آیه اولی الامر در حدیث

مقدمه

قرآن، با صراحت تمام، مؤمنان را به اطاعت از "اولو الأمر" فرا خوانده‌^[۱] و پیروی از آنان را همسنگ اطاعت از خداوند و پیامبر (ص) دانسته است. مصداق‌های "اولو الأمر" چه کسانی هستند؟ بی‌گمان، اولو الأمر، کسانی هستند که‌ پیامبرگون، خداجوی، حق‌پرست و عدالت‌گستر باشند و علی (ع) بر اساس احادیث متعدد نبوی (احادیثی شگفت‌انگیز و شکوهمند و ارجمند)، در قله این عنوان است. در این احادیث نبوی، از علی (ع) گاه به "امیر مؤمنان" و گاه به "امیر نیکان" و نیز با عنوان "امیر هر مؤمن، پس از وفاتم" یاد شده است. این است که امام حسن (ع) در متن قرارداد صلح خود، شرط می‌کند که نباید معاویه با عنوان "امیر مؤمنان" یاد شود^[۲].^[۳].

اولی الامر در روایات شیعه

روایاتی در مورد «اولی الامر» وجود دارد که می‌تواند مصداق آن را تبیین کند. اینک به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم

احادیث امارت یا احادیث دوازده امیر؛ رسول خدا(ص) فرمود: بعد از من دوازده امیر در میان شما خواهند بود که همگی آنها از قریشند. کلمه «امیر» از مادۀ امر و امارت است و این روایت می‌تواند در محدوده تعیین تعداد اولی الامر کمک کار ما باشد که عدد آنها دوازده نفر است. ^[۴].
حاکم نیشابوری به سند صحیح از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «من أطاعني فقد أطاع الله، ومن عصاني فقد عصى الله، ومن أطاع عليّاً فقد أطاعني ومن عصى عليّاً فقد عصاني» ^[۵]. در این حدیث پیامبر،اطاعت حضرت علی را ملازم با اطاعت خود و اطاعت خودش را ملازم با اطاعت خدا معرفی کرده است و در نتیجه این همان معنایی است که قرآن در آیه مورد نظر به آن اشاره کرده است.
حدیث ثقلین؛ زیرا پیامبر در آن حدیث فرمود: «من دو گوهر گرانبها را در میان شما به ودیعه می‌گذارم که اگر به آن دو تمسک کنید هرگز گمراه نمی‌شوید یکی کتاب خدا و دیگری عترتم. در این حدیث نیز به لزوم تمسک و اطاعت از عترت پیامبر اشاره شده است. ^[۶].

احادیث امارت

احادیث امارت، مجموعه احادیثی هستند که به عنوان امیر بودن یا امارت اهل بیت (ع) در آنها تصریح یا اشاره شده است. این احادیث را می‌توان مفسر معنای اولی الامر در آیه مورد بحث و روشن کننده مصداق آن دانست.

در روایتی از جابر بن عبد الله انصاری چنین نقل شده که: چون خدای عز و جل بر پیامبرش محمد (ص) نازل کرد که: "ای مؤمنان! از خدا و پیامبر اطاعت کنید و [نیز] از فرمان‌روایانتان"، گفتم: ای پیامبر خدا! خدا و پیامبرش را شناختیم؛ اما فرمان‌روایانی که خداوند، اطاعت آنان را با اطاعت تو همراه کرده، چه کسانی‌اند؟ فرمود: "ای جابر! آنان جانشینان من و پیشوایان مسلمانانْ پس از من هستند. نخستین آنها علی بن ابی طالب است"^[۷]. امام زین العابدین (ع): همانا اولو الأمری که خدای عز و جل آنان را پیشوایان مردم قرار داد و اطاعت از آنان را واجب ساخت، امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب (ع)، سپس حسن (ع)، سپس حسین (ع)، دو پسر علی بن ابی طالب هستند و سپس، امر (امامت) به ما رسید^[۸].
همچنین از پیامبر خدا (ص) چنین نقل شده که: خداوند عز و جل مرا به پیامبری، به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داد که علی را به جای خویش بر شما امیر گردانم^[۹]. پیامبر خدا (ص): هر کس را من نبی‌ام، علی امیر است^[۱۰].
علاوه بر این پیامبر خدا (ص)‌- در صلح حُدیبیه، در حالی که دست علی (ع) را گرفته و صدای خود را بلند کرده بود-: او، امیر نیکوکاران و قاتل بدکاران است. هر که او را یاری دهد، یاری شود و هر که او را وا نهد، وا نهاده شود^[۱۱].
همچنین در الکافی‌- به نقل از جابر- آمده: به امام باقر (ع) گفتم: چرا علی (ع)‌ "امیر المؤمنین" نامیده شد؟ فرمود: "خدا او را [چنین‌] نامید"^[۱۲].
امام صادق (ع)‌ نیز- در جواب پرسشی که از ایشان شد که آیا بر قائم (ع) با عنوان "امیر المؤمنین" سلام داده می‌شود؟ یا نه، فرمودند: این، نامی است که خداوند، امیر مؤمنان علی (ع)‌ را بدان نامید و کسی پیش از او به این نام، نامیده نشده است و پس از او نیز نامیده نمی‌شود^[۱۳].^[۱۴]

جستارهای وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

↑ اشاره به آیه ۵۹ سوره نساء است.
↑ علل الشرائع، ص ۲۱۲، ح ۲.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.
↑ محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب الاستخلاف، ج۷۲۲۲.
↑ «هر كس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است».، نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص121.
↑ رضوانی، علی اصغر، امامت در قرآن، ص347 و 348
↑ کمال الدین، ص ۲۵۳، ح ۳.
↑ الإمام زین العابدین (ع): «إن اولِی الأَمرِ الذینَ جَعَلَهُمُ اللهُ عز و جل أئِمةً لِلناسِ وأوجَبَ عَلَیهِم طاعَتَهُم: أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ (ع)، ثُم الحَسَنُ، ثُم الحُسَینُ ابنا عَلِی بنِ أبی طالِبٍ، ثُم انتَهَی الأَمرُ إلَینا» (کمال الدین، ص ۳۱۹، ح ۲).
↑ رسول الله (ص): «إن اللهَ عزوجل بَعَثَنی إلَیکم رَسولًا، وأمَرَنی أن أستَخلِفَ عَلَیکم عَلِیاً أمیراً» (الأمالی، صدوق، ص ۴۹۲، ح ۶۶۹).
↑ عنه (ص): «مَن کنتُ نَبِیهُ فَعَلِی أمیرُهُ» (تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۱۴۴، ح ۳۱۷).
↑ عنه (ص)- یومَ الحُدَیبِیةِ وهُوَ آخِذٌ بِیدِ عَلِی (ع)-: «هذا أمیرُ البَرَرَةِ، وقاتِلُ الفَجَرَةِ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ، مَخذولٌ مَن خَذَلَهُ- یمُد بِها صَوتَهُ-.» (تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۳۷۷ ش ۸۷۷).
↑ الکافی عن جابر: «قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ (ع): لِمَ سُمی أمیرَ المُؤمِنینَ؟ قالَ: اللهُ سَماهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۲، ح ۴).
↑ «الإمام الصادق (ع)- وسُئِلَ عَنِ القائِمِ (ع) یسَلمُ عَلَیهِ بإِمرَةِ المُؤمِنینَ؟ فَقالَ-: لا، ذاک اسمٌ سَمی اللهُ بِهِ أمیرَ المُؤمِنینَ (ع)، لَم یسَم بِهِ أحَدٌ قَبلَهُ ولا یتَسَمی‌ بِهِ بَعدَهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۱-۱۳۳.

[1] اشاره به آیه ۵۹ سوره نساء است.

[2] علل الشرائع، ص ۲۱۲، ح ۲.

[3] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.

[4] محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب الاستخلاف، ج۷۲۲۲.

[5] «هر كس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است».، نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص121.

[6] رضوانی، علی اصغر، امامت در قرآن، ص347 و 348

[7] کمال الدین، ص ۲۵۳، ح ۳.

[8] الإمام زین العابدین (ع): «إن اولِی الأَمرِ الذینَ جَعَلَهُمُ اللهُ عز و جل أئِمةً لِلناسِ وأوجَبَ عَلَیهِم طاعَتَهُم: أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ (ع)، ثُم الحَسَنُ، ثُم الحُسَینُ ابنا عَلِی بنِ أبی طالِبٍ، ثُم انتَهَی الأَمرُ إلَینا» (کمال الدین، ص ۳۱۹، ح ۲).

[9] رسول الله (ص): «إن اللهَ عزوجل بَعَثَنی إلَیکم رَسولًا، وأمَرَنی أن أستَخلِفَ عَلَیکم عَلِیاً أمیراً» (الأمالی، صدوق، ص ۴۹۲، ح ۶۶۹).

[10] عنه (ص): «مَن کنتُ نَبِیهُ فَعَلِی أمیرُهُ» (تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۱۴۴، ح ۳۱۷).

[11] عنه (ص)- یومَ الحُدَیبِیةِ وهُوَ آخِذٌ بِیدِ عَلِی (ع)-: «هذا أمیرُ البَرَرَةِ، وقاتِلُ الفَجَرَةِ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ، مَخذولٌ مَن خَذَلَهُ- یمُد بِها صَوتَهُ-.» (تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۳۷۷ ش ۸۷۷).

[12] الکافی عن جابر: «قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ (ع): لِمَ سُمی أمیرَ المُؤمِنینَ؟ قالَ: اللهُ سَماهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۲، ح ۴).

[13] «الإمام الصادق (ع)- وسُئِلَ عَنِ القائِمِ (ع) یسَلمُ عَلَیهِ بإِمرَةِ المُؤمِنینَ؟ فَقالَ-: لا، ذاک اسمٌ سَمی اللهُ بِهِ أمیرَ المُؤمِنینَ (ع)، لَم یسَم بِهِ أحَدٌ قَبلَهُ ولا یتَسَمی‌ بِهِ بَعدَهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲).

[14] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۱-۱۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]