امامت ائمه اثنی عشر

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امامت ائمه اثنی عشر در قرآن | امامت ائمه اثنی عشر در حدیث | امامت ائمه اثنی عشر در نهج البلاغه | امامت ائمه اثنی عشر در کلام اسلامی | امامت ائمه اثنی عشر در فلسفه اسلامی | امامت ائمه اثنی عشر در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امامت ائمه اثنی عشر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• امامان و جانشینان پیامبر خاتم(ص) در اعتقاد شیعه امامیه دوازده نفر از اهل بیت پیامبرند که همگی دارای مقام عصمت می‌باشند. به این جهت شیعه اثنی عشری نیز نامیده شده است. امامان دوازده‌گانه شیعه به ترتیب عبارتند از: امیرمؤمنان علی(ع)، امام حسن مجتبی(ع)، امام حسین سیدالشهداء(ع)، امام علی زین العابدین(ع)، امام محمد باقر(ع)، امام جعفر صادق(ع)، امام موسی کاظم(ع)، امام علی الرضا(ع)، امام محمدتقی(ع)، امام علی نقی(ع)، امام حسن عسکری(ع) و امام مهدی(ع).
• از دیدگاه امامیه آنان کسانی‌اند که خداوند آنها را به مقام امامت و جانشینی پیامبر اکرم(ص) برگزیده و توسط پیامبر(ص) به مردم معرفی شده‌اند.
• نخستین دلیل بر امامت ائمه اثنی عشر، احادیث متواتری است که از پیامبر اکرم(ص) در این خصوص نقل شده است. این احادیث دو نوع‌اند: نخست، احادیثی است که در آن تعداد جانشینان پیامبر(ص) منحصر در دوازده نفر که همگی قریش تبارند ذکر شده است. این احادیث علاوه بر منابع حدیثی شیعه در مجامع حدیثی اهل سنت نظیر صحیح مسلم، صحیح ابن حبان، جامع ترمذی، سنن ابن داود، سنن ابن ماجه، مسند احمد بن حنبل، مسند ابن جعد، مسند ابویعلی، کنزالعمال و... نقل شده است.
• در برخی از این احادیث، پیامبر از این دوازده نفر با عنوان اثناعشر خلیفة یاد نموده است، مثل حدیث «يَكُونُ مِنْ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ»، « لَا يَزَالُ هَذَا الدِّينُ عَزِيزاً مَنِيعاً إِلَى اثْنَيْ عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ»، «لَا يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً حَتَّى يَكُونَ اثْنَا عَشَرَ خَلِيفَةً مِنْ قُرَيْشٍ» و احادیث مشابه دیگر.
• بعضی از محققان اهل سنت نیز اذعان نموده‌اند که مراد از احادیث نبوی مربوط به دوازده خلیفه، دوازده نفر از اهل بیت می‌باشند، زیرا این احادیث بر کسانی دیگر قابل حمل نیست، نه بر خلفای بعد از پیامبر(ص) چون تعداد آنان کمتر از دوازده نفر است و نه بر حاکمان بنی امیه چون تعداد آنان بیشتر از دوازده نفراند. علاوه بر اینکه آنان شدیداً ظالم بوده‌اند و هاشمی هم نمی‌باشند.
• همچنین بر خلفای بنی عباس هم قابل حمل نیست، چون تعداد آنان نیز بیشتر از دوازده نفر است. بنابراین ناگزیر این احادیث نبوی می‌باید بر ائمه دوازده‌گانه از اهل بیت پیامبر(ص) تطبیق شود، زیرا آنان از نظر علم و جلالت و ورع و تقوا و علو نسب، برتر از همگان بوده‌اند. حدیث ثقلین و احادیث مشابه آن نیز مؤید و شاهد این مدعاست که مراد پیامبر(ص) از امامان دوازده‌گانه، دوازده نفر از اهل بیت آن حضرت بوده است.
• در برخی موارد پیامبر(ص) از امامان بعد از خود با عنوان اثنا عشر امیراً تعبیر نموده است، مثل حدیث «يَكُونُ مِنْ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ أَمِيراً ... كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ». در چند حدیث دیگر عدد جانشینان پیامبر(ص) به عدد نقبای بنی اسرائیل برای حضرت موسی(ع)، تشبیه شده‌اند، مثل: «أَنَّ عِدَّةَ الْخُلَفَاءِ بَعْدِي عِدَّةُ نُقَبَاءِ مُوسَى» و یا: « الْخُلَفَاءُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ كَعَدَدِ نُقَبَاءِ بَنِي إِسْرَائِيلَ».
• نوع دوم، احادیثی است که پیامبر(ص) ضمن تأکید بر دوازده نفر بودن جانشینان خود، به معرفی مصادیق این دوازده نفر پرداخته و آنان را از اهل بیت خود ذکر نموده است. در یک دسته از این احادیث، امیرمؤمنان علی(ع)، اولین آنان و امام مهدی(ع) آخرین آنان، ذکر شده است؛ چنان که از پیامبر(ص) نقل شده است: امامان بعد از من دوازده نفرند، اولین آنان علی بن ابوطالب و آخرین آنان قائم‌اند. اطاعت از آنان، اطاعت از من و معصیت آنان، نافرمانی از من است، هر کس آنان را انکار کند مرا انکار کرده است. در جای دیگر می‌فرماید: امامان بعد از من دوازده نفراند، اولین آنان علی بن ابوطالب و آخرین آنان حضرت قائم است، آنان جانشینان من و اوصیا و اولیای من‌اند و حجت‌های الهی بر امت من بعد از من، اقرار کنندگان به امامت آنان، مؤمن و انکار کنندگان آنان کافرند.
• در دسته دیگر از احادیث، پیامبر(ص) نه نفر از دوازده امام بعد از خود را، از صلب امام حسین(ع) ذکر نموده است که آخرین آنان حضرت قائم است. ابوذر از پیامبر(ص) نقل می‌کند که فرمود:"امامان بعد از من دوازده نفرند، نه نفر آنان از نسل حسین‌اند که نهمین آنان قائم آنان است. آگاه باشید که داستان امامان دوازده‌گانه در میان شما همانند قضیه کشتی نوح است، هر کس بر آن سوار شود نجات می‌یابد و هر کس از آن دوری ورزد هلاک می‌شود" .
• در بخش دیگر از احادیث، پیامبر(ص) اسامی امامان بعد از خود را نیز یادآور شده است. گاهی فقط اسامی مشترک میان امامان(ع) را بیان نموده است، مثل حدیث: امامان بعد از من دوازده نفرند اولین آنها علی و چهارمین آنان علی و هشتمین آنان علی و دهمین آنان علی و آخرین آنان مهدی است. و یا حدیث: "امامان بعد از من دوازده نفر از اهل بیت من‌اند که اولین آنان علی و وسط آنان محمد و آخر آنان محمد و مهدی این امت است کسی که عیسی بن مریم در نماز بر او اقتدا می‌کند" .
• در برخی موارد پیامبر(ص) امامان دوازده‌گانه را با ذکر اسامی و القاب هر کدام معرفی نموده است. در حدیث معروف به حدیث لوح نیز اسامی امامان دوازده‌گانه با توصیفات خاص هر کدام ذکر شده است.
• عصمت: در احادیث دیگر از امامان اهل بیت(ع) با ویژگی عصمت یاد شده است.
• این روایات در حقیقت به برهان عقلی بر امامت ائمه اهل بیت نظر دارند، زیرا از نظر عقلی، امام باید معصوم باشد، و چون در میان امت کسی جز امامان اهل بیت(ع) از ویژگی عصمت برخوردار نبوده است، امامت آنان قطعی خواهد بود.
• افضلیت: دلیل دیگر اثبات امامت امامان دوازده‌گانه(ع)، افضلیت آنان در کمالات نفسانی است، با این بیان که امامان شیعه به دلیل برخورداری از کمالات و ویژگی‌های منحصر به فردی نظیر: علم، عصمت و... بر دیگران برتری دارند و مستحق تصدی مقام امامت و ریاست عامه‌اند. بدیهی است که با وجود آنان، مقدم داشتن دیگران برای تصدی مقام امامت، عقلاً قبیح و ناروا است.
• فلسفه امامت نیز اقتضا می‌کند که امام به دلیل رسالت سنگینی که در مورد هدایت و زعامت دینی و دنیوی مردم برعهده دارد، از همه افضل و شایسته‌تر باشد تا مردم او را در همه کمالات الگو بدانند و از او تبعیت نمایند. لازمه چنین امری، پاکی و آراستگی شخص امام به عالی‌ترین آداب و صفات انسانی است. از این نظر هر کدام از امامان دوازده‌گانه شیعه، کامل‌ترین شخص زمان خود بوده‌اند؛ به گونه‌ای که عظمت شخصیت آنان مورد اعتراف همگان بوده و حتی کسانی که با آنان به مناظره و محاجه می‌پرداخته‌اند نیز در مقابل عظمت علمی و معنوی آنان، اظهار حقارت و خضوع می‌نموده‌اند. علما و بزرگان اهل سنت نیز بر افضلیت و برتری آنان اعتراف کرده‌اند.
• این اعترافات دو گونه است، برخی بر برتری اهل بیت پیامبر(ص) به طور عام دلالت می‌کند و برخی دیگر بیانگر برتری هر یک از امامان اهل بیت(ع) بر دیگران است که به چند نمونه اشاره می‌شود:
• محی الدین عربی، در مورد برتری و جایگاه اهل بیت(ع) تصریح می‌کند: هیچ مخلوقی در عالم آفرینش، هموزن اهل بیت پیامبر(ص) پدید نیامده است، آنان سزاوار سروری و سیادت‌اند، دشمنی با آنان خسران واقعی و محبت آنان عبادت حقیقی است.
• عبدالله بن مهرشیراوی از فقهای اهل سنت می‌گوید: اهل بیت رسول الله(ص) تمامی فضائل را یکجا داشتند، هر کس بخواهد فضائل آنان را بپوشاند گو اینکه می‌خواهد نور آفتاب را بپوشاند! هیچ کس از آنان سؤالی نکرد، مگر اینکه جواب کافی و معقول شنید و کسی با آنان معارضه و محاجه ننمود مگر اینکه مغلوب گردید.
• امام شافعی، پیشوای مذهب شافعی، خطاب به اهل بیت پیامبر(ص) می‌گوید: ‌ای خاندان پیامبر(ص)، دوستی شما از سوی خداوند در قرآن واجب گردیده و در عظمت و فضیلت شما همین بس که فرستادن صلوات بر شماها، شرط قبولی نماز شمرده شده است.
• محمد حسین ذهبی، استاد دانشگاه الأزهر و صاحب کتاب معروف التفسیر و المفسرون، در خصوص شخصیت ممتاز امیرمؤمنان علی(ع) می‌گوید: علی دریای بی‌پایان علم و دانش بود، از استدلال قوی و فصاحت و بلاغت بی‌نظیری برخوردار بود. او دارای عقل کامل و بصیرت نافذ بود که در بسیاری موارد صحابه برای حل مشکلات و فهم مسائل علمی و دینی، به او مراجعه می‌کردند و از آن پناهگاه و مرجع در حل مشکلات، کمک می‌گرفتند.
• ابن صباغ مالکی در کتاب الفصول المهمه می‌گوید: علی(ع) بر همه حلال و حرام احاطه داشت و از غوامض احکام و حقایق امور با خبر بود، هر حکمی را در محل خود به طور واضح می‌دانست.
• محمد بن مسلم ذهری از فقهای تابعی که علوم فقهای هفتگانه اهل سنت را از حفظ داشت در مورد مقام علمی امام سجاد(ع) می‌گوید: مَا رَأَيْتُ أَفْقَهَ مِنْ زَيْنِ الْعَابِدِين؛ من فردی داناتر از زین العابدین هرگز ندیدم.
• عبدالله بن عطا از دانشمندان بزرگ معاصر با امام باقر(ع) در توصیف مقام رفیع علمی امام باقر(ع) می‌گوید: من علما و دانشمندان را نزد هیچ کس حقیرتر و کوچک‌تر از آنچه در برابر ابوجعفر دیدم نیافتم، من عالمی بزرگی مثل حکم بن عتیبه را با همه مراتب علمی که در میان مردم داشت، در برابر ابوجعفر همانند کودکی نوآموز دیدم که در برابر استادش زانو زده است.
• ابوحنیفه، یکی از امامان مذاهب چهارگانه اهل سنت، وقتی از وی در مورد داناترین فرد زمان سؤال می‌شود، در پاسخ تصریح می‌کند: "من هرگز عالم و فقیهی داناتر از جعفر بن محمد الصادق(ع) ندیدم".
• مالک بن انس رئیس مذهب مالکی، می‌گوید: هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و بر قلب هیچ بشری خطور نکرده است کسی که از جهت علم و عبادت و تقوا، افضل و برتر از جعفر بن محمد صادق باشد.
• ابوعثمان عمر بن بحر می‌گوید: جعفر بن محمد کسی است که دنیا را پر از علم و فقه خود نمود و اشخاصی مثل ابوحنیفه و سفیان ثوری ودیگران، مفتخر به شاگردی ایشان بوده‌اند و دیگر اعترافات و تصریحاتی که بزرگان اهل سنت در مورد عظمت و مقام رفیع امامان شیعه نموده‌اند.
• معجزات: دلیل دیگر بر اثبات امامت ائمه دوازده‌گانه شیعه، معجزه‌هایی است که از آنان در موارد متعددی صادر شده است. صدور این معجزات از سوی آنان گاهی به صورت اخبار غیبی درباره وقایعی در عالم کائنات در آینده بوده است که دقیقاً مطابق آنچه خبر داده‌اند، به وقوع پیوسته است، گاهی به صورت اخبار از حقایق غیبی و ملکوتی بوده است که کسی دیگر از راه عادی بدان راه ندارد و گاهی به صورت اظهار علم در حال کودکی بوده است؛ به گونه‌ای که همگان در برابر آنان، اظهار عجز و حقارت می‌کردند و گاهی نیز به صورت تصرفات ولائی و ملکوتی در عالم تکوین بوده است، مثل به سخن در آمدن حجرالاسود توسط امام سجاد(ع) و شهادت آن بر حقانیت ادعای امامت حضرت و یا به بارنشستن و میوه دادن چوب خشک خرما توسط امام مجتبی(ع) و یا اعطای بینایی کامل به ابوبصیر توسط امام باقر(ع) و باز گرداندن او به حال اول به تقاضای خود وی و صدها معجزه دیگری که از امامان معصوم(ع) حکایت شده و در کتب حدیثی و تاریخی معتبر مانند: اصول کافی، مناقب ابن شهر آشوب، اثبات الوصیه مسعودی، دلائل الامامه طبری و... بسیاری از این معجزه‌ها ثبت گردیده است.
• صدور این معجزات از سوی امامان معصوم(ع) که همراه با ادعای امامت است، دلیل امامت آنان می‌باشد؛ همان گونه که معجزه‌های پیامبران دلیل قاطع بر صحت ادعای نبوت آنان بوده است.

فهرست مباحث امامت

واژه‌شناسی و تعریف امامت

• تعریف لغوی امامت‏؛
• کاربردهای امام در قرآن‏؛
• تعریف‏‌های متکلمان اسلامی‏؛
• الف) تعریف‏‌های عام‏؛
• ب) تعریف‏‌های خاص‏؛
• تعریف عام امامت؛
• تعریف خاص امامت؛
• معنای لغوی امام؛
• معنای اصطلاحی امام؛
• امامت از منظر اهل‌بیت
• امامت از منظر امامیه
• امامت از نظر اهل تسنن
• خلافت و بیعت؛
• امامت و سکولاریزم؛
• نسبت خلافت با امامت؛

اهمیت و جایگاه امامت

• قرآن و جایگاه امامت‏؛
• جایگاه امامت در احادیث اسلامی؛‏
• جایگاه امامت از منظر تاریخی‏.

جایگاه امام در عقاید شیعه

1. امام حجت خدا و پرچم هدایت؛
2. رهبری سیاسی و حکومتی امام در جامعه؛
3. امام الگوی امت؛
4. امام بیان‌کننده قرآن و معارف اسلامی؛

• درجات ولایت تکوینی؛
• فلسفه ولایت تکوینی؛
• نقش امام در هدایت باطنی انسان؛
• ارائه اعمال امت به امام؛
• نقش امام در نظام زمین؛
• نقش امام در نظام جهان هستی.

مراتب و شؤون امام و امامت

وظایف امام

فلسفه امامت

• بخش نخست: فلسفه امامت از دیدگاه اهل سنت‏؛

۱. معتزله و فلسفه امامت‏؛

۲. ماتریدیه و فلسفه امامت‏؛

۳. اشعریه و فلسفه امامت‏؛

• بخش دوم: فلسفه امامت از نظر امامیه‏؛

۱. حفظ نظام اجتماعی مسلمانان‏؛

۲. برقراری عدالت اجتماعی؛‏

۳. تکالیف اجتماعی‏؛

۴. اجرای حدود الهی؛

۵. امامت و لطف؛‏

۶. حفظ شریعت؛

۷. بیان تفاصیل شریعت‏؛

امامت و فلسفه خلقت

• انسان کامل، فلسفه خلقت است‏؛
• انسان کامل خلیفه خداوند در زمین است‏؛
• پیامبران، امام و خلفای الهی در زمین بوده‏اند؛
• خلافت الهی و امامت بشر؛
• استمرار امامت و خلافت الهی پس از پیامبران‏؛
• پاسخ به یک اشکال‏.
• فلسفه امامت از نگاه روایات‏:
  • روایات نبوی‏؛
  • روایات اهل بیت (ع)؛
• مسئولیت‌های اخلاقی، دینی و اجتماعی‏؛
• مصالح دینی و دنیوی‏؛
• نظم، امنیت و عدالت اجتماعی‏؛
• اجرای احکام و حدود الهی‏؛
• حفظ شریعت؛‏
• اتمام حجت بر مکلفان‏؛
• ولایت و هدایت درونی‏؛
• امامت و غایت خلقت‏.
• تکامل معنوی در پرتو نصب امام معصوم؛
• حفاظت و پاسداری از دین؛
• لزوم اتمام حجت؛
• زمین هیچ‌گاه خالی از حجت نیست؛
• امام واسطه‌ای میان خدا و خلق؛
• پیش‌گیری از انحراف فکری.

ضرورت امامت

۱. مذهب امامیه‏؛

۲. مذهب اسماعیلیه؛‏

۳. مذهب زیدیه‏؛

۴. معتزله‏؛

۵. خوارج‏؛

۶. اشاعره‏؛

۷. ماتریدیه‏؛

۸. وهابیت‏؛

• دلایل وجوب امامت‏:

۱. آیه اولی الامر؛

۲. حدیث من مات و لم یعرف امام زمانه...؛

۳. سیره مسلمانان‏؛

۴. اجرای حدود و حفظ نظام اسلامی‏؛

۵. وجوب دفع ضررهای عظیم‏.

• قاعده لطف و وجوب امامت‏:
• تعریف و اقسام لطف‏؛
• لطف و حکمت الهی‏؛
• فاعل لطف‏؛
• برهان لطف بر وجوب امامت‏؛
• خودسری، رمز سقوط فرد و جامعه؛
• عدالت اجتماعی؛
• استقلال، آزادی و امنیت؛
• حاکمیت نظم و قانون.
• قاعده لطف و وجوب امامت؛
  • تعریف لطف؛
  • دلیل وجوب لطف بر خداوند؛
  • لطف امامت؛

ضرورت شناخت امام

• اعتقاد به خداوند، ملازم شناخت امام؛
• رهایی از ضلالت و گمراهی؛
• نصب امام بر عهده ی کیست؟
• نصب امام از افعال الهی است؛
• خدا و رسول، منشأ شناسایی امام؛
• او کجا و انتخاب بشر؟!
• میزان اطاعت از امام.

صفات و ویژگی‌های امام

شرایط و بایستگی‌های امامت

• قریشی بودن امام‏؛
• پارسایی و عدالت‏؛
• دانایی و کفایت‏؛
• شیعه امامیه و علم امام‏؛
• معتزله و علم امام‏؛
• اشعریه و علم امام؛‏
• ماتریدیه و علم امام‏؛
• زیدیه و علم امام؛‏

نخست: عصمت امام

• حقیقت و معنای عصمت؛
• خاستگاه عصمت؛
• عصمت علمی‏؛‏
• دلایل عصمت ائمه (ع):

1. ۱. دلایل نقلی؛
2. آیه امامت؛
3. آیه اطاعت؛
4. آیه تطهیر؛
5. آیه ابتلای ابراهیم (ع)؛
6. آیه اولی الامر؛

• آیه صادقین؛‏
• دلایل عقلی؛
  • برهان امتناع تسلسل‏؛‏
  • برهان حفظ شریعت؛
  • پیامدهای معصوم نبودن امام‏؛
  • ضرورت امام معصوم؛
  • مقام عقل در استنباط احکام شرعی؛
  • نیاز به امام معصوم در عصر غیبت؛
  • معنای گناه پیامبران؛
  • عوامل مؤثر در دوری از گناه و معصیت:

1. ۱. عذاب؛
2. ۲. بهشت و درجات آن؛
3. ۳. دوری از رحمت و رضای الهی؛
4. ۴. هشدارهای دنیایی.

• • عدم عصمت امام، مقتضی لزوم تسلسل؛
  • امام پاسدار احکام شرع؛
  • عصمت ملازم با اطاعت از امام؛
  • فقدان عصمت، منافی با افضلیت امام؛
  • برتری امام نسبت به دیگران؛

دوم: علم امام

• علم و بصیرت؛
• چگونگی علم امام؛
• دلایلی نقلی بر علم حضوری امام؛
• آیات؛
• روایات؛
• دیدگاه نهج‌البلاغه درباره علم امامان؛
• اهل بیت معدن‌های علوم و گنجینه‌های رحمان؛
• امامان، استوانه‌های دین و چشمه‌های دانش و حکمت؛
• ائمه اطهار، قرآن ناطق اند؛
• چگونه از راه روشن بازتان می گردانند؟

1. علم امام

• معنای لغوی غیب؛
• غیب در اصطلاح کتاب و سنت؛
• علم غیب ذاتی، ویژه خدا؛
• خاستگاه علوم غیبی:

1. ابعاد دانش غیبی و گستره علم الکتاب؛
2. شرایع آسمانی؛
3. گذشته و آینده؛
4. زمان مرگ و پیشامدهای ناگوار؛
5. رازهای پنهان و اسرار درونی آدمیان؛
6. زبان همه آدمیان؛
7. زبان حیوانات؛

• چگونگی آگاهی معصومان از امور غیبی:

1. مطلق و بدون شرط؛
2. وابسته به مشیت و اراده؛

• بداء و رابطه آن با علم غیب؛
• علم غیب و میدان عمل؛
• فرق امام و پیامبر.

سوم: پاکزادی امام

• پاکزادی؛

چهارم: عدالت امام

پنجم: افضلیت امام

• شیعه امامیه و افضلیت امام‏؛‏
• قلمرو افضلیت‏؛‏
• امامت مفضول قبیح است‏؛‏
• بررسی اشکالات‏؛‏
• نقد و نظر؛‏
• قرآن و افضلیت امام‏؛‏
• نقد و نظر؛‏
• برتری اخروی‏؛‏

۱. عصمت و افضلیت‏؛‏

۲. تکلف سنگین‌تر و پاداش بیش‌تر؛‏

۳. امام، حجت خداوند بر بشر است‏؛‏

۴. تعظیم ویژه، مستلزم افضلیت است‏؛‏

۵. برتری در کمالات، مستلزم برتری در پاداش است‏؛‏

• اشاعره و افضلیت امام‏؛‏

تعیین امامت

• انتصاب و انتخاب
• اثبات نظریه انتصاب شیعه

راه تعیین امام از دیدگاه مذاهب اسلامی

• نص و معجزه‏؛
• کیسانیه و نص در امامت‏؛
• بررسی و نقد؛
• بکریه و نص در امامت‏؛
• نص و دعوت؛‏
• نص و وراثت‏؛
• غلبه و استیلاء؛
• بیعت و انتخاب‏.

راه تعیین امام از دیدگاه امامیه

۱. عصمت امام‏؛

۲. افضلیت امام‏؛

۳. علم گسترده امام‏؛

۴. سیره پیامبر (ص)؛

۵. روش انتخاب فاقد مشروعیت است‏؛

۶. امام خلیفه پیامبر (ص) است، نه وکیل مردم‏؛

۷. نظریه انتخاب اختلاف خیز است‏؛

نظریه انتخاب در تعیین امام‏

• گونه نخست: بیعت و اجماع

۱. رفتار صحابه‏؛

۲. اثبات خلافت ابوبکر از طریق بیعت‏؛

• گونه دوم: انکار نص در امامت‏

۱. مقایسه نص در امامت با فرائض اسلامی‏؛

۲. وجوب احتجاج و قیام‏؛

۳. تعارض نصوص امامت‏؛

۴. شواهد فقدان نص‏؛

نظریه انتصاب در تعیین امام‏

• تبیین نظریه‏؛
• قرآن و صحابه پیامبر (ص)؛
• صحابه پیامبر (ص) از نگاه احادیث‏؛
• صحابه از نگاه تاریخ‏؛
• تاویل نصوص یا اجتهاد در برابر نص‏؛

مقام امامت

• تفکر مادی درباره رهبری و اختلاف بنیادین آن با تفکر اسلامی؛
• سطوح متعدد رهبری در اسلام:

1. ۱. سطح کار برای زندگی دنیا؛
2. ۲. سطح کوشش برای زندگی آخرت؛
3. ۳. سطح کمال و رشد معنوی و رسیدن به رضوان الهی؛

• حقانیت انتصاب و نادرستی انتخاب امام در اسلام؛
• دلایل انتخاب؛
• آیات خلافت؛
• روایت اجماع مسلمانان؛
• دو آیه شوری؛
• دلایل ضرورت انتصاب:

1. ۱. احادیث اهل بیت در مورد امامت؛
2. ۲. حدیث غدیر.

ولایت امامان

• ولایت تکوینی
• ولایت تشریعی
• ولایت امر

مرجعیت دینی امامان

وظیفه امت در قبال امام

1. شناسایی، رجوع و پیروی از امام؛
2. دلبستگی و محبت به امام؛
3. بیزاری جستن از دشمنان امام؛

• ولایت و شرط قبولی اعمال.

امامت در قرآن

• مفهوم امامت از منظر قرآن
  • ویژگی‌های امامت در قرآن کریم؛
  • امامت و حقیقت توحید؛
  • آیات عبادت؛
  • آیات امر؛
  • آیات حکم؛
  • آیات ملک؛
• امامت و گزینش الهی در قرآن کریم
  • آیات امر؛
  • آیات حکم؛
  • آیات ملک؛
  • آیات ولایت؛
  • آیات اطاعت؛
  • آیه اختیار؛
  • آیه تحکیم؛
  • آیات ایتاء؛
• نص بر امامان(ع) و گزینش الهی آنان در قرآن کریم
  • نصوص عام؛
  • نصوص خاص بر امامت برگزیدگان آل ابراهیم؛
  • نصوص دال بر امامت اهل بیت(ع)؛
  • آیه ولایت؛
  • آیه تطهیر؛
  • آیه مودت؛
  • آیه تبلیغ؛
  • آیه شهادت.

منابع

• صمدی، قنبر علی، امامت، دانشنامه کلام اسلامی

جستارهای وابسته

• هدایت
• ولایت (ولایت تکوینی؛ ولایت تشریعی؛ ولایت امر)
• خلافت
• شهادت
• ملک
• حکم
• وراثت (وراثت زمین؛ وراثت کتاب)
• حجت
• تمکین فی الارض
• امت وسط
• اصطفا
• اجتبا
• امامت در قرآن
• عهد امامت
• آیات امامت
• امامت در حدیث
• امامت در کلام اسلامی
• امامت در حکمت اسلامی
• امامت در عرفان اسلامی
• امامت از دیدگاه برون‌دینی
• امامت امامان دوازده‌گانه
• شؤون امام
• صفات امام
• راه تعیین امام
• امامان دوازده‌گانه
• امامت امام على
• امامت امام حسن مجتبى
• امامت امام حسين
• امامت امام سجاد
• امامت امام باقر
• امامت امام صادق
• امامت امام كاظم
• امامت امام رضا
• امامت امام جواد
• امامت امام هادى
• امامت امام حسن عسکری
• امامت امام مهدى
• امامان از اهل بیت پیامبر خاتم

منبع‌شناسی جامع امامت

• کتاب‌شناسی امامت؛
• مقاله‌شناسی امامت؛
• پایان‌نامه‌شناسی امامت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: