انتظار ظهور امام مهدی

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل انتظار فرج (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معنای انتظار

انتظار در لغت به معنای چشم به راه بودن و منتظر چیزی بودن است^[۱] و نیز حالتی روانی است که وقتی انسان از وقوع حادثه‌ای در آینده آگاه می‌شود، برای او پیش می‌آید. انتظار در اصطلاح یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند که با سکون و انزوا و تن پروری سازگاری ندارد و موجب به وجود آمدن آمادگی برای انسان‌ها به آنچه انتظار دارند می‌شود و انسان را از یاس و ناامیدی نجات می‌‌دهد^[۲].
انتظار در اصطلاح مهدویت، به معنای انتظار ظهور امام زمان(ع) برای اقامۀ عدل و تشکیل حکومت واحد جهانی با حاکمیت قرآن و اسلام است. "انتظار فرج" یعنی امید و آرزوی تحقق نوید کلی جهانی مبتنی بر فطرت الهی برای رسیدن انسان به زندگی عادلانه. انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظر که هر قدر انتظار بیشتر شود، آمادگی نیز بیشتر می‌گردد و هر اندازه که حادثه برای منتظِر دوست‌داشتنی‌تر باشد و وقوع آن نزدیک‌تر، او بر آمادگی خویش می‌افزاید^[۳].

فضیلت انتظار

انتظار یکی از مهم‌ترین و پرارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت است. انتظار فرج از اصل کلی اسلامی و قرآنی "حرمت یأس از روح الله" استنتاج می‌‌شود و جامعۀ منتظر و مهدوی را به جامعه‌ای فعال و پویا تبدیل می‌‌کند و مهم‌ترین عامل رشد و شکوفایی اخلاقی شمرده می‌‌شود؛ از این رو همواره مورد تأکید و توجه تمام حضرات معصومین از شخص پیامبر اکرم(ص) تا حضرت مهدی(ع) بوده که انتظار فرج را عملی جهادی^[۴]، برترین عبادت^[۵]، بهترین و محبوب‌ترین^[۶] اعمال نزد خداوند معرفی نموده و فرد منتظر را همانند کسی دانسته‌اند که در رکاب پیامبر(ص) جنگیده و با حضرت مهدی(ع) در یک خیمه همنشین است^[۷]. البته این پاداش‌ها برای منتظرانی است که صادقانه در انتظار اویند^[۸].

انتظار فرج، خودِ فرج است^[۹] و منحصر به عصر غیبت و فرج امام نیست، بلکه هر عملی را در برمی‌گیرد اما انتظار حضرت بقیة الله(ع) بالاترین انتظارهاست و در حقیقت انتظار فرج، صبری توأم با حرکت به سوی مقتدا و در نتیجه متلبس شدن به صفات امام عصر(ع) معرفی شده است. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «منتظران باید انتظار خود را با صبر، معاشرت نیکو، حسن همجواری، ترویج معروف، خودداری از اذیت دیگران، گشاده‌رویی، پندپذیری و رحمت برای مؤمنان همراه نمایند»^[۱۰].^[۱۱]

اقسام انتظار

دو نوع انتظار وجود دارد:

انتظار منفی و ویران‌گر: برداشت سطحی از مهدویت و قیام و انقلاب مهدی(ع) که صرفاً ماهیت انفجاری دارد و هرگاه اصلاح به نقطه صفر برسد، رُخ می‌دهد. این نوع انتظار قایل است در برابر هر ضعف، عیب و ستمی‌ سکوت کنیم تا خود حضرت ظهور کند و آن را اصلاح نماید. هر گناه، فساد، ظلم، تبعیض، حق‌کشی و پلیدی، چون مقدمه صلاح کلی است و انفجار را نزدیک می‌‌کند، جایز است. این نوع انتظار فرج به هیچ‌وجه با موازین اسلامی و قرآنی سازگار نیست^[۱۲].
انتظار مثبت و سازنده: در این انتظار، ظهور مهدی موعود(ع) حلقه‌ای از حلقه‌های مبارزۀ اهل حق و باطل است که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می‌‌شود. شخص منتظِر، از وضعیت موجود جهان ناراضی است و نظام‌‌های بشری برگرفته از قوانین ظالمانه را نمی‌پذیرد و با امید به آینده‌ای روشن و آرمانی برای فراهم ساختن زمینه‌های ظهور می‌کوشد و خود را برای سربازی امام زمان آماده می‌‌کند^[۱۳].

برای انتظار تقسیم‌های دیگری هم ذکر شده است مانند:

انتظار اعتقادی: یعنی معرفت به امام؛ در واقع می‌‌توان معرفت به امام را جزئی از معنای انتظار دانست^[۱۴].
انتظار اجتماعی: معنایش همان انتظار عملی است که محصول و نتیجۀ انتظار اعتقادی است^[۱۵].
انتظار مطلق: یعنی دمیدن روح امید در مردم و القای روحیۀ پایداری و صبر در برابر تمامی مشکلات در همۀ زمینه‌ها.
انتظار مقید: یعنی انتظار برای انقلاب مهدوی^[۱۶].

ارکان انتظار

حقیقت انتظار دارای پنج رکن است:

اعتراض به وضع موجود و قانع نشدن به داشته‌ها: «اللَّهُمَ إِنَّا نَشْکُو إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنَا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَیْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَیْنَا وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا»^[۱۷]؛
آگاهی از وضع مطلوب و تحلیل درست عصر ظهور؛
اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب و اینکه عدالت حداکثری، شدنی و حقیقت ظهور نزدیک است؛ در دعای عهد می‌خوانیم: «اللَّهُمَ اکْشِفْ هَذِهِ الْغُمَّةَ عَنِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِهِ وَ عَجِّلْ لَنَا ظُهُورَهُ إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیدًا وَنَرَاهُ قَرِیبًا»؛
اشتیاق به تحقق وضع مطلوب و حالت عشق و شور در انتظار موعود، که راه دست‌یافتن به آن، رعایت تقوا و تخلق به اخلاق الهی و ارتباط مستمر با امام زمان از راه ادعیه است؛
اقدام برای تحقق وضع مطلوب که نشان‌دهندۀ راستی در ادعای انتظار است^[۱۸].

آمادگی‌های انتظار

ظهور واقعه‌ای ناگهانی است که خدای متعال، فرج امام زمان(ع) را در یک شب محقق می‌سازد. لذا منتظران باید همواره انتظار کشیده و برای‌ ظهور، مقدمات و قیام حضرت مهدی(ع) لحظه‌شماری کنند. امام زمان(ع) خود نیز در انتظار فرج است و از خدای متعال فرج خودش را می‌طلبد تا انسانیت را از بند ظلم و زشتی برهاند. یکی از عوامل اصلی غیبت و طول کشیدن آن، آماده نبودن مردم است بنابراین منتظر حقیقی و راستین باید آمادگی‌های ذیل را در خویشتن مهیا سازد:

خودسازی: منتظر باید اعمال و رفتارش را درست کند؛ حسادت، کینه، نفاق و کارهای خلاف را از خود دور کرده و خود را به فضایل اخلاقی آراسته کند. چراکه فرد ناپاک و آلوده نمی‌‌تواند منتظر تحوّل و انقلابی باشد که شعله اوّلش دامان او را می‌‌گیرد^[۱۹].
اصلاح دیگران: برنامۀ عظیم انقلاب جهانی که انتظارش را می‌‌کشند یک برنامه فردی نیست؛ بلکه به صورت دست جمعی و همگانی است. در یک میدان وسیع مبارزۀ دسته ‌جمعی هیچ فردی نمی‌تواند از حال دیگران غافل بماند؛ بلکه موظّف است هر نقطه ضعفی را هرکجا دید اصلاح کند و علاوه بر اصلاح خویش دیگران را نیز اصلاح نماید^[۲۰].
ایمان و عمل صالح: تحقّق انقلاب جهانی بدون ایمان مستحکم که هر گونه ضعف و زبونی و ناتوانی را دور سازد و بدون اعمال صالحی که‌ راه را برای اصلاح جهان بگشاید، امکان‌پذیر نیست^[۲۱].
عرصه فرهنگ: انسان منتظر در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ اوامر الهی بگذارد و از قلمرو دستورهای قرآن و عترت تجاوز نکند تا فیض الهی از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش تجلی کند. امام باقر(ع) فرمودند: «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا»^[۲۲]. تلاش منتظران راستین در این عرصه ‌‌باید بر آن معطوف شود که معارف قرآن و عترت(ع) را احیا و منتشر سازند^[۲۳].
احساس نیاز به امام و دعا برای ظهور: احساس نیاز از نشانه‌های انتظار صادقانه است که موجب تعجیل در فرج و گشایش در کارهاست. امام مهدی(ع) فرموده اند: «وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ»^[۲۴].

البته باید توجه داشت امامان معصوم(ع) در همان حال که شیعیان را به دعای تعجیل فرج دعوت می‌‌کردند، آنان را پند می‌دادند که در ظهور امام زمان(ع) شتاب نکنند و تسلیم قضای الهی شوند؛ زیرا شتاب مایۀ یأس و نامیدی از ظهور و راضی نبودن به قضای الهی و انکار حکمت خداوند متعال و پیروی از گمراهان است^[۲۵].

بخش نخست: فلسفه انتظار فصل اول: چیستی انتظار

فصل دوم: ضرورت انتظار (وجوب انتظار)

ضرورت عقلی انتظار (وجوب عقلی)
ضرورت نقلی انتظار (وجوب نقلی)
اهمیت و ارزش انتظار
فضیلت انتظار (مقام و منزلت منتظران راستین)

فصل سوم: چرایی انتظار

اهداف انتظار
- اهداف الهی انتظار
- اهداف منتظران راستین

فصل چهارم: انتظار در ادیان و ملل

بخش دوم: ابعاد و آثار انتظار فصل اول: ابعاد انتظار

فصل دوم: آثار و کارکردهای انتظار (فواید و برکات انتظار)

بخش سوم: لوازم انتظار (وظایف منتظران راستین)

بخش چهارم: آسیب‌های انتظار

بخش پنجم: سرانجام انتظار

پرسش مستقیم

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ذیل کلمه انتظار؛ معین، محمد، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه انتظار؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۵، ص ۲۱۹.
↑ ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۱۷؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۳؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۳۴.
↑ ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۹۵-۹۶؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۳۵۴، ۳۵۵؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۳۰.
↑ .«أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸؛ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۱.
↑ «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۵.
↑ «أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.
↑ «مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص۱۲۵-۱۲۹؛ دانشنامه امام مهدی، ج ۵، ص ۳۴۴، ح ۹۳۳.
↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۳۶؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۲۴۰ ـ ۲۴۲.
↑ «انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ»؛ الاحتجاج، ۱۷۳؛ بحار، ج۳۶، ص۳۸۷.
↑ «انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ کَفَّ الْأَذَی وَ بَسْطَ الْوَجْهِ وَ النَّصِیحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِینَ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۶۱.
↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۱۰۵.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.
↑ ر.ک. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، نویسدگان کتاب آفتاب مهر، ج۱، ص ۸۱ ـ ۸۲؛ حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۵-۳۸؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷.
↑ ر.ک تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷.
↑ ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۵، ص۳۰۵-۳۰۸.
↑ کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۵۱۴.
↑ ر.ک. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۴۴-۲۴۵.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیدایش مذاهب، ص۱۱۸ و تفسیر نمونه، ج ۷، ص۳۸۴.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۲.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۰-۱۰۲، ۱۰۵، ۱۰۶.
↑ المحاسن، ج۱، ص۲۷۸؛ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۶۵-۱۶۷.
↑ کمال الدین، ج۲، ص۴۸۵.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۳-۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۷.

[1] دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ذیل کلمه انتظار؛ معین، محمد، فرهنگ فارسی، ذیل کلمه انتظار؛ ابن منظور، لسان العرب، ج ۵، ص ۲۱۹.

[2] ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۱۷؛ رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۸۳؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۵؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۳۴.

[3] ر.ک. حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۹۵-۹۶؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۳۵۴، ۳۵۵؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۳۰.

[4] .«أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۸؛ «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۷۴، ص۱۴۱.

[5] «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۱۲۵.

[6] «أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۹۴.

[7] «مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص۱۲۵-۱۲۹؛ دانشنامه امام مهدی، ج ۵، ص ۳۴۴، ح ۹۳۳.

[8] ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۳۶؛ رجالی تهرانی، علی رضا، یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص ۲۴۰ ـ ۲۴۲.

[9] «انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ»؛ الاحتجاج، ۱۷۳؛ بحار، ج۳۶، ص۳۸۷.

[10] «انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ کَفَّ الْأَذَی وَ بَسْطَ الْوَجْهِ وَ النَّصِیحَةَ وَ الرَّحْمَةَ لِلْمُؤْمِنِینَ»؛ بحارالأنوار، ج۱۰، ص۳۶۱.

[11] ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۱۰۵.

[12] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.

[13] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۵؛ مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۸۵.

[14] ر.ک. حکیم، سید منذر، پیشوایان هدایت، نویسدگان کتاب آفتاب مهر، ج۱، ص ۸۱ ـ ۸۲؛ حسینی گرگانی، میرتقی، نزول مسیح و ظهور موعود، ص ۳۵-۳۸؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷.

[15] ر.ک تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۷.

[16] ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۵، ص۳۰۵-۳۰۸.

[17] کمال‌الدین و تمام‌النعمة، ج۲، ص۵۱۴.

[18] ر.ک. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۴۴-۲۴۵.

[19] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، پیدایش مذاهب، ص۱۱۸ و تفسیر نمونه، ج ۷، ص۳۸۴.

[20] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۲.

[21] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص۱۰۰-۱۰۲، ۱۰۵، ۱۰۶.

[22] المحاسن، ج۱، ص۲۷۸؛ کمال الدین، ج۲، ص۶۴۴؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.

[23] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۱۶۵-۱۶۷.

[24] کمال الدین، ج۲، ص۴۸۵.

[25] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۴۳-۴۴؛ فرهنگ شیعه، ص ۱۳۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]