شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)

شرایط انتظار واقعی چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	شرایط انتظار
مدخل وابسته	انتظار

شرایط انتظار واقعی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

آصفی	فاضل لنکرانی	آیتی

مقدمه

انتظار به معنای چشم به راه بودن برای تحقق حکومت عدل جهانی توسط امام مهدی(ع) و شرایط انتظار اموری است که تحقق انتظار و فضائل به آن بستگی دارد و هر مقدار در آنها نقصان حاصل شود، موجب نقصان در فضائل و ثواب‌های آن خواهد شد.

بر اساس تعالیم روایی، انتظار واقعی و به تبع آن منتظر واقعی شرایط خاصی دارد که در سه حوزۀ زیر قابل تعریف است:

شرایط بینشی و شناختی

اولین شرط انتظار واقعی، "ایجاد معرفت نسبت به امام عصر(ع)" است و بدیهی است هر اندازه معرفت انسان نسبت به امام زمان(ع) بیشتر باشد، انسان ارزش او را بیشتر درک خواهد کرد. حصول این معرفت وابسته به "آگاهی" است و این آگاهی بر چند گونه است:

1. بینش توحیدی: یعنی اینکه تمام هستی از خدا و همه چیز در کف قدرت اوست.
2. آگاهی به وعدۀ الهی در شرایط سخت سیاسی و مرحلۀ ضعف و ناکامی و در شرایط سقوط.
3. آگاهی به نقش انسان مسلمان در روی زمین، که عبارت است از سرپرستی، گواهی دادن و رهبری بشریت [به سوی خیر و فلاح‌].
4. آگاهی به نقش دین اسلام در زندگی بشری برای از میان برداشتن فتنه و امیال نفسانی از مسیر دعوت حق.
5. آگاهی به سنت‌های [رایج‌] الهی در تاریخ و اجتماع و ضرورت آمادگی، زمینه‌سازی، حرکت و فعالیت در ضمن این سنن و محال بودن گذر از آنها.

شرایط گرایشی و عاطفی

دومین شرط انتظار واقعی، به حوزۀ گرایش انسانی و امیال عاطفی باز می‌گردد، که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. خلوص نیت: انتظار فرج از بهترین و ارزنده ترین عبادات نزد خداوند است: «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ» و شرط صحت و قبولی هر عبادتی اخلاص است.
2. محبت به امام زمان(ع): بدیهی است تا زمانی که محبت به امام زمان(ع) در وجود انسان شکل نگرفته و شعله ور نشده باشد، نمی‌تواند به وظایف منتظر واقعی عمل نماید.
3. ایجاد سنخیت با امام زمان(ع): منتظران واقعی کسانی هستند که وضعیت روحی و عاطفی خود را به گونه‌ای سامان می‌دهند که با امام زمان (ع) بیشترین سنخیت را داشته باشند. بدیهی است انتظار، ملازم با سنخیت داشتن با منتظر است و ایجاد سنخیت با امام زمان(ع) از طریق تقویت ایمان، تثبیت تقوا، تحکیم فضایل اخلاقی و توسعۀ درجات معنوی حاصل می‌شود.
4. دعا برای سلامتی و ظهور حضرت مهدی(ع): منتظر واقعی کسی است که هر لحظه، برای سلامتی محبوبش دعا می‌کند و از خداوند درخواست می‌کند هر چه زودتر او را برساند. چه اینکه خود حضرت فرمودند: «أَکثِرُوا الدُعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَ ذَلِک فَرَجُکم‌».

شرایط کنشی و رفتاری

سومین شرط انتظار واقعی، به حوزه رفتارهای فردی و افعال جمعی باز می‌گردد که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1. ارتباط با امام زمان(ع): منتظر واقعی در زمان غیبت کبری به وسیلۀ طرق مختلف باید با حضرت ارتباط داشته باشند و ارتباط خویش را با آن حضرت حفظ کند.
2. زمینه سازی برای ظهور امام زمان(ع): منتظر واقعی کسی است که نه تنها در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی(ع) بوده و برای ایشان دعا می‌کند، بلکه همواره در فکر زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت است. از جمله کارهایی که می‌توان برای زمینه‌سازی ظهور انجام داد عبارت‍اند از: انجام واجبات و ترک محرمات و عمل به دستورات قرآن و عترت.
3. نیروسازی: هدف از قیام مهدوی تکامل جامعه و جامعۀ جهانی است و قرار است جامعۀ جهانی براساس بینش توحیدی شکل بگیرد، لذا مسیر را نمی‌توان به تنهایی پیمود؛ از این رو دستیابی به این هدف سترگ نیازمند تربیت و پرورش افراد است که با تربیت افراد و شکل دادن جمعیت‌هایی از تربیت‌یافتگان و رشد و ارتقا دادن آنان و نیز توسعه این جمعیت‌هاست که می‌توان امید نیل به آن چشم‌انداز بزرگ داشت.
4. صبر و شکیبایی: صبر و پایداری مؤمن در انتظار فرج امر مهمی است که موجب برخورداری از فضیلت‌های انتظار می‌‌شود، چنانچه امام صادق(ع) فرمودند: «از دین ائمه داشتن ورع و عفت و صلاح... و انتظار فرج به صبر نمودن است"..

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. آیت‌الله آصفی؛

محمد مهدی آصفی آیت‌الله محمد مهدی آصفی، در کتاب «انتظار پویا» در این‌باره گفته است: «آگاهی: آگاهی بر چند گونه است: بینش توحیدی، و اینکه تمام هستی از خدا و همه‌چیز در کف قدرت او است. خدا بر هرکاری توانا و همه چیز در آسمان و زمین، تحت فرمان او است و از خود هیچ اختیاری ندارد. آگاهی به وعده الهی در شرایط سخت سیاسی و مرحله ضعف و ناکامی و در شرایط سقوط. یکی از دشوارترین کارها در چنین عصری، آن است که انسان به درک این سخنان خدای متعال نایل آید: ﴿وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾. ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ﴾. ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. ﴿كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي﴾. ﴿وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ﴾. آگاهی به نقش انسان مسلمان در روی زمین، که عبارت است از سرپرستی، گواهی دادن و رهبری بشریت [به سوی خیر و فلاح‌]. خدای تعالی می‌فرماید: ﴿وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا﴾. آگاهی به نقش دین اسلام در زندگی بشری، در از میان برداشتن فتنه و امیال نفسانی از مسیر دعوت حق: ﴿وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ﴾. آگاهی به سنت‌های [رایج‌] الهی در تاریخ و اجتماع و ضرورت آمادگی، زمینه‌سازی، حرکت و فعالیت در ضمن این سنن و محال بودن گذر از آنها. بر این اساس خداوند فرمان داده است تا مسلمانان در خود، آمادگی‌های لازم برای ورود در این مبارزه قاطع و سرنوشت‌ساز ایجاد کنند: ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ﴾. امیدواری‌: درصورتی‌که انسان به برآورده شدن وعده‌های خداوند و قدرت و اقتدار او امیدوار باشد؛ بی‌گمان این امید پایان‌ناپذیر بوده و صاحبش ناکام نخواهد شد. به همین دلیل مسلمان، نیرو و توان خود را به نیرو و قدرت الهی پیوند می‌زند (اعتصام بحبل الله) و هرکه چنین کند، نیرو و اقتدارش پایان ناپذیر خواهد بود. مقاومت‌: مقاومت، نتیجه امیدواری است. غریقی که گروه نجات را از دور می‌نگرد که به سوی او در حرکت است، بر امواج آب غلبه خواهد کرد و برای این کار در خود نیرویی شگرف خواهد یافت. حرکت‌: حرکت، همان امر به معروف و نهی از منکر، دعوت به سوی خدا، آماده‌سازی زمین برای ظهور امام عصر (ع) و برپایی دولت جهانی او و ایجاد آمادگی‌های بینشی، ایمانی و تشکیلاتی و توانایی در نسل مؤمنی است که به یاری امام و زمینه‌سازی ظهورش قیام کنند. دعا برای ظهور امام‌: تردیدی نیست که دعا به همراه حرکت و فعالیت و در کنار امر به معروف و نهی از منکر، از عوامل نزدیک ساختن ظهور امام زمان (ع) است. دعاهای زیادی در باب ظهور امام و ثواب انتظار رسیده است. یکی از دعاهایی که مؤمنان، آن را می‌خوانند و تکرار می‌کنند، دعای زیر است: «اللَّهُمَّ كُنْ لِوَلِيِّكَ الحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِي هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِي كُلِّ سَاعَةٍ وَلِيّاً وَ حَافِظاً وَ قَائِداً وَ نَاصِراً وَ دَلِيلًا وَ عَيْناً حَتَّى تُسْكِنَهُ أَرْضَكَ طَوْعاً وَ تُمَتِّعَهُ فِيهَا طَوِيلًا»».

۲. آیت‌الله فاضل لنکرانی؛

محمد جواد فاضل لنکرانی آیت‌الله محمد جواد فاضل لنکرانی، در کتاب «گفتارهای مهدوی» در این‌باره گفته است: «بر اساس تعالیم روایی، منتظر واقعی شرایط خاصی دارد و هر کسی را به صرف ادعا نمی‌توان منتظر واقعی فرض کرد. زیرا وقتی انسان حقیقتا منتظر کسی باشد بی‌شک در سه حوزه بینش، گرایش و کنش، نشان از منتظر بودن دارد. طبق این رویکرد شروط انتظار واقعی در سه حوزه زیر قابل تعریف است که عبارتند از: شرائط بینشی: اولین شرط انتظار واقعی، "ایجاد معرفت نسبت به امام عصر (ع)" است و بدیهی است که هر مقدار، معرفت انسان نسبت به امام زمان (ع) بیشتر باشد، انسان ارزش او را بیشتر درک خواهد کرد و به عظمت او بیشتر پی خواهد برد و بیشتر تشنه وجود آن حضرت خواهد شد. در حالی که افراد جاهل و ناآگاه به ارزش آن حضرت هرگز احساس تشنگی و عطش نخواهند داشت و بدین جهت از زمره منتظران واقعی او بیرون هستند. بر این اساس، کسانی که امام زمان (ع) را نمی‌شناسند اگر چه به ظاهر مسلمان باشند، چنانچه در این حال بمیرند در حال جاهلیت از دنیا رفته‌اند. هم‌چنان‌که پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «"مَنْ‌ مَاتَ‌ وَ لَمْ‌ یعْرِفْ‌ إِمَامَ‌ زَمَانِهِ‌ مَاتَ‌ مِیتَةً جَاهِلِیةً"» شرائط گرایشی: دومین شرط انتظار واقعی، به حوزه گرایش انسانی و امیال عاطفی باز می‌گردد، که برخی از آن‌ها عبارتند از: "محبت به امام زمان (ع)": چراکه بدیهی است تا زمانی که محبت به امام زمان (ع) در وجود انسان شکل نگرفته و شعله ور نشده باشد، او نمی‌تواند به وظایف منتظر واقعی عمل نماید. بله محبت به امام زمان (ع) وظیفه‌ای است که پیامبر اکرم (ص) به دستور خدا از ما خواسته است. آن‌جا که در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿قُل لا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدةَ فِی الْقُرْبَی﴾ ایجاد سنخیت با امام زمان (ع): منتظران واقعی کسانی هستند که وضعیت روحی و عاطفی خود را به گونه‌ای سامان می‌دهند که با حضرت بقیة الله الاعظم (ع) بیشترین سنخیت را داشته باشند. زیرا بدیهی است انتظار، ملازم با سنخیت داشتن با منتظر است. البته پر واضح است که ایجاد سنخیت با امام زمان (ع) از طریق تقویت ایمان، تثبیت تقوا، تحکیم فضایل اخلاقی و توسعه درجات معنوی حاصل می‌شود. زیرا فقط در صورتی که امیال انسان، مطابق میل امام زمان (ع) باشد، آتش محبت آن امام فرزانه در دل منتظر زبانه خواهد کشید و دوری‌اش را بر او سخت و ناگوار خواهد ساخت. بنابراین بدیهی است، به همان میزان که سنخیت منتظِر با منتظَر بیشتر باشد، محبت منتظَر در دل منتظِر بیشتر خواهد شد و به همین میزان محبت منتظَر نیز به منتظِر افزون‌تر خواهد گشت. دعا برای سلامتی و ظهور حضرت مهدی (ع): منتظر واقعی کسی است که هر لحظه، برای سلامتی محبوبش دعا می‌کند و از خداوند درخواست می‌کند که هر چه زودتر او را برساند. بنابراین دعای فراوان برای فرج حضرت مهدی (ع)، از نشانه‌های روشن انتظار واقعی است و البته چنین وظیفه‌ای مورد توصیه آن حضرت نیز می‌باشد چه این‌که آن وجود نازنین خود در کلامی گهر بار فرموده‌اند: «"أَکثِرُوا الدُعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَ ذَلِک فَرَجُکم‌"» آری، منتظر واقعی کسی است که در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی (ع) باشد که "خیر اهل الارض" است و برای آن حضرت (ع) دعا می‌کند؛ چه این‌که امام باقر (ع) در درباره اعمال شب نیمه شعبان فرمودند: «"فَاجْتَهِدُوا فِی الدعَاءِ وَ الثنَاءِ عَلَی اللهِ (عز و جل)"». شرائط کنشی: سومین شرط انتظار واقعی، به حوزه کنش انسانی و رفتارهای فردی و افعال جمعی باز می‌گردد، که برخی از آن‌ها عبارتند از: ارتباط با امام زمان (ع): منتظر واقعی، در زمان غیبت کبری که موفق به زیارت حضرت مهدی (ع) نمی‌شود، باید ارتباط خویش را با آن حضرت حفظ کند؛ او می‌تواند از طریق خواندن ادعیه و زیارات وارده همچون "دعای ندبه"، "دعای عهد" و "زیارت آل یاسین" و حضور در اماکن مشرفه، ارتباط خویش را با حضرت بقیة الله الاعظم (ع) حفظ کرده و تحکیم نماید. زمینه سازی برای ظهور امام زمان (ع): منتظر واقعی کسی است که نه تنها در انتظار رسیدن زمان ظهور حضرت مهدی (ع) بوده و برای ایشان دعا می‌کند، بلکه همواره در فکر زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت است. از جمله کارهایی که می‌توان برای زمینه‌سازی ظهور انجام داد عبارتند از: انجام واجبات و ترک محرمات: بدیهی است که منتظر واقعی باید به اصول تعریف شده در دین معتقد باشد و خود را مقید به انجام اوامر الهی بداند و از نواهی الهی دوری جوید و این عملکرد، همان تقوی و ورع است؛ زیرا شخصی که منتظر اصلاح‌گری بزرگ است، باید زندگی خود را بر اساس عقاید و فرامین مصلح برنامه‌ریزی کند. بر این اساس، مسلماً منتظر واقعی باید جزو شریفترین افراد امت در انجام اعمال صالح و بهترین اشخاص جامعه در رفتار نیکو باشد. در این زمینه امام صادق (ع) می‌فرمایند: «"مَنْ سَرهُ أَنْ یکونَ مِنْ أَصْحابِ الْقائِمِ فَلْینْتَظِرْ وَلْیعْمَلُ بِالْوَرَعِ وَمَحاسِنِ الْأَخْلاقِ وَهُوَ مَنْتَظِرٌ فَاِنْ ماتَ وَقامَ الْقائِمُ بَعْدَهُ کانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَکهُ"» پس بنا به تعبیر امام صادق (ع) منتظر واقعی کسی است که از گناهان دوری کرده و تقوا و اخلاق نیکو را در خود نهادینه می‌کند؛ آری منتظر واقعی می‌داند که بدون خودسازی و تقوا، در زمره منتظران حقیقی وارد نمی‌شود. عمل به دستورات قرآن و عترت: منتظر واقعی کسی است که به دستورات قرآن به خوبی عمل می‌کند؛ البته اگر او بخواهد به قرآن عمل کند، باید با چهارده نور معصوم (ع) مخصوصاً با وجود مبارک ولی عصر (ع) ارتباط برقرا کند و بی‌شک ارتباط با این ذوات مقدسه فقط از طریق قرآن کریم میسر است. زیرا این دو وجود نورانی هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد؛ چنانچه پیامبر اکرم (ص) در حدیث متواتر بین عامه و خاصه فرموده‌اند: «"إِنی تَارِک فِیکمُ الثقَلَینِ کتَابَ اللهِ عَز وَ جَل وَ عِتْرَتِی کتَابُ اللهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ بَینَ السمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِی أَهْلُ بَیتِی وَ إِن اللطِیفَ الْخَبِیرَ أَخْبَرَنِی‌ أَنهُمَا لَنْ‌ یفْتَرِقَا حَتی یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ فَانْظُرُوا بِمَا ذَا تَخْلُفُونی فِیهِمَا"»».

۳. حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛

نصرت‌الله آیتی حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی نویسنده کتاب «دلیل روشن» در اين باره گفته است: «‌انتظار امام مهدی(ع) به معنای آماده باش بودن برای تحقق حکومت عدل جهانی توسط آن حضرت است. کسی که منتظر تحقق چنین آرمان بلندی است به صورت طبیعی بایستی از چنین ویژگی‌هایی برخوردار باشد: جهاد: جهاد به معنای به کار گرفتن تمام توان همراه با تحمل مشقت‌ها در مسیر دستیابی به هدف است و اولین اثر انتظار تشکیل حکومت عدل جهانی، شکل‌گیری روحیه جهادی در درون آدمی و رو آوردن او به عمل مجاهدانه و با نهایت تلاش است؛ چراکه آدمی به تناسب اهدافش به تلاش رو می‌آورد وقتی هدف کوچک و سهل الوصول بود و نیل به آن به‌راحتی امکان‌پذیر بود، رسیدن به آن به تلاش چندانی نیاز ندارد؛ اما اگر آدمی برای خود هدفی بزرگ و سترگ انتخاب کرد برای نیل به آن راهی جز استوار کردن عزم و بستن کمر همت و برداشتن گام‌های بلند و به‌کار گرفتن نهایت تلاش وجود نخواهد داشت؛ از این رو کسی که چشم‌انداز خود را تشکیل جامعه آرمانی در عصر ظهور قرار داد باید برای تحقق آرمانی چنین سترگ و رفیع تلاشی به تناسب ان داشته باشد. ابو بصير از امام صادق(ع) روايت كرده كه روزى آن حضرت فرمود: «أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِمَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْعِبَادِ عَمَلًا إِلَّا بِهِ فَقُلْتُ بَلَى فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارُ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ وَ الْوَلَايَةُ لَنَا وَ الْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِنَا يَعْنِي الْأَئِمَّةَ خَاصَّةً وَ التَّسْلِيمَ لَهُمْ وَ الْوَرَعُ وَ الِاجْتِهَادُ وَ الطُّمَأْنِينَةُ وَ الِانْتِظَارُ لِلْقَائِمِ(ع)ثُمَّ قَالَ إِنَّ لَنَا دَوْلَةً يَجِي‏ءُ اللَّهُ بِهَا إِذَا شَاءَ ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْيَنْتَظِرْ وَ لْيَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ فَإِنْ مَاتَ وَ قَامَ الْقَائِمُ بَعْدَهُ كَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ أَدْرَكَهُ فَجِدُّوا وَ انْتَظِرُوا هَنِيئاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْعِصَابَةُ الْمَرْحُومَةُ». «آيا شما را از چيزى آگاه نكنم كه خداوند بدون آن هيچ عملى را از بندگان نمى‏‌پذيرد؟ عرض كردم: بفرمایيد، فرمود: گواهى دادن بر اينكه هيچ معبودى جز خدا نيست و اينكه محمّد(ع) بنده [و فرستاده‏] او است، و اقرار به هر آنچه خداوند امر فرموده و ولايت براى ما و بيزارى از دشمنان ما- يعنى ما امامان به‌خصوص- و تسليم شدن به آنان و پرهيزگارى و كوشش و خويشتن‌‏دارى و چشم به راه قائم(ع) بودن، سپس فرمود: همانا ما را دولتى است كه هر گاه خداوند بخواهد آن را بر سر كار مى‏آورد، سپس فرمود: هر كس كه بودن در شمار ياران قائم شادمانش سازد بايد به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهيزگارى و خلق نيكو رفتار كند، پس اگر اجلش برسد و امام قائم(ع) پس از درگذشت او قيام كند، بهره او از پاداش كسى است كه آن حضرت را دريافته باشد، پس بكوشيد و منتظر باشيد، گوارا باد شما را اى جماعتى كه مشمول رحمت خدا هستيد». تاکید امام صادق(ع) بر عنصر جدیت و تلاش در نهایت روایت یاد شده نشانگر اهمیت و جایگاه ویژه‌ای است که این عنصر در مسیر دستیابی به چشم‌انداز امت اسلام دارد. ظرفیت و تحمل: دومین اثر انتظار تشکیل حکومت عدل جهانی، تغییر ظرفیت و تحمل انسان است؛ چراکه میزان تحمل انسان به اندازه عشق و تعلق خاطری است که به محبوبش دارد و این عشق است که آستانه تحمل آدمی را بالاتر می‌برد و او را برای رسیدن به محبوب به هر ریاضتی می‌کشاند و در مواجهه با سختی‌های راه مجاب می‌کند بنابراین وقتی که مؤمن منتظر، چشم‌انتظار تشکیل جامعه آرمانی است و آن را به عنوان هدف و مطلوب خود برگزید به میزان تعلق خاطری که به این آرمان دارد سختی‌های مسیر آن را تحمل می‌کند و از موانعی که در راه آن قرار دارند نمی‌هراسد و بلکه با عشق تمام به استقبال مشقت‌های مسیر می‌رود؛ چراکه شوق وصال به محبوب همه مرارت‌ها و تلخی‌های راه را در کام عاشق بلاکش به شیرین‌تر از عسل مبدل می‌کند.از همین رو در روایات متعددی پیشوایان معصوم منتظران ظهور را به صبر و بردباری توصیه فرموده‌اند. نیروسازی: وقتی که مقصد -نه تکامل یک نفر- بلکه تکامل جامعه و بالاتر از آن جامعه جهانی است و قرار است جامعه جهانی موحد تشکیل شود که به تعبیر قرآن ﴿يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئاً﴾ است. این مقصد طولانی را نمی‌توان به تنهایی پیمود و در این راه طولانی جز با همراهانی نمی‌توان قدم گذارد؛ به تعبیر دیگر منتظران چشم‌به‌راه ظهور امام مهدی و تشکیل حکومت عادلانه جهانی هستند که شرق و غرب دنیا را فرا می‌گیرد و افزون‌بر اینکه آحاد جامعه جهانی زیستی موحدانه خواهند داشت عبودیت در روابط افراد جامعه با یکدیگر و رابطه حاکمان و کارگزاران حکومتی با مردم نیز جریان دارد و به عبارت دیگر آنچه در حوزه فرد و اجتماع و حکومت میزان عمل است فرامین الهی است؛ از این رو دستیابی به این هدف سترگ نیازمند تربیت و پرورش انسان‌هایی در این طراز است و با تربیت افراد و شکل دادن جمعیت‌هایی از تربیت‌یافتگان و رشد و ارتقا دادن آنان و نیز توسعه این جمعیت‌هاست که می‌توان امید به نیل به آن چشم‌انداز بزرگ داشت و نیز در این مسیر طولانی و سخت، گردنه‌های بسیاری هست که ممکن است همت همراهان را سست کند و از انگیزه‌هایشان بکاهد مشکلات و سختی راه، فتنه‌ها و مظاهر فریبنده دنیا، شکست‌ها و ناکامی‌ها، کوتاه دیدن مسیر، شتاب‌زدگی در حصول نتیجه برخی از این گردنه‌هاست که عبور از آن نیازمند تدبیر است؛ بنابراین، در کنار تربیت و پس از آن از مراقبت و عهده‌داری نیروها نباید غفلت کرد و برای ایمن‌سازی آنان بایستی تدبیر اندیشید تا جریان نیروسازی همچنان مستمر بماند و مجموعه‌ای از یاران توانمند فراهم آیند تا آنان خود با یارگیری و نیروسازی آرام‌آرام زمینه‌های آن تحول اجتماعی وسیع را فراهم نمایند. پس یکی دیگر از آثار انتظار نیروسازی است. استقامت در برابر دشمنان: نزاع جبهه حق و باطل، عمری به درازی عمر بشر دارد و در همیشه تاریخ جریان باطل تا حد امکان در ستیز با جریان حق و از میدان به در کردن آن کوشیده است و این خاصیت باطل است و به جز این از آن نمی‌توان انتظار داشت. بنابراین، طبیعی است که هر جا چراغی هدایتی افروخته شود و جریانی در مسیر حق و برای حمایت از حق و به انگیزه گسترش حقیقت شکل بگیرد جبهه باطل با تمام قوا در برابرش صف‌آرایی کند؛ خصوصاً اگر آن حق چیزی باشد که تمام انبیا و اولیا در طول تاریخ آرزوی تحققش را داشته و در مسیر شکل‌گیری‌اش کوشش کرده‌اند؛ ازاین‌رو کسی که چنین چشم‌انداز سترگی را برای خود انتخاب می‌‌کند باید خود را برای مقاومت در برابر دشمنی‌ها و ستیزه‌جویی‌های دشمنان مهیا کند دشمنی‌هایی عمیق که جز با کوتاه آمدن از هدف، رو به افول نمی‌رود و به جز دست کشیدن از آرمان به رضایت تبدیل نمی‌شود و کسانی که چنین چشم‌اندازی برای خود برگزیده‌اند تنها در صورت مجهز شدن به سلاح استواری است که می‌توانند این مسیر طولانی را با این حجم انبوه از دشمنی‌ها به سلامت طی نمایند».

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس