نشانه‌های ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
 
(۱۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مهدویت}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = ظهور امام مهدی | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در کلام اسلامی]] - [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در معارف و سیره علوی]] - [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در معارف مهدویت]]| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)}}
{{خرد}}
برای ظهور [[امام مهدی]]{{ع}} نشانه‌ها و علائمی در احادیث، بیان شده است که آگاهی از آنها برای شناخت حقانیت مدّعی مهدویت، ضروری است. تحلیل و شناخت علائم معتبر، نیازمند برررسی دقیق آنهاست. در این نوشتار، به تببین نکات مهمی درباره این نشانه‌ها خواهیم پرداخت.


در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[نشانه‌های ظهور (پرسش)]]''' قابل دسترسی هستند.
[[شرایط ظهور]] یعنی اموری که تحقق ظهور وابسته به آنهاست و تا آنها محقق نشوند [[ظهور]] واقع نخواهد شد. مانند وجود یاران باوفا و [[آمادگی جهانی]] برای پذیرش [[امام زمان]] {{ع}}. اما [[علائم ظهور]] به نشانه‌هایی گفته می‌شود که بر اساس [[روایات معصومین]] {{ع}} قبل از ظهور و یا در آستانه آن واقع خواهد شد و نوید [[ظهور]] را می‌دهد. مانند [[قیام یمانی]]، [[خروج سفیانی]] و.... ما برای ایجاد شرایط باید تلاش کنیم، [[نشانه‌ها]] خود واقع می‌شوند.


== مقدمه ==
[[نشانه‌‏های ظهور]]<ref>نگارنده، بحث را بر اساس آنچه امروزه مشهور است پی گرفته؛ اما بر این باور است که تعریف مشهور [[نشانه‏‌های ظهور]] نادرست می‌‏نماید؛ چرا که بیشتر کسانی که [[نشانه‌‏های ظهور]] را تعریف کرده‌‏اند به رخدادهای پیش از [[ظهور]] تفسیر کرده‌‏اند، در حالی که بررسی‏‌ها نشان می‏‌دهد همه [[نشانه‌‏های حتمی ظهور]] پس از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} رخ خواهد داد؛ از این ‏رو نشانه‏‌های قیام یا نشانه‏‌های [[مهدی]] موعود را مناسب‏‌تر می‌‏داند. یا این‏که گفته شود [[نشانه‏‌های ظهور]] به این معناست که حکایت از واقع شدن ظهور می‌‏کند</ref>، عبارت است از آن دسته از رخدادها که بر اساس پیش‏بینی [[معصومان]] {{عم}}، پیش از ظهور یا در آستانه آن، یا هم‏زمان یا پس از ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} پدید می‌‏آید. پدید آمدن هریک از آن نشانه‌‏ها نویدی از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ و نزدیک‏‌تر شدن [[قیام جهانی]] آن حضرت است.


==معنای علامت ==
نشانه‌‏های [[ظهور]] از یک نگاه، به چهار دسته تقسیم می‏‌شود:
تعبیر "نشانه" یا در عربی، "علامت" و جمع آن، "علائم" <ref>کلمۀ علائم، عربی نیست و در فارسی به عنوان جمع علامت به کار می‌رود (ر.ک: لغت‌نامه دهخدا: ذیل "علامت"، فرهنگ عمید: ذیل «علائم»).</ref> و در منابع قدیمی، "آیه" و جمع آن "آیات"<ref>در کتاب الغیبة نعمانی: ص۲۶۱. در دو حدیث، کلمۀ آیه ذکر شده است. در الغیبۀ  طوسی: ص۴۴۴ کلمۀ آیه چندین بار در یک حدیث به کار رفته و در کتاب الفتن ابن حماد: ص۱۵۰، ۱۵۱ و ۱۵۳ در کلام صحابه.</ref>، با اضافه به ظهور، دربارۀ اتفاقاتی در مقدمۀ ظهور، [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} به کار رفته است.
# نشانه‌‏هایی که با فاصله زمانی قابل‏ توجهی پیش از ظهور]رخ می‌‏دهند؛
# نشانه‌‏هایی که با فاصله بسیار اندک، پیش از ظهور اتفاق می‌‏افتند "در آستانه ظهور"؛
# نشانه‌‏هایی که هم‏زمان با حادثه [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ رخ می‌‏دهند؛
# نشانه‌‏هایی که با فاصله‌‏ای اندک پس از ظهور و پیش از [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ اتفاق می‏‌افتند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.


کلمه علامت یا آیه به معنای نشانه و چیزی است که بر مطلبی راه‌نمایی و دلالت کند<ref>(لغت‌نامه دهخدا)</ref>و موجب شناخت آن شود.
== [[آشنایی با مفاهیم نشانه‌های ظهور امام مهدی|آشنایی با مفاهیم]] ==
{{اصلی| آشنایی با مفاهیم نشانه‌های ظهور امام مهدی}}
برخی از واژه‌هایی که در بحث [[نشانه‌ها]] به کار رفته، عبارت است از:
# ''' علایم:''' "عَلایم" جمع "علامه"، از ریشه "[[علم]]" به معنای "نشانه" است. و در عربی به معنای "[[آیه]] و دلالت" آمده است. از این‌رو عَلَم به معنای [[پرچم]] است که [[لشکر]] به نشانه آن گرد آیند<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۵۳.</ref>.
# ''' آخِرُ الزمان:''' این تعبیر در منابع روایی [[شیعه]]<ref>نک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ج۵، ص۵۵، ح۱؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۱۱، صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰، ح۱۴ و ….</ref> و [[اهل سنت]]<ref>نک: احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ص۱۱۵؛ مسلم، صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، ابی اشعث سجستانی، سنن ابی داوود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ ترمذی، سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.</ref> [[نقل]] شده است. درباره چگونگی شگل‌گیری و انجام [[جهان]]، سخن روشنی در [[آیات]] و [[روایات]] به چشم نمی‌خورد؛ اما آن گاه که سخن از این دوران به میان می‌آید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره می‌شود: ولادت و [[بعثت]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و ظهور و [[قیام]] [[موعود]] [[نجات]] بخش، [[حضرت مهدی]] {{ع}}.
# ''' [[ملاحم و فتن]]:''' "[[ملاحم]]"، جمع "ملحمه" به معنای [[جنگ]]، [[کشتار]]<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۲۴۶.</ref> و حادثه پرکشتار<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۴۸۶؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۱۶۲۵.</ref> است. "فِتَن" جمع "[[فتنه]]" و از ریشه "[[فتن]]" به معنای [[امتحان]] و آزمودن<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۸۹؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۱۳۶۰.</ref> است. این واژه به طور معمول، درباره آن دسته از آزمون‌هایی به کار می‌رود که با تلخی و [[سختی]] همراه است<ref>ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث، ج۳، ص۴۱۰.</ref>. این دو واژه به‌ویژه در منابع [[اهل سنت]] فراوان به کار رفته است. "[[ملاحم]]" بیانگر رخدادهای خونینی است که در آخرین دوره [[زندگی]] [[انسان]] بر [[زمین]] و آستانه رستاخیز بزرگ پدید می‌آید. و مقصود از "[[فتن]]" در اصطلاح، آزمایش‌های بزرگی است که در دوران یاد شده، رخ می‌نماید.
# ''' ظهور:''' از اصطلاحات بسیار رایج در "فرهنگ مهدویت" واژه "ظهور" است. این کلمه در اصطلاح، ظاهر شدن [[حضرت مهدی]] {{ع}} پس از پنهان‌زیستی طولانی، برای [[قیام]] و برپایی [[حکومت عدل جهانی]] است. کلمه "ظهور" افزون بر آشکار شدن [[حضرت مهدی]] {{ع}}، بر موارد دیگری چون آشکار شدن دولت حق<ref>امیر مؤمنان علی {{ع}} در خطبه‌ای می‌فرماید: {{متن حدیث|… سَیُحِق اللهُ الْحَق بِکَلِمَاتِهِ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ‌ها هَا طُوبَی لَهُمْ عَلَی صَبْرِهِمْ عَلَی دِینِهِمْ فِی حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَ یَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِم}}؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۵، ح۳.</ref>، آشکار شدن امر [[امامان معصوم]] {{ع}}<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۴۸۳.</ref> و [[پیروزی]] حضرت<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۰۷.</ref> به کار رفته است.
# ''' [[قیام]]:''' از مشهورترین تعبیرها برای انقلاب جهانی حضرت مهدی {{ع}} "[[قیام]]" است. این واژه به معنای "ایستادن"<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۳۴۵؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص ۱۵۳۱.</ref> و در اصطلاح عبارت از: نهضت جهانی حضرت مهدی {{ع}} در برابر [[ستمگران]]، برای برپایی [[قسط]] و [[عدل]] در سراسر کره [[زمین]] است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۳]]، ص۱۰۵-۱۱۳.</ref>.


واژۀ علامت، تنها یک بار به صورت جمع، با تعبیر "علامات" در قرآن به کار رفته است{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَأَلْقَى فِي الأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلاً لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ}}﴾}}<ref> و کوه‌هایی پابرجا را در زمین در افکند تا شما را نجنباند و رودها و راه‌هایی را پدید آورد باشد که رهیاب گردید و نشانه‌هایی را برای مردم نهاد و آنان با ستاره راهیابی می‌کنند؛ سوره نحل، آیه ۱۵ و ۱۶.</ref> که می‌توان مراد از آن را هر گونه علامت وضعی یا طبیعی و حتّی زبان‌ها و اشارات دانست، که در روزی زمین برای راهیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
== تفاوت نشانه‌های ظهور و شرایط ظهور ==
بحث [[علائم]] و [[نشانه‌های ظهور]] ارتباط بسیار نزدیکی با بحث [[شرایط ظهور]] دارد، لذا لازم است این دو واژه تعریف شود تا تفاوت آنها معلوم گردد. شرایط به معنای سبب‌ها و زمینه‌ها، به اموری گفته می‌شود که تحققِ مطلوب و مشروط، به وجود آنها بستگی دارد و تا اینها محقق نشوند، مشروط به وجود نمی‌آید. بر این اساس مراد از [[شرایط ظهور]] آن دسته از اموری هستند که تحقق [[ظهور]] وابسته به وجود آنهاست و تا آنها محقق نشوند [[ظهور]] نیز واقع نخواهد شد.


آنچه با بحث نشانه‌های ظهور تناسب دارد، آیۀ ۲۴۸ سورۀ بقره است که می‌فرماید: پیامبر بنی اسرائیل به آنان گفت که نشانۀ پادشاهی طالوت، صدوق مقدّس موسی{{ع}} است. <ref>وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ</ref> همچنین آیات ۴۱ سورۀ آل عمران <ref>قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّيَ آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ إِلاَّ رَمْزًا </ref> و ۱۰ سورۀ مریم که خداوند نشانه‌ای برای باردار شدن همسر زکریا{{ع}} قرار داد و آن، از دست دادن قدرت تکلّم با مردم بود. <ref>قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا.</ref>
علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. به عبارت دیگر نشانه‌ پدیده‌ای است که با مقصود و مطلوب مرتبط بوده و ضمن آنکه [[آدمی]] را به سوی آن [[راهنمایی]] می‌کند، در مسیر بودن و نزدیک شدن به هدف را یادآور می‌شود. مراد از [[علائم ظهور]] آن دسته از حوادثی است که براساس بیان [[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}}، قبل و یا در آستانۀ [[ظهور]] واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}} را می‌دهد. در نتیجه [[علائم]] فقط کاشف از پدیده ظهورند<ref>ر.ک. [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری (مقاله)|وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری]]، ص ۲۶۷.</ref> ولی شرایط محقق ظهورند. فایده دانستن [[شرایط ظهور]] آن است که [[انسان‌ها]] را برای فراهم کردن شرایط به تلاش و جنبش وا می‌دارد.<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج ۲، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار]]، ص ۱۸ ـ ۲۰؛ [[بهروز محمدی|محمدی، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|مهدویت]]، ج ۱۰، ص ۴۸؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص ۱۰۱ـ ۱۰۹؛ [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۳۶ـ ۱۴۰؛ [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری (مقاله)|وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری]]، ص ۲۶۷.</ref>  


==کارکرد نشانه‌های ظهور ==
برخی از تفاوت‌هایی که میان [[شرایط ظهور]] و [[نشانه‌های ظهور]] گفته شده عبارت‌اند از:
شناخت نشانه‌های ظهور، از آن جهت دارای اهمیت است که کارکردها و فواید مختلفی را برای مؤمنان در بر دارد. به جهت همین کارکردهاست که [[اهل بیت]]{{عم}} به تبییم علائم باری شیعیان اهمیت داده‌اند و شناخت این نشانه‌ها را برای آنان لازم دانسته‌اند. مهم‌ترین کارکردهای شناخت این نشانه‌های عبارت‌اند از:
# وابستگی [[ظهور]] به شرایط، یک نحوه وابستگی واقعی است، اما وابستگی به نشانه‏‌ها وابستگی از جهت [[کشف]] و اعلام است نه به عنوان یک [[امر]] واقعی و ارتباط حقیقی. نبود بعضی از شرایط موجب عدم [[ظهور]] است و نبود آنها [[کار]] [[ظهور]] و تحقق اهداف آن را که گسترش عدالت جهانی باشد مختل می‌‏سازد و خواه ناخواه برنامه‏ریزی کامل الهی برای تحقق این منظور ناتمام می‌‏ماند؛ اما نشانه، هیچ‏گونه دخالتی در اصل [[ظهور]] ندارد و فقط دلالتی بر [[ظهور]] داشته و موجب [[آگاهی]] و اطلاع [[مردم]] از [[ظهور]] می‌‏شود. البته باید توجه داشت بعضی از نشانه‌‏ها خود جزئی از شرایط هستند، مثلاً وجود [[دجال]] و یا [[قتل نفس زکیه]]؛ از پی‏امدها و نتایج دوران فتنه‌‏ها و انحرافاتی است که وسیله‏‌ای برای [[آزمایش]] [[مردم]] و یکی از [[شرایط ظهور]] است. بنابراین بین این گونه نشانه‌‏ها و بعضی شرایط ارتباطی محکم و رابطه‌‏ای لازم وجود دارد.
===شناخت حق===
# علائم [[ظهور]] عبارت است از چندین رویداد و حادثه که گاهی نیز به طور پراکنده پدید آمده و تنها ارتباط واقعی که بین آنها و [[ظهور]] وجود دارد، این است که همۀ آنها پیش از [[ظهور]] تحقق می‌‏یابند، و به همین جهت در [[روایات]] به عنوان علامت مطرح شده‌‏اند. اما [[شرایط ظهور]] به اعتبار برنامه‏‌ریزی طولانی الهی، با [[ظهور]] رابطۀ واقعی داشته و سبب پیدایش آن هستند.
ظهور [[امام مهدی]]{{ع}} و آغاز انقلاب مهدوی، ناگهانی و یکباره است. شناخت این قیام و تمیز دادن آن از واقعه‌های مشابه، امری مهم و در خور توجه است؛ زیرا آیندۀ فردی و اجتماعی مؤمنان، با آن گره خورده است. انکار این جریان، ممکن است به انکار معرفت امام حق منجر شود که بدفرجامی آدمی را در پی دارد.
# علامت [[ظهور]]، رویدادی است که ادامه و گسترش ندارد و هر اندازه به طول انجامد در نهایت دوامی نخواهد داشت؛ بر خلاف شرایط که مستلزم بقا و تداوم است، و بر طبق برنامه‌‏ریزی الهی تا هنگام ظهور حضرت آن شرایط پدید آمده می‌‏بایست باقی باشد تا نتیجه خود را بدهد و [[ظهور]] تحقق یابد.
# تمامی علامات پیش از [[ظهور]] پدید آمده و از بین می‌‏رود؛ لکن شرایط به طور کامل به وجود نمی‌‏آیند مگر نزدیک [[ظهور]] و یا به هنگام وقوع آن و ممکن نیست از بین بروند و الا لازم می‌‏آید شرط از مشروط جدا شده و نتایج با مقدمات ارتباط و پیوستگی نداشته باشند و وقوع چنین چیزی محال است. البته از جهتی دیگر این مورد وجه مشترک بین [[علائم]] و [[شرایط ظهور]] است زیرا هر دو قبل از [[ظهور]] حضرت محقق می‌‌شوند، زیرا اگر قبل از تحقق شرایط و [[نشانه‌ها]] [[ظهور]] انجام بگیرد لازم می‌آید که مشروط پیش از آن که شرطش وجود یابد، تحقق پذیرد... و همچنین علاماتی که درستی آن محرز شده است، [[دروغ]] از کار درآید.
# شرایط [[ظهور]] در برنامه‌‏ریزی الهی دخیل هستند و می‌‏بایست مورد توجه قرار گیرند؛ زیرا فرا رسیدن روز [[موعود]] متوقف بر آنها است، لکن نشانه‏‌ها هیچ‏‌گونه دخالتی در این مسیر ندارند بلکه فایدۀ مهم آنها این است که [[مسلمان‌ها]] را از وجود آن روز [[آگاه]] ساخته و ذهن آنها را برای استقبال از آن روز آماده می‌‏سازند.
# نشانه‌‏های [[ظهور]] را می‌‏توان شناسایی کرد و می‏‌توانیم بفهمیم کدام یک از آنها تاکنون موجود شده و کدام یک هنوز موجود نگشته، اما در مورد شرایط، نمی‏‌توان به تمام شرایط در یک زمان دست یافت و یا آنها را حاصل کرد؛ زیرا برخی از شرایط، وجود تعداد کافی از افراد آزموده و با [[اخلاص]] در سطح جهانی بوده و بررسی درست و شناسائی آنها برای اشخاص عادی امکان‏پذیر نیست.
# تحقق هم زمان همۀ نشانه‌ها یا گردآمدن آنها در یک زمان [[ضرورت]] ندارد، نشانه‌ها می‌توانند با فاصله‌های بسیار اتفاق افتند و در زمان واحد گرد نیایند، ولی شرایط چنین نیستند؛ در نهایت باید تمام شرایط با هم محقق شوند و در یک زمان اجتماع کنند تا [[ظهور]] پدید آید.
# [[انسان]] نسبت به [[شرایط ظهور]]، [[تکلیف]] دارد و باید زمینه‌های تحقق آن را مهیا سازد بر خلاف [[علایم ظهور]] که نسبت به ایجاد آن [[وظیفه]] ایی ندارد.
# [[درک]] [[شرایط ظهور]] نیازی به بیان [[خداوند متعال]] ندارد و [[عقل]] آدمی آن را می‌فهمد؛ ولی [[علائم ظهور]] نیازمند بیان [[خداوند متعال]] است؛ چون یک نوع پیشگویی بوده و [[درک]] آن از توان [[عقل]] خارج است.
# [[شرایط ظهور]] با هم ارتباط متقابل و واقعی دارند، حال آن‏‌که ارتباط خاصی میان نشانه‏‌های [[ظهور]] مشاهده نمی‏‌شود.
# [[شرایط ظهور]] باید مداومت داشته باشند و شرط بقای ظهورند، حال آنکه نشانه‏‌های [[ظهور]] در زمانی خاص رخ می‏‌دهند و نه [[لزوم]] و نه امکان دارد که آن شرایط در مدت زمانی طولانی واقع شوند و وقوع آنها ادامه یابد.
# همه [[شرایط ظهور]] باید متحقق باشند؛ با آنکه نشانه‏‌های [[ظهور]] لازم نیست که همه‏‌شان رخ بدهند و تنها حدوث [[علایم حتمی]] کافی است و بقیه به نزدیکی ظهور دلالت می‏‌کنند و اگر پیش از ظهور رخ ندهند، مشکلی در امر [[ظهور]] پیش نمی‏‌آید<ref>ر.ک: [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۲۹ ـ ۳۰؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ و ۱۴؛ [[سید مجتبی السادة|السادة، سید مجتبی]]، [[شش ماه پایانی (کتاب)|شش ماه پایانی]]، ص ۲۲۲ ـ ۲۲۳؛ [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۱۸؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷؛ [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱.</ref>.


روشن است که اطمینان بخشی به مؤمنان دربارۀ حقیقت قیام و انقلاب مهدوی، به لوازم م مقدماتی نیازمند است. تبیین علائم ظهور و معرفی آن به شیعیان بویژه متدینان و فرهیختگان یکی از این مقدّمات و لوازم است که سبب آگاهی و بصیرت‌ آنان در شناخت حقانیت مهدی خواهد شد.
== کارکرد نشانه‌های ظهور ==
===شناسایی مدعیان باطل===
[[شناخت]] [[نشانه‌های ظهور]]، از آن جهت دارای اهمیت است که کارکردها و فواید مختلفی را برای [[مؤمنان]] در بر دارد. به جهت همین کارکردهاست که [[اهل بیت]] {{عم}} به تبییم [[علائم]] باری [[شیعیان]] اهمیت داده‌اند و [[شناخت]] این [[نشانه‌ها]] را برای آنان لازم دانسته‌اند. مهم‌ترین کارکردهای [[شناخت]] این نشانه‌های عبارت‌اند از:
در طول تاریخ برای گروهی از افرادی که در پی منافع شخصی و گروهی بوده‌اند استفاده از مقدسات، امری رایج بوده است. این افراد با سوء نیت و گروهی نیز با نیت اصلاح وضعیت نابسامان موجود در دورۀ خود، از عنوان قیام و انقلاب [[امام مهدی]]{{ع}} سوء استفاده کرده و به ناحق، ادّعای مهدویت خویش را مطرح کرده‌اند.
# '''شناخت حق:''' [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} و آغاز انقلاب مهدوی، ناگهانی و یکباره است. [[شناخت]] این [[قیام]] و تمیز دادن آن از واقعه‌های مشابه، امری مهم و در خور توجه است؛ زیرا آیندۀ فردی و اجتماعی [[مؤمنان]]، با آن گره خورده است. [[انکار]] این جریان، ممکن است به [[انکار]] [[معرفت امام]] [[حق]] منجر شود که بدفرجامی [[آدمی]] را در پی دارد. روشن است که [[اطمینان]] بخشی به [[مؤمنان]] دربارۀ [[حقیقت]] [[قیام]] و انقلاب مهدوی، به لوازم م مقدماتی نیازمند است. [[تبیین]] [[علائم ظهور]] و معرفی آن به [[شیعیان]] به‌ویژه متدینان و فرهیختگان یکی از این مقدّمات و لوازم است که سبب [[آگاهی]] و بصیرت‌ آنان در [[شناخت]] حقانیت [[مهدی]] خواهد شد.
# '''شناسایی مدعیان [[باطل]]:''' در طول [[تاریخ]] برای گروهی از افرادی که در پی منافع شخصی و گروهی بوده‌اند استفاده از مقدسات، امری رایج بوده است. این افراد با سوء [[نیت]] و گروهی نیز با [[نیت]] [[اصلاح]] وضعیت نابسامان موجود در دورۀ خود، از عنوان [[قیام]] و [[انقلاب]] [[امام مهدی]] {{ع}} سوء استفاده کرده و به ناحق، ادّعای [[مهدویت]] خویش را مطرح کرده‌اند. اگر چه [[حقیقت]] این افراد برای [[عالمان]] و فرهیختگان مشخص بوده و هست، ولی امکان [[فریب]] خوردن بسیاری از افراد ساده‌دل نیز با توجّه به [[روح]] زلال و صاف آنها، وجود دارد.


اگر چه حقیقت این افراد برای عالمان و فرهیختگان مشخص بوده و هست، ولی امکان فریب خوردن بسیاری از افراد ساده‌دل نیز با توجّه به روح زلال و صاف آنها، وجود دارد.
بیان [[علائم ظهور]] در کلمات [[ائمه اطهار]] {{عم}} و جمع‌آوری آن در متون روایی، یکی از راه‌هایی است که امکان شناسایی [[مهدی]] واقعی را از [[مدّعیان دروغین]] و غیر اصیل، فراهم می‌کند. برپایۀ تحقیقات انجام شده، شمار فراوانی [[مهدی]] دروغین در طول [[تاریخ]] بیش از هزار سالۀ [[غیبت]] شناسایی شده‌اند<ref>ر.ک: ج۴ ص۷ (بخش چهارم / فصل چهارم / مدعیان دروغین).</ref> که هیچ یک همراه با [[علائم]] معرفی شده از ناحیۀ [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} نبوده است. از این رو، این [[علائم]] به [[شناخت]] [[مدّعیان دروغین]] و ناراستیِ ادعای آنان، کمک کرده است<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام مهدی ج۷]]، ص۴۱۴ .</ref>.


بیان علائم ظهور در کلمات [[ائمه اطهار]]{{عم}} و جمع‌آوری آن در متون روایی، یکی از راه‌هایی است که امکان شناسایی مهدی واقعی را از مدّعیان دروغین و غیر اصیل، فراهم می‌کند. برپایۀ تحقیقات انجام شده، شمار فراوانی مهدی دروغین در طول تاریخ بیش از هزار سالۀ غیبت شناسایی شده‌اند <ref>ر.ک: ج۴ ص۷ (بخش چهارم / فصل چهارم / مدعیان دروغین).</ref> که هیچ یک همراه با علائم معرفی شده از ناحیۀ [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} و [[امامان]]{{عم}} نبوده است. از این رو، این علائم به شناخت مدّعیان دروغین و ناراستیِ ادعای آنان، کمک کرده است.
== اقسام نشانه‌های ظهور ==
{{اصلی|اقسام نشانه‌های ظهور امام مهدی}}
نشانه‌‏های [[ظهور]]، گوناگون است و برشمردن همه این اقسام، نه‏‌چندان مفید است و نه لازم؛ چه آنکه بسیاری از آن‏ها، نشانه‌‏های قطعی [[ظهور]] ‏نیست. افزون بر این، از نگاه سند و محتوا نیز دارای اشکال است و درستی و نادرستی آن‏ها، خیلی روشن نیست؛ از این‌‏رو در تقسیم نشانه‌‏ها فقط به موارد ذیل بسنده می‏‌کنیم:


==شمار نشانه‌های ظهور ==
=== نشانه‌‏های حتمی و غیر حتمی ===
شمارش و بیان همۀ علائم ظهور، به دلیل اختلاف نظری که دربارۀ تعداد و عناوین آنها وجود دارد، آسان نیست. به علاوه، کمتر کسی است که فهرست کاملی از علائم ارائه کرده باشد. از این معدود افراد می‌توان شیخ مفید را نام برد که در کتاب ارشاد به تعداد قابل توجهی از این علائم اشاره می‌کند و اربلی در کشف الغمّة، همان فهرست را آورده است. مؤلف أعیان الشیعة، ذیل نام امام دوازدهم، نسبت به دیگران تفصیل بیشتری داده و هفتاد نشانه را با ذکر نمونه‌هایی از احادیث آورده است <ref>أعیان الشیعة: ج۲ ص ۷۱ – ۸۱.</ref>. در کتاب مأتان و خمسون علامة، ۲۵۰ نشانه برای ظهور ذکر دشده است. از عالمان اهل سنّت، مقدسی شافعی در عقد الدرر، فصلی از کتابش را به مجموع نشانه‌ها اختصاص داده و حدود چهل مورد را ذکر می‌کند. این ارقام و عناوین در طول زمان افزایش یافته و گزارش‌هایی از منابع غیر معتبر و راویانی ضعیف و مجهول به آن اضافه شده است. کتاب‌هایی مانند إلزام الناصب، بیان الائمّة، نوائب الدهور، معجم الملاحم و الفتن و یأتی علی الناس زمان ... با جمع‌آوری اخبار صحیح و سقیم به ترویج این اخبار دامن زده‌اند.
{{اصلی|نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی|نشانه‌های غیر حتمی ظهور امام مهدی}}
میان نشانه‌‏های [[ظهور]]، شماری از آن‏ها، [[علایم حتمی]] [[ظهور]] دانسته شده‏اند. منظور از نشانه‌‏های حتمی ـ مقابل نشانه‌‏های غیر حتمی ـ آن است که پدیدار شدن آن‏ها ـ بدون هیچ قید و شرطی ـ قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که تا آن‏ها واقع نشود، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ [[ظهور]] و [[قیام]] نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی با مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه‌‏ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‏ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن بازدارنده‌‏ها، پدید آمدن آن‏ها قطعی خواهد بود. از [[روایات]] فراوانی که در میان آن‏ها [[روایات]] صحیح نیز وجود دارد حتمی بودن نشانه‌‏های پنجگانه ذیل استفاده می‌‏شود: [[خروج سفیانی]]، [[قیام یمانی]]، [[صیحه آسمانی]]، قتل [[نفس زکیه]] و [[خسف در بیداء]]"<ref>{{متن حدیث|خَمْسٌ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ مِنَ‏ الْعَلَامَاتِ‏ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُ‏ وَ الْخَسْفُ‏ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ‏ الْيَمَانِيِ‏ وَ قَتْلُ‏ النَّفْسِ‏ الزَّكِيَّةِ‏‏‏‏}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۷.</ref>.


هر چه زمان پیش رفته و حوادثی مهم روی داده، مواردی از نشانه‌ها بر آن رویداد، تطبیق شده و اضافاتی نیز در آنها صورت گرفته است. مثلاً تا قرن هفتم از نشانه‌هایی که بر ظلم و ستم ناشی از حملۀ مغول (۶۱۶ – ۶۵۶ ق) <ref>البته حملۀ مغولان پس از سقوط بعداد در سال ۶۵۶ ق نیز ادامه یافت.</ref> تطبیق شود، کمتر سخن گفته‌اند؛ اما مؤلف عقد الدارر که کتابش را در سال ۶۸۵ ق به پایان رسانده<ref>عقد الدرر: ص۳۴۹.</ref> با تفصیل بیشتری دربارۀ خروج کافری که از مشرق می‌آید و حکومت بنی عباسی را سرنگون می‌کند و از خصوصیات مغولان بدون ذکر نام آنان و حملات مکرر آنان به عنوان نشانه‌های ظهور سخن گفته است. شبیه این مطلب را دربارۀ دیگر حوادث مهم تاریخی نیز مشاهده می‌کنیم.
در برابر نشانه‌‏های حتمی، نشانه‌‏های غیر حتمی قرار دارد؛ یعنی مقید و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‏ها، پدید می‌‏آید. به عبارت دیگر، نشانه‌‏های غیر حتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‏ها [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} [[ظهور]] کند.


==فهرست اجمالی نشانه‌های ظهور ==
پاره‌‏ای از نشانه‌‏های غیر حتمی از این قرار است:
در این جا فهرستی را که شیخ مفید در کتاب الإرشاد آورده، به همان ترتیب ذکر می‌کنیم؛ علامت‌هایی که در میراث حدیثی و تاریخی سدۀ چهارم هجری وجود داشته و عالم و فرهیخته و نقّادی همچون شیخ مفید، آنها را جمع‌آوری و گزارش کرده است:  
# [[مرگ]] و میرها، زلزله‌‏ها و جنگ‏ها و آشوب‌‏های فراگیر؛
#اختلاف بنی عبّاس در حکومت.
# [[خسوف و کسوف]] نابه‌‏هنگام؛
#گرفتن خوشید در نیمه ماه رمضان و گرفتن ماه در آخر آن بر خلاف معمول.
# بارش باران‏های فراوان و ...<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.
#فرو رفتن زمینی در مغرب و فرو رفتن زمینی در مشرق.
#راکد ماندن (عدم حرکت) خورشید از ظهر تا عصر.
#طلوع خورشید از مغرب.
#بریده شدن سر مردی هاشمی بین رکن و مقام.
#خرابیِ دیوارهای مسجد کوفه.
#آمدن پرچم‌های سیاه از سمت خراسان.
#ظهور مغربی در مصر و تسلّط او بر شامات.
#استقرار ترکان در جزیره (بین دجله و فرات).
#فرود آمدن رومیان در رمله.
#طلوع ستاره‌ای در مشرق که مانند ماه نور می‌دهد و سپس هلالی شکل می‌شود.
#آشکار شدن سرخی در آسمان.
#آتشی که به طور عمودی در مشرق ظاهر می‌شود و سه یا هفت روز در آسمان می‌ماند.
#آزادی عرب و تسلّط بر شهرها و خارج شدن از حاکمیت عجم‌ها.
#کشته شدن فرمان‌روای مصر به دست مصریان.
#خرابیِ شام و ظهور پرچم‌های سه گانه در آن.
#ورود پرچم‌های قیس و عرب به مصر و پرچم‌های کنده به خراسان.
#ورود لشکری از سمت مغرب تا آستانۀ حیره.
#آمدن پرچم‌های سیاه از مشرق همانند آن.
#شکاف در رودخانۀ فرات و جاری شدن آب در کوچه‌های کوفه.
#خروج شصت دروغگوی مدّعی نبوت.
#خروج دوازده نفر از فرزندان ابوطالب که ادّعای امامت دارند.
#سوزاندن یکی از بزرگان بنی عبّاس بین جلولاء و خانقین.
#ساخته شدن پلی در بغداد نزدیکی کرخ.
#بادی سیاه و زلزله‌ای در بغداد.
#ترسی که همۀ مردم عراق را فرا می‌گیرد.
#مرگی وحشتناک در عراق.
#مرگ و میر و قطحی.
#هجوم ملخ‌ها.
#کمیِ محصول.
#نزاع دو گروه از عجم و خونریزی فراوان میان آنان.
#خارج شدن بندگان از اطاعت صاحبان خود و کشتن آنان.
#تبدیل شدن گروهی از بدعت گزاران به بوزینه و خوک.
#تسلّط بندگان بر شهرهای بزرگ.
#آشکار شدن صورت و دستی از آسمان.
#برگشت برخی مردگان به دنیا.
#باران‌های پیاپی.
آنچه را که شیخ مفید بیان کرده، نمی‌توان قطعی دانست و با وجود مقام و عظمتی که این عالم بزرگ شیعه دارد، به نظر می‌رسد دورانی که این مطالب و اخبار در آن بیان می‌شده و شهرت داشته، در نقل آنها حتّی برای این عالم کم‌نظیر امامیه، تأثیرگذار بوده است. ایشان گفته است که این موارد را در کتب قبل از خود جمع کرده و در نهایت، با نوشتن عبارت "والله أعلم"، تردید خود را نسبت به برخی از علائم، بیان کرده است <ref>الإرشاد: ج۲ ص۳۶۸ -۳۷۰.</ref>.
==آمیختگیِ نشانه‌های ظهور با برخی مفاهیم دیگر==
برخی عنوان‌ها و مفاهیم به جهت شباهت‌ها و اشتراک‌هایی در کنار علائم ظهور، پُرکاربرد هستند. از این رو باید آنها هم مفهوم‌یابی و شناسایی شوند و به این ترتیب، حسابشان از علائم ظهور، مجزّا شود. این مفاهیم پُرکاربرد، عبارت‌اند از:
===ملاحم===
این کلمه، جمع ملحمه و از مادۀ لحم گرفته شده است که معنای اصلی آن، تداخل و درهم بودن است و در لغت به معنای جنگ است. دلیل نام‌گذاری  جنگ به ملحمه را دو نکته گفته‌اند: یکی این که در جنگ، جنگجویان در هم می‌آمیزند و درگیر می‌شوند و دیگر این که کشته‌های جنگ همچون گوشت افتاده بر روی زمین هستند <ref>ر.ک: معجم مقاییس اللغة: ج۵ ص۲۳۸، لسان العرب: ج۱۲ ص۵۳۵.</ref>.
===فتن===
جمع کلمۀ فتنهه را فتن گفته‌اند که به معنای ابتلا و امتحان می‌آید. خلیل گفته است که فتنه، همان سوزاندن با آتش است <ref>کتاب العین: ج۸ ص۱۲۷.</ref>.


مراد شیعیان از دو عنوان ملاحم و فتن، احادیثی است که پیش بینی وقایع آینده را پس از حضور ظاهری امامان، در بر دارند؛ وقایعی که فتنه و آتش را در پی دارند و موجب وقوع جنگ‌های آینده و خونریزی‌ها می‌شوند.
=== نشانه‌‏های متصل و غیر متصل‏===
{{اصلی|نشانه‌های متصل و منفصل ظهور امام مهدی}}
بر اساس روایاتی چند، شماری از نشانه‌‏های [[ظهور]]، متصل به آن خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که بین آن‏ها و ظهور [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} فاصله چندانی نباشد. البته این‏که فاصله آن نشانه‌‏ها تا ظهور، چه مدت و یا چند روز است، به طور دقیق روشن نیست؛ ولی [[قدر]] مسلم آن است که فاصله زیاد نیست و احتمالا، مجموعه نشانه‌‏های متصل به ظهور در همان سال ظهور یا سال پیش از آن، رخ می‏دهد. بر این اساس تردیدی نیست که شماری از نشانه‌‏های ظهور، نزدیک ظهور و متصل به آن واقع می‏‌شود. در مقابل، نشانه‌‏های غیر متصل است که در طول [[تاریخ]] در دوران [[غیبت کبرا]] اتفاق افتاده و خواهد افتاد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.


این وقایع، الزاماً ارتباطی به مسئله ظهور ندارند و از علائم ظهور شمرده نمی‌شوند، اگر چه در برهه‌ای از تاریخ، این وقایع با ظهور [[امام مهدی|امام عصر]]{{ع}} ارتباط وثیق می‌یابد. لذا مفهوم علائم ظهور را با ملاحم و فتن، مترادف دانست. پیش‌آمدهای فراوانی که دربارۀ حکومت‌های معاصر [[ائمه]]{{عم}} از امویان و عبّاسیان و یا والیان منطقه‌ای و امثال اینها اتفاق می‌افتد، صرفاً پیشگوییِ این اتفاقات در همان زمان‌هاست. این گونه موارد، فتنه‌هایی است که قبل از ظهور ایشان اتفاق می‌افتند؛ اما نکتۀ مهم این است که در بسیاری از این نقل‌ها اصلاً به مسئلۀ [[امام مهدی]]{{ع}} و علامت ظهور او اشاره‌ای هم نشده است.
=== نشانه‌‏های عادی و غیرعادی ‏===
پدید آمدن نشانه‌‏های ظهور- همچون واقع شدن دیگر پدیده‌‏ها- به روال طبیعی و عادی است؛ ولی [[پیشگویی]] برخی از آن‏ها، به گونه‌‏ای در [[روایات]] بازتاب یافته که به نظر می‌‏رسد، واقع شدن آن‏ها به طور عادی، غیرممکن می‏‌نماید و تحقق آن‏ها به صورت غیرطبیعی در چهارچوب [[معجزه]] خواهد بود؛ برای نمونه [[طلوع خورشید از مغرب]] و [[صیحه آسمانی]]، اگر همان معنای ظاهری آن‏ها مراد باشد، باید به گونه [[معجزه]] رخ دهد؛ زیرا پدیدار شدن چنین اموری، به طور عادی ممکن نیست. البته شاید بعضی از این نشانه‌‏ها، معنای کنایی و رمزی داشته باشد و به رخدادهایی اشاره کند که پیدایی آن‏ها به گونه عادی امکان دارد.


===اشراط الساعه===
در پایان، گفتنی است در منابع روایی حدیث‏‌های فراوانی درباره نشانه‌‏های [[ظهور]] وجود دارد. اسناد این [[روایات]]، بیشتر ضعیف و غیر قابل اعتماد است. از نگاه دلالت نیز، هماهنگی و انسجام لازم بین آن‏ها نیست و پاره‏‌ای از آن‏ها دگرگون و دستخوش تغییراتی شده‌‏اند.
اشراط جمع "شَرَط" به معنای علامت <ref>لغت‌نامه دهخدا </ref>و "الساعه" یکی از نام‌های قیامت است. این ترکیب، تنها یکبار در قرآن به کار رفته
<ref>فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا؛سوره محمد، آیه ۱۸.</ref>  و مقصود از آن، نشانه‌های قیامت است. یکی از مطالبی که با موضوع علائم ظهور ارتباط نزدیک دارد، احادیثی است که دربارۀ نشانه‌های قیامت سخن می‌گویند. در بسیاری از منابع روایی اهل سنت و برخی جوامع حدیثیِ شیعه، نشانه‌های ظهور[[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} با علامت‌های نزدیک شدن و برپایی قیامت آمیخته و برخی نشانه‌هایی که به عنوان علائم ظهور مشهورند، نشانۀ قیامت دانسته شده‌اند. حتی گاهی اصل ظهور مهدی را از نشانه‌های قیامت یاد کرده‌اند. به طور کلّی، صاحبان جوامع حدیثی اهل سنت، بابی با عنوان "اشراط الساعه" گشوده‌اند و در دوره‌های متأخر، کتاب‌های مستقلی با همین عنوان، عرضه شده است.
====آمیختگی اشراط الساعه و علائم ظهور====
در این جا به آمیختگی مواردی از این علامت‌ها در منابع دو فرقه می‌پردازیم:


نزول عیسی{{ع}} و ظهور دجال که به عنوان نشانۀ ظهور [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} شهرت دارند، در غالب منابع اهل سنت، نشانۀ قیامت معرفی می‌شوند. <ref>ر.ک: مسند ابن حنبل: ج۴ ص۶، الفتن: ص۳۵۶.</ref>.
اینک با انبوهی از [[روایات]] صحیح و غیر صحیح در زمینه نشانه‌‏های [[ظهور]]، روبه‏رو هستیم که دست کم، شماری از آن‏ها از آفت جعل و [[تحریف]] مصون نمانده است. بدبختانه کتاب‏هایی نیز وجود دارد که در آن‏ها از سر [[جهل]] یا به عمد، به این امر دامن زده شده است. البته برخی با گردآوری این [[روایات]]، خواسته‏‌اند اصل آن‏ها محفوظ بماند و نیز بنمایانند که همگان، در اصل [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} [[اتفاق نظر]] دارند؛ بنابراین [[التزام]] به درستی همه این [[روایات]] مشکل است و در بررسی نشانه‌‏های [[ظهور]]، احتمال جعل و [[تحریف]] و دسیسه‌‏های دست‏های پنهان [[سیاست]] را نباید نادیده گرفت.


شیخ مفید، طلوع خورشید از مغرب، فرو رفتن زمینی در مشرق و مغرب را ذیل نشانه‌های ظهور آورده؛ <ref>الإرشاد: ج۲ ص۳۶۸.</ref> ولی این سه، در احادیث اهل سنّت، از نشانه‌های قیامت به شمار می‌روند <ref>مسند ابن حنبل: ج۴ ص۶.</ref>. همچنین در موضوع نشانه‌های ظهور، از ترکان و رومیان سخن به میان آمده که در منابع اهل سنّت، به عنوان نشانه‌های قیامت یاد می‌شود <ref>ر.ک: الارشاد: ج۲ ص۳۶۸، مقایسه کنید با الفتن: ص۴۶۱.</ref>.
ناگفته نماند وجود مواردی از جعل و [[تحریف]]، در نشانه‌‏های [[ظهور]] یا وجود [[مدعیان دروغین]] هیچ‏گاه [[دلیل]] نمی‌‏شود همه [[روایات]] از اعتبار بیفتد یا اصل همه نشانه‌‏ها زیر سؤال برود؛ زیرا دسته‏‌ای از این نشانه‌‏ها مسلّم و قطعی است. همچنین وجود پاره‌‏ای اشکالات و ضعف‏ها در نشانه‌‏های [[ظهور]] و احتمال [[تحریف]] و تغییر در آن‏ها از سوی [[دشمنان]] یا ادعاهای واهی برخی شیادان درباره اصل [[مهدویت]]، هیچ‏گاه به اصل [[مهدویت]] و [[اعتقاد]] به [[ظهور]] [[امام مهدی|قائم]] {{ع}} آسیبی نمی‌‏رساند؛ زیرا اعتقاد به مهدویت و [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} مورد اتفاق [[فریقین]] است و با تواتر ثابت شده است و هرگز خدشه‌‏ای در آن وارد نمی‏‌گردد<ref>جمعی از نویسندگان، چشم‏به‏راه مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف، ص ۲۵۸.</ref>.


مطالعه احادیث  علائم ظهور و در کنار آن، احادیث اشراط الساعه، به خوبی نشانگر شباهت آن دو دستۀ اخبار به یکدیگر است. علّت این امر را در چند مطلب می‌توان جستجو کرد: یکی این که در برخی از احادیث، کلمۀ "الساعه" به ظهور [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} تأویل شده <ref>معجم أحادیث المهدی: ج۵ ص۳۹۵ و ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفادۀ احادیث، اشراط الساعه برای نشانه‌های ظهور، باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر، احادیث اشراط الساعه را در باب علائم ظهور آورده و سپس می‌نویسد: "از آن جا که در برخی از روایات، الساعه به ظهور حضرت تأویل شده، روایات اشراط الساعه را به نشانه‌های ظهور تفسیر کردیم"<ref>چشم اندازی به حکومت مهدی: ص۲۹. نیز، ر.ک: ص۱۵.</ref>.
از آن‏جا که در منابع دینی، [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏، یکی از نشانه‌‏های برپایی قیامت شمرده شده است؛ پاره‏‌ای از نشانه‌‏های [[ظهور]]، نشانه‌‏های [[قیامت]] نیز شمرده می‌‏شود. [[امام علی]] {{ع}} در این‏ باره فرمود: "[[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} فرمود: به ناگزیر ده چیز پیش از برپایی قیامت خواهد بود: [[سفیانی]]، [[دجال]]، [[دود]]، دابه، [[خروج]] [[امام مهدی|قائم]] {{ع}}، [[طلوع خورشید از مغرب]] خود، فرود آمدن [[حضرت عیسی]] {{ع}}، فرورفتن در [[مشرق]] و فرورفتن در [[جزیرة العرب]] و آتشی که از قعر عدن بیرون خواهد آمد، تا [[مردم]] را به سوی [[محشر]] سوق دهد"<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>


دوم، تعبیراتی که در برخی احادیث وارد شده، این تصوّر را ایجاد کرده که زمان ظهور مهدی، نزدیک زمان برپایی قیامت است. به نظر می‌رسد احادیثی با این مضمون که: "اگر یک روز از دنیا باقی نمانده باشد، مهدی خواهد آمد" یا "قیامت برپا نمی‌شود مگر این که مردی از اهل بیت من قیام می‌کند"، <ref>الغیبة، طوسی: ص۱۸۰ – ۱۸۲، التشریف بالمنن: ص۴۰۰، معجم أحادیث المهدی: ج۱ ص۵۷۵، منتخب الأثر: ص۱۱ و ۱۹۲.</ref> زمینه‌ای برای آمیختن نشانه‌های ظهور با اشراط الساعه شده باشد. در صورتی که مراد از این احادیث، تأکید بر قیام مهدی و قطعی بودن آن است، نه این که این حرکت، نزدیک به قیامت یا آخرین روزهای جهان رخ می‌دهد.
== تطبیق نشانه‌های ظهور ==
{{اصلی|تطبیق‌دادن نشانه‌های ظهور با افراد و حوادث جامعه}}
یکی از نکات بسیار مهمی که در باب [[علائم ظهور]] باید به آن توجه داشت بحث [[تطبیق علائم]] مطرح شده در [[روایات]] با اتفاقات واقع شده است، بدین معنی که با تطبیق دادن یک حادثه خارجی با آنچه در [[روایات]] ذکر شده، آن حادثه همان علامتی دانسته شود که [[امام]] خبر داده است. تطبیق دادن در صورتی که با [[دلایل]] کافی و مستند باشد، اشکالی ندارد، ولی [[تطبیق علائم]] با وقایع خارجی بدون شواهد قطعی کار درستی نیست به [[دلیل]] آنکه:


سوم، ارتباط [[امام مهدی]]{{ع}} با پایان تاریخ است. آدمیان با هر دین و آیینی، معتقدند که پایان درخشان تاریخ، همراه با ظهور منجی عدالت‌گستر است و پایان قیام هم قیامت است. به نظر می‌رسد که این ذهنیت‌ها باعث شده باشد برخی راویان یا محدثان نیز در نقل معنا تسامح کرده و به خاطر مرادف دانستن اشراط الساعه با علائم ظهور، آن دو را به جای یکدیگر به کار برده باشند. چهارمین علّت، نزدیک بودن الفاظ قیام و قیامت و قائم با همدیگر و هم‌‌معنا بودن آنهاست. مثلاً نعمانی، روایتی از امیر مؤمنان{{ع}} آورده که با عبارت {{عربی|اندازه=150%|« لَا تَقُومُ الْقِيَامَةُ حَتَّى تَظْهَرَ الْحُمْرَةُ»}} آغاز می‌شود <ref>الغیبة، نعمانی: ص۱۴۹.</ref>. یعنی قیامت به پا نمی‌شود مگر آن که نشانه‌هایی از جمله سرخی در آسمان محقّق شود؛ امّا مرحوم مجلسی، همین حدیث را با عبارت {{عربی|اندازه=150%|«لَا يَقُومُ الْقَائِمُ حَتَّى‏»}} آورده است.<ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۲۶. در پاورقی الغیبة نعمانی هم به نسخه‌ای که مانند بحار الأنوار است، اشاره شده است.</ref> این گونه تشابه و تصحیفات می‌تواند دلیلی دیگر بر خلط علائم ظهور، با نشانه‌های قیامت باشد.
# منابع اصلی و قدیمی [[شیعه]] معمولاً از نشانه‌هایی محدود نام برده‌اند و برخی از این نشانه‌هایی که مطرح می‌شود، در این منابع ذکر نشده است.
# اسناد برخی از [[احادیث]] دارای اشکال است.
# معلوم نیست این واقعۀ خارجی واقعاً و حقیقتاً همان [[پیش‌گویی]] [[امام]] باشد، شاید مراد [[امام]] واقعۀ خارجی دیگری باشد.
# در مواردی که سخن از وقوع یک نشانه و [[فرج]] بعد از آن شده است، گویا مراد، [[فرج]] و [[ظهور امام زمان]] {{ع}} نیست، بلکه یک [[گشایش]] و [[آرامش]] و راحتی برای [[مؤمنان]] مورد نظر است<ref>ر.ک: [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامه امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۵۱ ـ ۴۵۳؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[اندیشه مهدویت و آسیب‌ها (کتاب)|اندیشه مهدویت و آسیب‌ها]]، ص ۵۳؛ [[سید حسن زمانی|زمانی، سید حسن]]، [[نشانه‌های قیام حضرت مهدی (کتاب)|نشانه‌های قیام حضرت مهدی]]، ص ۷۵ ـ ۷۶.</ref>.


==اقسام نشانه‌های ظهور==
== احتمال [[بدا]] در نشانه‌ها ==
برای نشانه‌های ظهور، تقسیم‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند. از مهم‌ترین آنها، تقسیم به علامت متّصل "نزدیک" و منفصل "دور"، همچنین تقسیم به حتمی و غیر حتمی است. تقسیمات دیگری مانند علائم طبیعی و غیرطبیعی، عادی و خارق العاده، کلّی یا جزئی، عام و خاص، مجمل و کنایی، مقید یا مشروط، قطعی یا مشکوک، در کتاب‌هایی از نشانه‌های ظهور سخن گفته‌اند، به چشم می‌خورد.
{{همچنین ببینید|بداء}}
[[بدا]]، یکی از اعتقادات شیعه است بدان معنا که [[خداوند]]، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصوّر ما بر قطعی بودن آنهاست. در واقع، تغییری در [[علم الهی]] به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلاً خبر داده شده، ایجاد می‌شود. پس [[بدا]]، به معنای آشکار شدن بعد از خفاست. در موضوع [[علائم ظهور]]، [[احادیث]] داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین [[نشانه‌ها]] هم [[بدا]] پیش آید. [[ابوهاشم جعفری]]، یار دیرین چندین [[امام]] آخر می‌گوید: نزد [[امام جواد]] {{ع}} از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: آری. گفتم: می‌ترسم دربارۀ قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلّف نمی‌شود<ref>{{متن حدیث|كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا {{ع}} فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد}}، الغیبة النعماني: ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>. این [[حدیث]] با آنچه در [[قرآن]] آمده است که: {{متن قرآن| لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref> هر سرآمدی، زمانی نگاشته دارد خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۸ و ۳۹.</ref> سازگار و موافق است؛ چه آنکه [[حکم]] محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و [[زمین]] و ما بین آنها هست<ref>المیزان: ج۱۱ ص۳۷۹.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام مهدی ج۷]]، ص۴۵۵</ref>


بررسی‌ها نشان می‌دهد که از این همه تقسیم‌بندی‌ها، فقط یک مورد آن در احادیث وجود دارد و آن حتمی بودن و غیر حتمی بودن است که از آن دو به محتوم و موقوف هم تعبیر می‌شود.
== پرسش مستقیم ==
====نشانه‌های حتمی و غیر حتمی====
* [[علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)]]
در حدیثی از [[امام صادق]]{{ع}} چهار نشانه ذکر شده و آنها را محتوم دانسته است<ref>الغیبة، نعمانی: ص۲۷۲ ح۲۶ باب۱۴.</ref>. در دو حدیث دیگر، ایشان چندین نشانه ذکر کرده در هر کدام، کلمۀ "محتوم" را تکرار فرموده است <ref>الغیبة،نعمانی: ص۲۶۲ و ۲۶۵ ح۱۱ و ۱۵ باب ۱۴.</ref>. البته نشانه‌های غیر حتمی، تصریح نشده، ولی می‌توان غیر از این موارد را جزء غیر حتمی‌ها دانست.
====نشانه‌های حتمی====
نشانه‌های ظهور به به حتمی و غیرحتمی نقسیم می شوند. احادیثی وجود دارد که تعدادی از رویدادها را به عنوان نشانۀ حتمی ظهور قلمداد کرده و از آنها نام می‌برد. گویا تعبیر از حتمی‌بودن برخی علائم، برای اولین بار در احادیث [[امام باقر]]{{ع}} بیاد شده است. از سوی دیگر، تا آنجا که جستجو شده، حتمی یا غیر حتمی بودن نشانه‌ها در منابع اهل سنت یافت نشد.


نشانه‌هایی که در احادیث از حتمی‌بودن آنها خبر داده شده، فراوان نیستند. این موارد، عبارت‌اند از:
== پرسش‌های وابسته ==
# [[ندای آسمانی]]؛
{{پرسمان نشانه‌های ظهور امام مهدی}}
# [[خروج سفیانی]]؛
# [[خسف بیداء]]؛
# [[کشته شدن نفس زکیه]] <ref>الغیبة، طوسی: ص۴۳۵، کمال الدین: ص۶۸۰.</ref>.


در بعضی احادیث، از: [[طلوع خورشید از مغرب]]، [[آشکار شدن دستی در آسمان]]، [[ظهور یمانی]] و [[اختلاف بنی عباس]] هم به عنوان امری یاد شده است.
دو نمونه از این روایات چنین است: عن ابی عبدالله{{ع}} انه قال: {{عربی|اندازه=150%|«النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْيَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ كَفٌّ يَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ قَالَ وَ فَزْعَةٌ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ تُوقِظُ النَّائِمَ وَ تُفْزِعُ الْيَقْظَانَ وَ تُخْرِج‏ الْفَتَاةَ مِنْ خِدْرِهَا»}}<ref>ندای آسمانی، از امور حتمی است و خروج سفیانی، حتمی است و خروج یمانی هم حتمی است و کشته شدن نفس زکیه نیز حتمی است، و پدیدار شدن کف‌دستی از آسمان نیز حتمی است و نیز آیۀ هراسناک و سهمگین ماه رمضان "که خوابیده را بیدار می‌کند و بیدار را می‌ترساند" و دخترکان را از پس پرده بیرون می‌کشد؛ الغیبة، نعمانی: ص۲۶۲.</ref>. و {{عربی|اندازه=150%|«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} أَنَّهُ قَالَ: قُلْنَا لَهُ: السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقَالَ: نَعَمْ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْقَائِمُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ خَسْفُ الْبَيْدَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ كَفٌّ تَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ النِّدَاءُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ وَ أَيَّ شَيْ‏ءٍ يَكُونُ النِّدَاءُ فَقَالَ: مُنَادٍ يُنَادِي بِاسْمِ الْقَائِمِ وَ اسْمِ أَبِيهِ {{ع}}»}}<ref>به آن حضرت عرض کردیم: خروج سفیانی از حتمیّات است؟ فرمود: آری و کشته شدن نفس زکیه نیز از حتمیّات است و [ظهور] قائم نیز از حتمیّات است و فرو رفتن صحرا نیز از حتمیات است و کف دستی که از آسمان ظاهر می‌شود از حتمیّات است و آوای آسمانی نیز از حتمیات است عرض کردم: این آوا و ندا چیست؟ فرمود: آوا دهنده‌ای که به نام قائم و به نام پدرش آواز خواهد داد؛ الغیبة، نعمانی: ص۲۶۵؛ کمال الدین: ص۶۸۰.</ref>.
==احتمال بدا در نشانه‌ها==
بدا، یکی از اعتقادات شیعه است بدان معنا که خداوند، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصوّر ما بر قطعی بودن آنهاست. در واقع، تغییری در علم الهی به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلاً خبر داده شده، ایجاد می‌شود. پس بدا، به معنای آشکار شدن بعد از خفاست.
در موضوع علائم ظهور، احادیث داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین نشانه‌ها هم بدا پیش آید. ابوهاشم جعفری، یار دیرین چندین امام آخر می‌گوید: {{عربی|اندازه=150%|«كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا ع فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد»}}<ref>نزد [[امام جواد]]{{ع}} از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: آری. گفتم: می‌ترسم دربارۀ قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلّف نمی‌شود؛ الغیبة النعماني: ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>.
این حدیث با آنچه در قرآن آمده است که: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}﴾}}<ref> هر سرآمدی، زمانی نگاشته دارد خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۸ و ۳۹.</ref> سازگار و موافق است؛ چه آن که حکم محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنها هست <ref>المیزان: ج۱۱ ص۳۷۹.</ref>.
==مهم‌ترین نشانه‌های ظهور==
گفتیم که شمار علائم ظهور ذکر شده در احادیث معتبر، غیر معتبر، آثار صحابه و تابعان و متون تاریخ، فراوان است. اختلاط این علائم با اشراط الساعة  فتن و ملاحم نیز سبب ابهام بیشتر آنها شده است. در این مجموعه، تنها علائم ظهوری که در احادیث بدانها اشاره شده، مورد توجّه است و اولویت‌بندی و اهمیت آنها نیز بر اساس تأکید احادیث و کثرت این علائم، صورت گرفته است. مهم‌ترین این نشانه‌ها، عبارت‌اند از: ندای آسمانی، خروج دجال، خروج سفیانی، کشته شدن نفس زکیه، خسف در منطقۀ بیدا، خروج یمانی، خروج خراسانی و خروج حسنی. البته این اهمیت و شهرت، به معنای صحّت همۀ آنها نیست، چنان که خروج خراسانی، نشانه‌ای است که اگر چه در دورۀ معاصر، شهرت یافته و زبانزد خاص و عام شده و به عنوان نشانه‌ای قطعی برای ظهور تلقی می‌شود، با این حال، احادیث چندانی برای آن موجود نیست. در این جا به بررسی این چند علامت خواهیم پرداخت:
#[[خروج سفیانی]]؛
#[[خروج دجال]]؛
#[[خسف در بیداء]]؛
#[[قتل نفس زکیه]]؛
#[[قیام سید حسنی]]؛
#[[ندای آسمانی]]؛
#[[قیام یمانی]]؛
#[[قیام خراسانی]]؛
#[[انتشار علوم اهل بیت از قم]]؛
#[[طلوع خورشید از مغرب]].
==تطبیق نشانه‌های ظهور==
در طول تاریخ تشیع، همیشه شاهد ظلم‌ها و ستم‌های ناروا بر شیعیان بوده‌ایم. این امر، باعث شد که شیعیان به انتظار فرج و گشایش بیندیشند و با این امید زندگی کنند. به صورت طبیعی در هر بُرهه‌ای که بارقۀ امیدی برای شیعیان دیده شد که به این امید که وقت گشایش حقیقی در زندگی‌شان فرا رسیده است، به یاد [[امام مهدی]]{{ع}} و ظهور او افتاده‌اند. این امر، هم به روحیات افراد مرتبط است و هم این که گاه وضعیت اجتماعی، زمینه را برای این تطبیق‌ها فراهم می‌کند. امیدواریِ حاصل از روی کار آمدن برخی دولت‌ها در طول تاریخ که موجب امید اجتماعی شده است، احتمال اتصال آن دولت را به ظهور [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} پدید آورده است.
این تطبیق‌ها غالباً از سوی حدیث‌پژوهان اتفاق افتاده است. ایشان از سویی با احادیث علائم ظهور آشنایی دارند و از سوی دیگر، نسبت به وضعیت اجتماعی موجود نیز بی‌تفاوت نیستند. به این جهت کوشیده‌اند که برای پیام احادیث، مصداق خارجی و عینی ارائه کنند. اما مطالعۀ تاریخ اسلام و کنار آن، مروری بر احادیث نشانه‌های ظهور، به خوبی نشان می‌دهد که بسیاری از آنچه به نام نشانۀ ظهور مهدی مشهور شده، در طول تاریخ نیز مطابق یا مشابه آن رخ داده است. از این رو، تطبیق قطعی بسیاری از علائم بر وقایع پیش آمده به هر جهت که باشد، بسیار دشوار است.
نکته بسیار مهم در تطبیق علامت‌های ظهور آن است که نمی‌توان به صرف احتمال مطابقت یک واقعۀ خارجی با یکی از علائم ظهور، به پیش بینی وقت ظهور یا قیامِ متّصل بدان پرداخت.
البته کنار هم قرار گرفتن شماری از نشانه‌ها بویژه آنهایی که در احادیث معتبر آمده‌اند و محتوم توصیف شده‌اند، موجب اطمینان به نزدیک بودن ظهور می‌گردد. اشتباه اصلی در تطبیق‌های نادرست پیشین آن بوده است که تنها با دیدن یک واقعۀ خارجی و بدون توجّه به دیگر علائم، آن را علامت ظهور شمرده و نزدیکی ظهور را پیش بینی کرده‌اند.
حتی گاه با این که هیچ یک از علامت‌های حتمی و مشهور پدید نیامده‌اند، تنها پیشرفتی علمی و صنعتی همچون تلگراف که گونه‌ای اطلاع رسانی از دور است بر علامت ظهور تطبیق شده و زمان ظهور، نزدیک دانسته شده است. ناصواب بودن تمامی تطبیق‌های پیشین علائم ظهور، این نکتۀ مهم را به ما یادآوری می‌کند که دقت و احتیاط فراوان در این زمینه، فوق العاده مهم و ضروری است.
در این میان، احتمال جعل و تحریف لفظی و معنوی را به انگیزه‌های مختلف هم نمی‌توان از نظر دور داشت، لذا دقت در احادیث علائم ظهور و شناخت دقیق آنها در بازشناسی ادّعاهای دروغین از ادّعای واقعی، بسیار مهم و نقش آفرین است.
گروه‌هایی از شیعیان در دوره‌هایی، با امید به گشایش و فرج در کارشاش و گاه با اغراض خاصی، به تطبیق علائم ظهور بر وقایع اقدام کرده‌اند. برای نمونه می‌توان از تطبیق‌های زیر که شهرت تاریخی دارند نام برد.
#مهم‌تر و مؤثرتر از همۀ این گروه‌ها اسماعیلیه و حکومت آنان یعنی فاطمیان مصر است که گوی سبقت را از همگان ربوده و تطبیق نشانۀ طلوع خورشید از مغرب که در صفحات پیشین بدان اشاره کردیم از این جمله است. قاضی نعمان مغربی که از داعیان اسماعیلی است، نمونه‌های دیگری از نشانه‌ها را بر فاطمیان و مهدی آنان تطبیق کرده است<ref>شرح الأخبار: ج۳ ص۳۵۹ و ۳۶۸.</ref>.
#برخی معتقد بودند که نفس زکیه که کشته شدن او را یکی از نشانه‌های ظهور دانسته‌اند همان محمّد بن عبدالله بن حسن مثنی است که در ابتدای حکومت عباسیان قیام کرد و در مدینه به شهادت رسید. استدلال‌هایی را هم برای اثبات این مطلب آورده‌اند که در اثبات این مطلب، کافی نیست<ref>تاریخ الغیبة الکبری: ص۶۰۸.</ref>.
#نمونۀ دیگر تطبیق‌های علّامه مجلسی در بحار الأنوار است. وی ضمن بیان احادیث نشانه‌های ظهور، آنها را توضیح داده و گاه تطبیق کرده است. برای مثال در حدیثی از عمار یاسر چنین نقل شده است:{{عربی|اندازه=150%|«یأتی هلاک ملکهم من حیث بدا»}}<ref>نابودیِ حکومت آنان از جایی که آغاز شده، خواهد بود؛الغیبة، طوسی: ص۴۶۳ ح۴۷۹.</ref>. گویا مرحوم مجلسی ضمیر "هم" در "ملکهم" را به عباسیان برگردانده و نوشته است: "من حیث بدا"؛ یعنی از سوی خراسان؛ چون هلاکو از آن جا وارد شد، همان گونه که شروع حکومتشان از خراسان و به دست ابومسلم بود، که البته در حدیث، به عباسیان تصریح نشده است <ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۰۸ ح۴۵.</ref>. یا در جایی دیگری از الغیبة نعمانی <ref>الغیبة، نعمانی: ص۲۷۵ ح۵۵.</ref> حدیثی آورده که در آن آمده است:{{عربی|اندازه=150%|«إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بِخُرَاسَان‏... وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِيلَان‏... وَ قَتَلَ الْكَبْش‏...»}}<ref>هنگامی که قائم در خراسان قیام کند... و قائمی از ما در گیلان قیام کند... و سرکرده کشته شود... .</ref> سپس می‌گوید: قیام کننده در خراسان، هلاکو خان یا چنگیزخان است و قیام کننده در گیلان، شاه اسماعیل و شاید از کبش، شاه عبّاس اوّل باشد <ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۳۶ ح۱۰۴.</ref>. همچنین در جای دیگر، حدیثی را بر دولت صفویه تطبیق کرده و می‌گوید: بعید نیست که این حکومت، متّصل به دولت قائم شود<ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۴۳.</ref>.
#در دورۀ مشروطه، یکی از واعظان مشهور با نام شیخ عباسعلی فرزند علی محمّد گورتانی (۱۲۸۷ - ۱۳۶۰ ق) با لقب معین الواعظین و تخلّص ذاکر، شناخته شده است. وی می‌نویسد: "وقت ظهور را خدا می‌داند... و لیکن علائمی از برای ظهور آن حضرت از ائمّه رسیده که پاره‌ای از اخبار به طور رمز و اشاره زمان قریب به ظهور را می‌رساند".
سپس مطالبی از نور الأنوار مرندی و ناظم الإسلام کرمانی نقل می‌کند و می‌نویسد: دیگر از علائم ظهور، احداث تلگراف، بی سیم است که در ممالک دور با یکدیگر حرف می‌زنند. دیگر از علائم، ایجاد دستگاهی است که عکس و صورت را نقل دهد، یعنی شخص از شهری می‌تواند دیگری را در شهر دیگر ببیند. دیگر هیجان مردم فقیر و رنج کشان است. دیگر فتح بلاد آلمان است. دیگر چنان چه در بحار است، قطع علم از نجف و ظهورش در قم است. یکی دیگر از علائم، قطع شدن پول ایران است از نجف و کربلا که اهل ایران به عراق پول نمی‌فرستند و یا آن که پول ایران از رواج می‌افتد.
#یکی از معاصران، احتمال داده که نفس زکیه بر شهید آیة الله سید محمد باقر صدر تطبیق شود<ref>عصر الظهور: ص۱۶۵.</ref>. این نشانه، از نمونه‌هایی است که زیدیه از آن سوء استفاده و بر محمّد بن عبدالله تطبیق کرده‌اند؛ چون وی در آن زمان به نفْس زکیّه شهرت داشت<ref>مقاتل الطالبین: ص۲۰۷ و ۲۱۰ – ۲۱۳.</ref>.
#پس از وقوع انقلاب اسلامی نیز عالمان بسیاری به صورت شفاهی یا کتبی، احتمال تطبیق احادیث را بر انقلاب اسلامی ایران مطرح کرده‌اند. اینان در این آرزو هستند که قیام انقلاب اسلامی به قیام مهدی{{ع}} متّصل شود و زمینه‌ساز ظهور ایشان گردد. این احتمال بر پایۀ دقت در متون احادیث و شواهد موجود مطرح شده است. از مهم‌ترین احادیثی که با این تطبیق سازگاری بیشتری دارد، دو حدیث مهم است: اولی، حدیثی از مصادر اهل سنّت به نقل از [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} است که فرمود:{{عربی|اندازه=150%|«يَخْرُجُ أُنَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوطِئُونَ لِلْمَهْدِيِّ يَعْنِي سُلْطَانَهُ»}}<ref>مردمی از شرق، قیام می کنند و برای حکومت مهدی، زمینه را آماده می کنند؛ بحار الأنوار (ط - بيروت): ج‏۵۱، ص ۷.</ref>. حدیث دیگر، گزارش نعمانی دربارۀ پیشگامان ظهور است. نعمانی متعهّد شده، احادیثی را نقل کند که به صحّت آنها اطمینان دارد. لذا از نظر سندی، برخی آن را معتبر شمرده‌اند. متن حدیث این گونه است:{{عربی|اندازه=150%|«كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا يُعْطَوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَهُ فَلَا يُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا يَقْبَلُونَهُ حَتَّى يَقُومُوا وَ لَا يَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِكُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّي لَوْ أَدْرَكْتُ ذَلِكَ لَاسْتَبْقَيْتُ نَفْسِي لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ»}}<ref>گویی می‌بینیم گروهی را که در شرق در پی گرفتن حق، قیام می‌کنند؛ امّا آن را به ایشان نمی‌دهند. دوباره آن را می‌طلبند؛ ولی به آنها داده نمی‌شود. پس چون این وضعیت را می‌بینند، شمشیرهایشان را بر گردن خود می‌نهند. آنچه را خواسته بودند، به ایشان می‌دهند، اما دیگر آن را نمی‌پذیرند تا این که قیام می‌کنند و آن را جز به صاحبتان نمی‌سپرند. کشتگان آنها شهیدند. هان! من اگر آن زمان را درک می‌کردم. خود را برای صاحب این امر، خود را نگاه می‌داشتم؛الغيبة للنعماني: ص ۲۷۳، ح ۵۰.</ref>.
با توجه به ظاهر حدیث، تطبیق آن بر این وقایع محتمل است: قیام ملّت ایران در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش، قیام ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، اظهار توبه رژیم گذشته و تسلیم خواسته‌های مردم در آخرین لحظات، سرنگونی رژیم سابق تنها خواستۀ مردم، پیروزی قیام ملّت ایران علیه رژیم شاهنشاهی، تحقق جمهوری اسلامی، تداوم جمهوری اسلامی تا انقلاب جهانی مهدی{{ع}}، درگیری‌ها برای استقرار انقلاب، جهاد فی سبیل الله، کشته‌های آن شهیدند، پیروزی انقلاب اسلامی در نزدیکی ظهور [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} تحقق می‌یابد. <ref>رهبری در اسلام: ص۱۷۹ و ۱۸۰. تا صفحۀ ۱۸۳ (این کتاب به شرح نکات فقه الحدیثی مربوط به استخراج هر یک از وقایع از احادیث پرداخته شده است).</ref>
مسئله آماده سازی زمینه برای ظهور [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}} که در این احادیث اشاده شده است به معنای علامت ظهور نیست؛ بلکه نوعی پیشگویی معجزگون است از سوی [[امام باقر]]{{ع}} نسبت به حوادث آینده ارائه شده است. اما به هر حال، اظهار نظر قطعی دربارۀ تطبیق علائم ظهور، در صورتی که موجب نوعی تعیین وقت ظهور شود، امکان‌پذیر و مجاز نیست. در این موارد، تنها برداشت‌هایی از احادیث امکان پذیر است که به صورت احتمالی و به استناد برداشت شخصی افراد، قابل تطبیق بر وقایع خارجی است.
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
{{جستارهای وابسته}}
{{مدخل وابسته}}
{{ستون-شروع|3}}
* [[پرچم‌های عصر ظهور]]
* [[امام مهدی]] {{ع}}
* [[قتل نفس زکیه بین رکن ومقام]]
* [[موعودباوری]]
* [[قحطی آستانه ظهور]]
* [[فارقلیط]]
* [[خروج خراسانی]]
* [[پارکلیت]]
* [[بیست و چهار باران برکت زا]]
* [[ماشیح]]
* [[قتل عام آستانه ظهور]]
* [[سوشیانس]]
* [[آتش بزرگ از مشرق]]
* [[سوشینت]]  
* [[نشانه‌های حتمی ظهور]]
* [[هوشیدر]]
* [[فتنه های عصر ظهور]]
* [[هوشیدرماه]]
* [[گرسنگی آستانه ظهور]]
* [[میتریا]]
* [[ظهور منکر]]
* [[آرماگدون]]
* [[امر به منکر]]
* [[ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* [[نهی از معروف]]
* [[خروج منبعث سوم]]
* [[همجنس بازی]]
* [[جیش الغضب]]
* [[فسق صاحبان رأی حکومتها]]
* [[دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ]]
* [[اندکی فقیهان هدایت گر]]
* [[نشانه‌های آخر الزمان|نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخر الزمان]]
* [[کثرت فقهای گمراه]]
* [[بحران معنویت]]
* [[کثرت فقهای خائن]]
* [[وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار]]
* [[زخرف مساجد]]
* [[وقوع مصائب]]
* [[کثرت ظلم]]
* [[ظهور منجی|ظهور منجی بزرگ بشر]]
* [[کثرت فساد]]
* [[نزول عیسی]] {{ع}}
* [[زیور کاری مصحف ها]]
* [[خروج جنبنده‌ای از زمین]]
* [[ظهور جهل]]
* [[هجوم یأجوج و مأجوج]]
* [[رفع علم]]
* [[صلح و آرامش پایدار|صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان]]
* [[کثرت قاریان]]
* [[حکومت امام زمان]] {{ع}}
* [[اندکی عمل به قرآن]]
* فتنه‌های شیطان در [[زمان ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* [[کثرت قتل]]
* بی ارزش شدن خون مردم  
* [[کثرت شاعران]]
* تدریجی بودن [[نشانه‌های ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* [[جایگزینی قبور با مساجد]]
* گسسته شدن پیوند خویشاوندی
* [[جهالت قبل از ظهور]]
* شکسته شدن حرمت انسان
* [[ظلمت قبل از ظهور]]
* جدا شدن مردم بر اثر بلا و گرفتاری
* [[ظلم قبل از ظهور]]
* [[رویارویی امام مهدی]] {{ع}} با جاهلان
* [[نشانه های قریبه ظهور]]
* ترس و اضطراب همگانی
* [[سقوط حساب منجمان]]
* سختی پیش از [[ظهور امام مهدی]] {{ع}}
* [[خروج سروسی]]
{{پایان}}
* [[کثرت فتنه‌های آستانه ظهور]]
{{پایان}}
* [[صدای فتح از ناحیه دمشق]]
 
* [[نزول اخوان ترک در جزیره]]
==منابع==
* [[کثرت اختلاف در ناحیه مغرب]]
 
* [[اختلاف سه پرچم در شام]]
* [[نزول پرچم های سیاه خراسان]]
* [[ندای ابلیس در آخر روز]]
* [[اختلاف رمحان در شام]]
* [[هلاکت صد هزار نفری شام]]
* [[لشکرکشی روم علیه شیعه]]
* [[لشکرکشی ترک علیه شیعه]]
* [[مرگ خلیفه جمع کنند اموال]]
* [[اختلاف ترک و روم]]
* [[حضور مردم در دمشق]]
* [[ورود اهل مغرب به مصر]]
* [[خروج دعوت کننده به آل محمد]]
* [[نزول ترک در حیره]]
* [[نزول روم در فلسطین]]
* [[جنگ عبدالله در قرقیسیاء]]
* [[طلوع نشانه با خورشید]]
* [[اختلاف سه پرچم در کوفه]]
* [[کثرت هرج و مرج]]
{{پایان مدخل‌ وابسته}}


==پانویس==
== منابع ==
{{پانویس2}}
{{منابع}}
# [[پرونده:10119018.jpg|22px]] [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامهٔ امام مهدی ج۷''']]
# [[پرونده:136865.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۳''']]
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
# [[پرونده:10032344.jpg|22px]] [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد صدر]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|'''تاریخ غیبت کبری''']]
# [[پرونده:13681077.jpg|22px]] [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|'''شرایط ظهور''']]
# [[پرونده:13681057.jpg|22px]] [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری (مقاله)|'''وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری''']]
# [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید''']]
# [[پرونده:13681080.jpg|22px]] [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|'''نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار''']]
# [[پرونده:1404.jpg|22px]] [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|'''ظهور''']]
# [[پرونده:000034.jpg|22px]] [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|'''مهدویت''']]
# [[پرونده:151960.jpg|22px]] [[رسول رضوی|رضوی، رسول]]، [[امام مهدی (کتاب)|'''امام مهدی''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید محمد رضی آصف آگاه|رضی آصف آگاه، سید محمد]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|'''بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور''']]
# [[پرونده:13681097.jpg|22px]] [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|'''آخرین منجی''']]
# [[پرونده:10605600800.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|'''مهدویت دوران ظهور''']]
# [[پرونده:13681089.jpg|22px]] [[سید مجتبی السادة|السادة، سید مجتبی]]، [[شش ماه پایانی (کتاب)|'''شش ماه پایانی''']]
# [[پرونده:136857.jpg|22px]] [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی ‎اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|'''موعودشناسی و پاسخ به شبهات''']]
# [[پرونده:13681034.jpg|22px]] [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]، [[مهدویت ۲ (کتاب)|'''مهدویت''']]
{{پایان منابع}}


==پیوند به بیرون==
== پانویس ==
{{پانویس}}


{{امام مهدی}}
{{امام مهدی}}


{{دانشنامه امامت-خرد}}
[[رده:نشانه‌های ظهور]]
[[رده:مدخل مرتبط با امام مهدی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۰۵

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ظهور امام مهدی است. نشانه‌های ظهور امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نشانه‌های ظهور امام مهدی در کلام اسلامی - نشانه‌های ظهور امام مهدی در معارف و سیره علوی - نشانه‌های ظهور امام مهدی در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبط

شرایط ظهور یعنی اموری که تحقق ظهور وابسته به آنهاست و تا آنها محقق نشوند ظهور واقع نخواهد شد. مانند وجود یاران باوفا و آمادگی جهانی برای پذیرش امام زمان (ع). اما علائم ظهور به نشانه‌هایی گفته می‌شود که بر اساس روایات معصومین (ع) قبل از ظهور و یا در آستانه آن واقع خواهد شد و نوید ظهور را می‌دهد. مانند قیام یمانی، خروج سفیانی و.... ما برای ایجاد شرایط باید تلاش کنیم، نشانه‌ها خود واقع می‌شوند.

مقدمه

نشانه‌‏های ظهور[۱]، عبارت است از آن دسته از رخدادها که بر اساس پیش‏بینی معصومان (ع)، پیش از ظهور یا در آستانه آن، یا هم‏زمان یا پس از ظهور حضرت مهدی (ع) پدید می‌‏آید. پدید آمدن هریک از آن نشانه‌‏ها نویدی از ظهور حضرت مهدی (ع)‏ و نزدیک‏‌تر شدن قیام جهانی آن حضرت است.

نشانه‌‏های ظهور از یک نگاه، به چهار دسته تقسیم می‏‌شود:

  1. نشانه‌‏هایی که با فاصله زمانی قابل‏ توجهی پیش از ظهور]رخ می‌‏دهند؛
  2. نشانه‌‏هایی که با فاصله بسیار اندک، پیش از ظهور اتفاق می‌‏افتند "در آستانه ظهور"؛
  3. نشانه‌‏هایی که هم‏زمان با حادثه ظهور حضرت مهدی (ع)‏ رخ می‌‏دهند؛
  4. نشانه‌‏هایی که با فاصله‌‏ای اندک پس از ظهور و پیش از قیام حضرت مهدی (ع)‏ اتفاق می‏‌افتند[۲].

آشنایی با مفاهیم

مقالهٔ اصلی: آشنایی با مفاهیم نشانه‌های ظهور امام مهدی

برخی از واژه‌هایی که در بحث نشانه‌ها به کار رفته، عبارت است از:

  1. علایم: "عَلایم" جمع "علامه"، از ریشه "علم" به معنای "نشانه" است. و در عربی به معنای "آیه و دلالت" آمده است. از این‌رو عَلَم به معنای پرچم است که لشکر به نشانه آن گرد آیند[۳].
  2. آخِرُ الزمان: این تعبیر در منابع روایی شیعه[۴] و اهل سنت[۵] نقل شده است. درباره چگونگی شگل‌گیری و انجام جهان، سخن روشنی در آیات و روایات به چشم نمی‌خورد؛ اما آن گاه که سخن از این دوران به میان می‌آید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره می‌شود: ولادت و بعثت پیامبر اسلام (ص) و ظهور و قیام موعود نجات بخش، حضرت مهدی (ع).
  3. ملاحم و فتن: "ملاحم"، جمع "ملحمه" به معنای جنگ، کشتار[۶] و حادثه پرکشتار[۷] است. "فِتَن" جمع "فتنه" و از ریشه "فتن" به معنای امتحان و آزمودن[۸] است. این واژه به طور معمول، درباره آن دسته از آزمون‌هایی به کار می‌رود که با تلخی و سختی همراه است[۹]. این دو واژه به‌ویژه در منابع اهل سنت فراوان به کار رفته است. "ملاحم" بیانگر رخدادهای خونینی است که در آخرین دوره زندگی انسان بر زمین و آستانه رستاخیز بزرگ پدید می‌آید. و مقصود از "فتن" در اصطلاح، آزمایش‌های بزرگی است که در دوران یاد شده، رخ می‌نماید.
  4. ظهور: از اصطلاحات بسیار رایج در "فرهنگ مهدویت" واژه "ظهور" است. این کلمه در اصطلاح، ظاهر شدن حضرت مهدی (ع) پس از پنهان‌زیستی طولانی، برای قیام و برپایی حکومت عدل جهانی است. کلمه "ظهور" افزون بر آشکار شدن حضرت مهدی (ع)، بر موارد دیگری چون آشکار شدن دولت حق[۱۰]، آشکار شدن امر امامان معصوم (ع)[۱۱] و پیروزی حضرت[۱۲] به کار رفته است.
  5. قیام: از مشهورترین تعبیرها برای انقلاب جهانی حضرت مهدی (ع) "قیام" است. این واژه به معنای "ایستادن"[۱۳] و در اصطلاح عبارت از: نهضت جهانی حضرت مهدی (ع) در برابر ستمگران، برای برپایی قسط و عدل در سراسر کره زمین است[۱۴].

تفاوت نشانه‌های ظهور و شرایط ظهور

بحث علائم و نشانه‌های ظهور ارتباط بسیار نزدیکی با بحث شرایط ظهور دارد، لذا لازم است این دو واژه تعریف شود تا تفاوت آنها معلوم گردد. شرایط به معنای سبب‌ها و زمینه‌ها، به اموری گفته می‌شود که تحققِ مطلوب و مشروط، به وجود آنها بستگی دارد و تا اینها محقق نشوند، مشروط به وجود نمی‌آید. بر این اساس مراد از شرایط ظهور آن دسته از اموری هستند که تحقق ظهور وابسته به وجود آنهاست و تا آنها محقق نشوند ظهور نیز واقع نخواهد شد.

علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. به عبارت دیگر نشانه‌ پدیده‌ای است که با مقصود و مطلوب مرتبط بوده و ضمن آنکه آدمی را به سوی آن راهنمایی می‌کند، در مسیر بودن و نزدیک شدن به هدف را یادآور می‌شود. مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام امام مهدی (ع) را می‌دهد. در نتیجه علائم فقط کاشف از پدیده ظهورند[۱۵] ولی شرایط محقق ظهورند. فایده دانستن شرایط ظهور آن است که انسان‌ها را برای فراهم کردن شرایط به تلاش و جنبش وا می‌دارد.[۱۶]

برخی از تفاوت‌هایی که میان شرایط ظهور و نشانه‌های ظهور گفته شده عبارت‌اند از:

  1. وابستگی ظهور به شرایط، یک نحوه وابستگی واقعی است، اما وابستگی به نشانه‏‌ها وابستگی از جهت کشف و اعلام است نه به عنوان یک امر واقعی و ارتباط حقیقی. نبود بعضی از شرایط موجب عدم ظهور است و نبود آنها کار ظهور و تحقق اهداف آن را که گسترش عدالت جهانی باشد مختل می‌‏سازد و خواه ناخواه برنامه‏ریزی کامل الهی برای تحقق این منظور ناتمام می‌‏ماند؛ اما نشانه، هیچ‏گونه دخالتی در اصل ظهور ندارد و فقط دلالتی بر ظهور داشته و موجب آگاهی و اطلاع مردم از ظهور می‌‏شود. البته باید توجه داشت بعضی از نشانه‌‏ها خود جزئی از شرایط هستند، مثلاً وجود دجال و یا قتل نفس زکیه؛ از پی‏امدها و نتایج دوران فتنه‌‏ها و انحرافاتی است که وسیله‏‌ای برای آزمایش مردم و یکی از شرایط ظهور است. بنابراین بین این گونه نشانه‌‏ها و بعضی شرایط ارتباطی محکم و رابطه‌‏ای لازم وجود دارد.
  2. علائم ظهور عبارت است از چندین رویداد و حادثه که گاهی نیز به طور پراکنده پدید آمده و تنها ارتباط واقعی که بین آنها و ظهور وجود دارد، این است که همۀ آنها پیش از ظهور تحقق می‌‏یابند، و به همین جهت در روایات به عنوان علامت مطرح شده‌‏اند. اما شرایط ظهور به اعتبار برنامه‏‌ریزی طولانی الهی، با ظهور رابطۀ واقعی داشته و سبب پیدایش آن هستند.
  3. علامت ظهور، رویدادی است که ادامه و گسترش ندارد و هر اندازه به طول انجامد در نهایت دوامی نخواهد داشت؛ بر خلاف شرایط که مستلزم بقا و تداوم است، و بر طبق برنامه‌‏ریزی الهی تا هنگام ظهور حضرت آن شرایط پدید آمده می‌‏بایست باقی باشد تا نتیجه خود را بدهد و ظهور تحقق یابد.
  4. تمامی علامات پیش از ظهور پدید آمده و از بین می‌‏رود؛ لکن شرایط به طور کامل به وجود نمی‌‏آیند مگر نزدیک ظهور و یا به هنگام وقوع آن و ممکن نیست از بین بروند و الا لازم می‌‏آید شرط از مشروط جدا شده و نتایج با مقدمات ارتباط و پیوستگی نداشته باشند و وقوع چنین چیزی محال است. البته از جهتی دیگر این مورد وجه مشترک بین علائم و شرایط ظهور است زیرا هر دو قبل از ظهور حضرت محقق می‌‌شوند، زیرا اگر قبل از تحقق شرایط و نشانه‌ها ظهور انجام بگیرد لازم می‌آید که مشروط پیش از آن که شرطش وجود یابد، تحقق پذیرد... و همچنین علاماتی که درستی آن محرز شده است، دروغ از کار درآید.
  5. شرایط ظهور در برنامه‌‏ریزی الهی دخیل هستند و می‌‏بایست مورد توجه قرار گیرند؛ زیرا فرا رسیدن روز موعود متوقف بر آنها است، لکن نشانه‏‌ها هیچ‏‌گونه دخالتی در این مسیر ندارند بلکه فایدۀ مهم آنها این است که مسلمان‌ها را از وجود آن روز آگاه ساخته و ذهن آنها را برای استقبال از آن روز آماده می‌‏سازند.
  6. نشانه‌‏های ظهور را می‌‏توان شناسایی کرد و می‏‌توانیم بفهمیم کدام یک از آنها تاکنون موجود شده و کدام یک هنوز موجود نگشته، اما در مورد شرایط، نمی‏‌توان به تمام شرایط در یک زمان دست یافت و یا آنها را حاصل کرد؛ زیرا برخی از شرایط، وجود تعداد کافی از افراد آزموده و با اخلاص در سطح جهانی بوده و بررسی درست و شناسائی آنها برای اشخاص عادی امکان‏پذیر نیست.
  7. تحقق هم زمان همۀ نشانه‌ها یا گردآمدن آنها در یک زمان ضرورت ندارد، نشانه‌ها می‌توانند با فاصله‌های بسیار اتفاق افتند و در زمان واحد گرد نیایند، ولی شرایط چنین نیستند؛ در نهایت باید تمام شرایط با هم محقق شوند و در یک زمان اجتماع کنند تا ظهور پدید آید.
  8. انسان نسبت به شرایط ظهور، تکلیف دارد و باید زمینه‌های تحقق آن را مهیا سازد بر خلاف علایم ظهور که نسبت به ایجاد آن وظیفه ایی ندارد.
  9. درک شرایط ظهور نیازی به بیان خداوند متعال ندارد و عقل آدمی آن را می‌فهمد؛ ولی علائم ظهور نیازمند بیان خداوند متعال است؛ چون یک نوع پیشگویی بوده و درک آن از توان عقل خارج است.
  10. شرایط ظهور با هم ارتباط متقابل و واقعی دارند، حال آن‏‌که ارتباط خاصی میان نشانه‏‌های ظهور مشاهده نمی‏‌شود.
  11. شرایط ظهور باید مداومت داشته باشند و شرط بقای ظهورند، حال آنکه نشانه‏‌های ظهور در زمانی خاص رخ می‏‌دهند و نه لزوم و نه امکان دارد که آن شرایط در مدت زمانی طولانی واقع شوند و وقوع آنها ادامه یابد.
  12. همه شرایط ظهور باید متحقق باشند؛ با آنکه نشانه‏‌های ظهور لازم نیست که همه‏‌شان رخ بدهند و تنها حدوث علایم حتمی کافی است و بقیه به نزدیکی ظهور دلالت می‏‌کنند و اگر پیش از ظهور رخ ندهند، مشکلی در امر ظهور پیش نمی‏‌آید[۱۷].

کارکرد نشانه‌های ظهور

شناخت نشانه‌های ظهور، از آن جهت دارای اهمیت است که کارکردها و فواید مختلفی را برای مؤمنان در بر دارد. به جهت همین کارکردهاست که اهل بیت (ع) به تبییم علائم باری شیعیان اهمیت داده‌اند و شناخت این نشانه‌ها را برای آنان لازم دانسته‌اند. مهم‌ترین کارکردهای شناخت این نشانه‌های عبارت‌اند از:

  1. شناخت حق: ظهور امام مهدی (ع) و آغاز انقلاب مهدوی، ناگهانی و یکباره است. شناخت این قیام و تمیز دادن آن از واقعه‌های مشابه، امری مهم و در خور توجه است؛ زیرا آیندۀ فردی و اجتماعی مؤمنان، با آن گره خورده است. انکار این جریان، ممکن است به انکار معرفت امام حق منجر شود که بدفرجامی آدمی را در پی دارد. روشن است که اطمینان بخشی به مؤمنان دربارۀ حقیقت قیام و انقلاب مهدوی، به لوازم م مقدماتی نیازمند است. تبیین علائم ظهور و معرفی آن به شیعیان به‌ویژه متدینان و فرهیختگان یکی از این مقدّمات و لوازم است که سبب آگاهی و بصیرت‌ آنان در شناخت حقانیت مهدی خواهد شد.
  2. شناسایی مدعیان باطل: در طول تاریخ برای گروهی از افرادی که در پی منافع شخصی و گروهی بوده‌اند استفاده از مقدسات، امری رایج بوده است. این افراد با سوء نیت و گروهی نیز با نیت اصلاح وضعیت نابسامان موجود در دورۀ خود، از عنوان قیام و انقلاب امام مهدی (ع) سوء استفاده کرده و به ناحق، ادّعای مهدویت خویش را مطرح کرده‌اند. اگر چه حقیقت این افراد برای عالمان و فرهیختگان مشخص بوده و هست، ولی امکان فریب خوردن بسیاری از افراد ساده‌دل نیز با توجّه به روح زلال و صاف آنها، وجود دارد.

بیان علائم ظهور در کلمات ائمه اطهار (ع) و جمع‌آوری آن در متون روایی، یکی از راه‌هایی است که امکان شناسایی مهدی واقعی را از مدّعیان دروغین و غیر اصیل، فراهم می‌کند. برپایۀ تحقیقات انجام شده، شمار فراوانی مهدی دروغین در طول تاریخ بیش از هزار سالۀ غیبت شناسایی شده‌اند[۱۸] که هیچ یک همراه با علائم معرفی شده از ناحیۀ پیامبر (ص) و امامان (ع) نبوده است. از این رو، این علائم به شناخت مدّعیان دروغین و ناراستیِ ادعای آنان، کمک کرده است[۱۹].

اقسام نشانه‌های ظهور

مقالهٔ اصلی: اقسام نشانه‌های ظهور امام مهدی

نشانه‌‏های ظهور، گوناگون است و برشمردن همه این اقسام، نه‏‌چندان مفید است و نه لازم؛ چه آنکه بسیاری از آن‏ها، نشانه‌‏های قطعی ظهور ‏نیست. افزون بر این، از نگاه سند و محتوا نیز دارای اشکال است و درستی و نادرستی آن‏ها، خیلی روشن نیست؛ از این‌‏رو در تقسیم نشانه‌‏ها فقط به موارد ذیل بسنده می‏‌کنیم:

نشانه‌‏های حتمی و غیر حتمی

مقاله‌های اصلی: نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی و نشانه‌های غیر حتمی ظهور امام مهدی

میان نشانه‌‏های ظهور، شماری از آن‏ها، علایم حتمی ظهور دانسته شده‏اند. منظور از نشانه‌‏های حتمی ـ مقابل نشانه‌‏های غیر حتمی ـ آن است که پدیدار شدن آن‏ها ـ بدون هیچ قید و شرطی ـ قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که تا آن‏ها واقع نشود، حضرت مهدی (ع)‏ ظهور و قیام نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی با مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه‌‏ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‏ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن بازدارنده‌‏ها، پدید آمدن آن‏ها قطعی خواهد بود. از روایات فراوانی که در میان آن‏ها روایات صحیح نیز وجود دارد حتمی بودن نشانه‌‏های پنجگانه ذیل استفاده می‌‏شود: خروج سفیانی، قیام یمانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیه و خسف در بیداء"[۲۰].

در برابر نشانه‌‏های حتمی، نشانه‌‏های غیر حتمی قرار دارد؛ یعنی مقید و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‏ها، پدید می‌‏آید. به عبارت دیگر، نشانه‌‏های غیر حتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‏ها امام زمان (ع) ظهور کند.

پاره‌‏ای از نشانه‌‏های غیر حتمی از این قرار است:

  1. مرگ و میرها، زلزله‌‏ها و جنگ‏ها و آشوب‌‏های فراگیر؛
  2. خسوف و کسوف نابه‌‏هنگام؛
  3. بارش باران‏های فراوان و ...[۲۱].

نشانه‌‏های متصل و غیر متصل‏

مقالهٔ اصلی: نشانه‌های متصل و منفصل ظهور امام مهدی

بر اساس روایاتی چند، شماری از نشانه‌‏های ظهور، متصل به آن خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که بین آن‏ها و ظهور حضرت مهدی (ع) فاصله چندانی نباشد. البته این‏که فاصله آن نشانه‌‏ها تا ظهور، چه مدت و یا چند روز است، به طور دقیق روشن نیست؛ ولی قدر مسلم آن است که فاصله زیاد نیست و احتمالا، مجموعه نشانه‌‏های متصل به ظهور در همان سال ظهور یا سال پیش از آن، رخ می‏دهد. بر این اساس تردیدی نیست که شماری از نشانه‌‏های ظهور، نزدیک ظهور و متصل به آن واقع می‏‌شود. در مقابل، نشانه‌‏های غیر متصل است که در طول تاریخ در دوران غیبت کبرا اتفاق افتاده و خواهد افتاد[۲۲].

نشانه‌‏های عادی و غیرعادی ‏

پدید آمدن نشانه‌‏های ظهور- همچون واقع شدن دیگر پدیده‌‏ها- به روال طبیعی و عادی است؛ ولی پیشگویی برخی از آن‏ها، به گونه‌‏ای در روایات بازتاب یافته که به نظر می‌‏رسد، واقع شدن آن‏ها به طور عادی، غیرممکن می‏‌نماید و تحقق آن‏ها به صورت غیرطبیعی در چهارچوب معجزه خواهد بود؛ برای نمونه طلوع خورشید از مغرب و صیحه آسمانی، اگر همان معنای ظاهری آن‏ها مراد باشد، باید به گونه معجزه رخ دهد؛ زیرا پدیدار شدن چنین اموری، به طور عادی ممکن نیست. البته شاید بعضی از این نشانه‌‏ها، معنای کنایی و رمزی داشته باشد و به رخدادهایی اشاره کند که پیدایی آن‏ها به گونه عادی امکان دارد.

در پایان، گفتنی است در منابع روایی حدیث‏‌های فراوانی درباره نشانه‌‏های ظهور وجود دارد. اسناد این روایات، بیشتر ضعیف و غیر قابل اعتماد است. از نگاه دلالت نیز، هماهنگی و انسجام لازم بین آن‏ها نیست و پاره‏‌ای از آن‏ها دگرگون و دستخوش تغییراتی شده‌‏اند.

اینک با انبوهی از روایات صحیح و غیر صحیح در زمینه نشانه‌‏های ظهور، روبه‏رو هستیم که دست کم، شماری از آن‏ها از آفت جعل و تحریف مصون نمانده است. بدبختانه کتاب‏هایی نیز وجود دارد که در آن‏ها از سر جهل یا به عمد، به این امر دامن زده شده است. البته برخی با گردآوری این روایات، خواسته‏‌اند اصل آن‏ها محفوظ بماند و نیز بنمایانند که همگان، در اصل ظهور مهدی (ع) اتفاق نظر دارند؛ بنابراین التزام به درستی همه این روایات مشکل است و در بررسی نشانه‌‏های ظهور، احتمال جعل و تحریف و دسیسه‌‏های دست‏های پنهان سیاست را نباید نادیده گرفت.

ناگفته نماند وجود مواردی از جعل و تحریف، در نشانه‌‏های ظهور یا وجود مدعیان دروغین هیچ‏گاه دلیل نمی‌‏شود همه روایات از اعتبار بیفتد یا اصل همه نشانه‌‏ها زیر سؤال برود؛ زیرا دسته‏‌ای از این نشانه‌‏ها مسلّم و قطعی است. همچنین وجود پاره‌‏ای اشکالات و ضعف‏ها در نشانه‌‏های ظهور و احتمال تحریف و تغییر در آن‏ها از سوی دشمنان یا ادعاهای واهی برخی شیادان درباره اصل مهدویت، هیچ‏گاه به اصل مهدویت و اعتقاد به ظهور قائم (ع) آسیبی نمی‌‏رساند؛ زیرا اعتقاد به مهدویت و ظهور حضرت مهدی (ع) مورد اتفاق فریقین است و با تواتر ثابت شده است و هرگز خدشه‌‏ای در آن وارد نمی‏‌گردد[۲۳].

از آن‏جا که در منابع دینی، قیام حضرت مهدی (ع)‏، یکی از نشانه‌‏های برپایی قیامت شمرده شده است؛ پاره‏‌ای از نشانه‌‏های ظهور، نشانه‌‏های قیامت نیز شمرده می‌‏شود. امام علی (ع) در این‏ باره فرمود: "پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: به ناگزیر ده چیز پیش از برپایی قیامت خواهد بود: سفیانی، دجال، دود، دابه، خروج قائم (ع)، طلوع خورشید از مغرب خود، فرود آمدن حضرت عیسی (ع)، فرورفتن در مشرق و فرورفتن در جزیرة العرب و آتشی که از قعر عدن بیرون خواهد آمد، تا مردم را به سوی محشر سوق دهد"[۲۴].[۲۵]

تطبیق نشانه‌های ظهور

مقالهٔ اصلی: تطبیق‌دادن نشانه‌های ظهور با افراد و حوادث جامعه

یکی از نکات بسیار مهمی که در باب علائم ظهور باید به آن توجه داشت بحث تطبیق علائم مطرح شده در روایات با اتفاقات واقع شده است، بدین معنی که با تطبیق دادن یک حادثه خارجی با آنچه در روایات ذکر شده، آن حادثه همان علامتی دانسته شود که امام خبر داده است. تطبیق دادن در صورتی که با دلایل کافی و مستند باشد، اشکالی ندارد، ولی تطبیق علائم با وقایع خارجی بدون شواهد قطعی کار درستی نیست به دلیل آنکه:

  1. منابع اصلی و قدیمی شیعه معمولاً از نشانه‌هایی محدود نام برده‌اند و برخی از این نشانه‌هایی که مطرح می‌شود، در این منابع ذکر نشده است.
  2. اسناد برخی از احادیث دارای اشکال است.
  3. معلوم نیست این واقعۀ خارجی واقعاً و حقیقتاً همان پیش‌گویی امام باشد، شاید مراد امام واقعۀ خارجی دیگری باشد.
  4. در مواردی که سخن از وقوع یک نشانه و فرج بعد از آن شده است، گویا مراد، فرج و ظهور امام زمان (ع) نیست، بلکه یک گشایش و آرامش و راحتی برای مؤمنان مورد نظر است[۲۶].

احتمال بدا در نشانه‌ها

همچنین ببینید: بداء

بدا، یکی از اعتقادات شیعه است بدان معنا که خداوند، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصوّر ما بر قطعی بودن آنهاست. در واقع، تغییری در علم الهی به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلاً خبر داده شده، ایجاد می‌شود. پس بدا، به معنای آشکار شدن بعد از خفاست. در موضوع علائم ظهور، احادیث داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین نشانه‌ها هم بدا پیش آید. ابوهاشم جعفری، یار دیرین چندین امام آخر می‌گوید: نزد امام جواد (ع) از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: آری. گفتم: می‌ترسم دربارۀ قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلّف نمی‌شود[۲۷]. این حدیث با آنچه در قرآن آمده است که: ﴿ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ﴾[۲۸] سازگار و موافق است؛ چه آنکه حکم محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و زمین و ما بین آنها هست[۲۹].[۳۰]

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

  1. علائم و نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  2. علائم و نشانه‌های ظهور چیستند؟ (پرسش)
  3. علائم و نشانه‌های ظهور چند قسم‌اند؟ (پرسش)
    1. علائم و نشانه‏‌های حتمی ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      1. آیا خروج سفیانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا خسف بیداء از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا ندای آسمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا قتل نفس زکیه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا قیام یمانی از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      6. آیا ظاهر شدن کف دستی در آسمان از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا اختلاف عباسیان بر سر حکومت از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا طلوع خورشید از مغرب از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
    2. نشانه‏‌های غیر حتمی ظهور چیستند؟ (پرسش)
      1. آیا قتل محمد پسر عموی نفس زکیه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      2. آیا قیام خراسانی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      3. آیا قیام سید حسنی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      4. آیا خروج دجال از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      5. آیا خروج شیصبانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
      6. آیا قیام شعیب بن صالح از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      7. آیا قیام عوف سلمی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      8. آیا خسوف و کسوف در یک ماه رمضان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      9. آیا قساوت دل‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      10. آیا انتشار علوم اهل بیت از قم نشانه ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      11. آیا مرگ و میرها و زلزله‌ها و جنگ‌ها و آشوب‌های داخلی و خارجی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      12. آیا نبرد میان سفیانی و اصهب از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      13. آیا باران‌های پیاپی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      14. آیا گسترش ظلم و فساد از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      15. آیا آمدن غربی‌ها به سرزمین عراق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      16. آیا فتنه و آشوب در سوریه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      17. آیا اختلاف در میان امت اسلام از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      18. آیا انقراض سلسله بنی‌عباس از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      19. آیا مردن پاداشاهی به نام عبدالله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      20. آیا بالا آمدن آب دجله از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      21. آیا گرانی و بالا رفتن قیمت‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      22. آیا علاماتی که در ماه رجب ظاهر می‌شود از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      23. آیا وقوع مسخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      24. آیا برگشت مرده‌ها به دنیا از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      25. آیا کشته شدن انسانهای بیگناه از نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      26. آیا پر آب شدن دریاچه ساوه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      27. آیا حمله ملخ‌ها از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      28. آیا مرگ سریع از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      29. آیا بستن پل کرخ از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      30. آیا انشعاب نهری از فرات و جاری شدن در کوچه‌های کوفه از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      31. آیا طلوع ستاره‌ای از مشرق از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      32. آیا قیام مغربی از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
      33. آیا خشک شدن نیل از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
  4. علائم متصل و منفصل ظهور امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
  5. علائم متصل و نزدیک به ظهور امام مهدی چیستند؟ (پرسش)
  6. علائم منفصلی که با ظهور امام مهدی فاصله دارند چیستند؟ (پرسش)
  7. در قرآن و حدیث چه مفاهیمی با نشانه‌های ظهور مرتبط هستند؟ (پرسش)
    1. مراد از علائم در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    2. مراد از آیت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    3. مراد از دلالت در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    4. مراد از آخر الزمان در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    5. مراد از ملاحم و فتن در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    6. مراد از ظهور در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    7. مراد از خروج در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    8. مراد از قیام در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
    9. مراد از اشراط الساعه در نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  8. منظور از علائم حتمی ظهور چیست؟ (پرسش)
  9. مفهوم توصیفی یا تمثیلی بودن نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  10. آیا ندای شیطانی از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)
  11. فواید دانستن علائم و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  12. چه تفاوت‌هایی میان امور حتمی‌الوقوع و احتمالی در بحث نشانه‌های ظهور وجود دارد؟ (پرسش)
  13. موقوف یا مشروط بودن نشانه‌های ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  14. نتیجه تقسیم‌بندی نشانه‌های ظهور به موقوف و حتمی چیست؟ (پرسش)
  15. آیا به بهانه اینکه امام مهدی انسان‌های بد را مجازات می‌کند باید از او ترسید؟ (پرسش)
  16. آیا تا زمان ظهور امام مهدی قرآن و اسلام تحریف می‌شود؟ (پرسش)
  17. آیا می‌توان گفت ظهور نزدیک است؟ آیا می‌توان گفت که اوضاع نابسامان و هرج و مرج جهان نشانه نزدیکی ظهور است؟ (پرسش)
  18. آیا بین ظهور و حضور فرقی هست؟ (پرسش)
  19. آیا عوامل طبیعی مانند پاره شدن لایه اوزون و کم شدن آب شیرین در تعجیل فرج امام مهدی تاثیر دارد؟ (پرسش)
  20. آیا مراد از مرگ عبد الله که در روایت امام صادق نشانه ظهور است عبد الله پادشاه عربستان است؟ (پرسش)
  21. آیا طوفان‏‌ها و حوادثی که اکنون در جهان رخ می‌‏دهد نشان از آمدن حضرت است؟ (پرسش)
  22. اولین دعای امام مهدی به هنگام ظهورش چیست؟ (پرسش)
  23. آیا دشمن امام مهدی (سفیانی) در حال حاضر زنده است یا آن‏که متولد خواهد شد؟ وی از چه طایفه‏‌ای و اهل کجاست؟ (پرسش)
  24. آیا الگوی حکومت امام مهدی و افراد آن قبل از ظهور تحقق می‌یابد؟ (پرسش)
  25. آیا تعبیر از آیت الله خامنه‏‌ای به سید حسینی درست است؟ (پرسش)
  26. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏‌آید آیا می‏‌توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
  27. امام مهدی از چه راهی متوجه می‏‌شوند که موقع ظهورشان فرا رسیده است؟ (پرسش)
  28. از کجا که مهدی موعود ظهور نکرده باشد؟ (پرسش)
  29. تابوت سکینه چیست؟ (پرسش)
  30. جهان در آستانه ظهور امام مهدی در چه شرایطی است؟ (پرسش)
  31. پدیده‏‌های غیرمتعارف قبل از ظهور کدام‏اند؟ (پرسش)
  32. آگاهی از علائم ظهور افزون بر آمادگی یاران امام مهدی سبب آمادگی دشمنان حضرت برای مقابله نیز می‌‌شود این کار خلاف مصلحت الهی نیست؟ (پرسش)
  33. آیا اوضاع جهان پیش از ظهور پیش بینی شده است؟ (پرسش)
  34. استعجال ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
  35. ندای شیطانی در هنگام ظهور امام مهدی چگونه رخ می‌دهد؟ (پرسش)
  36. در عصر ظهور امام مهدی وضعیت سیاسی و جغرافیایی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
  37. آیا اعلان نشانه های و شرایط ظهور سبب اطلاع دشمنان از اسرار سیاسی است؟ (پرسش)
  38. چرا علائم و نشانه‌های ظهور همه از نوع خشن هستند؟ (پرسش)
  39. آیا در نشانه‌های ظهور بدا رخ می‌دهد؟ و نشانه‌های حتمی تغییرپذیرند؟ (پرسش)
  40. نشانه‌های ظهور در کدام ماه قمری تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
  41. ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)
  42. چه فتنه‌هایی پیش از ظهور امام مهدی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

  1. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی ج۷
  2. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳
  3. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت.
  4. صدر، سید محمد صدر، تاریخ غیبت کبری
  5. یوسفیان، مهدی، شرایط ظهور
  6. موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان
  7. حاجی‌زاده، یدالله، وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری
  8. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید
  9. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار
  10. علی‌پور، مهدی، ظهور
  11. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت
  12. رضوی، رسول، امام مهدی
  13. رضی آصف آگاه، سید محمد، بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور
  14. صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی
  15. کارگر، رحیم، مهدویت دوران ظهور
  16. السادة، سید مجتبی، شش ماه پایانی
  17. رضوانی، علی ‎اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات
  18. محمدی منفرد، بهروز، مهدویت

پانویس

  1. ↑ نگارنده، بحث را بر اساس آنچه امروزه مشهور است پی گرفته؛ اما بر این باور است که تعریف مشهور نشانه‏‌های ظهور نادرست می‌‏نماید؛ چرا که بیشتر کسانی که نشانه‌‏های ظهور را تعریف کرده‌‏اند به رخدادهای پیش از ظهور تفسیر کرده‌‏اند، در حالی که بررسی‏‌ها نشان می‏‌دهد همه نشانه‌‏های حتمی ظهور پس از ظهور حضرت مهدی (ع) رخ خواهد داد؛ از این ‏رو نشانه‏‌های قیام یا نشانه‏‌های مهدی موعود را مناسب‏‌تر می‌‏داند. یا این‏که گفته شود نشانه‏‌های ظهور به این معناست که حکایت از واقع شدن ظهور می‌‏کند
  2. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.
  3. ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۵۳.
  4. ↑ نک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۹۱، ح۳، ج۵، ص۵۵، ح۱؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۳۹۰، ج۴، ص۳۶۵؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۳۶، ص۱۷۸؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۳۱۱، صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۲۸۸، ح۸، ج۱، ص۳۳۰، ح۱۴ و ….
  5. ↑ نک: احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۱، ص۸۱؛ بخاری، صحیح بخاری، ج۴، ص۱۷۹، ج۶، ص۱۱۵؛ مسلم، صحیح مسلم، ج۱، ص۹، ص۱۱۴، ج۸، ص۱۸۵؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج۱، ص۵۹، ابی اشعث سجستانی، سنن ابی داوود، ج۲، ص۲۹۱، ص۴۲۹؛ ترمذی، سنن ترمذی، ج۳، ص۳۷۰؛ ج۴، ص۳۰.
  6. ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۲۴۶.
  7. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۴۸۶؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۱۶۲۵.
  8. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۸۹؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص۱۳۶۰.
  9. ↑ ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث، ج۳، ص۴۱۰.
  10. ↑ امیر مؤمنان علی (ع) در خطبه‌ای می‌فرماید: «… سَیُحِق اللهُ الْحَق بِکَلِمَاتِهِ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ‌ها هَا طُوبَی لَهُمْ عَلَی صَبْرِهِمْ عَلَی دِینِهِمْ فِی حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَ یَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِم»؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۵، ح۳.
  11. ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۴۸۳.
  12. ↑ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۰۷.
  13. ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۳۴۵؛ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۳، ص ۱۵۳۱.
  14. ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳، ص۱۰۵-۱۱۳.
  15. ↑ ر.ک. آصف آگاه، سید محمد رضی، بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ حاجی‌زاده، یدالله، وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری، ص ۲۶۷.
  16. ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ج ۲، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص ۱۸ ـ ۲۰؛ محمدی، بهروز، مهدویت، ج ۱۰، ص ۴۸؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۱۰۱ـ ۱۰۹؛ صمدی، قنبرعلی، آخرین منجی، ص ۱۳۶ـ ۱۴۰؛ حاجی‌زاده، یدالله، وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری، ص ۲۶۷.
  17. ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ موسوی‌نسب، سید جعفر، دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ج ۲، ص ۲۹ ـ ۳۰؛ علی‌پور، مهدی، ظهور، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸؛ یوسفیان، مهدی، شرایط ظهور، ص ۱۳ و ۱۴؛ السادة، سید مجتبی، شش ماه پایانی، ص ۲۲۲ ـ ۲۲۳؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص ۵۱۸؛ کارگر، رحیم، مهدویت دوران ظهور، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷؛ آصف آگاه، سید محمد رضی، بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱.
  18. ↑ ر.ک: ج۴ ص۷ (بخش چهارم / فصل چهارم / مدعیان دروغین).
  19. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ج۷، ص۴۱۴ .
  20. ↑ «خَمْسٌ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ مِنَ‏ الْعَلَامَاتِ‏ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُ‏ وَ الْخَسْفُ‏ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ‏ الْيَمَانِيِ‏ وَ قَتْلُ‏ النَّفْسِ‏ الزَّكِيَّةِ‏‏‏‏»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۷.
  21. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.
  22. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.
  23. ↑ جمعی از نویسندگان، چشم‏به‏راه مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف، ص ۲۵۸.
  24. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶
  25. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.
  26. ↑ ر.ک: محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی، ج ۷، ص ۴۵۱ ـ ۴۵۳؛ جعفری، محمد صابر، اندیشه مهدویت و آسیب‌ها، ص ۵۳؛ زمانی، سید حسن، نشانه‌های قیام حضرت مهدی، ص ۷۵ ـ ۷۶.
  27. ↑ «كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا (ع) فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ (ع) هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد»، الغیبة النعماني: ص ۳۰۲ ح ۱۰.
  28. ↑ هر سرآمدی، زمانی نگاشته دارد خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۸ و ۳۹.
  29. ↑ المیزان: ج۱۱ ص۳۷۹.
  30. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی ج۷، ص۴۵۵
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=نشانه‌های_ظهور_امام_مهدی&oldid=1314934»