آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پایان منبع‌شناسی جامع}} +{{پایان منبع جامع}})) |
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پایان منبع جامع}} +{{پایان منبع جامع}})) |
||
| خط ۱۶۷: | خط ۱۶۷: | ||
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛ | * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛ | ||
* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]]. | * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]]. | ||
{{پایان | {{پایان منبع جامع}} | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ ۱ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۳۶
| آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / کارکردها، ویژگی‌ها و آثار انتظار |
| مدخل اصلی | آثار فردی انتظار |
آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ جامع اجمالی
* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده میشود:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| انصاری | زینتی | فقیهی | هدایت‌نیا | ضمیری | سبحانی‌نیا | شرفی | عبدی‌پور | آینده روشن |
اهمیت انتظار
- اعتقاد به ظهور حضرت مهدی (ع) باعث میشود انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود از نعمت انتظار بهره‌مند شود که اگر از آن تهی شود و به آینده امید نداشته باشد، زندگی برایش مفهومی نخواهد داشت و شاید از این جهت است که «افضل اعمال امتی انتظار الفرج»[۱] بیان شده است[۲].
آثار فردی انتظار
- آثار فردی انتظار - همانند آثار انتظار به طور عام - دارای مصادیق زیر است:
آثار فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی
- فکر، زیربنای اعمال و رفتار انسان است و باورهای اساسی حیات آدمی را در حصار خود حفظ میکند. رسالت انبیاء و اولیاء تربیت انسان و رها ساختن او از جهل و عرضه حقایق امور است در جریان انتظار، انسان با قرار گرفتن تحت تربیت حضرت ولی عصر (ع) و طهارت فکری و عقلی رشد میکند[۳]. آنچه قیام و انقلاب جهانی امام زمان را از دیگر انقلاب‌ها متمایز و ممتاز میسازد، دگرگونی‌های اعتقادی و باور انسان‌هاست، که در پرتو تلاش‌های او و یارانش پدید خواهد آمد[۴].
برخی از آثار فکری و اعتقادی انتظار عبارتند از: دین‌شناسی و شناخت مفاهیم دینی[۵]؛ شناخت امام زمان[۶]، حفظ و نگهبانی از مرزهای اعتقادی[۷].
- باید توجه داشت انسان منتظر در معارف مهدوی بصیرت دارد، یعنی انتظار فرج باعث میشود فرد مسلمان آنچه در توان دارد، به کار گیرد تا سطح اندیشه و آگاهی خود را بالا ببرد[۸] چون: اولاً: معرفت اساس اعتقاد صحیح است و اعتقاد صحیح، بدون شناخت حضرت حجت (ع) امکان ندارد[۹]، ثانیاً: محبتی ارزش دارد که با معرفت همراه باشد، تا با شبهات دشمنان آفت نزند و پراستحکام بماند[۱۰]. امام باقر (ع) در این باره فرمود: «کسی که بمیرد و امام زمان خود را بشناسد، همانند کسی است که در خیمه حضرت قائم (ع) نزد آن حضرت باشد»[۱۱].[۱۲] در کنار این آمادگی فکری شخصی، توجیه‌گری نظری و تئوری‌پردازی دقیق در تبیین اندیشۀ مهدویت در سطح جهانی و دفاع فکری و نظری از اندیشۀ مهدویت و پاسخ به شبهات مطرح شده و جلوگیری از کوته‌فکری و کج‌اندیشی و رفتارهای نابخردانه گوشه‌ای دیگر از تأثیرات اعتقاد به انتظار است[۱۳].
آثار روحی و روانی
- برای درک زمان ظهور حضرت مهدی (ع)، اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار، ایجاد آمادگی روحی و روانی در خود است[۱۴]. آمادگی در حوزۀ محبت، پالایش روح و تصفیۀ باطن و تطهیر درون و نیز انس منطقی با ادعیه و اذکاری است که از ناحیۀ معصومان(ع) رسیده و رمز ارتباط حبی و باطنی میان شیعه و امام خود است[۱۵]، لذا بیشترین آثاری که در زمینۀ انتظار وجود دارد در بخش رفتار ایجاد "آمادگی روحی و روانی" است[۱۶]. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای امام مهدی(ع) باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که به آنها وارد شود، عرصه را خالی میکنند[۱۷]. بنابراین فردی که منتظر ظهور حضرت است، این انتظار در تمام ابعاد روحی و روانی او نیز تأثیرگذار است. لذا از طریق ارتباط معنوی که فرد با یک انسان کامل الهی برقرار میسازد، حسی در او به وجود می‌‌آید که او را در مقابل بسیاری از افکار رنج‌آور، گرفتاری‌ها و بیماری‌های روحی رایج در جامعۀ امروزی مقاوم میسازد[۱۸].
- یکی از نکات در زمینۀ آثار روحی ایجاد امید در شخص منتظر است. انسان به امید زنده است و بدون امید نمی‌توان آینده‌نگر بود و به تحولات آینده نظر انداخت[۱۹]. امید به ظهور حضرت مهدی (ع) و نصرت و پیروزی حق و عدالت با اعتقاد به آمادگی مادی و معنوی برای ظهور آن حضرت، زایندۀ امید است[۲۰] و حیات فردی منتظران را متحول و پویا میسازد[۲۱].
- همچنین انتظار از لحاظ فردی، موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی میشود؛ زیرا همۀ آنها، ناظر به یک هدف، یعنی انتظار ظهور می‌‌شوند و این امر موجب وحدت شخصیت او میگردد و این وحدت شخصیت، از هرز رفتن توانایی‌ها و قابلیت‌ها، جلوگیری میکند و زمینۀ رشد و ظهور قدرتی شگرف و فوق العاده را فراهم میکند[۲۲] و اعتقاد به اینکه سرانجام، کرۀ زمین از شر مستکبران و ظالمان نجات یافته و اصلاح خواهد شد و به تمام تبعیض‌ها و نابسامانی‌ها خاتمه داده میشود، انسان را وادار میکند خود ظلم نکند و دنبال فساد و بی بند و باری نرود[۲۳] و در فساد محیط منحل نشود[۲۴]، در برابر انواع آلودگی رایج جامعه و لغزش‌های محیطی مقاومت کند و به یک مصونیت اخلاقی و اجتماعی در برابر هر کجروی و ناهنجاری دست یابد[۲۵] و در برابر ظالمان پایداری بورزد چراکه بزرگ‌ترین پیامد انتظار، صبر و مقاومت است. اگر بخواهیم جامعه‌ای مقاوم و پایدار داشته باشیم، ابتدا لازم است افراد آن به چنین صبر و مقاومتی دست یابند[۲۶].
آثار اخلاقی و رفتاری
- انسان منتظر دارای اخلاقی اسلامی است و جامعۀ منتظر مظهر اخلاق اسلامی است[۲۷]. انسان با توجه به نیروی تفکر و توانایی نگه‌داری و انتقال تجربه‌ها همواره میتواند در مسیر رشد فکری و تعالی معنوی و اخلاقی گام بردارد و گاه این طی طریق، جهشی و باشتاب باشد. با این حال، به دلیل ظرفیت‌های بسیار فراوان انسانی میتوان توقع داشت روزگاری بیابد که با توجه به فراهم بودن زمینه، با امدادهای الهی و وجود رهبری الهی، این تعالی، جهشی بسیار فراگیر داشته باشد. در انتظار این وضعیت به سر بردن، خود عاملی است برای تلاش مضاعف در جهت رسیدن به آن. ارتقای عقلانیت، حکمت و معرفت، بسط و کمال علم، توسعه دیانت، معنویت و اخلاق از جمله شاخص‌های جامعۀ موعود است[۲۸].[۲۹]
- یکی از کارکردهای فردی انتظار، معرفت، محبت و علاقه‌مندی انسان به حضرت حق است؛ زیرا اگر انسان چشم به راه کسی باشد و نتواند حضور او را درک کند، به کسی که بتواند برای او تکیه‌گاهی محکم و مطلق باشد، پناه می‌‌برد و او، جز خدای سبحان نیست امام سجاد (ع) می‌‌فرماید: «کسانی که قائل به امامت و منتظر ظهور حضرت (مهدی) باشند، بهترین انسان‌های هر زمان‌اند و خداوند به آنان عقل، معرفت و فهم میدهد که غیبت نزد آنها، مانند حضورشان نزد ما باشد»[۳۰]؛ و بدیهی است این عشق و معرفت، در خودسازی انسان مؤثر است[۳۱].
- انتظار فرج و ظهور در حقیقت به معنای آماده باش کامل فکری، عملی، مادی و معنوی است[۳۲] و منتظر واقعی کسی است که آلودگی‌های درون را پالایش کند و خانۀ دل را از زنگار گناه و ناپاکی‌ها پاک کند[۳۳] و خود را به صفات پسندیده آراسته و از گناه و دنیاطلبی و تجمّل اجتناب ورزد. امام صادق (ع) در این زمینه فرمود: «کسی که علاقه دارد از یاران و اصحاب حضرت قائم (ع) باشد، باید تقوا در خود ایجاد کند و خود را به صفات نیک و محاسن اخلاق مزین سازد و سپس در انتظار آن حضرت باشد. هر کس این آمادگی را به دست آورد و پیش از ظهور از دنیا برود، به اجر و پاداش یاران آن حضرت نایل خواهد شد. کوشش کنید و منتظر فرج و موفقیت باشید، ای جماعتی که مورد توجه خدا هستید، پیروزی گوارایتان باد!»[۳۴].[۳۵] منتظر باید خود را در منظر خدا و امام زمانش می‌‌بیند[۳۶] و بی‌مبالاتی نکرده و با پرهیزگاری به مرزهای گناه و حرام، نزدیک نشود[۳۷]. از طرفی دیگر باید دانست امام مهدی (ع) مصداق بارز زهدورزی و دوری از تجملات است، کسانی که ادعای پیروی از این امام بزرگ را میکنند نباید حریصانه به دنبال دنیا باشند و همت خود را در نیکو پوشیدن و خوردن و لذت بردن، خلاصه کنند[۳۸].
آثار سیاسی
- انسان‌ها خواستار حکومتی صالح، دور از منکر و ریا فریبند و حاکمی را می‌طلبند که بتواند ارزش‌های انسانی را در جهان حاکم سازد، ظلم، اختناق، استکبار و استعباد را نفی کند. انسان‌ها خواستار سیاستی الهی و حکومتی واحد هستند که مرز جغرافیایی نشناسد، رهبر و راهنمایشان قانون واحدی باشد، ضعیف و قوی، سیاه و سفید، در آن یکی باشد و سخن از رجزخوانی‌ها و حمله‌های نظامی ابرقدرت‌ها به میان نیاید[۳۹]. بدون شک با توجه به جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (ع)، نیازمند بازشناسی و بازنمایی آثار و ابعاد سیاسی حکومت جهانی آن حضرت به جهانیان هستیم و مشتاقان برپایی حکومت عدل جهانی باید در دو محور زمینه‌های سیاسی این اتفاق بزرگ را فراهم نمایند: آشنا شدن با روش‌های سیاسی حضرت مهدی (ع) و آشنا کردن دیگران با این اندیشۀ بلند سیاسی[۴۰].
آثار اقتصادی
- از جملۀ وظایف منتظران حراست از فرهنگ دینی و اسلامی و مرزبانی اندیشۀ اسلامی و زنده نگه داشتن آن است. بدون تردید، تبلیغ این فرهنگ پویا بدون پشتوانۀ مالی و اقتصادی امکان‌پذیر نیست و به همین جهت منتظران باید با سعی و تلاش در عرصه‌های مختلف صنعت، کشاورزی و غیره این آرزو و خواست را تحقق بخشند[۴۱]. کسانی که در اندیشۀ زمینه‌سازی برای دوران ظهور هستند، میبایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان، مواهب الهی را برای خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند[۴۲].
آثار نظامی و انتظامی
- از مهم‌ترین وظایف دوران غیبت به عنوان زمینه‌سازی، آمادگی پیوسته و راستین از جهت توانمندی نظامی و جسمانی است. در این‌باره روایات فراوانی وجود دارد[۴۳] مانند اینکه امام باقر(ع) ذیل آیۀ شریفۀ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۴۴] فرمودند: «بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظَر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید»[۴۵].[۴۶]
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام و المسلمین انصاری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عبدالرحمن انصاری، در کتاب «در انتظار خورشید ولایت» در این‌باره گفته است:
«اعتقاد به ظهور حضرت مهدی (ع) و اینکه سرانجام نزاع‌ها و جنگ‌ها و زحمت‌ها، صلح و صفا و امنیت و آسایش است، سبب میشود که انسان خود را بسازد و شرایط لازم برای قرار گرفتن در صف منتظران واقعی را پیدا کند و این افتخار نصیبش شود که یکی از زمینه سازان حکومت مهدی موعود (ع) باشد. انتظار فرج باعث میشود که فرد مسلمان آنچه در توان دارد، به کار گیرد تا سطح اندیشه و آگاهی و آمادگی روحی و جسمی و مادی و معنوی خود را بالا ببرد تا بتواند در پیاده کردن آن اصلاحات عمیق و همه جانبه و گسترش قسط و عدل و یکتاپرستی در سراسر گیتی سهیم باشد. کسی که خود فاسد و ناصالح است، نمی‌تواند در انتظار حکومتی باشد که با افراد فاسد بشدت مبارزه میکند و آنها را از خود می‌راند. اعتقاد به اینکه سرانجام، کره زمین از شر مستکبران و ظالمان نجات یافته و اصلاح خواهد شد و به تمام تبعیض‌ها و نابسامانی‌ها خاتمه داده میشود، انسان را وادار میکند که خود ظلم نکند و دنبال فساد و بی بند و باری نرود و در حد امکان با آنها مبارزه کند. انتظار فرج و ظهور مصلح کل حضرت صاحب الزمان (ع) در حقیقت به معنای آماده باش کامل فکری، عملی، مادی و معنوی است. چنین فردی باید خود را بسازد که شایستگی شرکت در چنین برنامه بزرگی را به دست آورد. بنابراین، لازمه فرج این است که ابتدا خود را بسازیم و رفتار و گفتارمان مورد پسند خدا و رسول (ص) باشد و سپس به سازندگی جامعه و تربیت دیگران، بخصوص خانواده و نزدیکان‌مان بپردازیم. با توجه به این تلازم، روشن میشود که بینش انتظار و امید به ظهور حضرت مهدی (ع) و اعتقاد به آمادگی مادی و معنوی برای ظهور آن حضرت، در سازندگی و تربیت انسان بسیار مؤثر و نقش آفرین است. از این رو، در روایات مربوط به انتظار فرج آمده است که مسلمان باید امام زمان خود را بشناسد و رفتار و گفتارش بگونه‌ای امام پسند باشد و آن حضرت را شاهد و ناظر اعمال خود بداند. و در این صورت است که در زمره منتظران واقعی ظهور حضرت حجت (ع) محسوب خواهد شد.
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین زینتی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی زینتی، در مقاله «انتظار و امنیت روانی» در این‌باره گفته است:
«شخص منتظر برای همراهی در یک تحول اصلاح‌گرانه فراگیر که جهان درون و بیرون و عالم کبیر و صغیر را فرا می‌گیرد، باید خود را مهیا و آماده سازد. و الا فارغ از آمادگی لازم نه تنها همراهی ممکن نمی‌شود بلکه از درک تحول و درک منتظر باز می‌ماند. ایفای نقش انتظار، منتظر را به ایجاد تحولات و اصلاحات اساسی در حطیه شناختی و رفتاری و انگیزشی فرا می‌خواند. این آمادگی در حوزه‌های زیر قابل گزارش است:
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین فقیهی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین علی نقی فقیهی و همکاران، در مقاله «تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان» در این‌باره گفته است:
«در فرهنگ شیعی انتظار، امید به نصرت و پیروزی حق و عدالت، حاکمیت ارزش‌های انسانی و ارتقای معنوی بشر است که با زمینه‌سازی‌های افراد منتظر برای تحقق آنها و تشکیل حکومت عدل علوی میسر میشود. انتظار حیات فردی و اجتماعی شیعیان را متحول میسازد و امید، حرکت و پویایی به آن میبخشد. در عمکرد اخلاقی، زمینه‌سازی و به‌کارگیری عوامل روانی بسیار مؤثر است، فرد منتظر به دلیل داشتن انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) احقاق حقوق، برجستگی حق بر باطل، حاکمیت عدالت در جامعه و... آمادگی رفتارهای اخلاقی را به صورت مناسب‌تر دارد. به عبارت دیگر، انتظار در بستر سازی، تقویت و عملیاتی ساختن هویت اخلاقی مؤثر است. همچنین با توجه به اینکه لازمه انتظار واقعی صبر همه‌جانبه از سوی فرد منتظر است، بروز و ظهور صبر بر سختی‌ها، مصیبت‌ها ومقاومت در برابر معصیت - که از مهم‌ترین ویژگی‌های هویت اخلاقی فرد مسلمان است - را در فرد تقویت میکند. از سویی با توجه به شخصیت منتظر و نقش خاصی که باید در زمینه‌سازی ظهور داشته باشد، در تزاحم رفتارهای فردی و اجتماعی به الویت‌بندی دست می‌زند و اخلاق اجتماعی را ترجیح میدهد. به بیان دیگر، هویت اخلاقی فرد منتظر با مفهوم انتظار پیوند مییابد و روح تازه‌ای در آن دمیده میشود. هویت اخلاقی انسان منتظر با اعتقادش به ولایت، اهداف امامت و تلاش و زمینه‌سازی برای ظهور گره می‌خورد. در هویت اخلاقی فرد منتظر، اعتقاد او به ولایت با احساس محبت و عشق او به ولایت الهی و معصومین(ع) و امام زمان(ع) خویش عجین میشود و در رفتار او نمود مییابد. به دیگر سخن، هویت اخلاقی منتظر در ابعاد گوناگون شناخت و ایمان، عواطف و منش شخصیتی و افعال ارزشی تبیین میشود. در بعد شناختی در ادامه شناخت پروردگار با نبوت و امامت آشنا میگردد، امام زمان خویش را می‌شناسد و در این راستا نسبت به اهداف و فلسفه ولایت آگاهی مییابد و آنها را پاسخی به عطش درونی خود و در پاسخ به نیازهای فطری خود مییابد؛ این معرفت زمینه عشق و محبت را در فرد ایجاد میکند. به عبارت دیگر، هویت اخلاقی فرد منتظر حقیقی، ریشه در معرفت به حق، عدل، ایمان و عشق به آن دارد.
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین هدایت‌نیا؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین فرج‌الله هدایت‌نیا، در مقاله «ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات» در این‌باره گفته است:
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین ضمیری؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا ضمیری، در مقاله «کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی» در این‌باره گفته است:
«انتظار شخصیت فرد منتظر را تقویت میکند و او را برای ایفای نقش‌های جدید اجتماعی کمک می‌‌رساند. انتظار، صفتی است که موجب میشود شخصیت فرد دگرگون شود. انتظار به عادت‌ها، نگرش فرد منتظر به خود موجب و جامعه و مجموعه تصورات او از نفس و جامعه اثر می‌‌گذارد و موجب بروز نقش‌های جدیدی برای فرد منتظر میشود و پایگاه اجتماعی او در جامعه در اثر پویایی و تحرک و تحول در جامعه تغییر مییابد. شخصیت انسان منتظر در اثر انتظار موعود عدالت‌گستر و امید اصلاح جامعه و زمینه‌سازی برای حکومت انتظار جهانی به قول یونک به یک شخصیت که دارای دو خصوصیت است تبدیل میگردد. از بُعد درونی به یک نوع خود هشیاری می‌‌رسد که آینده را به گونه‌ای روشن می‌‌بیند که باید زمینه را برای آمدن موعود منتظر فراهم کند و از بعد بیرونی که این شخصیت دارای نقش و بالطبع پایگاه جدید اجتماعی میگردد. چرا که در تمام لحظات شب و روز از هر تلاشی برای تحقق آرمان‌های مهدوی فروگذار نمی‌کند.
از بُعد بیرونی شخصیت انسان منتظر نقش اجتماعی تازه‌ای برای او تعریف میکند. این نقش همانا عدالت‌جویی و مبارزه با هر گونه فساد و تبعیض است. بنابراین یکی از مهم‌ترین کارکردهای اجتماعی انتظار در بعد اصلاح ناهنجاریها است.، تقویت نظام شخصیت انسان منتظر در بعد درونی و بیرونی است.
|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است:
«یکی از کارکردهای فردی انتظار، معرفت، محبت و علاقه‌مندی انسان به حضرت حق است؛ زیرا اگر انسان چشم به راه کسی باشد و نتواند حضور او را درک کند، به کسی که بتواند برای او تکیه‌گاهی محکم و مطلق باشد، پناه می‌‌برد و او، جز خدای سبحان نیست؛ چنان‌که رسول گرامی اسلام (ص) از قول خداوند می‌‌فرماید: "هرگاه اشتغال من برجان بنده غالب آید، خواهش ولذت او را در یاد خود قرار دهم و چون خواهش و لذتش را در یاد خویش قرار دهم، عاشق میگردد و من نیز عاشق او می‌‌شوم و چون عاشق یکدیگر شدیم، پرده میان خود و او را بالا می‌‌زنم و مشاهد جلال و جمال خود را بر جان او مسلط می‌کنم؛ طوری‌که وقتی مردم دچار سهو و اشتباه می‌‌شوند، او دست‌خوش سهو نمی‌شود[۷۰]؛ امام سجاد(ع) می‌‌فرماید: "کسانی که قائل به امامت و منتظر ظهور حضرت (مهدی) باشند، بهترین انسان‌های هر زمان‌اند و خداوند به آنان عقل، معرفت و فهم میدهد که غیبت نزد آنها، مانند حضورشان نزد ما باشد"[۷۱]؛ و بدیهی است این عشق و معرفت، در خودسازی انسان مؤثر است»[۷۲].
|
| ۷. آقای دکتر شرفی (متخصص روان‌شناسی و علوم تربیتی)؛ |
|---|
|
آقای دکتر محمد رضا شرفی، در مقاله «مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار» در این‌باره گفته است:
«از لحاظ فردی، موجب تمرکز افکار و نیروهای آدمی میشود؛ زیرا همه آنها، ناظر به یک هدف، یعنی انتظار ظهور هستند و این امر به نوبه خود، موجب وحدت شخصیت او میگردد. در مقابل، میتوان به پراکنده بودن و متفرق بودن تلاش‌های انسان اشاره نمود که هیچ نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت. این معنا در قرآن کریم چنین آمده است: «هر آینه سعی و کوشش شما پراکنده است»[۷۳]. آلپورت در بیان چنین رابطه‌ای می‌نویسد: تلاش برای آینده، به کل شخصیت آدمی، یگانگی و یک‌پارچگی میبخشد... به عبارت دیگر، میتوان با کوشش برای دست یافتن به مقاصد و رسیدن به هدف‌ها، جنبه‌های شخصیت را یک‌پارچه ساخت و جامعیت بخشید[۷۴]. وحدت شخصیت، از هرز رفتن توانایی‌ها و قابلیت‌ها، جلوگیری میکند و زمینه رشد و ظهور قدرتی شگرف و فوق العاده را فراهم میکند؛ زیرا چنین وحدتی در درون آدمی، تضادهای درونی را از میان برمی‌دارد؛ همان تضادهایی که برخی انسان‌ها را پیوسته رنج داده، توان‌شان را به شدت می‌کاهد»[۷۵]. |
| ۸. آقای دکتر عبدی‌پور؛ |
|---|
|
آقای دکتر حسن عبدی‌پور، در کتاب «نقش اجتماعی انتظار» در این‌باره گفته است:
|
| ۹. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ |
|---|
|
پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند:
«بشر در زندگی فردی و اجتماعی خود از نعمت انتظار بهره‌مند است و اگر از آن تهی شود و به آینده امید نداشته باشد، زندگی برایش مفهومی نخواهد داشت و گرفتار بی‌هدفی و پوچی میگردد. اسلام با تعالیم مترقی‌اش، سعی دارد نگاه به آینده جوامع را در نگاه آدمیان و به‌ویژه مسلمانان بسیار روشن و پرگشایش جلوه دهد و شاید از این جهت است که گزاره افضل اعمال امتی انتظار الفرج به کار می‌رود. روایات فراوانی درباره انتظار وجود دارد که نشان از اهمیت آن است. در اینجا به اختصار به آثار و پی‌آمدهای فردی انتظار می‌پردازیم:
|
- فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فکری و اعتقادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار روان‌شناختی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار سیاسی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اقتصادی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار نظامی و انتظامی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش میشود؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
- آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالتآور است؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ کمال الدین، ج ۲، ص ۶۴۴.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص۶۸.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۱۰-۱۱۸.
- ↑ ر.ک. مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص۱۱۰-۱۱۸.
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰؛ زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۱-۳۰۳.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۲: «مَنْ مَاتَ وَ هُوَ عَارِفٌ لِإِمَامِهِ کَانَ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ»
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۱-۳۰۳.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹- ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. خانجانی، علی اوسط، رسالت فردی و شخصی انسان منتظر، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامۀ مهدویت، ج۳، ص۵۴ ـ ۶۱؛ پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰؛ فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۰۵-۱۰۷.
- ↑ ر.ک. فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۰۵-۱۰۷.
- ↑ ر.ک. شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۴.
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵؛ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ ر.ک. شفائی، محبوب، موعود حق، ص ۸۴ـ۸۸.
- ↑ «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ أَکْمَلَ بِهَا أَخْلَاقَهُمْ»؛ الخرائج و الجرائج، ج۲، ص۸۴۱، ح۷۱.
- ↑ ر.ک. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص ۱۱۸.
- ↑ «إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ»؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۹۹ و ۳۰۰، ح۲.
- ↑ ر.ک. سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۶۹ ـ ۷۰.
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰: «مَنْ سُرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَکَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِیئاً لَکُمْ أَیَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ»
- ↑ ر.ک. انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۰؛ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۴۶-۵۱.
- ↑ ر.ک. هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۴۶-۵۱.
- ↑ ر.ک. عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۴۶-۵۱.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۸۱-۸۶.
- ↑ ر.ک. مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع)، ص۸۴ - ۷۹.
- ↑ ر.ک. فلاحی، صفر، امام مهدی ذخیره امامت، ص ۱۷ ـ ۱۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَی أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۱۹۹.
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، پرسمان مهدویت، ص ۱۹۹ـ ۲۱۲.
- ↑ «کسی که بمیرد و امام زمان خود را بشناسد، همانند کسی است که در خیمه حضرت قائم (ع) نزد آن حضرت باشد» بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۲، بیروت.
- ↑ «کسی که علاقه دارد از یاران و اصحاب حضرت قائم (ع) باشد، باید تقوا در خود ایجاد کند و خود را به صفات نیک و محاسن اخلاق مزین سازد و سپس در انتظار آن حضرت باشد. هر کس این آمادگی را به دست آورد و پیش از ظهور از دنیا برود، به اجر و پاداش یاران آن حضرت نایل خواهد شد. کوشش کنید و منتظر فرج و موفقیت باشید، ای جماعتی که مورد توجه خدا هستید، پیروزی گوارایتان باد!» بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰، بیروت.
- ↑ انصاری؛عبدالرحمن، در انتظار خورشید ولایت، ص ۱۲۰.
- ↑ زینتی، علی، انتظار و امنیت روانی، ص۳۰۱-۳۰۳.
- ↑ فقیهی، علی نقی، امیری، شعله و شریفی، فاطمه، تبیین هویت اخلاقی فرد منتظر و راهکارهای پرورش آن در نوجوانان، ص ۱۰۵-۱۰۷.
- ↑ «و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید» سوره توبه، آیه ۱۰۵.
- ↑ ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ج۹، ص۲۸۰ – ۳۷۸.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۹.
- ↑ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ «وَ اعْلَمْ أَنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ يَقِيناً- قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَّ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ فِي بَيَاضٍ». بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۵۲.
- ↑ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۱۶-۱۱۷.
- ↑ «انْتَظِرُوا الْفَرَجَ وَ لا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ فَإِنَّ أَحَبَّ الْأُمُورِ إِلَى اللَّهِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۳.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید».
- ↑ «فِي مَعْنَى قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا﴾، قَالَ اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَكُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ النعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۲۶.
- ↑ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۱.
- ↑ «طُوبَى لِشِيعَتِنَا الْمُتَمَسِّكِينَ بِحُبِّنَا فِي غَيْبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِينَ عَلَى مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِكَ مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِينَا بِهِمْ شِيعَةً وَ طُوبَى لَهُمْ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِي دَرَجَتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ»؛ بحارالانوار، ج۵۱، ص۱۵۱.
- ↑ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۱۹.
- ↑ «مَنْ سُرَّ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۷.
- ↑ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۰.
- ↑ «ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید و از مرزها نگهبانی کنید و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.
- ↑ «اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّكُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَكُمُ الْمُنْتَظَرَ»؛ بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ «إذا کان الغالب علی العبد الاشتغال بی جعلت بغیته و لذته فی ذکری، فإذا جعلت بغیته و لذته فی ذکری، عشقنی وعشقته، فإذا عشقنی وعشقته رفعت الحجاب فیما بینی وبینه و صیرت ذلک تغالبا علیه، لا یسهو إذاسها الناس»؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج۱، ص۴۳۳، ح۱۸۷۲.
- ↑ «إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَيْبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِكْرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَةِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَيْبَةُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَةِ الْمُشَاهَدَةِ»؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۹۹ و ۳۰۰، ح۲.
- ↑ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۶۹-۷۰.
- ↑ لیل(۹۲) آیه ۴.
- ↑ روان‌شناسی کمال، ص ۱۹ و ۲۰.
- ↑ شرفی، محمد رضا، مقدمه‌ای بر آثار تربیتی و روان‌شناختی انتظار، گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم، ص ۱۳۴.
- ↑ «ای فرزندان آدم! آیا به شما سفارش نکردم که شیطان را نپرستید که او دشمن آشکار شماست؟ * و اینکه مرا بپرستید که این راهی است راست؟» سوره یس، آیه ۶۰-۶۱.
- ↑ «وَ لَوْ أَنَّ أَشْيَاعَنَا وَفَّقَهُمْ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَى اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِي الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَيْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْيُمْنُ بِلِقَائِنَا»؛ بحار الانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.
- ↑ «بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.
- ↑ شیخ صدوق، خصال، ج۲، ص۷۹.
- ↑ «مَنْ سُرَّ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۴۰.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۶۷ و بحارالانوار، ج۲۷، ص۹۵.
- ↑ «طُوبَى لِمَنْ أَدْرَكَ قَائِمَ أَهْلِ بَيْتِي وَ هُوَ يَأْتَمُّ بِهِ فِي غَيْبَتِهِ قَبْلَ قِيَامِهِ وَ يَتَوَلَّى أَوْلِيَاءَهُ وَ يُعَادِي أَعْدَاءَهُ»؛ بحار الانوار، ج۵۱، ص۷۲.
- ↑ بحار الانوار، ج۵۳، ص۱۷۵
- ↑ نهج البلاغه، کلمات القصار ۴۳۹، «الزهد کله بین کلمتین من القرآن..».
- ↑ «تا بر آنچه از دست شما رفت دریغ نخورید و بر آنچه به شما دهد شادی نکنید» سوره حدید، آیه ۲۳.
- ↑ «مَا لِبَاسُ الْقَائِمِ إِلَّا الْغَلِيظُ وَ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِبُ»؛ بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۵۸.
- ↑ عبدی‌پور، حسن، نقش اجتماعی انتظار، ص ۴۶-۵۱.
- ↑ مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۱۲ الی ۱۱۵.