جمع قرآن
مقدمه
«جمع قرآن» در منابع علوم قرآنی به چند معنا به‌کار رفته است:
- به معنای حفظ و به‌خاطر سپردن قرآن کریم (جمع حفظی)، و به این دلیل به حافظان قرآن «جمّاع قرآن» (گردآورندگان قرآن) نیز می‌گفته‌اند؛
- به معنای نوشتن آیات قرآن، منتها به صورت پراکنده و متفرق؛
- به معنای نوشتن قرآن در یک مجموعه با آیات و سوره‌های مرتب؛
- به معنای تدوین و گردآوری یک متن و نص مرتب بر حسب یک قرائت متواتر رایج.
درباره جمع قرآن به معنای سوم، دو نظریه عمده وجود دارد:
- دسته‌ای از دانشمندان اسلامی با استناد به شواهد و دلایل بسیار معتقدند قرآن کریم در همان زمان رسول خدا(ص) در مجموعه‌ای به نام «مصحف» جمع‌آوری شد، و حتی گفته شده که نسبت دادن جمع قرآن به خلفا، امری موهوم و مخالف کتاب، سنت، عقل و اجماع است. از جمله این دانشمندان و محققان حارث محاسبی، زرکشی، محمد غزالی، ابی‌شامه، باقلانی، حر عاملی، بلخی، ابن‌طاووس، سید شرف‌الدین، زرقانی، شاهین، آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی، جعفر مرتضی عاملی و محمد هادی معرفت هستند.
- عده زیادی از دانشمندان اهل‌سنت می‌گویند گرچه تمام قرآن در عصر رسول گرامی(ص) مکتوب و ثبت شد و آیات آن هریک در جای خود قرار گرفت - که همین ترتیب کنونی است - ولی تدوین آن به‌صورت کتابی با ترتیب خاص، در زمان ابوبکر و با پیشنهاد عمر انجام گرفت و در زمان عثمان به اختلافات مربوط به قرائت‌ها پایان داده شد که گاهی از این دو مرحله به جمع دوم و سوم یاد می‌شود.
از انس بن مالک نقل شده که در زمان رسول خدا(ص) چهار نفر قرآن را جمع کردند: اُبیّ بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت، و ابوزید. در نقل دیگری، ابوالدرداء جایگزین اُبیّ بن کعب شده است. در بیان مراد از این سخن انس بن مالک، صاحبنظران سخنان متعددی گفته‌اند. برخی در اصل ادعا تشکیک کرده‌اند و برخی دلالت آن بر حصر را نپذیرفته، و برخی دیگر در معنای «جمع قرآن» توجیهاتی ذکر کرده‌اند. برخی از وجوه ذکر شده در باب معنای «جمع قرآن» به این قرار است:
- جمع بر جمیع وجوه و قرائاتی که نازل شده؛
- جمع همه آنچه بعد از تلاوت نسخ شده و آنچه نسخ نشده؛
- شنیدن بدون واسطه از زبان مبارک رسول خدا(ص)؛
- متصدّی القاء و تعلیم بودن؛
- کتابت قرآن علاوه بر حفظ در سینه[۱].[۲]
احادیث جمع قرآن
«احادیث جمع قرآن» یعنی احادیثی که زمان و کیفیت جمع قرآن را بیان کرده‌اند. در منابع اهل سنت، نقل‌های مختلفی درباره زمان جمع‌آوری قرآن و گردآورندگان آن ذکر شده است که تعارض‌ها و تناقض‌های آشکاری دارند، و نویسندگان آثار علوم قرآنی تلاش کرده‌اند میان این نقل‌ها وجه جمعی بیابند. از مفاد این نقل‌ها چهار قول قابل استخراج است:
- جمع قرآن در عهد رسول‌الله(ص) و به فرمان آن حضرت؛
- جمع قرآن به دست ابوبکر؛
- جمع قرآن توسط عمر؛
- جمع قرآن توسط عثمان[۳].[۴]
سوره های قرآن
- سوره حمد
- سوره بقره
- سوره آل عمران
- سوره نساء
- سوره مائده
- سوره انعام
- سوره اعراف
- سوره انفال
- سوره توبه
- سوره یونس
- سوره هود
- سوره یوسف
- سوره رعد
- سوره ابراهیم
- سوره حجر
- سوره نحل
- سوره اسراء
- سوره کهف
- سوره مریم
- سوره طه
- سوره انبیاء
- سوره حج
- سوره مؤمنون
- سوره نور
- سوره فرقان
- سوره شعراء
- سوره نمل
- سوره قصص
- سوره عنکبوت
- سوره روم
- سوره لقمان
- سوره سجده
- سوره احزاب
- سوره سبأ
- سوره فاطر
- سوره یس
- سوره صافات
- سوره ص
- سوره زمر
- سوره غافر
- سوره فصلت
- سوره شوری
- سوره زخرف
- سوره دخان
- سوره جاثیه
- سوره احقاف
- سوره محمد
- سوره فتح
- سوره حجرات
- سوره ق
- سوره ذاریات
- سوره طور
- سوره نجم
- سوره قمر
- سوره الرحمن
- سوره واقعه
- سوره حدید
- سوره مجادله
- سوره حشر
- سوره ممتحنه
- سوره صف
- سوره جمعه
- سوره منافقون
- سوره تغابن
- سوره طلاق
- سوره تحریم
- سوره ملک
- سوره قلم
- سوره حاقه
- سوره معارج
- سوره نوح
- سوره جن
- سوره مزمل
- سوره مدثر
- سوره قیامت
- سوره انسان
- سوره مرسلات
- سوره نبأ
- سوره نازعات
- سوره عبس
- سوره تکویر
- سوره انفطار
- سوره مطففین
- سوره انشقاق
- سوره بروج
- سوره طارق
- سوره اعلی
- سوره غاشیه
- سوره فجر
- سوره بلد
- سوره شمس
- سوره لیل
- سوره ضحی
- سوره شرح
- سوره تین
- سوره علق
- سوره قدر
- سوره بینه
- سوره زلزله
- سوره عادیات
- سوره قارعه
- سوره تکاثر
- سوره عصر
- سوره همزه
- سوره فیل
- سوره قریش
- سوره ماعون
- سوره کوثر
- سوره کافرون
- سوره نصر
- سوره مسد
- سوره اخلاص
- سوره فلق
- سوره ناس
منابع
پانویس
- ↑ زرکشی، محمد بن بهادر،البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)،جلد۱،صفحه (۲۳۷-۲۴۳)؛ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن،صفحه ۲۵۷؛ صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن،صفحه (۶۵-۸۹)؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن،جلد۱،صفحه (۲۴۴-۲۴۷)و(۲۰۲-۲۱۱)؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن،صفحه (۲۹۷-۳۳۲)و(۲۱۱-۲۱۳)؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم،صفحه (۲۱۸-۲۳۱)
- ↑ فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۱۹۷۸.
- ↑ بلاغی، محمد جواد، آلاءالرحمن فی تفسیرالقرآن،صفحه ۱۹؛ عاملی، جعفر مرتضی، حقایق هامة حول القرآن الکریم،صفحه (۱۰۷-۱۳۸)؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)،جلد۱،صفحه (۲۳۳-۲۳۷)؛ خویی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیرالقرآن،صفحه (۲۳۰-۲۵۹)؛ عسکری، مرتضی، القرآن الکریم وروایات المدرستین،جلد۱،صفحه (۸۴-۹۱)
- ↑ فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص:۵۵۱.