط و انس بیشتر با آن حضرت نقش داشته باشد. چشم انتظاران امام عصر(ع) همچنین می‌توانند با حضور در مساجد و مکان‌های مقدسی که به امام عصر(ع) منسوب است، مانند مسجد جمکران در قم، مسجد سهله در نجف و سرداب مقدس سامرا، پیوند خویش را با آن حضرت روز به روز مستحکم‌تر سازند.
زمینه‌سازی و کسب آمادگی برای ظهور حجت حق
یکی دیگر از وظایفی که به تصریح روایات، در دوران غیبت بر عهده شیعیان و منتظران فرج قائم آل محمد(ع) است، کسب آمادگی‌های نظامی و فراهم کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری امام غایب است. در روایتی که نعمانی از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است: «هر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم(ع) [سلاحی] آماده کند، هر چند یک تیر باشد. خدای تعالی هر گاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد]»[۳۱]. در روایت دیگری، شیخ کلینی از امام ابوالحسن موسی کاظم(ع) نقل می‌کند: «... هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن، دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری کند»[۳۲]. رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور مشخص نیست و هر آنکه اراده خداوند تعلق گیرد، ممکن است ظهور رخ دهد. بنابراین، شیعیان باید همواره در حال آماده‌باش به سر برند تا در زمان ضرورت، به فرمان امام خود برای مقابله با مستکبران و ستم‌کاران جهان به پا خیزند. با نگاهی به تاریخ شیعه می‌توانیم به عمق باور مردم به موضوع ظهور و آمادگی همیشگی آنها برای این موضوع پی ببریم. ابن بطوطه در سفرنامه خود می‌نویسد: ندبه شیعیان حِله برای امام زمان در نزدیکی بازار بزرگ شهر، مسجدی قرار دارد که بر در آن، پرده حریری آویزان است و آنجا را "مسجد صاحب الزمان" می‌خوانند. شب‌ها پیش از نماز عصر، صد مرد مسلح با شمشیرهای آخته... اسبی یا استری زین کرده می‌گیرند و به سوی مسجد صاحب الزمان روانه می‌شوند. پیشاپیش این چارپا، طبل و شیپور و بوق زده میشود. سایر مردم در طرفین این دسته حرکت می‌کنند و چون به مسجد صاحب الزمان می‌رسند، در برابر در ایستاده و آواز می‌دهند که: "بسم الله، ای صاحب الزمان، بسم الله بیرون آی که تباهی روی زمین را فراگرفته و ستم فراوان گشته. وقت آن است که برآیی تا خدا به وسیله تو، حق را از باطل جدا گرداند و به همین ترتیب، به نواختن بوق و شیپور و طبل ادامه می‌دهند تا نماز مغرب فرا رسد...[۳۳].
ارتباط با فقها و مراجع تقلید
ائمه(ع) تکلیف ما را در زمان غیبت امام و عدم دسترسی به امام معصوم(ع) مشخص کرده و به ما امر فرموده‌اند که به فقهای جامع الشرایط مراجعه کنیم[۳۴]. امام عصر(ع) نیز در یکی از توقیعات خود در پاسخ "اسحاق بن یعقوب" می‌فرماید: «و اما رویدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان»[۳۵].[۳۶]
شکی نیست امامان معصوم(ع) سخنی از نزد خود نمی‌گویند و آنچه در این سخن بدان اشاره فرموده‌اند برگرفته از علومی است که از پیامبر اکرم(ص) و آن حضرت نیز از وحی الهی دریافت کرده است؛ بنابراین جای هیچ تردیدی باقی نخواهد ماند. بنابراین یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند تجدید عهد هر روزه با آن یار سفر کرده است. در این‌باره سفارش شده در پگاه هر روز، زانوی ادب در مقابل ساحت آن امام همام بر زمین نهاده به دستور امام صادق(ع) این عهدنامه را نجوا نماید که اگر چهل صبح چنین کند، امید است از یاران آن حضرت باشد؛ دعایی که این‌گونه آغاز میشود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَولانا صَاحِبَ الزَّمَانِ اَيْنَما کَانَ وَ حَيثُما کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الأرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سَهْلِهَا وَ جَبَلهَا غَنِيّ وَ عَنْ وَالِدَيَّ و عَنْ وُلْدِي وَ إخْوَانِي التَّحِيَّةَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زَنَةَ عَرْشِ اللَّه...»[۳۷].[۳۸]
وظایف اقشار گوناگون در برابر امام زمان(ع)
وظایف منتظران راستین امام مهدی را به‌گونه دیگری نیز می‌توان تقسیم کرد:
وظایف علما
علمای اسلام و رهبران فکری فرهنگی جامعۀ اسلامی مکرر در روایات مورد تعریف و تمجید قرار گرفته و شأن والای آنان گوشزد شده است. علما تجسم الگوی جامعۀ منتظران و منتظران تجسم پیروان آنان هستند و این الگو بودن برای ارزش دادن به عادت‌ها و اعتقادات اسلامی منتظران است که در غالب‌های مختلفی از جمله خطبه‌ها، سخنرانی‌ها، تألیف کتاب، تولید وسایل آموزشی و فرهنگی نقل متون اسلامی و انتشار و رواج آن در میان منتظران است[۳۹]. بر این اساس علما در دوران انتظار وظایفی خاص دارند؛ از جمله آن وظایف عبارت است از: زهد؛ دعوت و نصیحت؛ جهاد همه جانبۀ فرهنگی، اجتماعی، دینی؛ راهنمایی و دستگیری از نسل جوان؛ تعلیم دین و تنظیم اندیشه‌ها؛ دفاع و حفاظت از دین و تربیت منتظران براساس ابزارهای تربیتی معرفی شده توسط امامان(ع)[۴۰].
شاید بزرگترین وظیفۀ فقیه و عالم قبل از همۀ این وظایف برای حفظ شعائر شیعه این باشد که فقیه باید نظام شیعی را به عنوان یک نظام فکری و عملی مرزبندی کند و برای آن از لحاظ عقیدتی و عملی با استفاده از میراث ارزشمند سخنان ائمه چهارچوبی ترسیم کند[۴۱].
وظایف حاکمان و فرماندهان
حاکمان و فرماندهانی که تدبیر امور مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی را به دست گرفته‌اند در زمینه‌سازی ظهور امام عصر(ع) نقش جدی و اثرگذار دارند؛ لذا اهم وظایف آنان چنین بیان گردیده است:
- عدالت: عدالت به معنای حرکت میان افراط و تفریط است، به گونه‌ای که هیچ زیاده و نقصی بر آن وارد نباشد. رعایت و اجرای عدالت در تمام شئون مدیریت جامعه اسلامی از وظایف سنگین حاکمان حکومت اسلامی در عصر غیبت است:«وَ عَلَى الْأُمَرَاءِ بِالْعَدْلِ».
- شفقت: دلسوزی و مدارای افراطی و نیز سختگیری و شدت افراطی، آفات اداره جامعه‌اند. بر حاکمان منتظر است که با برگزیدن رفتاری مشفقانه که دلسوزی و آسانگیری همراه صلابت و قاطعیت و قدرت است، جامعه را به سوی ظهور دولت مهدوی(ع) رهنمون شوند: «وَ الشَّفَقَة»[۴۲].
وظایف توده مردم
امت اسلامی در برابر حاکمان خویش در عصر غیبت ولی الله الاعظم(ع) وظیفه‌ای بر عهده دارند که اگر امت و حاکمان حکومت اسلامی به وظایف متقابلشان عمل کنند، هیچ دشمنی طمع نفوذ به جامعه اسلامی را نخواهد کرد. وظایف توده مردم چنین بازگو شده است:
- انصاف: نخستین وظیفه توده مردم در برابر هم و نیز در برابر حکومت اسلامی، رعایت اعتدال و مساوات در ادای حق یا همان انصاف است. امتی که با حاکمانش به انصاف رفتار نکند، یا به افراط‌گراییده و آنان را مستبد می‌سازد؛ یا به تفریط رفته و زمینه ضعف آنان را فراهم می‌آورد.
- حسن سلوک: دومین وظیفه توده مردم منتظر، رفتار نیکو و به دور از حب و بغض‌های بی‌پایه و پیراسته از زشتی‌های اخلاقی است که مایه اصلاح حاکمان و امیدبخشی به خادمان حکومت اسلامی و نیز ناامیدی دشمنان و فزونی اتحاد و انسجام امت است[۴۳].
وظایف جوانان
جوانان از سویی سرمایه‌های اساسی هر اجتماع و از طرفی آینده‌سازان آن هستند و در اندیشه دینی از اهمیت والایی برخوردارند. این اهمیت و جایگاه خاص اقتضا می‌کند از آنان در برابر آفات روحی و دام وساوس شیطانی با حساسیتی ویژه محافظت شود. ارتباط دائمی با خدای بزرگ و مراقبت همیشگی، بهترین راه صیانت از نعمت جوانی است[۴۴].
وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان
گروهی که تأثیر شگرفی در هدایت امت اسلامی دارند دانشجویان به ویژه طالبان علوم و معارف وحیانی‌اند. این گروه که زمینه‌ساز نهادینه شدن فرهنگ انتظار و اصلاح زمینۀ ظهورند. از جملۀ وظایف دانش‌آموزان و دانشجویان که در زمان غیبت امام مهدی(ع) نقش مؤثری در هدایت امت اسلامی دارند عبارت‌اند از:
- تلاش در راه علم‌اندوزی: طالب دانش باید تمام کوشش خویش را در راه علم‌اندوزی به کار گیرد. فرد یا جامعۀ جاهل به مراتب حقیقی انتظار دست نمی‌یابد و نمی‌تواند زمینه‌ساز ظهور امامی باشد که خود خزانۀ علم الهی است[۴۵].
- شناخت امام(ع): شناخت امام(ع) هرچه وسیع‌تر باشد تأثیرش در زندگی بیشتر خواهد بود. اطاعت از امام(ع) مستلزم شناخت آن حضرت است، اصولاً اطاعت واقعی بدون معرفت امکان‌پذیر نیست. عدم شناخت موجب گمراهی و انحراف از دین میشود.
- تصمیم بر یاری رساندن بر امام زمان(ع): زمان ظهور حضرت به صورت قطع بر ما مخفی است و اگر کسی احیاناً زمان معینی را معلوم کند به نص صریح روایات دروغگو شمرده میشود، امام زمان(ع) فرمودند: «کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ»[۴۶].[۴۷]
وظایف کهنسالان
کهنسالان در هر اجتماعی با کوله‌باری از تجربه‌های اندوخته و درس‌های آموخته از زندگی، در حرکت و تربیت جوامع نقش چشمگیری دارند. تربیت جامعه منتظر نیز از این قاعده بیرون نیست، پس شایسته است تا آنان خویش را به دو صفتی که در این دعای شریف به عنوان وصف مطلوب آنان از خدای سبحان درخواست گردیده متصف گردانند، تا هم خود اهل انتظار راستین باشند و هم الگوی عملی دیگران:
- حفظ وقار: بر اساس دعای نورانی ولی عصر(ع) بر کهنسالان بایسته است در اندیشه و عمل، متانت خویش را حفظ کنند و از هر عملی که از قدر آنها بکاهد و جایگاهشان را پایین آورد بپرهیزند: «وَ عَلَى مَشَايِخِنَا بِالْوَقَارِ».
- حفظ سَکینه: سکینه دومین صفتی است که اتصاف به آن برای کهنسالان بایسته است. اگرچه اقتضای طبیعت کهنسالی کم صبری و بی‌قراری است، بر پیران منتظر شایسته و بایسته است تا به هنگام غضب یا هر زمینه تحریکی دیگری که آنان را به اضطراب و بی‌ثباتی در گفتار و رفتار می‌کشاند، آرامش و وزانت خویش را حفظ کنند: «وَ السَّكِينَةِ»[۴۸].
وظایف زنان
زن‌ها بخشی مهم از جامعه اسلامی‌اند از آن رو که سهمی درخور از آرامش و امنیت روانی جامعه وامدار نقش بی‌نظیر زنان است؛ نیز صلاح نسل امروز و سداد نسل فردا در گرو صلاح و سداد آن‌هاست. آفت بزرگی که می‌تواند مانع کارکرد اساسی و ثمربخش این بخش از اجتماع شود و آنان را که قادرند عامل سعادت فرد و جامعه باشند به ابزار انحطاط خویش و جامعه‌شان بدل کند، همانا فقدان صفت‌هایی است که امام عصر (ع) آنها را بایسته زنان امت مهدوی می‌داند و آراستگی به آن صفات را از درگاه عز ربوبی برایشان درخواست می‌کند:
- حیاء: بانوان منتظر، امانتداران مظهریت اسمای جمالی خداوندند. آنان باید این امانت الهی را پاس دارند و خویش را در برابر وسوسه‌های شیاطین ظاهری و باطنی که می‌کوشند تا با شکستن حریم شرع، عقل و اخلاق، این امانت بزرگ الهی را ضایع کنند، حفظ و مراقبت کنند تا به دام شیطان نیفتند.
- عفت: بانوان منتظر آخرین حجت خداوند (ع)، پاسدار حریم عفت‌اند. حفظ عفت، یعنی نگهداشتن نفس از تمایلات و شهوات نفسانی، فضیلت والای بانوان اهل انتظار است[۴۹].
وظایف ثروتمندان
ثروتمندان، امانتداران اموال الهی و مجرای رسیدن برخی از نعمت‌های خداوند بر دیگران‌اند. میان ثروتمندان جامعه اسلامی که در انتظار مهدی موعود موجود(ع) به‌سر می‌برند و متکاثران مال‌اندوزی که اموال و تجارتشان را از خداوند بیشتر دوست می‌دارند[۵۰] فاصله بسیاری است. ثروتمندان منتظر به اوصافی آراسته‌اند مانند: تواضع و وسعت‌بخشی[۵۱].
وظایف اقشار آسیب‌پذیر
همان‌گونه که اغنیای امت اسلامی موظف به تواضع و وسعت بخشیدن به سایر اهل ایمان‌اند، نیازمندان و اقشار آسیب‌پذیر نیز می‌باید با آراستگی به صفات ذیل، استغنای نفس خویش را حفظ و جامه انتظار راستین را به تن کنند:
- صبر: بر آن دسته از منتظران راستین امام عصر(ع) که از اغنیا نیستند رواست که با پرهیز از آشفتگی و بی‌تابی که زمینه‌ساز انحراف آنان است و با آرامش نفس به امداد خداوند قادر اتکال و بر بلای مضیقه معاش صبر کنند: «وعلی الفقراء بالصبر».
- قناعت: بر اقشار کم درآمدی که دل در گرو ظهور امام زمان(ع) دارند بایسته است که با تدبیر معیشت خویش بر محور قناعت، افزون بر صیانت از عزت نفس، زمینه‌ساز ظهور آن حضرت باشند: «وَ الْقَنَاعَة»[۵۲].
وظایف نیروی انتظامی
نیروهای نظامی، حافظان حدود و ثغور ملت اسلام و مدافعان کیان نظام اسلامی اند که وظیفه آنان در عصر انتظار فَرَج چنین بازگو گردیده است:
- نصر: بر اساس اندیشه توحیدی، هر فتح و نَصری از خدا و به اذن اوست: ﴿وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ﴾[۵۳] و نیز یاری الهی همواره با کسانی است که دین الهی را کمک داده و در حراست و ترویج آن می‌کوشند: ﴿إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ﴾[۵۴]. بر این پایه، اولین وظیفه نیروهای نظامی تلاش در جهت تقویت و دفاع از کیان دین است تا از این راه از نصرت خدای سبحان برخوردار گردند: «وَ عَلَى الْغُزَاةِ بِالنَّصْرِ».
- غلبه: برتری قدرتمندانه بر آنان که در برابر اندیشه توحیدی به معارضه برمی‌خیزند، خواسته حضرت بقیةالله(ع) است. بر اساس این فقره از دعا از سویی، تلاش در جهت دستیابی به توانایی‌های تکنیکی و تاکتیکی و آخرین دستاوردهای دفاعی و از طرفی کوشش در جهت تقویت ایمان و صبر و استقامت، وظیفه گروه‌های نظامی در عصر غیبت است[۵۵].
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- ویژگی‌های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
- دانش آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
- وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
- آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
- آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
- وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
- چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
- جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- صرفنظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- آیا کسانی که منتظر فرج امام مهدی هستند دارای فضیلتی خاص میباشند؟ (پرسش)
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
- ویژگی‌های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
- آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
منابع
حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم
مصباح یزدی، محمد تقی، آفتاب ولایت
جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود
مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه
سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
یوسف مدن، روان‌شناسی انتظار
مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار
آزاد منجیری، محمد رضا، ویژگی‌های دانشجوی منتظر
پانویس
- ↑ مکیال المکارم، ج ۲، ص۱۰۴.
- ↑ امام مهدی موجود موعود، ص۱۷۰.
- ↑ «أَنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجَّةِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً»؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۲۴۶.
- ↑ «أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ»
- ↑ «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي»؛ کافی، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ «وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْتَفِعُ عَبْدٌ بِعَمَلِهِ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا»؛ بحارالأنوار، ج۲۷، ص۱۷۰؛ فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج۲، ص۷۹.
- ↑ «خَيْرُ النَّاسِ بَعْدَنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَى ذِكْرِنَا»؛ وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۳۴۸.
- ↑ «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا النَّاسَ فَإِنَّ النَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلَامِنَا لَاتَّبَعُونَا»؛ عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ «يَا دَاوُدُ أَبْلِغْ مَوَالِيَّ عَنِّي السَّلَامَ وَ أَنِّي أَقُولُ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً اجْتَمَعَ مَعَ آخَرَ فَتَذَاكَرَ أَمْرَنَا فَإِنَّ ثَالِثَهُمَا مَلَكٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُمَا وَ مَا اجْتَمَعَ اثْنَانِ عَلَى ذِكْرِنَا إِلَّا بَاهَى اللَّهُ تَعَالَى بِهِمَا الْمَلَائِكَةَ فَإِذَا اجْتَمَعْتُمْ فَاشْتَغِلُوا بِالذِّكْرِ فَإِنَّ فِي اجْتِمَاعِكُمْ وَ مُذَاكَرَتِكُمْ إِحْيَاءَنَا وَ خَيْرُ النَّاسِ مِنْ بَعْدِنَا مَنْ ذَاكَرَ بِأَمْرِنَا وَ دَعَا إِلَى ذِكْرِنَا»؛ بحارالأنوار، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۴۷-۲۵۱؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ درسنامه مهدویت ج۲، ص۲۲۲-۲۳۳؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۵۵-۷۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ «بِأَبِي وَ أُمِّي سَمِيِّي وَ شَبِيهِي وَ شَبِيهُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ عَلَيْهِ جُيُوبُ النُّور»، علی بن محمّد خزاز قمی، کفایة الاثر، ص۱۵۶.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص۲۰۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص۱۷۶.
- ↑ بحارالأنوار، ج ۵۳، ص۱۷۷.
- ↑ نهج‌البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدی، نامه ۴۵، ص۳۱۷.
- ↑ بحارالأنوار، ج ۹۹، ص۱۰۹.
- ↑ از آن جمله می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: محمد خادمی شیرازی، مجموعه سخنان، توقیعات و ادعیه حضرت بقیه الله(ع)، چاپ دوم: قم، رسالت، ۱۳۷۷؛ سید حسن شیرازی، کلمة الإمام المهدی(ع)، ترجمه: سید حسن افتخارزاده سبزواری، تهران، آفاق، چاپ اول: ۱۴۰۷ ه- ق؛ محمد الغروی، المختار من کلمات الإمام المهدی(ع)، چاپ اول: قم، مؤلف، ج ۳، ۱۴۱۴ ه- ق.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص۱۵۹، ح ۴ و ۵.
- ↑ محمد بن ابی القاسم طبری آملی، بشارة المصطفی، ص۱۱۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ درسنامه مهدویت ج۲، ص۲۲۲-۲۳۳؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۵۵-۷۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ «طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ قَائِمَ أَهْلِ بَيْتِي وَ هُوَ يَأْتَمُ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ قَبْلَ قِيَامِهِ وَ يَتَوَلَّى أَوْلِيَاءَهُ وَ يُعَادِي أَعْدَاءَهُ ذَلِكَ مِنْ رُفَقَائِي وَ ذَوِي مَوَدَّتِي وَ أَكْرَمُ أُمَّتِي عَلَيَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۶، ح ۲.
- ↑ «أَمَا إِنَ الصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ(ص)»، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۱۷، ح ۳؛ عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۱، ص۶۸، ح ۳۶.
- ↑ «وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَج»، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۴۸۳، ح ۴.
- ↑ ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید؛ سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَكُمُ الْمُنْتَظَرَ»، نعمانی، الغیبة، ص۱۹۹.
- ↑ نعمانی، الغیبة،، ص۳۲۰، ح ۱۰.
- ↑ کافی، ج ۶، ص۵۳۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۳۳۰، باب ۳۱، ح ۱۵.
- ↑ غیبة نعمانی، ص۱۹۹.
- ↑ ابن طاووس، سید علی بن موسی، مصباح الزائر، قم، مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۷ ه- ق، ص۴۵۵؛ بحارالأنوار، ج ۹۹، ص۱۱۱.
- ↑ کتاب الغیبة (نعمانی)، ص۳۲۰، ح ۱۰.
- ↑ الکافی، ج ۶، ص۵۳۵، ح ۱.
- ↑ ابن بطوطه، سفرنامه، ج ۱، ص۲۷۲، به نقل از: محمد حکیمی، در فجر ساحل، چاپ نوزدهم: تهران، آفاق، ۱۳۷۵، ص۵۵؛ برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر. ک: رسول جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، چاپ اول: قم، انصاریان، ۱۳۷۵، ج ۲، صص ۶۹۴ - ۶۹۷.
- ↑ وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص۹۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۴۸۳.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱۷ – ۴۲۳؛ درسنامه مهدویت ج۲، ص۲۲۲-۲۳۳؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۵۵-۷۴؛ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۵۲-۲۵۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۴.
- ↑ کفعمی، ابراهیم بن علی، مصباح کفعمی، ص۵۵۰؛ و نیز ر.ک: شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱۷ ـ ۴۲۳؛ درسنامه مهدویت ج۲، ص۲۲۲-۲۳۳.
- ↑ ر.ک: یوسف مدن، روان‌شناسی انتظار، ص۲۱۷-۲۲۱.
- ↑ ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، آفتاب ولایت، ص۲۰۹- ۲۱۶؛ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۰۶-۲۰۷؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۷۹-۱۸۴.
- ↑ ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۳۱.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۱۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۱۵-۲۱۶.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۰۹-۲۱۰.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۰۷ـ ۲۰۸.
- ↑ کافی، ج ۱، ص۳۶۸.
- ↑ ر.ک: آزاد منجیری، محمد رضا، ویژگی‌های دانشجوی منتظر.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۰۸-۲۰۹.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۲۱۰-۲۱۱.
- ↑ ر.ک: سوره توبه، آیه ۲۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۱۲.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۱۳.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۲۶.
- ↑ سوره محمد، آیه ۷.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۲۱۵.