آیا اشتیاق به وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ (پرسش)

آیا اشتیاق به وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / ارکان انتظار
مدخل اصلی	اشتیاق به وضع مطلوب
تعداد پاسخ	۱۰ پاسخ

آیا اشتیاق به وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «ارکان انتظار چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

اشتیاق به وضع مطلوب یکی از ارکان اساسی انتظار

• از ارکان مهم و اساسی انتظار که منتظران باید آن را جز وظایفشان قرار دهند، امید و اشتیاق به آینده و مأیوس نشدن است. چراکه شالوده اساسی مفهوم انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی گرفته شده است و آن اصل حرمت یأس از روح الله است: ﴿وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾
• به عبارتی دیگر می‌‌توان گفت اصل انتظار به معنای امید و آرزو است و جوهرۀ این امیدواری، همان خوشبینی نسبت به آیندۀ بشر و پشتوانۀ آن نوید حتمی خداوند به پیروزی مستضعفان و صالحان است. چنانکه در قرآن کریم آمده است: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾ و لذا با وجود یأس مطلق و عدم امیدواری، معنی منتظر شکل نمی‌گیرد و تحقق خارجی پیدا نمی‌کند. از طرفی امید به آینده با انتظار و آینده نگری مثبت رابطه‌ای اصولی دارد، زیرا کسانی که برای بهبودی وضع جهان ناامید هستند نمی‌توانند انتظار روزهای خوش و نورانی را بکشند و این در حالی است، آنان که امید به آیندۀ مطلوب دارد به طور قطع انتظار آن روزها را می‌‌کشند، یعنی می‌‌توان گفت ریشۀ اصلی مفهوم انتظار در امید خلاصه می‌‌شود. اگر انتظار و امید نباشد، مبارزه معنی ندارد و اگر اطمینان به آینده هم نباشد، انتظار معنی ندارد؛ انتظار واقعی با اطمینان و اعتماد ملازم است.
• به بیان دیگر امید به وضع مطلوب، حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است. یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره، شخص منتظر تسلیم حالت مایوس کننده که در آن است نمی‌شود، چون او در پس این ناملایمات ساحل امن را می‌بیند. چنانچه قرآن هم به این مطلب صحه گذاشته و ریشۀ انتظار را همان حرمت یأس از روح الله معرفی کرده است و شاید به همین علت است که در روایات انتظار برترین و با ارزش‌ترین عبادت شمرده شده چنانکه پیامبر می‌‌فرماید: «"أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ"»

فوائد امید و اشتیاق به وضع مطلوب برای شخص منتظر

• فوائد امید و اشتیاق به وضع مطلوب برای شخص منتظر:

1. امید به آینده بینش توحیدی به شخص منتظر هدیه می‌‌دهد چرا که شخص منتظر تمام امور عالم را زیر فرمان خدا می‌‌بیند، به وعده خداوند در شرایط سخت ایمان دارد و یقین دارد که پیروزی از آن وارثان حقیقی زمین است. سرچشمۀ این بینش توحیدی خارج از ذات شخص منتظر نیست، بلکه این بینش در فطرت شخص منتظر نهادینه شده است به طوری که شخص منتظر در فطرت خودش از ظلم ستمگری بیزار است و وقتی این همه ظلم و ستمگری را در عالم می‌‌بیند عنصر امید به آینده این نوید را به منتظر می‌‌دهد که تمام این ظلم‌ها نابود شدنی است و عدالت در تمام جهان حاکم می‌‌شود، در حالی که نداشتن این عنصر دقیقاً عکس این مطلب یعنی هیچ گونه نوید مسرت بخش را بر دل منتظر ایجاد نمی‌کند بلکه می‌‌تواند تبعات زیان باری را به وجود بیاورد به طوری که اگر مبارزان موحد و ظلم‌ستیز، عنصر توان‌بخش امید را از صحنه زندگی بردارند، انگیزه‌ای برای ادامه این جهاد مقدس وجود نخواهد داشت، زیرا اعتقاد به راهی که در آن امید وجود ندارد انسان را دچار شک می‌‌کند و این شک انسان را در مسیر مبارزه از پای در می‌‌آورد.
2. امید به آیندۀ مطلوب موجب می‌‌شود شخص منتظر آرزوی یاری کردن امام عصر را در دل داشته باشد و این آرزو معلول امید به آیندۀ مطلوب است.

چگونگی شکل گیری اشتیاق به وضع مطلوب

• نکته ای که باید به آن توجه کرد این است، بعد از داشتن امید، اشتیاق و دلبستگی به انتظار شکل می‌‌گیرد اما شکل گیری اشتیاق و امیدِ منتظر برای آیندۀ مطلوب، احتیاج به مؤلفه‌هایی دارد از جمله:

1. اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب نباید غیر مسئولانه باشد، یعنی شخص منتظر اگر چه به وضعیت موجود، معترض است، ولی باید برای بهبود شرایط موجود به اندازۀ وسعش قدم بردارد و تنها چشم به راه آینده نباشد چنانکه در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «لِیُعِدَّنَّ أَحَدُکُمْ لِخُرُوجِ اَلْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً».
2. اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب باید همراه با احساس نیاز به امام حاضر باشد زیرا ممکن است در عصر غیبت، منتظر برای وضع مطلوب اشتیاق داشته باشند اما هرگز به حضرت احساس نیاز پیدا نکرده باشد، یقنیاً این اشتیاق فقط لقلقۀ زبانی است و نمی‌توان همچین فردی را منتظر راستین دانست.
3. اشتیاق منتظر برای آیندۀ مطلوب اگر به همراه نزدیک دانستن ظهور حضرت باشد بر شدت انتظار منتظر افزوده و شخص اشتیاق بیشتری به آینده ای روشن از خود نشان می‌‌دهد

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت‌الله خامنه‌ای؛

سید علی حسینی خامنه‌ای آیت‌الله سید علی حسینی خامنه‌ای، در کتاب «مهدویت از منظر ولایت» در این‌باره گفته است: «یکی از ابعاد انتظار، اعتماد و امیدواری به آینده و مأیوس نبودن است همین روح انتظار است که به انسان تعلیم می‌دهد تا در راه خیر و صلاح مبارزه کند. اگر انتظار و امید نباشد، مبارزه معنی ندارد و اگر اطمینان به آینده هم نباشد، انتظار معنی ندارد. انتظار واقعی با اطمینان و اعتماد ملازم است. کسی که شما می‌دانید خواهد آمد، انتظارش را می‌‌کشید و انتظار کسی که به آمدنش اعتماد و اطمینان ندارید، انتظاری حقیقی نیست. اعتماد، لازمه انتظار است و این هر دو، ملازم با امید است و امروز این امید، امری لازم برای همه ملت‌ها و مردم دنیا می‌‌باشد».

۲. آیت‌الله م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌؛

محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌ آیت‌الله محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، در کتاب «دانشنامهٔ امام مهدی» در این‌باره گفته است: «انتظار فرج، دو رکن اساسی دارد: نارضایتی از وضعیت موجود؛ امید به گشایش در زمان آینده. چگونگی تعامل با این دو عنصر سلبی و ایجابی، چهره‌های متفاوت انتظار را پدید می‌آورد: ۱. انتظار غیر مسئولانه: در این حالت، شخص منتظر اگر چه به وضعیت موجود، معترض است، ولی بدون هیچ گونه تلاش و کوششی، تنها چشم به راه آینده بهتر است. وضعیت موجود، او را سرخورده و منزوی کرده است و او با دوری گزیدن از روال عمومی جامعه و حوادث سیاسی و اجتماعی، اعتراض خویش را از وضعیت موجود، اعلام می‌کند. او تنها در پی آن است که خود و یا نزدیکانش، تحت تأثیر وضعیت موجود قرار نگیرند؛ ولی تلاش در راه نجات دیگران را وظیفه خویش نمی‌داند. مطابق این دیدگاه، اصلاح جامعه قبل از ظهور مهدی (ع) اقدامی بیهوده و بی‌نتیجه است و وظیفه ما تنها آن است که چشم به راه موعود و منجی باشیم تا او بیاید و نابه‌سامانی‌ها را سامان دهد. ۲. انتظار مسئولانه: شخص منتظر مسئول، حالتی سازنده، فعال، پویا و تأثیرگذار دارد، وضعیت موجود را بر نمی‌تابد و تلاش می‌کند تا زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی برای ظهور امام (ع) را آماده کند. او نه تنها از منظر ویژگی‌های فردی، خود را شخصی آماده برای عصر ظهور تربیت می‌کند، بلکه از منظر دانش و مهارت‌های اداری، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نیز آمادگی کامل ورود فرد و جامعه به عصر ظهور را در پیشدید خود دارد و توانایی اداره جامعه مهدوی را داراست. جامعه مهدوی، جامعه‌ای پویا، آماده، گوش به فرمان و شایسته آرمان مهدوی است. از این رو، پدید آوردن زمینه و آمادگی‌های اجتماعی، تشکیلاتی و فرهنگی نیز می‌باید مورد توجه باشد. انتظار فرج مسئولانه، به معنای باور داشتن به اهداف جامعه مهدوی است. منتظر مسئول، در محدوده قدرت و عمل خویش، تلاش در برپایی جامعه‌ای مطابق با معیارهای مهدوی را وظیفه خویش می‌داند. تکامل انسان و جامعه، کوشش در مسیر بازسازی جامعه بر اساس قسط و عدل، و مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی، از جمله نمودهای انتظار مسئولانه‌اند. با این همه، منتظرِ مسئول می‌داند که عدالت فراگیر و جهانی، تنها در سایه دولت مهدوی پدید می‌آید. از این رو، آماده‌سازی زمینه‌های ورود به آن دوره را وظیفه خود می‌شمرد. امام صادق (ع) به این انتظار مسئولانه اشاره نموده و فرموده است: "لِيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ اَلْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً". هر یک از شما باید خود را برای خروج قائم آماده کند، هر چند با فراهم آوردن تیری باشد. امام زین العابدین (ع) نیز ضمن برشمردن فضایل منتظران، به مسئولیت آنها اشاره نموده و فرموده است: "أُولَئِكَ اَلْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِيعَتُنَا صِدْقاً وَ اَلدُّعَاةُ إِلَى دِينِ اَللَّهِ سِرّاً وَ جَهْراً ". آنان مخلصان حقیقی، شیعیان راستین ما و دعوتگران به دین خدا در پیدا و نهان هستند. روشن است که غیبت امام عصر (ع)، سبب کنار نهادن وظایف مسلمانان در امر به معروف و نهی از منکر، مبارزه با ظلم و تلاش در راه گسترش عدالت نخواهد شد. از این رو می‌گوییم: احادیث مرتبط با انتظار فرج امام عصر (ع)، افزون بر دو رکن پیشین (نارضایتی از وضع موجود و امید به آینده بهتر)، به رکن سوم و مهم‌تری نیز اشاره دارند، و آن مسئولیت‌پذیری در دوره انتظار و آمادگی روحی- روانی و تجربه‌اندوزی علمی و مهارتی در این دوره و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی (ع) و دوره پس از ظهور است. رکن سوم انتظار (مسئولیت‌پذیری)، هویت ویژه‌ای به انتظار می‌بخشد و آن را از خمودگی و بی‌تفاوتی نسبت به آینده، متمایز می‌کند».

۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در دو کتاب «درسنامه مهدویت ج۲» و «فرهنگ‌نامه مهدویت» و نیز مقاله «انتظار و منتظران» در این‌باره گفته است: «دست کم سه مؤلفه در شکل‌گیری انتظار، نقش اساسی دارد: قانع نبودن از وضع موجود: بدون تردید وضع موجود در عصر غیبت، دارای کاستی‌هایی است که هر انسان کمال طلب را ناخرسند خواهد کرد. این کاستی‌ها به طور عمده از نبود ظاهری امام ناشی شده است. در باور شیعه است که آخرین پیشوای معصوم به دلایلی که برخی از آنها پوشیده است، غایب شده است. این پنهان بودن سبب شده است تا جایی فواید ظاهری آن امام بی‌بهره باشد. یک منتظر راستین، کسی است که نه ن به سبب محروم بودن خود از حضور ظاهری امام وضع موجود را بر نمی‌تابد که محروم بودن جامعه بشری از نعمت حضور ظاهری امام نیز او را آزار می‌دهد. او خود بایسته می‌داند همه عواملی را که باعث غیبت آن حضرت شده است، به اندازه توان خود برطرف کند. امید دستیابی به وضع مطلوب: یکی از نعمت‌های بزرگ خداوند در نهاد انسان، کمال طلبی او است، به گونه‌ای که همه فعالیت‌های خود را در سمت آن، سوق می‌دهد. حرکت و تلاش برای گذر از وضع موجود و قرار گرفتن در وضع مطلوب: انسان، به دلیل دارا بودن ظرفیت‌های فراوان، همواره در جهت رشد معنوی و فکری خود در تلاش است. او در انتظار، در پی روزگاری است که زمینه‌ها و شرایط دست به هم داده، همه نیروهای او سوی رشد و تعالی به فعلیت رسد. از سوی دیگر، شکی نیست که غیبت آخرین پیشوای معصوم، سبب می‌شود برخی از راههای کمال بر انسان و جامعه بسته شود. در انتظار، امید به دست یابی وضع بهتر، مؤلفه‌های اساسی است که انسان را از رکود و خمودگی برحذر می‌دارد و او را به تلاش در راه رسیدن به وضع مطلوب وا می‌دارد. در این صورت، اگر به دلایلی به وضع مطلوب هم نرسید، به دلیل اهتمام و سعی او، خداوند پاداش کسانی را مرحله را درک می‌کنند به او خواهد داد. این امیدواری، ناگزیر مراحلی را در بر خواهد داشت که برخی بدین قرارند: آگاهی به عدم حضور ظاهری امام‏: گاهی انسان در زندگی کمبودی دارد؛ امّا به سبب آن‏که به آن کمبود آگاهی ندارد، هرگز در پی رفع آن کمبود هم نمی‌‏رود و هرگز برای جبران آن از خود تلاشی نشان نمی‏‌دهد؛ پس در نخستین مرحله انتظار، می‌‏بایست آگاه شد که حجت الهی در پرده غیبت است. احساس نیاز به امام حاضر: ممکن است در عصر پنهان‌‏زیستی حضرت مهدی (ع) کسی به غیبت آن حضرت آگاهی هم داشته باشد؛ امّا هرگز به این دیدگاه نرسیده که جامعه بشری نیازمند چنین رهبری الهی است. به بیان دیگر، مؤلفه پیشین وجود دارد؛ امّا فرد هرگز به آن حجت الهی احساس نیاز پیدا نکرده است. او بر این باور است که مردم چه نیازی به امام دارند؛ در حالی که زندگی خود را سپری می‌‏کنند. چنین کسی هرگز نمی‌‏تواند انتظار ظهور حضرتش را درون خود پدید آورد. یقین به ظهور امام غایب‏: شکی نیست کسانی که به ظهور امام غایب یقین ندارند، در انتظار نیز نخواهند بود؛ بلکه انتظار برای آن‏ها بی‏‌معنا خواهد بود. هرقدر آگاهی و یقین شخص به ظهور امام (ع) بیشتر و عمیق‏‌تر باشد، انتظارش به آن، بیشتر است. اگر شک و تردیدی در اصل وقوع آن داشته باشد یا اعتقادش به آن سست و ضعیف باشد، انتظارش هم به همان اندازه سست خواهد بود پیشوایان معصوم (ع) با در نظر گرفتن این نکته اساسی، همواره در سخنان نورانی خود، باور قطعی به ظهور آخرین حجّت الهی را تقویت کرده، ایشان را از هرگونه ناامیدی، پرهیز می‌‏دادند. رسول اکرم (ص) فرمود: قیامت برپا نمی‌‏شود، تا این‏که قیام‌‏کننده‌‏ای به حق از خاندان ما قیام کند و این، هنگامی است که خداوند به او اجازه فرماید. هرکس از او پیروی کند، نجات می‏‌یابد و هر کس از او سرپیچد، هلاک خواهد شد. دوست داشتن ظهور مهدی (ع): کسی که به ظهور امام زمان (ع) معتقد است و وقوع آن را هم نزدیک می‏‌بیند، هرقدر ظهور موعود را بیشتر دوست بدارد، انتظارش برای آن بیشتر خواهد بود و اگر آن را خوش نداشته باشد، انتظارش ضعیف و سست می‌‏شود. این دوست داشتن فقط زمانی به وجود می‌‏آید که مؤمنان، تصویر روشنی از زمان ظهور حضرت مهدی (ع) داشته باشند، تا این‏که نه فقط از آن نهراسند، بلکه برای وقوعش لحظه‌‏شماری کنند. متأسفانه تصویرسازی دوران ظهور حضرت مهدی (ع) همواره از افراط‌ها و تفریط‌ها در امان نبوده است. گاهی دوران حکومت آن حضرت را سخت‏‌ترین و تلخ‌‏ترین دوران یاد می‌‏کنند و گاهی آن دوران را دوران رفاه و آسایش مطلق و تن‌‏پروری معرفی می‌‏نمایند که بدون تردید، هردو تصویر، زیان‏‌های خود را در باورهای جامعه گذاشته است. نزدیک دانستن ظهور: اگرچه انتظار با مؤلفه‌‏های یاد شده تحقق می‌‏یابد، نزدیک دانستن ظهور حضرت مهدی (ع) می‌‏تواند بر شدت انتظار افزوده، آمادگی فرد را افزایش دهد. نزدیک دانستن ظهور باعث می‌‏شود توجه به حضرت مهدی (ع) بی‌ش‏ازپیش افزایش پیدا کند، مشکلات دیگر، تحت الشعاع قرار گرفته، تمام رفتار در راستای خشنودی آن حضرت انجام شود».

۴. حجت الاسلام و المسلمین پناهیان؛

علی رضا پناهیان حجت الاسلام و المسلمین علی رضا پناهیان، در کتاب «انتظار عامیانه عالمانه عارفانه» در این‌باره گفته است: «اشتیاق به وضع مطلوب: عنصر چهارم انتظار، علاقه به وضع مطلوب است. علاقه داشتن به تحقق جامعه مهدوی، غیر از اعتقادی است که با استدلال و صفای باطن به می‌آید. این علاقه، هرچند می‌تواند اثر آن اعتقاد باشد، که هست، اما خود حقیقت دیگری است که عقیده انسان را لذت‌بخش و سرمست‌کننده می‌سازد. وقتی یک عقیده، به عرصه علاقه راه پیدا می‌کند، مانند خونی که از قلب در همه رگ‌ها جاری می‌شود، حیات‌بخش خواهد بود؛ و انسان با تمام وجود گرمای آن را احساس خواهد کرد. حال چه ما آن اعتقاد را مقدمه عشق و اشتیاق بدانیم، که در این صورت اعتقاد فرع خواهد بود و محبت اصل می‌شود؛ و چه آن عقیده را اصل بدانیم و عشق و محبت را فرع و میوه آن قلمداد کنیم، که در این صورت تا آن عقیده خود را به این نتیجه نرساند، استحکام نخواهد یافت. اساساً یکی از راه‌های اثبات وجود یک اعتقاد در دل انسان، همین محبت است، یعنی با توجه به اینکه ممکن است انسان خود را فریب دهد و علی‌رغم بی‌اعتقادی، خود را معتقد بداند، اگر بخواهد میزان اعتقاد خود را دریابد، باید به محبت برآمده از آن اعتقاد نگاه کند. اشتیاق هم ثمره محبت است، و هر دو از ثمرات ایمان محسوب می‌شوند؛ و از چنان جایگاه ارزشمندی در منظومه حقایق معنوی برخوردار هستند که امام رضا (ع) می‌فرمایند: "کسی که خدا را یاد کند ولی مشتاق ملاقاتش نباشد، خودش را مسخره کرده است؛ «"مَنْ ذَكَرَ اللَّهَ تَعَالَى وَ لَمْ يَشْتَقْ إِلَى لِقَائِهِ فَقَدِ اسْتَهَزَأَ بِنَفْسِه"» یعنی در اثر یاد خدا، طبیعتاً باید به این اشتیاق برسد و الا معلوم می‌شود در جایی از این مسیر درست عمل نکرده و یا خود را فریب داده است».

۵. حجت الاسلام و المسلمین نیلی‌پور؛

مهدی نیلی‌پور حجت الاسلام و المسلمین مهدی نیلی‌پور، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «یکی از معنای سازنده انتظار امید و رجاء می‌باشد، چرا که در صورت یأس مطلق و عدم امیدواری، حالت انتظار در انسان شکل نمی‌گیرد و تحقق خارجی پیدا نمی‌کند. امام علی (ع):"در انتظار فرج و گشایش باشید و از رحمت خدا ناامید نشوید". اگر حادثه‌ای و امری محبوب انسان باشد، مطلوب او نیز قرار خواهد گرفت و اگر چیزی مطلوب او شد، تمامی تلاش‌ها و فعالیت‌های وی در راستای رسیدن به آن مطلوب صورت خواهد گرفت، لذا محبوبیت امر فرج و انتظار، انسان را به یک منتظر واقعی و یک مصلح دلسوز و یک عاشق بی‌قرار تبدیل می‌کند..

۶. حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌فرد؛

میرزا عباس مهدوی‌فرد حجت الاسلام و المسلمین میرزا عباس مهدوی‌فرد، در کتاب «فلسفه انتظار» در این‌باره گفته است: «انتظار به معنای امید و آرزو است، بدون تردید امید و آرزو در زندگی انسان از مؤثرترین عوامل تحرک است. جوهره این امیدواری، همان "خوشبینی" نسبت به آینده بشر و پشتوانه آن نوید حتمی خداوند به پیروزی مستضعفان و صالحان است. قرآن فرموده: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾. و نیز چنین آمده: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. امامان معصوم (ع) نیز مسلمانان را به امیدواری و انتظار فرج تشویق و از یأس و ناامیدی برحذر داشته‌اند. امام علی (ع) فرموده‌اند: "انتظار فرج داشته باشید و مأیوس و نومید از لطف و رحمت خدا نگردید". اگر پیکارگران موحد و ظلم‌ستیز، عنصر توان‌بخش و انرژی‌زای "امید" را از صحنه زندگی خود بردارند، انگیزه‌ای برای ادامه این جهاد مقدس نخواهند داشت، زیرا پافشاری را در مسیری که به شک منتهی می‌شود غیر عقلانی می‌یابند . قرآن فرموده است: ﴿وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾. یأس و ناامیدی بزرگترین مسلخی است که ابلیس برای ذبح نمودن همه حیثیت‌ها و فضیلت‌های انسانی، فرا راه آدمی قرار داده است. ناامیدی یعنی وداع گفتن با سرالاسرار آفرینش آدمی که همان پیمودن چرخه تکامل است. انتظار سازنده، چلچراغ امید دهلیزهای بی‌فروغ قلب‌های انسان منتظر را آذین کرده و آن را گذرگاه احساس، جهاد، تحرک، مقاومت و ایثار و شهادت می‌سازد. بنابراین، "انتظار، پیوند و قرابت برجسته‌ای با حرکت دارد" حرکت، از برایندهای انتظار، و انتظار از جهت‌دهنده‌های حرکت است».

۷. حجت الاسلام و المسلمین بنی‌هاشمی؛

سید محمد بنی‌هاشمی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد بنی‌هاشمی، در کتاب «برکات انتظار» در این‌باره گفته است: «دومین مرحله فرج که لازمه انتظار فرج امام (ع) است و برای شخص منتظر در زمان غیبت آن حضرت حاصل می‌شود، این است که زندگانی او با آرزوی یاری کردن امام (ع) و امید پیوستن به ایشان شکل می‌گیرد و این نوع زنگی خود از بالاترین فرج‌ها برای مؤمن منتظر می‌باشد. رابطه آرزوها با عالم درون: برای توضیح این مطلب باید ابتدا به رابطه کلی میان آرزوهای هر فرد با عالم درونش و تأثیر و تأثر متقابل این دو بر یکدیگر، توجه کنیم و سپس به بیان رابطه میان شخص منتظر با آرزوهایی که نسبت به امامش دارد، بپردازیم. به طور کلی می‌توان گفت که آرزوهای هر انسان، ارتباط مستقیمی با روح و روان او دارد و به خوبی نشانگر عالم درون او می‌باشد، تا آن جا که یکی از بهترین راه‌های شناخت هر فرد، شناخت آرزوهای اوست. حال و هوای هر کس را می‌توان از روی آرزوهایش تشخیص داد. البته آرزوهایی که در این بحث مدنظر می‌باشد، آرزوهایی است که بر پایه و اساس واقعی در هر کس وجود دارد، نه آرزوهای واهی و بی‌اساس که صرفاً در ذهن و خیال شخص به وجود می‌آید و هیچ پایه واقعی ندارد. مراد ما آرزوهایی است که نسبت به تحقق آنها می‌توان امید داشت، نه آن چیزهایی که به هیچ وجه به دست آمدنی نیستند. در زبان عربی کلمه "امنیه" به معنای دوم به کار می‌رود که در این جا مورد نظر ما نمی‌باشد. به هر حال آرزوهای واقعی در هر شخص به خوبی معرف درون و شخصیت او می‌تواند باشد. کسی را فرض کنید که آرزویش دستگیری از نیازمندان و رسیدگی به درماندگان است و به این امید مشغول کسب و کار می‌شود تا ثروتی به دست آورد و بتواند آن خدمات را انجام دهد. این امید و آرزو نشانگر خصلت خوب جود و سخاوت و روحیه کمک به هم نوع در او می‌باشد. در مقابل کسی که آرزویش این است که مال بیشتری به دست آورد تا خودش راحتتر زندگی کند و بر ثروتش بیفزاید، این آرزو از خوی زشت بخل و حرص در او حکایت می‌کند. در هر دو مورد، آرزوهای شخص، برخاسته از عالم درون اوست و شخصیت هر انسانی را از روی آرزوهایش تا حدود زیادی می‌توان شناخت. آرزوهای خوب یا بد، منزلت والا یا پست فرد را نشان می‌دهد. نتیجه این که آرزوهای واقعی در انسان متأثر از درون او و نشأت گرفته از شخصیتش می‌باشد. اما این فقط یک طرف مطلب است. طرف دیگر این است که آرزوهای انسان هم در شکل گرفتن شخصیت او بسیار مؤثر است، تا آن جا که می‌توان با تغییر دادن آرزوهای شخص، شخصیت جدیدی از او ساخت».

۸. حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛

سید مهدی موسوی حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی، در مقاله «تربیت سیاسی در پرتو انتظار» در این‌باره گفته است: «انسان برای هر حرکتی نیازمند امید و تصور آینده‌ای روشن از خویش، جامعه و جهان است. هر فرد در رفتار سیاسی و اجتماعی خویش آن گونه رفتار می‌‌کند که می‌‌نگرد. انسان امیدوار نگرش مثبت و سازنده به خود، جامعه و جهان و سیاست دارد و در برخورد با مشکلات، چون آینده را روشن می‌‌بیند، مواجهه منطقی می‌‌کند و برای رفع مشکل می‌‌اندیشد و هیچ گاه روحیه شکست و ناامیدی و یأس را به خود راه نمی‌دهد؛ چون اگر انسان ناامید شود، بار مشکلات بر سر او خراب و روحیه او شکسته می‌‌شود و از عمل و رفتار خسته و به کنج عزلت می‌‌نشیند تا مرگ او را فرابگیرد و یا با نگاه منفی و پوچ خود همه چیز را هیچ می‌‌پندارد و بر طبل بی عاری می‌‌زند و به ظلم و تجاوز دست می‌‌زند. انتظار به انسان امید می‌‌بخشد و آینده را برای او روشن و زیبا ترسیم می‌‌کند و منتظر را از خمودگی و افسردگی و عزلت نشینی به درمی آورد. انتظار فرج، روح امید و نشاط را در جامعه می‌‌دمد، روحیه ناامیدی و خستگی را که مایه سقوط است، زائل می‌‌کند و انسان را به تلاش و کوشش و حضور زنده و فعّال در عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی وا می‌دارد. انسان امیدوار، آینده نگر و وسیع نگر است و با چشم اندازی وسیع به جهان می‌‌نگرد و از کوته فکری، خودبینی و مقطعی اندیشی می‌‌پرهیزد و به تحقق وعده‌های الهی در سراسر هستی می‌‌اندیشد. استاد مطهری می‌‌نویسد: اصل انتظار فرج از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی استنتاج می‌‌شود و آن اصل "حرمت یأس از روح الله" است. مردم مؤمنِ به عنایات الهی، هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نمی‌دهند و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌گردند. چیزی که هست، این انتظار فرج و این "عدم یأس از روح الله" در مورد یک عنایت عمومی و بشری است، نه شخصی یا گروهی و به علاوه توأم است با نویدهای خاص و مشخص که به آن قطعیت داده است».

۹. حجت الاسلام و المسلمین زینتی؛

علی زینتی حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی زینتی، در مقاله «انتظار و امنیت روانی» در این‌باره گفته است: «امید، حالت حاکم بر تمام فعالیت‌های ذهنی و روحی و رفتاری شخص منتظر است؛ یعنی حتی در زمان دردمندی و تشویش و دلهره او خود را تسلیم حالت پیش‌آمده و موقعیت حاکم بر اجتماع و اوضاع زمانه نمی‌کند. چون او در پس تمام این ناملایمات و تشویش‌ها و گرفتاری‌ها و اندوه‌های طولانی، ساحل امن را می‌بیند و دل مطمئنی را جست‌وجو می‌کند. او می‌داند که این بیم‌ها ناپایدار است و با ظهور منتظر تمام تشویش‌های به سرانجام نجات و امید ختم می‌گردد. آنچه این نوع انتظار را از دیگر انواع انتظار مخرب و ویران‌گر متمایز می‌سازد، همین نکته و بخش مفهومی واژه انتظار است. در کنار درک تمام ناملایمات و تلخی‌ها و نابهنجاری‌ها و تشویش‌ها، امید به آینده روشن است که از عمق جان انسان‌ها سرچشمه می‌گیرد و آنها را به تکاپو وامی‌دارد. ریشه انتظار شکست‌ها و تشویش‌ها و رسیدن به منتهای ناپاکی‌ها و نابخردی‌ها نیست، ریشه انتظار امید به آینده روشن است. ریشه انتظار، از اصلی قرآنی و روایی نشئت می‌گیرد که همان‌ "اصل حرمت یأس از روح الله" است. انسان‌های مؤمن هرگز امید خویش را از دست نمی‌دهند و تسلیم یأس و نومیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌گردند. این حالت عدم یأس و امیدواری به روح اللهی- همانند درک وضعیت موجود- یک حالت عمومی و بشری است نه فردی و گروهی، درحالی‌که با نویدهای خاص و شخصی که به آن قطعیت داده است همراه می‌باشد».

۱۰. آقای باقری‌زاده اشعری؛

محمد باقری‌زاده اشعری آقای محمد باقری‌زاده اشعری، در کتاب «از امام مهدی بیشتر بدانیم» در این‌باره گفته است: «انتظار فرج امام مهدی (ع)، سه رکن اساسی دارد: نارضایتی از وضعیت موجود، امید به گشایش و رهایی از سختی‌ در آینده، مسئولیت‌پذیری. منظور از مسئولیت‌پذیری در دوره انتظار، آمادگی یافتن روحی–روانی و تجربه‌اندوزی علمی و مهارتی و زمینه‌سازی برای ظهور و دوره پس از ظهور امام مهدی (ع) است. این رکن، هویت ویژه‌ای به انتظار می‌بخشد و آن را از خمودگی و بی‌تفاوتی به آینده، متمایز می‌کند».

۱۱. آقای حکیمی؛

امیر مهدی حکیمی آقای امیر مهدی حکیمی، در کتاب «منتظر چشم به راهی فریادگر» در این‌باره گفته است: «از موضوعات مهم و اساسی که با انتظار پیوندی ناگسستنی دارد، یأس و امید است؛ زیرا امید به آینده با انتظار و آینده‌نگریِ مثبت رابطه‌ای اصولی دارد و ناامیدی و یأس با آینده‌نگری منفی که در حقیقت، انتظار و آینده‌نگری در کار نیست؛ زیرا که نومیدان بهبود وضع جامعه و انسان را به هیچ روی در اندیشه ندارند، یا به سرانجام و فرجامی خوش و سعادت‌ساز امید ندارند و آینده را سیاه و تاریک و ظالمانه می‌پندارند چون گذشته‌ها. اینکه می‌نگریم اسلام این همه با یأس مبارزه کرده و آن را در حکم کفر قرار داده، برای این است که جوامع اسلامی را از شکست‌های درونی و معنوی و امید و و آرزو و آرمان‌خواهی و انتظارگرایی را در دل انسان‌ها زنده کند. اسلام به ما می‌آموزد که در برابر حوادث، فشارها، کجروی‌ها، ستمروایی‌ها نباید مأیوس گشت و آینده را به‌سان گذشته یا زمان حاضر پنداشت و راه‌های رهایی و عدل‌گستری را بسته دانست. بنابراین، شایسته نیست که در برابر فشار حوادث و رویدادهای غیرانسانی و فاسد تاریخ سر فرود آورد، و از هر تحولی مأیوس گشت، و پنداشت که تیرگی‌ها، پلیدی‌ها، ظلم‌ها، ستم‌ها، فقرها، نادانی‌ها، و نابسامانی‌ها و... دائمی و زوال‌ناپذیرند. و هرگونه تلاش و کوششی برای تغییر راه زندگی بیهوده و بی‌فایده است؛ بلکه باید به نویدهای الاهی چشم دوخت که تمامی کژی‌ها و کاستی‌ها، ظلم‌ها و ستم‌ها، فقرها و گرسنگی‌ها، کفرها و گمراهی‌ها، جهل‌ها و نادانی‌ها، سرانجام پایان می‌پذیرد و علل و عوامل آن از بُن برمی‌آید و حق مطلق و عدالتی فراگیر و جهانی حاکم خواهد گشت و روشنایی بر تیرگی غلبه خواهد کرد و زنجیرها پاره می‌شود و محرومیت‌ها به پایان می‌رسد. اکنون ممکن است برای افراد جامعه چنین سؤالی مطرح شود که فرد به تنهایی نمی‌تواند بر جامعه اثر گذارد و جامعه از تسلط فرد بیرون است. پس ناگزیر باید خود را چون پر کاهی دستخوش امواج جامعه سازد و با کژی‌ها و کاستی‌ها و پلیدی‌ها و نابسامانی‌ها و... بسازد و دم برنیاورد. این چنین انسانی به این دلیل که فضایل و خصوصیت‌های انسانی در جامعه وجود ندارد از انسانیت روی برمی‌تابد و آن فضیلت‌ها را در خود نابود می‌سازد و بدین‌گونه خود را به تباهی می‌کشد. امام علی (ع): «"قَتَلَ الْقُنُوطُ صَاحِبَهُ"». از این رو، امید و انتظار و خوش‌بینی نسبت به سرنوشت بشر، در زندگی عینی و کنونی انسان‌ها تأثیرهای ژرف و ریشه‌ای دارد و از هم‌اکنون انسان‌ها را به اصلاح‌طلبی و شایسته‌سازی و به‌سازی فرد و جامعه وا می‌دارد و از هر کمی و غلط‌اندیشی و بیکارگی و بیهوده کاری رهایی نمی‌بخشد، و هرگونه سستی و بی‌میلی و ایستایی در وجود او را ریشه‌کن می‌کند. بنابراین، هرگونه طرز تفکرِ یأس برانگیز از نظر اسلام و در تفکر اسلامی مردود است. باید گفت که طبق تعالیم اسلام مسؤولیت و تکلیف از اینها والاتر است و انسان با این اندیشه‌ها نمی‌تواند تکلیف را بر زمین گذارد و از زیر بار مسؤولیت شانه خالی کند. اسلام برای پایداری انسانیت‌ها و فضیلت‌ها نخست انسان را به محیط توجه می‌دهد و اهمیت آن را گوشزد می‌کند و دستورات فراوان و مهمی درباره اصلاح محیط و جامعه داده و مسؤولیت این دستورات را بر گردن افراد گذارده است، تا آنجا که در هر حادثه‌ای تمامی افراد جامعه را مسؤول می‌داند. در آنجا که نظام گروهی و اجتماعی بر پایه کجی‌ها و فسادها استوار و پایدار گشته نیز، فرد آسوده نیست. بلکه در اینجا مسؤولیت سخت‌تر و سنگین‌تر می‌باشد و فرد نمی‌تواند به علت اینکه جامعه بر پایه کجی‌ها و فسادها قرار دارد خود نیز فضیلت‌ها و انسانیت‌ها را ترک گرید؛ بلکه باز هم مسؤولیت دارد و در اینجا فرد از نظر اسلام باید نخست، فضیلت‌ها و انسانیت‌ها را در خود پایدار و زنده نگاه دارد و پس از آن به زنده نگاه داشتن آنها در جامعه بپردازد. و این تکلیف و مسؤولیت هیچ حد و مرزی ندارد و پایانی برای آن نیست، زیرا هسته‌های اصلیِ اجتماعات، جامعه‌های محدود و کوچک است و اگر تأثیر بر گروه‌های بزرگ امکان‌پذیر نیست، باید از گروه‌های کوچکتر شروع کرد؛ حتی گروه کوچکی چون خانواده که این خود مقدمه‌ای برای تأثیر بر جامعه و گروه بزرگ است و از این راه جامعه بزرگ پیراسته و اصلاح می‌گردد. این امر در واقعیت‌های و در جوامع گوناگون در طول تاریخ نیز چنین بوده است، که بدبینی و نومیدی اگر همگانی گشت و امید به بهروزی و بهسازی در دل همگان مرد، گرایش به بدی و تباهی افزون می‌گردد و ستم‌روایی همه گیر می‌شود و خودخواهی و دیگر فراموشی به اوج می‌رسد، و هر کس هر کاری را روا می‌داند. آن‌گاه که نظریه‌های بدبینانه و یأس‌آمیز کنار زده شد و یأس‌گستری‌ها زمینه نیافت، گرایش‌ها به سوی صلاح و شایستگی خواهد بود و نیکوکاری و دادگری هدف انسان‌ها خواهد شد. بدین جهت می‌نگریم که همیشه در طول تاریخ انسان‌های آزاد و نیک وشایسته در فاسدترین و نادرست‌ترین جامعه‌ها وجود داشته‌اند و با همه فراگیری بیداد و ظلم، به دادگری پرداخته‌اند. تاریخ گذشتگان را که می‌نگریم، در میان جوامع گرفتار و منحرف بشر، عده‌ای را می‌بینیم که فضیلت‌ها و انسانیت‌ها را در منجلاب فساد و بدبختی حفظ کرده و به آن ارزش‌ها پایبندی نشان داده‌اند. تاریخ پیامبران سرشار است از انسان‌هایی که در دوران سیاهِ ظلم به گسترش عدل و انسانیت دست زده‌اند، با اینکه اندک و انگشت‌شمار بودند و با تمام فشارها، سختی‌ها، شکنجه‌ها، بر ارزش‌ها استوار ماندند و تا آنجا که قدرت داشتند برای اصلاح جامعه کوشیدند و حادثه‌هایی ژرف و بزرگ و والا آفریدند و الگوی راهِ همه رهروان چالاک قرار گرفتند و همیشه با یاران اندک، کارهای بزرگ کردند و هیچ‌گاه مأیوس و ناامید نگشتند و انقلاب‌های خونین به راه انداختند و حرکت‌های بزرگ اجتماعی و دینی و تاریخی را با افرادی اندک شکل دادند. پس آنان به تعهد و مسؤولیت الاهی و اسلامی و انسانی خویش عمل نمودند و بر خلاف امواج جامعه حرکت کردند و خود چون کوه در مقابل امواج ایستادند و جامعه را از انحراف و بیراهه نجات دادند و چراغِ راهِ تمامی انسان‌ها و انسان‌دوستان و حق‌پرستان و عدالت‌پیشگان شدند. بر این اصل، اسلام فرد را در برابر محیط و اجتماع مسؤول می‌داند و این سخنِ والای پیامبر اسلام مورد قبول همه فرق اسلامی است: «"كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ"». مسؤولیت‌های اجتماعی بزرگ‌تر و شدیدتر از مسؤولیت‌های فردی است، و آن‌گاه که محیط دچار نابسامانی شد و جامعه به بیراهی رفت فرد وظیفه دارد از کار و فعالیت باز نایستد و به اصلاح محیط و جامعه بپردازد. یکی از اموری که ممکن است افراد و اجتماعات را دچار یأس و ناامیدی سازد، نگرانی از به نتیجه نرسیدن کوشش‌ها و نافرجام ماندن تلاش‌ها و حرکت‌های خود است. در این باره «اسلام می‌گوید: شما که از این بیمناکید که کوشش‌هایتان بیهوده و بی‌نتیجه باشد، اگر نیتِ درست داشته باشید، کارتان رنگ بقاء و جاودانگی خواهد گرفت، و ثمربخش و مفید خواهد بود. پس چشم به پاداشی آنی نداشته باشید و از توده مردم امید هرگونه قدرشناسی را قطع کنید، تا اگر روزی آنان را ناسپاس دیدید، نرنجید، و بر آنان خشم نگیرید، و همراهان را تنها نگذارید. فضیلت دوست باشید. برای ذات حقیقت به کوشش تن در دهید، و اثر و نتیجه را در جای دیگر بجویید».(...) از این رو، در تعالیم اسلامی آموزش داده‌اند که در سخت‌ترین حالات و در اوج گرفتاری‌ها، انتظار فرج و گشایشی داشته باشید و در هر پایه از بدبختی و فشار و دشواری، امید از دست مدهید که در تنگنای دشواری‌های نفس‌گیر و در اقیانوس مشکلات، امید به گشایش و فرج وجود دارد و این چنین است که امام علی (ع) می‌فرماید: چون سختی به نهایت رسد، آسایش پدید آید و چون حلقه‌های زنجیر گرفتاری، سخت تنگ گردد، راحتی رُخ نماید».

۱۲. آقای موسوی؛
سید علی موسوی آقای سید علی موسوی، در مقاله «فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن» در این‌باره گفته است: «از دیگر وظایفی که در زمان غیبت برای منتظران بیان‌ شده‌ این‌ است که در انتظار خود دچار یأس و ناامیدی نشوند و شبهات و وسوسه‌های شیطان آنان‌ را‌ به واسطه طول غیبت مأیوس نکند و بدانند که، هرچند این انتظار به طول‌ بیانجامد‌، عاقبت‌، ظهور دولت حق اتفاق خواهد افتاد».

۱۳. آقای حیدری‌نهند؛

کریم حیدری‌نهند آقای کریم حیدری‌نهند، در مقاله «فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی» در این‌باره گفته است: «انسان منتظر به آیندهای درخشان امیدوار و خوش بین است. هر قدر در دنیا مفاسد بیشتر شود و دنیای به اصطلاح متمدن، جهان بشریت را به سوی توحّش و بربریت پیش ببرد و از کارهای عقلانی و منطقی فاصله بگیرند و خشم و شهوت را بر عقل چیره سازد، باز موضوع انتظار نقطه امیدی است که بعد از این همه جهل و غفلت و نادانی و ظلمت و یأس و نگرانی، فروغی روشنی بخش را نوید میدهد که در آینده نه چندان دور جهان به نور کمال و معنویت روشن خواهد شد. انسان در پس پردههای متعدد فریب و مکر و خدعه به فطرت خود توجه دارد. او در حال عادی که به خود میآید، از ظلم و فساد و بیبند و باری متنفر است. هنگامی که سخن از انتظاری نویدبخش و امیدآفرین مطرح میگردد، انسان خسته از این همه ظلم و ستم و دروغ و مکر و ریا، با خود زمزمه می‌کند که آیا می‌شود چنین روزی برسد که این همه مشکلات حل گردد؟! (...) آن‌گاه آیات وحی به او مژده میدهد که بلی: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. این خوش‌بینی برگرفته از کلام وحی، انسان‌های منتظر را به خودسازی و حرکت به سوی کمال معنوی و فرهنگی سوق می‌دهد».

۱۴. سرکار خانم صمیمی؛

سیمین صمیمی سرکار خانم سیمین صمیمی، در مقاله «عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است: «یکی از نام‌های خداوند: « يَا مُنْتَهَى الرَّجَايَا» است. منشأ هر امیدی پروردگار است و امام زمان (ع) جلوه حق. پس با توسل به حضرت (ع) امید به شناختی پیوند می‌‌خورد که نور و تلاش می‌‌آفریند. «كُلُّ مَنْ رَجَا عُرِفَ رَجَاؤُهُ فِي عَمَلِهِ»؛ "هر کس امید داشته باشد، این امید از عمل وی شناخته می‌‌گردد". منتظر حضرت مهدی (ع) به آینده‌ای روشن و سراسر شور و اشتیاق امیدوار است؛ زیرا در روایاتی از باب نمونه: به نقل از امام علی (ع) آمده است که فرمود: منتظر فرج] از جانب خدا[باشید و از رحمت و دست‌گیری خداوند ناامید نباشید. همانا دوست‌داشتنی‌ترین کارها در پیشگاه خداوند عزوجل انتظار فرج است. تا وقتی‌که مؤمن این حالت خود را حفظ کند. اعتقاد به حضرت مهدی (ع) نقش سازنده‌ای در تعلیم و تربیت فرد دارد؛ زیرا کسی که امیدوار است، دارای بینش توحیدی است، تمام امور عالم را زیر فرمان خدا می‌‌بیند، به وعده خداوند در شرایط سخت و سقوط، آگاهی کامل دارد و یقین دارد که پیروزی از آن وارثان حقیقی زمین است چنین فردی می‌‌داند که باید در تمام زمینه‌ها آماده و مهیا باشد؛ زیرا خداوند حال قومی را تغییر می‌‌دهد که خود بخواهد. خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾ در آیه مذکور و بسیاری آیات دیگر خداوند بر عنصر خوش‌بینی و طرد عنصر بدبینی درباره آینده بشر تأکید ورزیده است. شیعه منتظر در تحت هیچ شرایطی امید خویش را از دست نمی‌دهد زیرا انسان بالفطره در راه تکامل فکری و اخلاقی و معنوی پیش می‌‌رود. آینده‌ای بس روشن و سعادت‌بخش، نظریه الهامی است که دین عطا می‌‌کند و نوید قیام حضرت مهدی (ع) در اسلام نتیجه این الهام است. در نتیجه‌ منتظر خوش‌بین تمامی موانع را در مسیر زندگی خود پشت سر می‌گذارد، و کینه‌ها حسادت‌ها و بسیاری از احوال ناپسند را از خود دور می‌‌سازد».

۱۵. سرکار خانم رجایی؛

محبوبه رجایی سرکار خانم محبوبه رجایی، در مقاله «مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت» در این‌باره گفته است: «یکی از معانی انتظار، امید به آینده مطلوب است. انسان اگر از حالت انتظار خارج شود و امیدی به آینده نداشته باشد، زندگی برایش معنایی نخواهد داشت. آنچه انسان را به زندگی امیدوار می‌‌سازد، انتظار و امید به آینده است و آدمی در پرتو همین انتظار، رنج‌ها و گرفتاری‌ها را تحمل می‌کند. انتظار از نظر دین و مذهب، به معنای امید است. امید به آینده‌ای نویدبخش و سعادت‌آفرین، امید به آینده‌ای که در آن بشر راه خیر و صلاح را در پیش گیرد و دنیا در پرتو تحقق عدل الهی، مدینه‌ای فاضله گردد. آیین مبین اسلام راه، از همان آغاز پیدایش خود، و نخستین سال‌های ظهور پیامبر گرامی (ص) پیوسته مسلمانان را به آینده‌ای درخشان امیدوار ساخته است و از آن به "انتظار فرج" تعبیر کرده است. می‌توان گفت اصل انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی دیگر استنتاج می‌شود و آن اصل "حرمت یأس از روح الله" است: ﴿وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾؛ در این آیه قرآن کریم ناامیدی از رحمت خدا را از ویژگی‌های کافران بر شمرده است. مسلمانان بر اساس وعده‌های صریح قرآن کریم، عقیده دارند که طبق قانون خلقت و سنت آفرینش، حکومت مطلق جهان به دست صالحان و حق‌پرستان خواهد افتاد و عدالت و امنیت در سراسر جهان برقرار خواهد گردید. از نظر اسلام، قرآن و مسلمانان، مسئله انتظار فرج و امید به آینده و حاکمیت مطلق حق در تمام جهان در آخرالزمان، یکی از مسائل حیاتی اسلام است. قرآن کریم این مسئله را به عنوان یک وعده تخلف‌ناپذیر الهی مطرح کرده و در کمال صراحت پیروزی نهایی ایمان اسلامی را به مسلمانان نوید داده است و ظهور مهدی موعود منتی است بر مستضعفان و خوارشمردگان و وسیله‌ای برای پیشوا و مقتدا شدن آنان و نیز مقدمه‌ای است برای اینکه آنان خلافت الهی را روی زمین بر عهده گیرند: ﴿ وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾. همین انتظار و امید و بشارت به آینده‌ای مطلوب، منتظران را محکم، با اراده و نفوذ ناپذیر، مستقل و شجاع و عالی‌همت‌ بار می‌‌آورد تا برای تحقق اهداف و آرمان‌های انسانی و عملی شدن برنامه‌های دینی بدون هیچ‌گونه یأس و ناامیدی، تلاش و کوشش کند و شاید از به همین علت است که انتظار در روایات عبادت شمرده شده و از برترین و با ارزش‌ترین عبادت به دانسته شده است. چنانکه پیامبر اکرم (ص) می‌‌فرماید: « أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ». امام علی (ع) نیز در این باره چنین می‌فرماید: "منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نشوید. به درستی‌که خوشایندترین اعمال نزد خداوند صاحب عزت و جلال، انتظار فرج است". امام صادق (ع)، نیز روایتی در این باب دارند که مضمون آن چنین است: "هر کس از شما بمیرد در حالی‌که منتظر امر ظهور حضرت مهدی باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم در خیمه او باشد. آن حضرت لحظه‌ای سکوت کرد، سپس فرمود: نه، همانند کسی است که همراه او با دشمن بجنگد. سپس فرمودند: نه، به خدا سوگند! بلکه مانند کسی است که در رکاب رسول خدا به شهادت برسد" می‌‌توان گفت این همه فضیلت که در این احادیث و احادیث مشابه دیگر مشاهده می‌‌شود، بدین سبب است که انسان منتظر برترین و ارزشمندترین آمال و آرزوهای ممکن را دارد و به طور طبیعی از بهترین و والاترین ارزش‌ها برخوردار است. آرزوی نهایی انسان منتظر، حاکمیت دین خدا و مذهب اهل بیت (ع) بر سراسر جهان و استقرار حکومت صالحان و مستضعفان و برقراری نظام قسط و عدالت در زمین است. انسان منتظر با تلاش و پویایی و البته همین امید و آرزو در همه ابعاد باعث می‌‌شود که به بالاترین نقطه کمال نائل شود.

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. آیا اعتراض به وضع موجود از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ (پرسش)
2. آیا آگاهی از وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ (پرسش)
3. آیا اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ (پرسش)
4. آیا اقدام برای تحقق وضع مطلوب از ارکان انتظار و وظایف منتظران است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)