آخر الزمان

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. آخر الزمان از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آخر الزمان در قرآن - آخر الزمان در حدیث - آخر الزمان در کلام اسلامی - آخر الزمان در معارف و سیره رضوی - آخر الزمان در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبط

آخر الزمان عبارت است از دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر خاتم (ص) و ظهور منجی موعود (ع). در این دوران بعد از آزمون‌های سخت، ظهور منجی رخ داده و عصر طلایی جهان شروع خواهد شد. آخرالزمان همراه با برخی از نشانه‌هاست که برخی از آنها عبارت‌اند از: بحران معنویت‏؛ وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار؛ ظهور دجال‏؛ خروج سفیانی‏؛ ندای آسمانی‏؛ نزول عیسی(ع) و.... باید توجه داشت که موضوع آخرالزمان در ادیان مختلفی همچون مسیحیت، یهودیت، زرتشتی و... مطرح شده است.

مقدمه

آخر الزمان عبارت است از دوره پایانی دنیا و مرتبط با بعثت پیامبر خاتم (ص) و ظهور منجی موعود (ع). تاریخ دقیق آخرالزمان نامعلوم است و تنها می‌‌توان آن را به بخش واپسین روزگار که به قیامت متّصل می‌‌گردد تعریف نمود.

آخر الزمان ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی زندگی دنیاست. توجه به "آخرالزمان" در فرهنگ بیشتر دین‏ها و آیین‌‏های بزرگ ـ به ویژه در ادیان ابراهیمی ـ به چشم می‌‏خورد. این توجه در فرهنگ اسلامی از اهمیت ویژه‏‌ای برخوردار است. این تعبیر در منابع روایی شیعه و اهل سنت نقل شده است<refسلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص ۱۰۲.</ref>.

واژه آخرالزمان در قرآن به کار نرفته است؛ اما مطالب گوناگونی درباره آن، از آیات قابل استفاده است. قرآن کریم به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده‏ و برای هریک ویژگی‌‏هایی بیان نموده است. به نظر می‌‏رسد بتوان پسینیان را بخشی از انسان‏‌های آخر الزمان دانست.

در آیات و روایات زمانی که سخن از دوران آخرالزمان به میان می‌‏آید، همواره به دو پدیده بسیار مهم و بزرگ اشاره می‌‏شود:

1. ولادت و برانگیخته شدن پیامبر اسلام (ص) در جایگاه واپسین فرستاده الهی؛
2. ظهور و قیام موعود نجات‌‏بخش، حضرت مهدی (ع). و رویدادهای خاصی در سه مقطع زمانی روی می‌‌دهد:
   1. آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخرالزمان.
   2. ظهور منجی و جدال بین حق و باطل.
   3. غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان.

این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌های خاص تقسیم می‌شود:

1. دوران فاصله گرفتن مردم از دین، پر شدن زمین از ستم و بیداد؛ این مرحله که به طور ویژه در دوران غیبت آخرین حجت الهی شکل می‌گیرد در آستانه ظهور آن حضرت به اوج خود می‌رسد.
2. دوران معنویت در پرتو حکومت شایستگان؛ این مرحله در پس تلاش‌های بی‌وقفه حضرت حجت (ع) و یاران ایشان بر روی زمین شکل می‌گیرد و پیش از آن خداوند در آیات فراوانی، این دوران را وعده داده است.

ویژگی‌های آخرالزمان

این دوران، دارای دو ویژگی مهمّ و اساسی است:

1. آخرین مرحله زندگی در دنیاست: با سپری شدن این دوران، زندگی در دنیا به پایان رسیده، مرحله‌‏ای دیگر در نظام آفرینش آغاز می‏‌شود.
2. این دوران، خود به دو بخش با ویژگی‌‏های خاص تقسیم می‎‏شود:
   1. دورانی سراسر انحطاط اخلاقی، ستم و بیداد؛
   2. دورانی سرشار از معنویت در پرتو حکومت شایستگان.

آخرالزمان در روایات

مقالهٔ اصلی: آخر الزمان در حدیث

اصطلاح آخر الزمان در روایات اسلامی در دو معنا به کار رفته است:

1. آن قسمت از زمان که از آغاز نبوت پیامبر اسلام (ص) تا وقوع قیامت را شامل می‌شود. در بعضی روایات، پیامبر اسلام (ص) به پیامبر آخر الزمان توصیف شده است. چنین اتصافی با این مطلب ارتباط دارد که وی خاتم الانبیاء بوده و شریعت وی به دلیل کامل بودن تا پایان این عالَم اعتبار دارد و او پیامبر آخرین قسمت از زمان است.
2. در بسیاری از روایات اسلامی اصطلاح آخر الزمان عبارت است از زمانی که در آن منجی بشریت مهدی موعود (ع) ظهور می‌کند و رویدادهای خاصی در سه مرحله روی می‌دهد:
3. آزمون‌های سخت و فتنه‌های آخر الزمان؛
4. ظهور منجی و جدال بین حق و باطل؛
5. غلبه حق بر باطل و عصر طلایی جهان.

در روایات و تفاسیر، بسیاری از نشانه‌های آخر الزمان از اشراط الساعة نیز شمرده شده است، از این رو برای جدایی این دو موضوع مباحث آخرالزمان به "حوادث و تحولات اجتماعی در واپسین دوره حیات بشری" اختصاص یافته که معمولا در کتاب‌هایی تحت عنوان "الْمَلاحِمُ والْفِتَن" و کتاب‌های مربوط به غیبت امام زمان (ع) بررسی می‌شوند و اشراط الساعة به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در آستانه قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده ‌است.

پیشوایان معصوم (ع)، با الهام از وحی الهی و سرچشمه‏‌های آن، پیوند مهدویت و آخرالزمان را به روشنی بیان کرده‏‌اند:

1. رسول اکرم (ص) فرمود: "دنیا به انجام نمی‌‏رسد؛ مگر اینکه امت مرا مردی رهبری کند که از اهل بیت من است و به او مهدی گفته می‌‏شود".
2. امیر مؤمنان علی (ع) نیز بر منبر مسجد کوفه فرمود: "اگر از دنیا بیش از یک روز باقی نماند، خداوند سبحانه و تعالی آن روز را چنان طولانی خواهد کرد تا اینکه مردی از خاندانم برانگیخته شود".

روایات معصومین (ع) نشان می‌دهد:

1. با سپری شدن این دوران، بساط‍‌ زندگی دنیوی برچیده و مرحله‌ای جدید در نظام آفرینش آغاز می‌شود.
2. آخرالزمان خود به دو مرحله کاملا متفاوت تقسیم می‌شود: دوران نخست که در آن انسان به مراحل پایانی انحطاط‍‌ اخلاقی می‌رسد. دوران بعد، عصر تحقق وعده‌های الهی به پیامبران و اولیای خدا است و با قیام مصلح جهانی آغاز می‌شود. کلیات عقاید مربوط‍‌ به آخرالزمان تقریبا از سوی همه فرقه‌های بزرگ اسلامی پذیرفته شده است، ولی در خصوص وابستگی این تحوّلات به ظهور مهدی (ع) و نیز هویت او اختلاف‌نظر وجود دارد.

نشانه‌‏های آخرالزّمان‏

در آیات قرآن و سخنان معصومان (ع) نشانه‌‏هایی برای آخر الزمان گفته شده است که در اصطلاح "علایم آخر الزمان" خوانده می‌‏شود. ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر خاتم (ص) پدیدار شد، نخستین نشانه آخر الزمان به شمار می‏رود؛ لذا مفسران، مقصود از نشانه‏های قیامت را ذیل آیه ‏﴿فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ﴾، بعثت پیامبر (ص) دانسته‌‏اند که در مقایسه با عمر جهان، فاصله بسیار کمی تا قیامت دارد.

در آخر الزمان، پدیده‏‌های فراوان دیگری نیز پیش‏‌بینی شده است که بیشتر به دوره پایانی آن "آستانه ظهور مهدی (ع) مربوط می‌‏شود و برخی از آن‏ها بدین قرارند:

1. بحران معنویت‏: پیش از ظهور امام زمان (ع) جوّ حاکم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود. پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره ویژگی‏‌های انسان‏‌های این دوران فرمود: "زمانی بر مردم خواهد آمد ... که درهم‏‌های آنان دینشان خواهد بود و همّت ایشان شکمشان و قبله آن‏ها زنانشان. برای طلا و نقره، رکوع و سجود به جای می‌‏آورند. آنان همواره در سرگردانی و مستی خواهند بود. نه بر مذهب مسلمانی‏‌اند و نه بر مسلک نصرانی".
2. وقوع اختلاف‌ها و جنگ‌های بسیار: یکی دیگر از نشانه‏‌های آخر الزمان، اختلاف‏‌ها و جنگ‌های فراوان میان گروه‌‏های گوناگون است. در این دوران، انسان‌‏های فراوانی به کژی می‌‏گرایند، اما این گونه نیست که تمام انسان‏‌ها در مسیر باطل گام بردارند؛ بلکه برخی به سبب ویژگی‌‏ها و صفاتی که در خود پدید می‏‌آورند، از نجات‌‏یافتگان این مرحله خواهند بود. در این‏ باره وقتی پیامبر گرامی (ص) از چهره‏‌های پیروز این دوران یاد می‌‏کند، با شگفتی‏ تمام به حضرت علی (ع) چنین می‏‌فرماید: "ای علی! بدان شگفت ‏آورترین مردم در ایمان و بزرگ‏ترین آنان در یقین، مردمی هستند که در آخر الزمان ـ با آنکه پیامبر خود را ندیده و از امام خود در پرده‏‌اند ـ به نوشته که خطی سیاه بر صفحه‌‏ای سپید است، ایمان می‌‏آورند.
3. ظهور دجال‏: در هر سه دین آسمانی یهود، مسیحیت و اسلام، ظهور فاسدترین و مخرّب‌‏ترین جریان منحط در طول تاریخ، پیش‏بینی و از خطر آن پرهیز داده شده است. دجّال که تجسّم کفر، فریب و گمراهی است، در آخر الزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش می‌‏خواند. این پدیده سرانجام به دست عیسی (ع) محو و نابود خواهد شد.
4. وقوع مصیبت‏‌های بزرگ‏: برخی از آیات، عذاب بر کافران و گنه‏‌کاران آخر الزمان که نزول عذاب را انکار می‌‏کنند، تطبیق داده شده است: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ ﴾.
5. خروج سفیانی‏:بیشتر مفسّران، از ظهور لشکری طغیان‌گر که آخر الزمان در کشورهای اسلامی به ستم و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از مکه، گرفتار عذاب الهی می‏‌شود، خبر داده و آیه: ﴿وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ ﴾ را درباره آن لشکر دانسته‌‏اند. در روایات شیعه و سنّی، نام رهبر این لشکریان، سفیانی ذکر شده است.
6. ندای آسمانی‏: بنا بر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام زمان (ع) بیعت‏ و با صدایی بلند به گونه‌‏ای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت می‌‏کند: ﴿أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴾.
7. ظهور منجی بزرگ بشر: مهم‏ترین رخداد آخر الزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان برای رهایی انسان‏‌ها است.
8. نزول عیسی (ع):‏ یکی از رخدادهای آخر الزمان، فرود آمدن عیسی (ع) است. در روایات تصریح شده است که حضرت عیسی (ع) در بیت المقدس به نماز امام زمان (ع) اقتدا و در جنگ‏های ایشان نیز شرکت خواهد کرد. لذا فرود آمدن عیسی (ع)، یکی از نشانه‏‌های نزدیکی قیامت شمرده شده و از ایمان آوردن همه اهل کتاب به حضرت عیسی (ع) در آخر الزمان که یکی از فرماندهان امام زمان (ع) به شمار می‌‏رود، خبر داده شده است.
9. خروج جنبنده‌‏ای از زمین‏: قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبده‏‌ای حکایت می‌‏کند که هنگام روی‏گردانی مردم از معنویت، از زمین خارج شده، با مردم سخن می‏‌گوید: ﴿وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لا يُوقِنُونَ﴾.
10. هجوم یأجوج و مأجوج‏: قومی وحشی و فاسد، با تخریب سدّ ذو القرنین، در اندک ‏زمانی سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد، تا آن‏که بنابر روایات، در عصر ظهور مهدی (ع)، به طور کلّی از بین خواهد رفت: ﴿حَتَّى إِذَا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُم مِّن كُلِّ حَدَبٍ يَنسِلُونَ﴾.
11. رجعت‏: در آخر الزمان، برخی از نیکوکاران و بدکاران زمان‏‌های گذشته، دوباره زنده می‏‌شوند: ﴿وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ﴾. این آیه، فقط به برانگیخته شدن عدّه‌‏ای از مکذّبان و نه همه آن‏ها اشاره کرده است؛ بدین دلیل، روایات و مفسّران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت، تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانسته‏‌اند که عدّه‌‏ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هریک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.
12. صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان:‏ پس از پیروزی حضرت مهدی (ع) و یارانش، آرامش و معنویت بر جهان حاکم خواهد شد. سرنوشت این جهان، پس از جهادی الهی به امامت امام زمان (ع) سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگی در سایه حکومت حضرت در صلح و معنویت به سر خواهند برد.

برخی دیگر از نشانه‌های آخرالزمان عبارت است از: قتل سید حسنی؛ اختلاف بنی عباس در ملک و ریاست؛ کسوف خورشید در نیمه ماه رمضان و خسوف ماه در پایان آن؛ طلوع خورشید از مغرب؛ قتل نفس زکیه؛ خرابی مسجد کوفه؛ حلال شمرده شدن خون و مال مردم و ... .

پس از ظهور این نشانه‌ها نوبت به ظهور منجی می‌رسد که از مهم‌ترین رویدادهای آخر الزمان است. اولین حرکت منجی، مبارزه با ظلم و فساد و ریشه‌کن کردن آن است. نجات بشریت از تنگنای گناه و ظلم و جور و فساد یکی از آرمان‌های اوست که در این زمان تحقق می‌یابد، چنان که حضرت علی (ع) می‌فرماید: در عصر حکومت مهدی (ع) بساط زنا، شراب خواری و رباخواری برچیده خواهد شد، بر قرار شدن و برپایی اسلام حقیقی و پرستش خداوند و یکتاپرستی در سراسر جهان عمومیت و گستردگی دین ، عمل به فضایل و ارزش‌های دینی و اهتمام به احکام و دستورهای دین به صورت دقیق.

آخر الزمان و برپایی قیامت

در بسیاری از منابع اهل سنت و برخی جوامع حدیثی شیعه، نشانه‌های ظهور مهدی (ع) با علامت‌های نزدیک شدن برپایی قیامت آمیخته شده است و حتی گاهی اصل ظهور مهدی (ع) به عنوان "علامت قیامت" یاد می‌شود. به طور کلی، صاحبان جوامع حدیثی اهل سنت بابی با عنوان اشراط الساعة گشوده‌اند. البته اگر چه مضمون این روایات، مطالب مشترک بسیاری با روایات آخر الزمان دارد و بسیاری از علائم در هر دو دسته از روایات ذکر شده است، ولی همواره مسئله آخر الزمان به صورت آشکاری، از قیامت تفکیک شده است؛ زیرا آخر الزمان ناظر به قسمت پایانی همین عالم است ولی اشراط الساعة نشانه‌های برپایی قیامت است.

زندگی در آخرالزمان

با توجه به ویژگی‏‌ها و نشانه‏‌های آخرالزمان و سخنان بزرگان دین، سیمای زندگی در آخر الزمان را می‏‌توان این‏گونه ترسیم کرد:

1. دین در آخرالزمان‏: روز به ‏روز عوامل فراوانی، گوهر تابناک دین را در هاله‌‏ای از غبار فرو می‌‏برند از این‌‏رو در جوامع انسانی همواره دین رو به کم‏رنگ شدن می‏‌رود و خرافه‌‏ها و انحراف‏‌های فراوانی، گریبان‌گیر آن می‌‏شود، تا اینکه وقتی حضرت مهدی (ع) قیام کرده، غبار از چهره دین برگرفت، همگی گمان می‌‏کنند این دین جدیدی است که آن حضرت آورده است. امیر مؤمنان علی (ع) این حقیقت را این‌‏گونه بیان فرمود: "ای مردم! به زودی زمانی بر شما خواهد رسید که اسلام چونان ظرف واژگون شده، آنچه در آن است ریخته می‌‏شود".
2. مردان آخرالزمان‏: آزمایش‌‏های خداوند سبحانه و تعالی برای زنان و مردان یکسان است؛ ولی پاره‌‏ای از روایات، به ویژه درباره مردان نقل شده است، آن‏گونه که در برخی روایت‌‏ها سخن از زنان به میان آمده است. امام صادق (ع) فرمود: "مردی را می‏‌بینی هنگامی که یک روز بر او گذشته و گناه بزرگی انجام نداده است ـ از قبیل فحشا، کم‏‌فروشی، کلاه‏برداری و یا شرب خمر ـ بسیار غمگین و اندوهگین می‏‌شود".
3. زنان آخرالزمان‏: امام علی (ع) فرمود: "در آخر الزّمان و نزدیک شدن رستاخیز که بدترین زمان‏‌ها است، زنانی آشکار می‌‏شوند که برهنه و لخت هستند؛ زینت‏‌های خود را هویدا می‏‌سازند، به فتنه‏‌ها داخل می‏‌شوند و به سوی شهوت‌‏ها می‌‏گرایند. به لذت‏‌ها می‏‌شتابند، حرام‌‏های الهی را حلال می‌‏شمارند و در جهنم جاودانه خواهند بود.

آخرالزمان در ادیان گوناگون

در ادیان ابراهیمی، بیش از آیین‌ها و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در عهد عتیق، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش‌بینی شده که به وسیله "مشیح" محقّق می‌شود در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخر الزمان، اختصاص یافته و در پایان آن، به برقراری صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است.

1. در میان مسیحیان از دورانی سخن گفته می‌‌شود که در آن بازگشت حضرت عیسی (ع) روی خواهد داد. رجعت مسیح در کتاب مقدس بیش از سیصد بار ذکر شده است و چندین باب کامل به این موضوع اختصاص دارد. طبق عقیده ایشان، مسیح دوباره در آخرالزمان می‌‌آید و برنامه نجات را کامل خواهد کرد. همچنین در کتاب مقدس برای ظهور منجی که همان آمدن مسیح است نشانه‌هایی ذکر شده است که عبارت‌اند از اینکه: مسیح زمانی ظهور می‌‌کند که مردم مجرم‌اند و ظلم دنیا را فرا گرفته است. قوم‌ها و ممالک جهان با یکدیگر به ستیز برخواهند خاست و در جاهای مختلف، قحطی و زمین لرزه روی خواهد داد ... . همچنین از وقایعی در کتاب مقدس نام برده شده که قبل از ظهور عیسی به وقوع می‌‌انجامد که یکی از آنها ظهور دجال است.
2. در دین یهود هم بارها به روزهای آخر یا روز خداوند (یوم یهوه) اشاره شده و آن دورانی است که در آن عظمت ملی یهود به آخرین حدّ اعتلای خود خواهد رسید و گناه کاران نابود خواهند شد، روز خداوند روزی است که سیر تاریخ جهان به نقطه غایت و کمال خود می‌‌رسد. اعتقاد عموم بر این است که ماشیح از نسل پادشاه داوود خواهد بود و در ادبیات دانشمندان یهود ملقب به فرزند داوود است. زمان ظهور ماشیح به واسطه بروز ناراحتی‌های سیاسی که به جنگ‌های سخت منجر خواهد گردید، مشخص خواهد شد. چنان که گفته شده است: هر وقت ببینی که دولت‌ها با هم به جنگ می‌‌پردازند منتظر قدوم ماشیح باش. اما وضعی که جهان زیر دستِ ماشیح خواهد داشت به بهترین وجه توصیف شده است که شفای بیماران، پر ثمر شدن میوه‌های درختان، آباد شدن ویرانی‌ها ... از جمله وقایع این دوران است.
3. در آیین زردشت نیز به ظهور مصلح و منجی آخرالزمان تأکید شده است. در کیش زردشتی این مسئله با توجه به اعتقادات ایشان، به نحو خاصی مطرح می‌‌شود. در این آیین، یک قدرت کیهانی یا روح خیر به نام اهورامزدا و یک قدرت کیهانی متضاد یا روح بزرگ شر به نام اهریمن خودنمایی می‌‌کند. در طول تاریخ، این دو نیرو با هم تا آخرالزمان در ستیز هستند و در آن زمان خوبی بر شرّ غلبه می‌‌کند و دوره صلح و پاکی و اعتلای اهورامزدا فرا می‌‌رسد و با ظهور سوشیانس، آخرالزمان آغاز می‌‌شود. واژه فرشوکرتی (کامل‌سازی جهان) یکی از اصطلاحاتی است که در گاهان آمده است و اشاره به موضوع آخرالزمان دارد.
4. در آیین هندوان نیز هر دوره انسانی به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن، مظهر غروب و افول تدریجی معنویت اولیه است و از آن، به عصر ظلمت (Kali Yuga) تعبیر می‌شود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی جوامع انسانی و ازبین رفتن شرارت‌ها، دوره‌ای نو آغاز می‌گردد. در متون بودایی نیز از این دوره، سخن به میان آمده است.
5. در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی "مارکس" از مدینه کمونیستی همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از دولت را ارائه می‌دهد. پیش‌بینی‌های "رنه‌گنون" "عبدالواحد یحیی" از افول و فروپاشی تمدن مادی غرب و ظهور مجدد حق و حقیقت که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و ادیان ابراهیمی ارائه شده خبر می‌دهد نظریه پایان تاریخ "فوکویاما" پیروزی نهایی نظام غربی و حاکمیت ابدی آن بر سرتاسر جهان را پیش‌بینی کرده است و نظریه"برخورد تمدن‌ها" از "هانتنگتون" جنگ جهانی تمدن‌ها و نظم جهانی‌نوی براساس مرزهای تمدنی را در پایان این دوره از جهان، پیش‌بینی می‌کند.

پرسش مستقیم

• مقصود از آخرالزمان چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. مقصود از آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
2. روایات آخر زمان چگونه دسته‌بندی می‌شوند؟ (پرسش)
3. اول زمان و آخر زمان به چه معناست؟ (پرسش)
4. آیا اصطلاح آخر زمان در قرآن آمده است؟ (پرسش)
5. به چه دلیل این زمان آخرالزمان است؟ (پرسش)
6. سیمای جهان در دوران پیش از قیام امام مهدی چگونه خواهد بود؟ (پرسش)
7. آیا قبل از ظهور امام مهدی جنگ‌هایی رخ می‌دهد که حدود دو سوم شیعیان از بین می‌روند؟ (پرسش)
8. آیا قبل از ظهور امام مهدی کافران از مؤمنان جدا می‌شوند؟ (پرسش)
9. محدوده زمانی آخرالزمان از چه وقت تا چه وقت است؟ (پرسش)
10. باورهای دینی مردم در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)
11. پیشگویی‌های کتاب‌های مقدس درباره آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
12. پیشگویی‌های نوستر آداموس درباره آینده و آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
13. پیشگویی‌هایی که پیش از ظهور تحقق پیدا کرده چیست؟ (پرسش)
14. امر به معروف کردن در آخرالزمان چه وضعیتی پیدا می‌کند؟‌ (پرسش)
15. چه کسی در آخرالزمان کعبه را ویران می‌کند؟ (پرسش)
16. وضعیت معاملات مردم در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)
17. چه ارتباطی میان ماه رجب و نشانه‌های آخرالزمان وجود دارد؟ (پرسش)
18. زمامداران آخرالزمان چه صفاتی دارند؟ (پرسش)
19. ویژگی‌های دانشمندان آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
20. منظور از روم در روایات آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
21. در آخرالزمان چه حوادثی اتفاق می‌افتد؟ (پرسش)
22. ویژگی‌های زنان در آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
23. ویژگی‌های مردان در آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
24. وضعیت شهر تهران در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)

نشانه‌های آخرالزمان

1. مراد از آشوب‌های جهانی که از نشانه‌های آخرالزمان است چیست؟ (پرسش)
2. آتش و دود که از نشانه‌های آخرالزمان است چگونه تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
3. نشانه‌های آخرالزمان چیست؟ (پرسش)
   1. _{مفهوم لغوی اشراط الساعه چیست؟ (پرسش)}
   2. _{آیا اشراط الساعه از نشانه‌های ظهور است؟ (پرسش)}
4. آیا در آخرالزمان کفار هم گرفتار ظلم می‌شوند؟ (پرسش)
5. آتش و دود که از نشانه‌های آخرالزمان است چگونه تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)

زندگی در آخرالزمان

1. سیمای زندگی در آخرالزمان چگونه است؟ (پرسش)

آخرالزمان در قرآن

1. آیا در قرآن نشانه‌های آخرالزمان آمده است؟ (پرسش)
2. آیا مراد "الیوم‌ الآخر" در قرآن آخرالزمان است؟ (پرسش)

آخرالزمان در احادیث

1. آخرالزمان در احادیث به چه معناست؟ (پرسش)

ویژگی مردم در آخرالزمان

1. در روایت است که دین‌‏داری در آخر الزمان مثل گرفتن آتش در دست چرا دین‌‏داری در این زمان سخت‌‏تر از زمان‌‏های دیگر است؟ (پرسش)
2. وضعیت دین در آخر الزمان و حفظ آن توسط مؤمن چگونه خواهد بود؟ (پرسش)

فساد در آخرالزمان

1. انواع فسادهای آخر الزمان در روایات چیست؟ (پرسش)
2. فتنه‌هایی که در آخر الزمان شیعیان را تهدید می‌کنند کدامند و راه مقابله با آنها چیست؟ (پرسش)

آخرالزمان و ظهور منجی

1. چه ارتباطی میان آخرالزمان و ظهور منجی وجود دارد؟ (پرسش)

آخرالزمان و برپایی قیامت

آخرالزمان در آیین‌های دیگر

1. آیا باور به آخرالزمان در ادیان گوناگون وجود دارد؟ (پرسش)
2. ویژگی‌های آخرالزمان را از دیدگاه یهود چیست؟ (پرسش)
3. آخر الزمان از نظر مسیحیان چه دورانی است؟ نظریه پایان دوران و نهایت عالم به چه معناست و چه جایگاهی در کتاب مقدس دارد؟ (پرسش)

آخرالزمان در رسانه‌ها

1. تفکرات حاکم بر فیلم‌های هالیوود درباره تسخیر جهان و این که کسی می‌آید و جهان را به هم می‌ریزد چگونه تحلیل می‌شود؟ (پرسش)
2. فیلم‌هایی مانند روز استقلال و نوستراداموس یا بازی جهنم خلیج فارس چه ارتباطی با موضوع مهدویت دارد؟ (پرسش)
3. چه سیاست‌هایی در فیلم‌سازی هالیوود دنبال می‌شود؟ (پرسش)

آخرالزمان و پایان تاریخ

1. دیدگاه هانتینگون در رابطه با پایان تاریخ چیست؟ (پرسش)
2. نظر فوکویاما در رابطه با پایان تاریخ چیست؟ (پرسش)
3. نظر تافلر در رابطه با پایان تاریخ چیست؟ (پرسش)
4. ماجرای کنفرانس تل آویو و مصوبات آن چیست؟ (پرسش)

منابع

1. معموری، علی، آخر الزمان، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱
2. اصغری، محمد جواد، آخرالزمان، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
3. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
4. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت
5. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه