پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیامبر خاتم است. پیامبر خاتم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: پیامبر خاتم در نهج البلاغه - پیامبر خاتم در کلام اسلامی - پیامبر خاتم در تاریخ اسلامی - پیامبر خاتم در معارف دعا و زیارات - پیامبر خاتم در معارف و سیره سجادی - پرسش‌های مرتبط

پیامبر خاتم حضرت محمد بن عبدالله (ص) در ربیع‌الاول "عام الفیل"، سال ۵۷۰ م در مکه متولد شد. پدر آن حضرت عبدالله بن عبدالمطلب و مادرش آمنه بنت وهب بود که پدر را قبل از تولد و مادر را در سن ۶ سالگی از دست داد. سلسله نسب آن حضرت به اسماعیل ذبیح فرزند حضرت ابراهیم (ع) می‌رسد. دو کنیه آن حضرت، ابوالقاسم و ابو ابراهیم از نام دو فرزند ایشان گرفته شده است. ایشان به دلایلی دارای چندین همسر بود که حضرت خدیجه (س) شریف‌ترین ایشان بود.

حضرت قبل از بعثت به «محمد امین» مشهور بود و بیشتر به کار بازرگانی می‌پرداخت. بعد از بعثت تا سه سال دعوت ایشان مخفیانه بود و بعد از آن تا زمان هجرت خود و یارانش سختی‌های فراوانی را متحمل شدند مانند هجرت به حبشه و محاصره همه جانبه در شعب ابی‌طالب.

بعد از ایمان آوردن عده‌ای از مردم مدینه و توطئه قتل توسط مشرکان حضرت به مدینه هجرت کرده و تا اخر عمر شریف خود در آنجا بودند. در این مدت جنگ‌های متعددی صورت گرفت و از طرفی اسلام سرتاسر شبه جزیره را در برگرفت. سرانجام رسول اکرم (ص) در سال دهم هجری دار فانی را وداع گفتند و در خانه خود در مدینه توسط حضرت علی (ع) به خاک سپرده شد.

ولادت

مقالهٔ اصلی: ولادت پیامبر خاتم

عموم سیره‌نویسان و تاریخ‌نگاران معتقدند تولد پیامبر اکرم (ص) در "عام الفیل" (سالی که ابرهه برای خرابی خانه کعبه آمده بود)، سال ۵۷۰ م بوده است؛ زیرا آن حضرت به طور قطع در سال ۶۳۲ م در گذشته است و سن مبارک او ۶۲ تا ۶۳ سال بوده است. بنابراین ولادت آن حضرت در ۵۷۰ م خواهد بود.

همچنین اکثریت قریب به اتفاق محدثان و مؤرخان بر این اعتقادند که تولد پیامبر (ص) در ربیع‌الاول بوده است؛ ولی در روز تولد حضرت، اختلاف دارند. شیعیان، تولد وی را هفدهم ربیع‌الاول، روز جمعه و اهل تسنن دوازدهم ربیع‌الاول، روز دوشنبه می‌دانند.

محل تولد رسول اکرم (ص)، ورودی شعب ابی طالب است که پس از هجرت رسول خدا (ص) به یثرب، عقیل این خانه را تصرف کرد و آن خانه به نام او مشهور شد. بعدها فرزندان عقیل آن را به محمد بن یوسف ثقفی فروختند. البته محل تولد آن حضرت در طول تاریخ مورد توجه مسلمانان بوده است. در قرن دوم هجری، خیزران، همسر هارون، آن محل را خرید و به مسجد تبدیل کرد.

نسب و نیاکان

اجداد پدری رسول خدا (ص) چنین است: محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف بن قصی از شاخه بنی هاشم از قبیله قریش.

سلسله نسب آن حضرت به اسماعیل ذبیح فرزند حضرت ابراهیم (ع) می‌رسد، اما آن حضرت وقتی نسب خود را می‌شمرد، از معد بن عدنان بالاتر نمی‌رفت و می‌فرمود: "هنگامی که نسب مرا می‌شمارید، وقتی به عدنان رسیدید، توقف کنید" آن حضرت در طهارت نسب خویش می‌فرمود: "از زمان حضرت آدم، من همواره از صلب کسانی که ازدواج شرعی کرده‌اند، متولد شده‌ام و در نسب من زنا و سنت‌های جاهلی راه نیافته است و من پیوسته از صلب پدران پاک به رحم‌های مادران پاک منتقل شدم". ابن سعد به نقل کلبی گوید: من پانصد نفر از اجداد پدری و مادری رسول خدا (ص) را بررسی کردم و در بین آنها کسی را نیافتم که با ازدواجش با سنت‌های جاهلی یا زناکار باشد. واثلة بن اسقع گوید رسول خدا (ص) فرمود: "خداوند از میان فرزندان ابراهیم، اسماعیل، از میان فرزندان اسماعیل، بنی کنانه، از بنی کنانه، قریش، از قریش، بنی هاشم و از بنی هاشم، مرا برگزید".

قریش، همزمان با ظهور اسلام، حدود ۲۵ طایفه داشت که نام طایفه رسول خدا (ص) بنوهاشم بن عبدمناف بن قصی بن کلاب بود. هاشم بن عبد مناف که بنی هاشم منسوب به اویند، بنیان‌گذار ارتباط تجاری با شام، دارای ویژگی‌های انسانی و بسیار گشاده دست در کمک به دیگران بود و دارا بودن دو منصب مهم رفادت (مهمان داری) و سقایت (آب رسانی برای زائران خانه خدا) نیز موقعیت برتر او را ممتازتر کرده و سبب عزت بنی هاشم در بین مردم شده بود، زعامت دینی مردم مکه در جاهلیت در دست بنی هشام بود.

پدر و مادر

مقالهٔ اصلی: عبدالله بن عبدالمطلب

مقالهٔ اصلی: آمنه بنت وهب

پدر حضرت عبدالله بن عبدالمطلب و مادرش آمنه دختر وهب بن عبد مناف بن زهرة بن کلاب بن مره بود. نسب آمنه با عبدالله پدر رسول خدا (ص) در کلاب بن مره به هم می‌پیوندد. عبدالمطلب همراه فرزندش عبدالله به خانه آمنه دختر وهب بن عبد مناف (که بنا بر قولی سرپرستی او را عمویش وُهَیب عهده داشت) که از شرافتمندترین خاندان قریش بود، رفت و آمنه را برای عبدالله و هاله دختر وهیب را برای خود خواستگاری کرد و حمزه از هاله متولد شد و رسول خدا (ص) از آمنه. عبدالله هنگام ازدواج با آمنه ۲۵ سال داشت .

کمتر از دو ماه از ازدواج عبدالله با آمنه نگذشت که عبدالله برای تجارت عازم شام شد و هنگام بازگشت از شام در یثرب نزد بنی نجار، دایی‌های خود بیمار شد و همانجا درگذشت، در حالی که آمنه باردار بود، از عبدالله یک کنیز، پنج شتر و تعدادی گوسفند به رسول خدا (ص) ارث رسید. آمنه درباره دوران بارداری خود گوید: تا هنگامی که کودک خود را به دنیا آوردم، هیچ‌گونه ناراحتی و سختی ندیدم. از ایشان روایت شده است که در بین خواب و بیداری به او خبر داده شد که به سرور و پیامبر این امت حامله شده است. آمنه، شش سال بعد از تولد فرزندش محمد (ص) در منطقه‌ای به نام "ابواء" از دنیا رفت.

نام

مشهورترین‌های نام پیامبر خاتم، محمد (ص) است. این نام مبارک "محمد" چهار بار در قرآن کریم در سوره‌های ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَى أَعْقَابِكُمْ وَمَنْ يَنْقَلِبْ عَلَى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئًا وَسَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاكِرِينَ﴾، ﴿مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا﴾، ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ﴾، ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا﴾ و با نام "احمد" نیز یک بار در ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ﴾ آمده است. سوره ۴۷ قرآن کریم، نیز به نام آن حضرت (محمد) نامیده شده است. افزون بر این‌ها، در روایتی از آن حضرت نقل شده است که فرمود: "محمد، احمد، حاشر، خاتم، عاقب و... از نام‌های من است".

کنیه‌ها و القاب

دو کنیه ابوالقاسم و ابو ابراهیم را از نام دو فرزند، ابراهیم و قاسم بر گرفته‌اند و به رسول خدا (ص) و "سید وُلد آدم"، ابراهیم (آقای اولین و آخرین فرزندان آدم) ملقّب بود. آن حضرت از اینکه کنیه او را بر کسی بگذارند نهی کرد.

همسران پیامبر

مقالهٔ اصلی: همسران پیامبر خاتم

یکی از مسائل حوزه فردی پیامبر، موضوع همسران پیامبر است. اولین همسر پیامبر اکرم (ص)، حضرت خدیجه (س) بوده است و حضرت پس از ایشان همسران متعددی داشته است و این از ویژگی‌های خاص رسول خدا (ص) بوده که می‌توانسته بر خلاف دیگر مسلمانان، بیش از چهار زن دائم داشته باشد و علت این کار بیشتر برای تألیف قلوب قبایل مختلف بوده است.

اسامی زنان پیامبر (ص) عبارت است از: خدیجه دختر خویلد؛ عایشه دختر ابی بکر از تیم؛ حفصه دختر عمر از بنی عدی؛ ام سلمه دختر ابو امیه از بنی مخزوم؛ ام حبیب (یا حبیبه) دختر ابوسفیان از بنی امیه؛ زینب دختر جحش از بنی اسد؛ میمونه دختر حارث از بنی هلال؛ سوده دختر زمعه از بنی اسد؛ صفیه بنت حیی بن اخطب از بنی اسرائیل و یهود؛ جویریه دختر حارث؛ ماریه قبطیه و ....

شمایل و صفات ظاهری

مقالهٔ اصلی: شمایل پیامبر خاتم

در توصیف سیمای مبارک رسول خدا (ص) گفته شده است، ایشان مردی خوش اندام، چهارشانه و دارای سینه‌ای ستبر و فراخ بود. قامتش، متوسط و کوتاه یا بلند نبود؛ ولی از افراد معمولی بلندتر می‌نمود و چون همراه گروهی می‌آمد، از همگان برازنده‌تر و برتر به نظر می‌رسید؛ هیچ کس از مردم هر چند بلند قامت، با وی راه نمی‌رفت؛ مگر آنکه رسول خدا (ص) از او بلندتر و برجسته‌تر می‌نمود. لاغر اندام یا بسیار فربه نبود و خلقتی همگون و میانه داشت. بدنش فربه و در عین حال، سینه و شکمش در یک سطح بود. رنگ آن قسمت از پوست بدن حضرت که در معرض تابش خورشید و برخورد با هوا بود، مایل به سرخی بود؛ اما آن قسمت از بدن که در زیر لباس ایشان بود، سفید و درخشان بود. عرقش بسیار و بوی عرق آن حضرت، پاکیزه‌تر و خوشبوتر از مشک بود و هیچ مشک و عنبری به خوشبویی بدن او نبود.

رسول خدا (ص) سری بزرگ و متناسب داشت و چهره‌اش گرد و سفید بود؛ پیری چهره ایشان با اندکی سرخی (گلفام) آمیخته و صورت ایشان چون ماه شب چهارده، نورانی و درخشان و دانه‌های عرق بر چهره‌اش چون مروارید غلطان بود؛ پیشانی ایشان بلند و پهن و در عین حال اندکی تمایل به جلو داشت که درخشش و تابندگی ابروان آن چون چراغی روشن مردم را به خود جلب می‌کرد.

سرگذشت تاریخی

پیامبر خاتم از ولادت تا بعثت

مقالهٔ اصلی: ولادت پیامبر خاتم

حضرت محمد (ص) بنابر قول شیعیان در هفدهم ربیع الاول و بنا به روایت اهل سنت در دوازدهم ربیع الاول عام الفیل در مکه چشم به جهان گشود. آمنه، ایشان را برای شیرخوارگی به زنی بادیه‌نشین به نام حلیمه سعدیه سپرد. مدت اقامت پیامبر در بادیه، طبق قول مشهور، پنج سال بوده است. پیامبر زمانی که از بادیه برگشت، به دلیل فوت پدرش، تحت سرپرستی پدربزرگش "عبدالمطلب" قرار گرفت. دو سال بعد، عبدالمطلب هم از دنیا رفت و عمویش ابوطالب که به شدت او را دوست می‌داشت، سرپرستی‌اش را به سفارش جدش به عهده گرفت.

پیامبر (ص) با شبانی برای ابوطالب و خویشاوندان و سپس گله‌های مکیان به یاری ابوطالب شتافت. نخستین سفر حضرت به شام، همراه ابوطالب و ملاقات او با "بحیرای راهب" بنا بر قول مشهور در دوازده سالگی ایشان بوده است. پیمان "حلف الفضول" میان پیامبر (ص) و برخی از جوانان قریش برای دفاع از ستمدیدگان بی‌پناه در مکه، در این دوران، منعقد شد.

امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه به بیان شرایط دوران جاهلیت پرداخته و ویژگی‌های آن دوران را بیان کرده است؛ ویژگی‌هایی چون: بدترین دین، بدترین مردم، نبود پیوند خویشاوندی و قطع رحم، بت‌پرستی، گناه، دوری از تعالیم الهی، دوری از انبیای الهی، گرفتاری در فتنه‌ها، فساد و تباهی، رواج نیرنگ و فریب، وجود نشانه‌های تباهی و از میان رفتن نشانه‌های هدایت....

وقتی حضرت محمد (ص) به سن جوانی رسید، پیشۀ خانوادگی خویش را برگزید و به بازرگانی روی آورد. چیزی نگذشت که در پاکدامنی و امانت‌داری و درست‌کاری شهرۀ قریش شد؛ چنانکه مردم او را "محمد امین" می‌‌خواندند. در بیست و پنج سالگی با خدیجه ازدواج کرد که زنی پاکدامن و ثروتمند بود. خدیجۀ همه دارایی خویش را در اختیار محمد (ص) گذاشت و از اینجا بود که آن حضرت توانست مستمندان مکه را یاری دهد و از رنج و فقر و تنگدستی آنان بکاهد.

پیش از بعثت هیچ‌گاه بر بتی سجده نکرد و گِرد گناه و زشتی نگشت. از آغاز زندگی در تأیید الهی بود و بنابر روایت، خداوند بزرگ‌ترین فرشتۀ خود را مأمور کرده بود او را به محاسن اخلاق بیاراید. پس از آنکه با خدیجه ازدواج کرد، دیگر در پی بازرگانی نرفت و دوران خلوت و عبادتِ در انزوا را آغاز کرد. به غار حراء می‌رفت و به عبادت و تفکر و تدبر می‌پرداخت. ماه رمضان، مکه را به کلی ترک می‌کرد و گوشۀ خلوت می‌گزید و به تفکر و عبادت و تهجد روی می‌آورد.

ازدواج پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: ازدواج پیامبر خاتم

حضرت با سرمایه "خدیجه" دختر "خویلد" همراه مردانی از قریش برای تجارت به شام رفت. در همین زمان بود که با راهبی به نام "مسطور" ملاقات کرد. آشنایی خدیجه با پیامبر (ص) نظر او را به خود جلب کرد و داوطلب ازدواج با ایشان شد. رسول خدا (ص) در بیست و پنج سالگی با خدیجه ازدواج کرد بود. بعد از ازدواج و در پس قحطی در مکه حضرت سرپرستی علی (ع) را برعهده گرفت.

پیامبر اکرم (ص) ۳۵ ساله بود که قریش به تجدید بنای کعبه پرداخت. در این زمان، دیوارهای کعبه بر اثر سیل شکسته شده بود. هنگام نصب حجرالاسود، نزدیک بود میان سران قبایل، جنگی خونین در گیرد؛ از این رو داوری را به نخستین وارد شونده به مسجدالحرام واگذار کردند. پیامبر (ص) با ورود به جمع آنان، پیشنهاد کرد جامه‌ای پهن کنند و حجرالاسود را درون آن بگذارند و رئیس هر قبیله‌ای گوشه‌ای را بلند کند. در آخر، پیامبر (ص) حجر الأسود را بر جای نخست نهاد.

پیامبر خاتم از بعثت تا هجرت

مقالهٔ اصلی: بعثت پیامبر خاتم

در ۲۷ رجب (۱۳ سال پیش از هجرت/ ۶۱۰ م.) جبرئیل (ع) بر پیامبر ظاهر شد و نخستین آیات قرآن را به ایشان ابلاغ کرد و بدین‌سان، رسالت حضرت محمد (ص) آغاز گشت.

دعوت رسول اکرم (ص) دعوتی فراگیر و جهان‌شمول است که تمام آفاق و ادوار را در برمی‌گیرد. امام علی (ع) در این زمینه می‌فرماید: «خداوند، پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) را هشدار دهندۀ جهانیان مبعوث فرمود تا آیین تمام پیامبران را دربرگیرد». از سوی دیگر، بنابر نص قرآن کریم، پیامبر اسلام آخرین رسول الهی است. خود رسول اکرم (ص) نیز بر خاتمیت خویش تأکید داشته‌اند.

دعوت پنهانی پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: دعوت پنهانی پیامبر خاتم

سیره‌نویسان، نخستین گروندگان به اسلام را حضرت خدیجه (س) از زنان و علی (ع) از مردان دانسته‌اند. دعوت به اسلام تا سه سال، پنهانی و پس از آن، آشکار شد و رسول خدا (ص) با نزول آیه ۲۱۴ سوره شعراء مأمور شد تا نخست، خویشاوندانش را به اسلام فرا خواند. پیامبر (ص) دعوت خویش را در میان خویشاوندانش سه بار تکرار کرد و جز علی (ع) کسی حمایت خویش را از آن حضرت اعلام نکرد. رسول اکرم (ص) به حاضران گفت: "بدانید که علی، برادر، وصی و جانشین من است. سخنش را بشنوید و از او اطاعت کنید”.

با علنی شدن دعوت به اسلام و گسترش آن در مکه، مشرکان، نزد عموی پیامبر، ابوطالب رفتند و ابتدا با تطمیع و سپس با تهدید کوشیدند مانع دعوت پیامبر (ص) شوند.

ابوطالب که بر جان خاتم انبیا (ص) می‌ترسید تهدید مشرکان را با حضرت در میان نهاد. پیامبر (ص) با قاطعیت چنین پاسخ داد: "عمو جان! اگر قریش، خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم قرار دهند تا از دعوت خویش بازمانم، هرگز چنین نخواهم کرد". ابوطالب که پیامبر (ص) را در دعوت خویش مُصر دید، گفت: "هرگونه می‌خواهی عمل کن. به خدا سوگند! هیچ‌گاه دست از یاری‌ات برنخواهم داشت”. مشرکان بهتر دیدند با نرمش و گفتگو، ابوطالب را با خود همراه سازند؛ از این رو به او پیشنهاد کردند که "عمارة بن ولید بن مغیرة" را که جوان، زیبا و شجاع بود به فرزندی گیرد و در مقابل، رسول خدا (ص) را برای کشتن به آنها بسپارد؛ اما ابوطالب با رد پیشنهاد آنان همچنان از حضرت دفاع کرد.

برخلاف تهدید، تطمیع، استهزاء: ﴿إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ﴾، تهمت جنون: ﴿وَإِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ﴾، اساطیرالاولین خواندن قرآن: ﴿وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا قَالُوا قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاءُ لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾؛ ﴿إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾ و اتهام جادوگری: ﴿وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ كَذَلِكَ مَا أَتَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ﴾ نقل داستان‌های اسطوره‌ای برای مقابله با قرآن، از سوی مشرکان، روز به روز بر نفوذ و گستردگی دین اسلام افزوده می‌شد؛ از این رو مشرکان برای مقابله با آن به شکنجه و آزار نومسلمانانی روی آوردند که از حمایت قبیله‌ای برخوردار نبودند.

هجرت به حبشه به دستور پیامبر (ص)

مقالهٔ اصلی: هجرت به حبشه

با افزایش معارضه قریش با حضرت، مسلمانان در اندیشه ایجاد پایگاهی جدید، خارج از مکه افتادند. به همین دلیل به دستور پیغمبر (ص) ۱۱ مرد و ۴ زن مسلمان، روانه حبشه شدند. این کشور، پادشاهی عادل و مسیحی داشت. تلاش قریش برای باز گرداندن آنها بی‌ثمر بود. این عده پس از دو ماه بر اثر شایعه مشرکان مبنی بر اسلام آوردن اهل مکه بازگشتند و پس از آگاهی از دروغ بودن آن، همراه مهاجران مرحله دوم هجرت که تعداد آنان ۸۳ مرد و ۱۸ زن بود، عازم حبشه شدند. اشراف مکه که متوجه خطر ایجاد پایگاهی در خارج از مکه شدند، عبدالله بن ابی‌ربیعه و عمرو بن عاص را همراه هدایایی برای بازگرداندن آنان به مکه، به حبشه فرستادند؛ اما این تلاش، بی‌ثمر بود.

محاصره شعب ابی‌طالب

مقالهٔ اصلی: شعب ابی‌طالب

ناکامی قریش در بازگرداندن مهاجران، آنان را به اتخاذ "محاصره اقتصادی و اجتماعی" درباره بنی‌هاشم کشاند. بر اساس این پیمان، کسی حق ازدواج و یا خرید و فروش با فرزندان هاشم و عبدالمطلب را نداشت. متعاقب این پیمان، پیامبر (ص) و بنی‌هاشم در سال هفتم بعثت به مدت ۳ سال در شعب ابی‌طالب ماندند. خبر غیبی پیامبر (ص)، مبنی بر خورده شدن عهدنامه به وسیله موریانه و عواملی دیگر، سبب آزادی آنها و بازگشتشان به مکه شد.

وفات خدیجه (س) در شصت و پنج سالگی در رمضان سال دهم رخ داد. یک ماه بعد، ابوطالب در ماه شوال درگذشت؛ از این رو سال دهم بعثت به عام‌الحزن شهرت یافت.

پیامیر (ص) برای تبلیغ رسالت در خارج از مکه، همراه علی (ع) یا زید بن حارثه یا به تنهایی، رهسپار "طائف" شد. پس از ده روز توقف در طائف با تحریک عده‌ای، کودکان و سفیهان طائف با پرتاب سنگ و زخمی کردن حضرت، او را در حالی روانه مکه کردند که کسی جز غلامی مسیحی به نام عداس به ایشان، ایمان نیاورد.

پیامبر خاتم از هجرت تا رحلت (یا شهادت)

اسلام در مدینه

مقالهٔ اصلی: اسلام در مدینه

درست در زمانی که کار دعوت در مکه و نواحی آن در ظاهر به بن بست رسیده بود گروهی از مردم یثرب در سال یازدهم بعثت به دیدار پیامبری شتافتند که سال‌ها بود وصفش را شنیده بودند.

محتوای آیین اسلام و قدرت نفوذ خاتم رسولان (ص)، به ایمان آوردن شش تن از خزرجیان در "عقبه" منی انجامید. در سال دوازدهم بعثت، از یثرب، دوازده تن مسلمان که از "اوس" و "خزرج" بودند، برای دیدار مجدد با حضرت به مکه رفتند و دعوت آن بزرگوار را که نویدبخش صداقت، صلح، آرامش و پرهیزگاری بود با این مفاد پذیرفتند: شرک نورزند؛ دزدی و زنا نکنند؛ فرزندان خود را نکشند و در امور خیری که پیامبر (ص) دستور می‌دهد از او اطاعت کنند. این بیعت به "بیعه النساء" مشهور است.

در سال سیزدهم هجرت، هنگام حج، هفتاد و سه مرد و دو زن در عقبه گرد آمدند. پیامبر (ص) همراه عمویش عباس بن عبدالمطلب با نمایندگان مدینه بر این پیمان بیعت کردند که با دشمن او دشمن و با دوست او دوست باشند که آن را "بیعه الحرب" نامیدند.

هنگام بازگشت، پیامبر (ص) ۱۲ نقیب برای انجام برنامه‌های تبلیغی برای آنان برگزید. با روند رو به رشد نفوذ اسلام در "یثرب" از یک سو و افزایش فشار و آزار مشرکان، خاتم انبیا (ص) جز ناتوانان، بیماران و محبوسان، تمام مسلمانان مکی و انصار مهاجر را از مکه به یثرب فرستاد.

قریش با اطلاع از ایجاد پایگاه در مدینه، درصدد قتل پیامبر (ص) برآمدند و برای آنکه بنی‌هاشم از خون‌خواهی او درگذرد و به گرفتن خون بها راضی شوند، تصمیم گرفتند از هر قبیله، جوانی برگزینند تا همگی به یکباره، حضرت را به قتل برسانند. پیامبر (ص) در شب عملی کردن توطئه، علی (ع) را در بستر خود خوابانید و خود با ابوبکر بن ابی‌قحافه در غار نزدیک مکه به نام "ثور" توقف و سپس به یثرب مهاجرت کرد.

هجرت به مدینه

مقالهٔ اصلی: اقدامات اولیه پیامبر

حضرت، روز دوشنبه ۱۲ ربیع‌الاول به قبا رسید. علی (ع) سه روز بعد، پس از برگرداندن امانات به مردم، با دختر رسول خدا (ص) و فاطمه دختر زبیر روانه مدینه شد. پیغمبر (ص) در روز جمعه با گروهی از "بنی‌النجار" و هشتاد خانوار از قبیله "بنی‌سالم بن عوف" که اسلام آورده بودند، نخستین "نماز جمعه" را در مدینه برپا کرد.

آن حضرت پس از چند روز توقف در محله قبا و با رسیدن حضرت علی (ع) راهی یثرب شد. از اولین اقدامات آن حضرت پس از ورود به این شهر، خریداری زمین مسجدی بود که بعدها به مسجد النبی معروف شد. آن حضرت، این زمین را از دو کودک یتیم خرید.

مقالهٔ اصلی: جنگ‌های پیامبر خاتم

پس از آنکه پیامبر (ص) و پیروانش به یثرب هجرت کردند، این شهر نام "مدینة النبی" به خود گرفت. وی ده سال بقیۀ عمر خود را در مدینه به عنوان پیشوای مردم و پیامبر قدرتمند و محبوب گذراند. در همین دوران بود که با مشرکان و منافقان جنگ‌های متعددی کرد. جنگ‌های آن حضرت، اغلب دفاعی و برای دفع تجاوز و حمله مشرکان بود. از جمله مشهورترین این نبردها عبارت است از: جنگ بدر، جنگ اُحد، جنگ احزاب، جنگ خیبر، جنگ مؤته، فتح مکه و جنگ حنین.

نبوت و رسالت

مقالهٔ اصلی: اثبات نبوت پیامبر خاتم

نبوت رسول الله (ص) به دلایل مختلف قابل اثبات است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. واکاوی شخصیت پیامبر (ص): نگرش منصفانه به صدق و ایمان و اخلاص پیامبر (ص)، همچنین: امانت‌داری، پاکی و طهارت روح از دنیاطلبی و فریب‌کاری، اعتقاد راسخ به نبوت خویش، پایداری و ازخودگذشتگی در راه رسالت الهی، هرگونه ترید در صدق پیامبر (ص) در دعوی خویش را می‌زداید.
2. بشارت‌های پیامبران پیشین: پیامبر اکرم در اثبات رسالت خویش، در مقابل یهودیان و مسیحیان احتجاج می‌ورزند به متون مقدس اهل کتاب و علمای یهود و نصاری، در مقابل این ادعا، کاری جز سکوت انجام ندادند؛ قرآن در این زمینه می‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِّنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾
3. برهان از طریق گروندگان: گاه شخصیت برخی از پیروان یک پیامبر از ویژگی‌هایی برخوردار است که هرگونه تردید در صدق ادعای نبوت را از بین می‌برد مثل امیرمؤمنان (ع) که سه عنصر اساسی در شخصیت حضرت، ایمان ایشان را حجتی قاطع قرار می‌دهد: اوج نهایی علم، فطانت و دین‌شناسی؛ نهایت امانت، صدق، اخلاص و قاطعیت و عدم سازش‌کاری در پذیرش حق.
4. برهان اعجاز: معجزه، خارق عادتی است که مربوط به ادعای نبوت باشد و خداوند برای تصدیق او آن را ظاهر سازد. از پیامبر خاتم (ص) بیش از هزار معجزه نقل شده آن‌هم در حضور جمع و مستند، به‌گونه‌ای که احتمال جعل و کذب در آنها راه ندارد. این معجزات را می‌توان در دو دسته جای داد: معجزه جاوید (قرآن) و معجزات غیر جاویدان، شامل: اخبار غیبی پیامبر خاتم؛ رخدادهای شگفت‌انگیز در رابطه با ایشان؛ اعجازهای عملی؛ استجابت دعا.

تحصیلات پیامبر اعظم (ص)

مقالهٔ اصلی: امی بودن پیامبر خاتم

«یکی از نکات روشن زندگی رسول اکرم (ص) این است که درس ناخوانده و مکتب‌نادیده بوده است. نزد هیچ معلمی نیاموخته و با هیچ نوشته و دفتر و کتابی آشنا نبوده است. احدی از مورخان، مسلمان یا غیر مسلمان، مدعی نشده است که آن حضرت در دوران کودکی یا جوانی چه رسد به دوران کهولت و پیری که دوره رسالت است، نزد کسی خواندن یا نوشتن آموخته است و همچنین احدی ادعا نکرده و موردی را نشان نداده است که آن حضرت قبل از دوران رسالت یک سطر خوانده یا یک کلمه نوشته است.

مردم عرب، بالأخص عرب حجاز، در آن عصر و عهد به طور کلی مردمی بی‌سواد بودند. افرادی از آنها که می‌توانستند بخوانند و بنویسند، انگشت شمار و انگشت نما بودند. عادتا ممکن نیست که شخصی در آن محیط، این فن را بیاموزد و در میان مردم به این صفت معروف نشود. چنان که می‌دانیم، مخالفان پیغمبر اکرم (ص) در آن تاریخ، او را به اخذ مطالب از افواه دیگران متهم کردند، ولی به این جهت متهم نکردند که چون باسواد است و خواندن و نوشتن می‌داند، کتاب‌هایی نزد خود دارد و مطالبی که می‌آورد از آن کتاب‌ها استفاده کرده است. اگر پیغمبر کوچک‌ترین آشنایی با خواندن و نوشتن می‌داشت، قطعاً مورد این اتهام واقع می‌شد».

سیره

مقالهٔ اصلی: سیره پیامبر خاتم

رفتار پیامبر (ص) همچون سخنان او برای ما راهنما و سند است و باید از آن بهره بگیریم. رفتارهای پیامبر معنا و تفسیر دارد و باید در آنها تعمق کرد: ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ﴾ وجود ایشان کانونی است که ما از آن کانون باید روش زندگی را استخراج کنیم. رفتار پیامبر آن‌قدر عمیق است که از جزئی‌ترین کار ایشان می‌شود قوانینی را استخراج کرد. یک چراغ است که تا مسافت‌های بسیار دور را نشان می‌دهد. رسول یعنی انسان کامل، یعنی انسانی که مشخصات بشریت را دارد با کمال عالی مافوق زمینی؛ یعنی مانند یک بشر گرسنه می‌شود، تشنه می‌شود، به خواب احتیاج پیدا می‌کند، بچه‌های خودش را دوست دارد، غریزه جنسی دارد، عاطفه دارد، ولی می‌تواند مقتدا باشد. اگر این‌گونه نبود نمی‌توانست امام و پیشوا باشد.

سیره پیامبر را می‌توان در مسائل اخلاقی، عبادی، علمی، شخصی، خانوادگی، اجتماعی، تبلیغی، سیاسی و ... بررسی کرد.

اصحاب

مقالهٔ اصلی: صحابه

صحابه، اصحاب و یاران پیامبر (ص) هستند و در اصطلاح آنانی هستند که زمان رسول خدا را درک کرده و او را دیده‌اند. شمار آنان را تا سی‌هزار نفر هم گفته‌اند که البته رقم دقیقی نیست، چون تنها در حجّة الوداع، بیش از صدهزار نفر با آن حضرت حج انجام دادند و سخنان او را در غدیر شنیدند. برخی هم صحابی را کسی دانسته‌اند که او را دیده و از او حدیث نقل کرده یا مدّتی با او مصاحبت داشته است. در مقابل صحابه، تابعین‌اند که نسل پس از صحابه‌اند. بحث از صحابه از آنجا ریشه می‌گیرد که اهل سنت معتقدند همۀ صحابه عادل و منزّه‌اند و دلیلشان هم آیاتی است که از مؤمنان و مهاجران و انصار ستایش می‌کند و این اعتقاد، برای تصحیح خلافت ابوبکر و عمر و عثمان و نیز توجیه خلاف‌های عملی آنان است. در حالی که در آیات متعدّدی از برخی افراد آن زمان نکوهش شده و به گواهی تاریخ نیز خطاهای بزرگی از برخی سرزده و اعتقاد به عدالت همۀ صحابه، چیزی جز چشم نهادن بر واقعیات تاریخی و توجیه ظلم و انحراف برخی نیست. آیا علی (ع) که در همۀ صحنه‌های نبرد علیه باطل و شرک حضور داشته، و ابوسفیان که در همۀ توطئه‌ها علیه اسلام فعالیّت داشته و اواخر عمر پیغمبر منافقانه مسلمان شده است برابرند؟.

رحلت و محل دفن

مقالهٔ اصلی: رحلت یا شهادت پیامبر خاتم

به نقل مشهور، پیامبر (ص) در ۲۸ صفر سال یازدهم هجری و پس از ۲۳ سال مجاهدت و سپری کردن فراز و نشیب‌های فراوان در راه دعوت به سوی حق، پس از چهارده روز بیماری و کسالت، رحلت فرمود. قبر ایشان در اتاقی قرار دارد که در آن درگذشت و عایشه دختر ابی بکر بن ابی قحافه در آن زندگی می‌کرد. امام باقر (ع) فرمود: پیامبر به علی (ع) این‌گونه وصیت کرده بود: «يَا عَلِيُّ، ادْفِنِّي فِي هذَا الْمَكَانِ، وَ ارْفَعْ قَبْرِي مِنَ الْأَرْضِ أَرْبَعَ أَصَابِعَ، و رُشَّ عَلَيْهِ مِنَ الْمَاءِ»: “ای علی، مرا در این مکان دفن کن و قبرم را به اندازه چهار انگشت بالا قرار ده و بر آن آب بریز”.

در حالی که دست علی (ع)، زیر سر پیامبر (ص) بود، آن حضرت (ص) جان به جان آفرین تسلیم کرد. امام علی (ع) طبق وصیت رسول خدا (ص) دست‌هایش را به صورت آن حضرت و سپس بر صورت خود کشید و چشم‌های آن حضرت (ص) را بست و ایشان را به سوی قبله برگرداند و روپوش را بر روی بدن ایشان کشید. آنگاه برخاست تا بقیه کارها را انجام دهد. از ابن عباس روایت شد: هنگامی که علی (ع) از غسل (و کفن کردن) آن حضرت (ص) فارغ شد، کفن سرتاسری را از صورت آن حضرت (ص) کنار زد و فرمود: "پدر و مادرم به فدایت؛ پاکیزه زندگی کردی و پاکیزه از دنیا رفتی. با رحلت تو، مقام نبوت و پیامبری قطع شد که با رحلت انبیای دیگر، چنین نشده بود. آن قدر مقام و منزلت یافتی که خداوند بر تو سلام و درود فرستاد و آن‌قدر وسعت نظر داشتی که همه مردم در مقابل تو مساوی شدند. اگر تو، مرا به صبر توصیه نکرده و از شیون و زاری نهی نفرموده بودی، اشک شیون و زاری جاری می‌کردم. پدر و مادرم به فدایت؛ ما را نزد پروردگارت به یادآور و به ما توجه خاص داشته باش". سپس خم شد و صورتش را بوسید و پارچه را به روی ایشان انداخت.

سپس علی (ع) به مردم [دستور داد هر بار ده نفر به حجره وارد شوند و آیه 56 سوره احزاب را بر حضرت (ص) بخوانند. آنها ده نفر ده نفر به حجره وارد می‌شدند و دور آن حضرت (ص) می‌ایستادند و امیرالمؤمنین علی (ع) وسط ایشان می‌ایستاد و آیه فوق را می‌خواند و سپس دیگران این آیه را تکرار می‌کردند تا اینکه اهل مدینه و اطراف آن بر حضرت (ص) صلوات فرستادند. وی می‌گوید: سپس علی (ع) به قبر وارد شد و کفن را از صورت رسول خدا (ص) کنار زد و گونه راست آن حضرت را در جهت قبله بر خاک گذاشت و سپس خشت‌های قبر را گذاشت و از قبر خارج شد و آنگاه خاک را بر روی قبر ریخت.

ایمان پدران پیامبر

شیعیان امامی مذهب اتّفاق نظر دارند که پدران پیامبر (ص) از عبدالله تا آدم (ع) همه مؤمن و موحّد بوده‌اند. علّامه مجلسی بر این سخن افزوده، می‌گوید:... همه آنان از صدیقان بوده‌اند: یا از پیامبران مرسل یا از اوصیای معصوم. اگر برخی اظهار اسلام نکرده‌اند، شاید از روی تقیه بوده یا برای یک مصلحت دینی.

شیخ صدوق می‌فزاید: مادر پیامبر (ص)، آمنه دختر وهب نیز مسلمان بود. این بدان معنی است که در پدران رسول خدا (ص) جز خیر و برکت نبوده، آن حضرت همه را از آنان به ارث برده است. طهارت رسول از پلیدی و ناپاکی نیز این نکته را تأکید و تأیید می‌کند. علم جدید هم این را ثابت کرده که عامل وراثت نقش مهمّی در تکوین شخصیت، خصلت‌ها و ویژگی‌های انسان دارد.

ابوحیان اندلسی می‌گوید: رافضیان عقیده دارند که پدران پیامبر (ص) مؤمن بوده‌اند. سایر فرقه‌های اسلامی پدر و مادر پیامبر (ص) و اجداد آن حضرت را کافر می‌دانند. البته برخی هم به ایمان آنان عقیده دارند. از جمله کسانی که به ایمان ابوطالب و پدران پیامبر (ص) تصریح کرده‌اند، می‌توان از اینان نام برد؛ مسعودی، یعقوبی، ماوردی، رازی در کتاب: اسرار التنزیل، سنوسی، تلمسانی در حاشیه شفاء و سیوطی که چندین رساله در این باره نوشته است.

در مقابل کسانی هم رساله‌هایی در اثبات کفر آنان نوشته‌اند: مثل: ابراهیم‌ حلبی و علی قاری که در شرح الفقه الاکبر، به تفصیل در این باره سخن گفته است. آنان سیوطی را به تساهل متهم کرده و گفته‌اند: هرگاه سخنان او موافق سخن پیشوایان نقّاد نباشد، اعتباری ندارد.

علاوه بر اجماع، امامیه معتقد است که روایات فراوانی بر ایمان پدران رسول خدا (ص) دلالت دارد. اجماع شیعه مستند به اخبار و روایات است.

علاوه بر این، دلائل شیعه به شرح زیر است؛

1. رسول خدا (ص) فرمود: پیوسته خداوند مرا از صلب‌های پاک به رحم‌های پاک منتقل کرد تا آنکه مرا به این جهان شما آورد و به پلیدی جاهلیت، آلوده‌ام نساخت. اگر در میان پدرانش کافری وجود داشت، پیامبر (ص) همه را به طهارت توصیف نمی‌کرد؛ زیرا خداوند فرموده است: ﴿إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ﴾. مگر این که بگوییم: منظور پاکی از زنا، و یا پلیدی‌ها و رذالت‌ها است که ملازم کفر نمی‌باشد.
2. خداوند خطاب به پیامبر (ص) فرمود: ﴿الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ * وَتَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ﴾ از امام باقر، امام صادق (ع) و ابن عبّاس روایت شده که همواره پیامبر (ص) از صلب پیغمبری به صلب پیغمبری دیگر منتقل می‌شد. ممکن است، در این استدلال مناقشه شود که آیه می‌گوید: خداوند او را در حال عبادت و سجده می‌بیند، نه اینکه نقل او از صلب پیامبری به صلب پیامبر دیگر. اگر این روایت ثابت شود، می‌توان گفت که همه پدران او را در برمی‌گیرد. شاید منظور این باشد که او را در حال انتقال در صلب پیامبران دیده است. چنان که در حال انتقال در صلب دیگران هم مشاهده نموده است. از سوی دیگر اثبات نبوّت همه پدران رسول خدا (ص) کار بسیار مشکلی است.
3. می‌توان در اثبات ایمان پدران پیامبر (ص) تا ابراهیم (ع) به این آیه استدلال کرد که می‌فرماید: ﴿وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ﴾.

و یا این آیه: ﴿وَجَعَلَهَا كَلِمَةً بَاقِيَةً فِي عَقِبِهِ﴾. یعنی کلمه خداوند بایستی در نژاد و ذریه ابراهیم باقی مانده باشد و همواره گروهی از آنان بر فطرت خویش، خداوند را پرستش کنند. شاید همین اجابت دعای ابراهیم (ع) باشد که گفت: ﴿وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ﴾.

﴿رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي﴾. روشن است که اگر خداوند دعای ابراهیم (ع) را درباره همه فرزندانش اجابت نموده باشد، نباید ابولهب بزرگ‌ترین مشرکین و شدیدترین دشمن رسول خدا (ص) باشد. این می‌رساند که واژه «من» برای تبعیض است.

پدر ابراهیم‌: معتقدان به ایمان پدران پیامبر (ص) تا آدم با این اعتراض رو به رو هستند که قرآن بر کفر آزر پدر ابراهیم تأکید نموده است؛ ﴿وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ﴾.

به این اشکال چنین پاسخ داده‌اند:

1. ابن حجر مدعی است که مطابق اجماع مورّخان، آزر پدر ابراهیم (ع) نبوده است. او عمو یا جدّ مادری ابراهیم بود. پدرش تارخ نام داشت. از سوی دیگر به کار بردن واژه «اب» برای آزر مجازی است. همانند قول خداوند که می‌فرماید: ﴿أَمْ كُنْتُمْ شُهَدَاءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِيهِ مَا تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدِي قَالُوا نَعْبُدُ إِلَهَكَ وَإِلَهَ آبَائِكَ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ﴾. اسماعیل از پدران یعقوب نبود، بلکه عموی اوست.
2. استغفار ابراهیم برای پدر، در ابتدای جوانی بود. در حالی که وقتی به سن پیری رسید و صاحب فرزند شد، چنین برای پدر و مادرش استغفار کرد؛ ﴿...رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ﴾ روشن است که «والد» و «اب» با هم تفاوت معنی دارد. واژه «اب» را بر مربّی، عمو و جدّ هم به کار می‌برند. در حالی که واژه نخست، اختصاص به پدر بی‌واسطه فرد دارد. بنابراین استغفار دوم برای پدر حقیقی‌اش بوده، در حالی که استغفار نخست به عمو یا جدّش اختصاص داشت.
3. شاید بتوان گفت: کسی که ابراهیم (ع) برایش آمرزش خواست و سپس از او بیزاری جست؛ ایمان آورده باشد. از این‌رو دوباره برای او آمرزش خواست. از سوی دیگر برخی از بزرگان معتقدند که منشأ اجماع مورّخان در این که آزر پدر ابراهیم نیست، تورات است. در این کتاب، پدر ابراهیم، تارخ نامیده شده است. در هر حال راهی نداریم، جز اینکه معتقد شویم منظور از «اب» عمو و مربّی است نه پدر حقیقی. از سوی دیگر قبول نداریم که استعمال این واژه مجاز باشد.

مسلم و دیگران روایت کرده‌اند که مردی از رسول خدا (ص) پرسید: پدرم کجاست؟ پیامبر (ص) فرمود: در آتش جای دارد. وقتی مرد خواست برود، حضرت او را خواست و فرمود: پدر من و پدر تو، هر دو در آتش هستند. از نظر ما این سخن درست نیست؛ زیرا:

1. گذشت که همه پدران پیامبر (ص) مؤمن بوده‌اند.
2. این روایت را حماد بن سلمه از ثابت از انس نقل کرده است. معمّر هم همین روایت را از ثابت از انس نقل کرده است، امّا به گونه‌ای که بر کفر پدر آن حضرت دلالت نمی‌کند. در روایت معمر، پیامبر (ص) به مرد فرمود: هرگاه از قبر کافری گذر کردی، او را به آتش جهنم بشارت ده. علمای حدیث جرح و تعدیل تأکید کرده‌اند که معمّر از حمّاد دقیق‌تر است. مردم درباره حافظه حمّاد سخن گفته‌اند و روایات زشتی از طریق او رسیده و ربیعه آنها را در کتاب‌های خود آورده است. حمّاد نمی‌توانست حفظ کند و آن را به عنوان حدیث روایت کرد و....
3. این روایت به سند صحیح به شرط بخاری و مسلم، از طریق سعد بن ابی وقاص نقل شده است. در این نقل آمده: هرگاه از قبر کافری گذر کردی، او را به آتش جهنم بشارت ده.
4. چگونه مطابق اصرار اینان، پدر و مادر پیامبر (ص)، ابوطالب و عبد المطلب، در آتش جهنم جای دارند، امّا ورقة بن نوفل که پیامبر (ص) را درک کرد، امّا ایمان نیاورد، با لباس سندس در بهشت باشد؟! همین طور زید بن عمرو بن نفیل عموزاده عمر بن خطّاب متکبّرانه در بهشت قدم می‌زند.چنین است، در مورد امیة بن ابی الصلت که نزدیک بود در شعرش اسلام آورد!. به نظر شما چگونه می‌توان احادیث متواتر و تواریخ پشت در پشت دالّ بر ایمان پدران رسول خدا (ص) را دور ریخت، امّا در اثبات ایمان گروه دوم، به یک بیت شعر یا سخنی گذرا چنگ زد؟!

شگفت‌آور است که برخی روایت مذکور را چنین توجیه کرده‌اند که منظور از «اب» عموی او ابوطالب است؛ زیرا مردم عرب، عمو را نیز پدر می‌خوانند و پیامبر (ص) به فرزندی ابوطالب منسوب بود. ما نمی‌دانیم چرا این توجیه‌گر، عموی او ابولهب را رها کرده و به سراغ ابوطالب آمده است، در حالی که کفر ابولهب مسلّم و قطعی است؟! عظیم‌آبادی در اینجا نیز تصریح کرده که این سخن هم ضعیف و باطل است.

منابع

1. محمدی، رمضان، مقاله «محمد رسول الله»، دانشنامه سیره نبوی ج۱
2. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم
3. پورامینی، محمد باقر، پیامبر اسلام؛ چلچراغ حکمت
4. اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
5. سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی ج۲
6. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج۲
7. ده پهلوانی، طلعت، رحلت پیامبر، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱
8. عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱‌
9. ابراهیمی، زینب، گاه‌شمار، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱
10. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
11. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
12. فرهنگ شیعه
13. سبحانی، محمد تقی، برنجکار، رضا، معارف و عقاید ۱
14. دین‌پرور، سید جمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه
15. اردشیری لاجیمی، حسن، سیره نبوی از نگاه استاد مطهری