بحث:حدیث منزلت در کلام اسلامی

مقدمه

حدیثی است از پیامبر اسلام (ص) که مقام و منزلت علی بن ابی طالب (ع) را باز می‌نماید و بدین روی به "حدیث منزلت" شهرت یافته است. پیامبر (ص) چندین بار این کلام را بر زبان مبارک آورده است؛ از جمله در غزوه تبوک. ماجرا از این قرار بود که چون پیامبر (ص) از احتمال هجوم سپاه روم به مدینه باخبر شد، مسلمانان را فراخواند و فرمان داد برای حرکت به سوی سپاه روم آماده شوند. از سوی دیگر می‌دانست که منافقان ممکن است در غیاب او دسیسه کنند و مدینه را به آشوب کشند. از این رو، تصمیم گرفت امام علی (ع) را با خود نَبَرَد و در مدینه بگذارد. چون منافقان از تصمیم پیامبر (ص) آگاه شدند، شایعه انداختند که پیامبر (ص) به علی (ع) بی‌مهری کرده و او را با خود نمی‌برد. پیامبر (ص) نیز برای روشن ساختن هدف خویش از همراه نکردن علی (ع) با سپاه، از مقام و منزلت والای او نزد خویش پرده برداشت و بدین سان، کوشش منافقان را عقیم نهاد.

منابع تاریخی، روایی و کلامی، این حدیث را بسیار مهم شمرده و آن را به بحث نهاده‌اند و حتی برخی دانشمندان شیعه کتب مستقلی برای باز نمودن آن نگاشته‌اند. میر حامد حسین، از علمای شیعه کتاب‌ عبقات الانوار را بدین حدیث اختصاص داده است. حدیث منزلت از نظر دانشمندان شیعه، در شمار احادیث صحیح و معتبر است و به صورت متواتر از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است. این حدیث در صد حدیثِ اهل سنت و هفتاد حدیث شیعه آمده است. استواری و صحت حدیث منزلت چنان است که حتی معاویه آن را نقل کرده است. سعد بن ابی وقاص- از دشمنان امام علی (ع)- نیز این حدیث را از افتخارات امام علی (ع) دانسته است.

مفهوم و کاربرد حدیث

حدیث منزلت گواهی می‌دهد که امام علی (ع) را نزد پیامبر (ص) جایگاهی بوده است که هیچ یک از صحابه یارای رسیدن به آن را نداشته‌اند. از این حدیث، افزون بر فضیلت امام علی (ع)، می‌توان به عصمت و خلافت او نیز پی برد؛ زیرا پیامبر (ص) همه فضایل و خصایص و مناصب هارون (ع) را برای امام علی (ع) ثابت کرده است مگر نبوت. بنابر آیات قرآنی، حضرت موسی (ع) از خداوند درخواست که برادرش، هارون (ع)، را وزیر او سازد و در امر رسالت، شریکش کند و بدین وسیله، او را نیرویی بیش‌تر بخشد و یاری‌اش دهد. خداوند این دعای موسی (ع) را پذیرفت و اجابت کرد. هارون (ع) در غیاب موسی (ع) جانشین او نیز بوده است.

استثنای مقام نبوت در پایان حدیث، بر این تأیید می‌کند که امام علی (ع) از همه مناصب دیگر هارون (ع) برخوردار بوده است. استدلال به این حدیث برای اثبات خلافت امام علی (ع) بدان اندازه روشن است که مأمون خلیفه عباسی در مناظره با علمای عصرش با استفاده از همین حدیث خلافت امام علی (ع) را ثابت می‌کند.

برخی دانشمندان اهل سنت بر آن رفته‌اند که حدیث منزلت، تنها بر خلافت امام علی (ع) در مدینه هنگام غزوه تبوک دلالت می‌کند و نمی‌توان آن را دلیلی بر خلافت امام (ع) پس از رحلت پیامبر (ص) دانست. متکلمان شیعه پاسخ داده‌اند که اولًا پیامبر (ص) در حوادثی دیگر، کسانی دیگر را نیز جانشین خود ساخت؛ اما هیچ گاه این چنین از جانشینی آنان یاد نکرد. ثانیاً، این وصف پیامبر (ص) از جایگاه امام علی (ع) منحصر به جنگ تبوک نیست؛ بلکه در چند رویداد دیگر، پیامبر (ص) همین سان از علی (ع) و جایگاه او یاد کرده است. از آن جمله است پیمان اخوت اول و دوم و نیز واقعه بستن درهای مسجد مدینه.

حدیث منزلت

یکی از دلایل اثبات خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) «حدیث منزلت» است که نصّ بر امامت و خلافت حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) است. بر طبق این حدیث که متفق علیه خاصه و عامه است رسول خدا (ص) به امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي‌»؛ تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی هستی، مگر این که پیامبری بعد از من نیست.

در جریان جنگ تبوک هم شیعه و مخالفین روایت کرده‌اند که: «أَنَّ النَّبِيَّ (ص) خَرَجَ إِلَى تَبُوكَ وَ اسْتَخْلَفَ عَلِيّاً فَقَالَ أَ تُخَلِّفُنِي فِي النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ فَقَالَ أَ لَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَيْسَ نَبِيٌّ بَعْدِي‌»؛ رسول خدا (ص) به غزوه تبوک رفت و امیرالمؤمنین علی (ع) را خلیفه و جانشین خود (در مدینه) قرار داد، آن حضرت (ع) عرض کرد: آیا مرا در میان کودکان و زنان به جای خود می‌گذاری (و جانشین خویش می‌کنی)؟ رسول خدا (ص) فرمود: آیا راضی نمی‌شوی که منزلت تو نسبت به من، همانند منزلت هارون نسبت به موسی باشد، غیر از این که پیامبری بعد از من نیست.

این حدیث از جهت سند و دلالت قابل بحث و بررسی است:

سند

حدیث منزلت از احادیث متواتر بین خاصّه و عامّه است و در کتاب «غایة المرام» آن را به هفتاد روایت از طریق شیعه و صد و نُه روایت از طریق عامّه نقل کرده است.

ابن ابی الحدید می‌گوید: همه فرقه‌های اسلامی به اتفاق گفته‌اند که پیامبر (ص) درباره علی (ع) فرمود: ای علی! مکانت و منزلت تو نسبت به من مانند مکانت و منزلت هارون نسبت به موسی است و فقط تفاوتی که هست در این است که بعد از من پیامبری نخواهد بود و نبوت برداشته شده است (و الا همان طور که هارون با تمام شئون خود پیامبر هم بود تو نیز پیامبر می‌بودی) پس همه مقامات هارون نسبت به موسی را - به استثنای مقام نبوّت - برای علی ثابت کرد. در نتیجه، علی وزیر پیامبر (ص) و پشتیبان و بازو و یاور او خواهد بود و اگر پیامبر (ص)، خاتمِ پیامبران نبود، علی شریک او در نبوت هم بود.

حاکم حسکانی در «شواهد التّنزیل» پس از نقل اسنادی از این حدیث می‌گوید: استاد ما ابوجازم می‌گفت: من این حدیث را به پنج هزار سند استخراج نمودم.

این روایتی است که در صحاح و مسانید معتبره عامّه ذکر شده است و جمعی از بزرگان عامّه، اتّفاقِ بر صحّت حدیث را نقل کرده‌اند که نمونه‌ای از گفتار آنان از این قرار است: «این حدیثی است که بر صحّت آن، اتّفاق شده و آن را امامان حافظان احادیث مانند: بخاری در صحیح خود، و مسلم در صحیح خود، و ابی داود در سنن خود، و ترمذی در جامع خود، و نسائی در سنن خود و ابن ماجه در سنن خود روایت کردند، و همگی اتّفاق بر صحّت این حدیث کردند تا آنجا که به اجماع آنان رسید. حاکم نیشابوری گفت: این حدیثی است که در حدّ تواتر داخل شده است و.

دلالت

این خبر نصّ است بر این که حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) نسبت به رسول خدا (ص) جمیع مراتب هارون نسبت به موسی - غیر از نبوّت - را داراست؛ زیرا لفظ منزلت در جمیع مراتب و منازل عام است، مخصوصا هر گاه بعضی از منازل را بعد از آن استثناء کند که به طور قطع سایر افرادِ مستثنی منه را شامل می‌شود و از جمله منازل هارون نسبت به موسی، «وزارت و خلافت» است. بنا بر این، حضرت علی (ع) نیز این سِمَت را نسبت به رسول خدا (ص) دارا خواهد بود.

به نصّ قرآن کریم، هارون مقام نبوّت، خلافت و وزارت را در زمان موسی (ع) دارا بود، و حدیث منزلت نیز همه مقامات هارون را به استثنای مقام نبوّت برای امیرالمؤمنین (ع) ثابت می‌کند. طبعا اگر مقصود اثبات همه مقامات جز نبوّت برای امیرالمؤمنین (ع) نبود، نیازی به استثناء نبوّت وجود نداشت؛ پس استثنای مقام نبوّت، مؤکّد این عموم منزلت است. نتیجه می‌گیریم که امیرالمؤمنین (ع) افضل امت بعد از پیامبر (ص) بود؛ چون هارون دارای چنین مقامی بود و وزیر پیامبر (ص) و معاون خاصّ او بود؛ زیرا قرآن همه این مناصب را برای هارون اثبات کرده است.

امیرالمؤمنین (ع) جانشین و خلیفه پیامبر (ص) بود و با وجود او شخص دیگری نمی‌توانست عهده دار این مقام بشود، همان گونه که هارون چنین مقامی را نسبت به موسی (ع) داشت.

توضیح بیشتر این است که: در قرآن مجید، منزلت هارون نسبت به موسی (ع) این چنین بیان شده است: ﴿وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي﴾ ﴿وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ﴾.

منزلت هارون نسبت به موسی (ع) در چند امر خلاصه شده است:

وزارت

وزیر کسی است که بار سنگین مسئولیتی که امیر دارد بر دوش می‌کشد و متصدی انجام آن می‌شود و این مقام نه تنها در حدیث منزلت، بلکه در روایات دیگری هم در کتب عامه برای امیرالمؤمنین (ع) وارد شده است.

اخوّت و برادری

چون برادری هارون با موسی (ع) نَسَبی بود، این منزلت را رسول خدا (ص) برای امیرالمؤمنین (ع) به عقد اخوّت محقّق کرد و روایات خاصّه و عامّه در مورد مؤاخاه (یعنی اخوّت و برادری) بسیار است.

پشتیبانی (شدّت ازر)

در احادیث وارد شده است که رسول خدا (ص) از خداوند خواست که پشت او را به امیرالمؤمنین (ع) محکم گرداند، و خداوند دعای پیامبر (ص) را مستجاب فرمود.

آیا معقول است پس از رسول خدا (ص) کسی که ظهیر و پشتیبان و یاور آن حضرت بوده است کنار گذاشته شود و دیگرانی که هیچ تأثیری در تثبیت و رشد اسلام نداشته‌اند جانشین پیامبر (ص) شوند؟

اصلاح امر

خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ﴾.

همان‌طوری که هارون مصلح قوم موسی (ع) و جانشین او در اصلاح امت بود، همچنین این مقام و منزلت در امت رسول خدا (ص)، برای امیرالمؤمنین (ع) است.

شرکت در امر

همچنان که هارون شریک کار هدایت و رهبری موسی (ع) بود، این مقام به مقتضای این حدیث - به جز در مقام نبوّت - بر امیرالمؤمنین (ع) ثابت می‌شود. از جمله شئون حضرت خاتم (ص) این است که نسبت به مؤمنین از خود آنان سزاواتر است، پس امیرالمؤمنین علی (ع) نیز در این شأن با پیامبر (ص) شریک است.

خلافت

همچنان که هارون خلیفه حضرت موسی (ع) بود، به مقتضای این حدیث خلافت بلافصل امیرالمؤمنین (ع) ثابت می‌شود، بنا بر این، وزارت رسول خدا (ص)، محکم شدن پشت او، شرکت در امر آن حضرت، اخوّت با آن حضرت، اصلاح امر در امّت، و خلافت و جانشینی آن حضرت با امیرالمؤمنین علی (ع) است.

وجه استدلال به حدیث منزلت

استدلال به این حدیث متواتر بر امامت امیرالمؤمنین (ع) به وجوهی تقریر شده است: ۱. آنکه ظاهر منزلت به حسب عرف و اطلاق، عموم منزلت است، به خصوص هر گاه بعضی از منازل آن استثناء شود که در این صورت در عموم بقیه افرادِ مستثنی منه صریح می‌شود. مثلاً اگر کسی بگوید که فلان کس به منزله من است مگر آنکه بخیل است. همه این چنین می‌فهمند که فلان کس در غیر از صفت جود، در تمام صفات دیگر مثل اوست. پس این حدیث دلالت می‌کند بر این که تمام شئونی که در حضرت هارون نسبت به حضرت موسی (ع) بود - غیر از نبوّت - باید در امیرالمؤمنین (ع) باشد. و از جمله آن شئون خلافت بر امّت بود چنان که فرمود: «اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی» و هر گاه حضرت موسی (ع) غایب می‌شد، هارون خلیفه او بود، پس باید حضرت امیرالمؤمنین (ع) هم، چنین باشد و این غیر از نبوت و پیامبری است که استثناء شده است. اگر گفته شود: خلافت در حال حیات مقصود می‌باشد، در جواب می‌گوئیم: با آنکه این مطلب خلاف ظاهر لفظ است، استثناء پیامبری بعد از وفات، صریح است در این که مراد اعم است وگرنه احتیاج به استثناء نبود.

۲. از جمله منازل هارون آن بود که او از تمام امت حضرت موسی (ع) افضل بود، پس باید که امیرالمؤمنین (ع) نیز از تمام امت پیامبر (ص)، افضل باشد و تفضیل مفضول عقلاً قبیح است.

۳. از احادیث متواتره و منابع معتبره معلوم است که رسول خدا (ص) این سخن را تنها در جریان جنگ تبوک نفرمود، بلکه در موارد مختلف و مقامات متعدد بازگو نمود که این خود دلیل بر عمومیت مفهوم آن است. اگر مطلب، منزلت مخصوصی بود، در وقایع متباین و مختلف نمی‌فرمودند، مثلاً در روز سدّ الابواب که پیامبر (ص) دستور داد همه درهایی که به مسجد النبی (ص) گشوده می‌شد، بسته شود و فقط درب خانه حضرت امیرالمؤمنین (ع) باز بماند، این جمله را تکرار فرمود، و در هنگام نامگذاری امام حسن و امام حسین و حضرت محسن (ع) که آنان را به نام اولاد هارون (شبر و شبیر و مبشّر) نامید، و در غزوه تبوک و باقی گذاردن حضرت امیرالمؤمنین (ع) به عنوان جانشین در مدینه که مورد بحث ما است، و در روز غدیر نیز این مطلب را تکرار فرمود. همچنین در یوم المؤاخات اوّل در روزی که عقد برادری در مکّه میان یارانش بست، امیرالمؤمنین (ع) را در این پیمان، برادر خودش انتخاب کرد و همین جمله را تکرار فرمود. و نیز در یوم المؤاخات دوّم در عقد برادری میان مهاجران و انصار، پیامبر (ص) حدیث منزلت را بار دیگر بیان فرمود و موارد دیگر. پس معلوم می‌شود که همه منازل مراد است به خصوص منزلت خلافت.

۴. مشهور بلکه متواتر است که آنچه در بنی اسرائیل واقع شده است در این امّت مثل آن واقع می‌شود، چنان که صاحب النهایه و دیگران گفته‌اند که در احادیث بسیار واقع شده است: لترکبنّ سنن من قبلکم حذو النعل بالنعل و القذّه بالقذه مرتکب خواهید شد طریقه آنها را که پیش از شما بودند، مانند دوتای نعل که با هم موافق‌اند، و مانند پرهای تیر که با هم برابرند.

از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمودند: «به زودی در امّت من هر آنچه در بنی اسرائیل واقع شده، واقع می‌شود، مانند دو لنگه کفش و نعل که با یکدیگر شباهت و توافق دارند، و مانند همسان و برابر بودن پرهای تیر، تا جایی که اگر یکی از افراد بنی اسرائیل داخل سوراخ و لانه سوسماری شده باشند، شما نیز خواهید شد»؛

در میان بنی اسرائیل امری عظیم‌تر از قضیه گوساله سامری حادث نشد، پس باید که در این امت نیز مثل آن واقع شود، و در این امت امری که شبیه به آن باشد به غیر آن نبود که دست از متابعت خلیفه پیامبر (ص) برداشتند و او را ضعیف گردانیدند و منافقان بر او غالب شدند، و لذا خود امیرالمؤمنین (ع) پیش از بیعت جبری و غیر اختیاری (در حالی که ریسمان در گردن مبارکش بود رو به قبر رسول خدا (ص)نموده و فریاد بر آورد و همان جملاتی را که جناب هارون به حضرت موسی (ع) گفته بود را بیان فرمود: ﴿ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي وَكَادُوا يَقْتُلُونَنِي فَلَا تُشْمِتْ بِيَ الْأَعْدَاءَ﴾ سپس آنها دست آن حضرت را گرفتند روی دست ابی بکر گذاشتند در حالی که دست خود را کشید، و گفتند: بیعت کرد، بیعت کرد!.

۵. جماعتی از مخالفان نقل کرده‌اند که وصایت و خلافت حضرت موسی (ع) به اولاد هارون منتقل شد، در نتیجه از جمله منازل هارون نسبت به موسی (ع) آن است که اولاد هارون خلیفه و اوصیای او بودند، پس به مقتضای حدیث منزلت، باید امام حسن و امام حسین (ع) که به اتّفاق خاصّه و عامّه مسمّی به نام‌های پسرهای هارون شدند، خلیفه‌های رسول الله (ص) باشند، پس پدر ایشان نیز باید خلیفه آن حضرت باشد به مقتضای اجماع مرکب.

۶. در خصوص غزوه تبوک رسول خدا (ص)، امیرالمؤمنین (ع) را بر مردم مدینه به عنوان جانشین و خلیفه خود منصوب کرد و پس از آن خبری در مورد عزل آن حضرت به ما نرسیده است. پس باید این خلافت استمرار داشته باشد که بعد از آن حضرت نیز خلیفه باشد. اگر اشکال شود: این منزلت و خلافت در ماجرای تبوک دائمی نیست بلکه مقطعی و فصلی است، و تنها مربوط به زمانی است که پیامبر (ص) برای جنگ تبوک در مدینه حاضر نبودند.

در پاسخ می‌گوئیم: اگر چه بیان این مطلب، در مقطع خاصّی بوده ولی خود مطلب کلّیت دارد و به شهادت روایات دیگری که ذکر شد و اختصاص به زمان و مقطع خاصی نداشت، مسئله منزلت را اعلام نموده است، و جملات این حدیث در دفعات متعدده و مراکز مختلفه - در غزوه تبوک و غیر آن - از زبان رسول خدا (ص) شنیده شده است.

و نیز اگر این جانشینی کلیت نداشته باشد، جمله «إِلَّا النُّبُوَّةَ»؛ جز این که بعد از من پیامبری نیست» در این حدیث معنایی نخواهد داشت. این جمله همان تداوم منزلت را مشخّص می‌سازد و به جانشینی و خلافت، استمرار و تداوم می‌بخشد.

شبهه وهابیان در حدیث منزلت

وهابیان ادعا می‌کنند: شیعیان با تمسک به حدیث منزلت، ادعا می‌کنند که علی بن ابی طالب(ع) مانند هارون که جانشین موسی بود، جانشین پیامبر اسلام(ص) است، در حالی که هارون قبل از موسی وفات یافت و جانشین موسی نشد!

پاسخ

در پاسخ چند نکته ذکر می‌شود:

نکته نخست: خوشبختانه حدیث منزلت از احادیث مورد اتفاق بین فریقین است؛ حتی محمد بن اسماعیل بخاری و مسلم بن الحجاج در صحیح خود این روایت را نقل کرده‌اند. برابر این حدیث پیامبر(ص) هنگامی که عازم تبوک بود، امیرمؤمنان را به جانشینی خود منصوب کرد. منافقان با دیدن این صحنه شایعه کردند که رابطه پیامبر(ص) و علی(ع) به هم خورده است. آنان می‌گفتند: چون پیامبر اکرم(ص) دیگر راضی به همراهی علی(ع) با خود نیست، وی را از خود طرد کرده و در مدینه باقی گذاشته است. امیرمؤمنان(ع) با شنیدن این شایعات خود را به اردوگاه پیامبر(ص) رساند و قضیه را برای پیامبر اعظم(ص) بازگو کرد. پیامبر(ص) فرمود: «أَ مَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي»؛ «آیا نمی‌پسندی که نسبت به من همانند هارون نسبت به موسی باشی، جز این که پس از من نبوتی در کار نیست». جالب توجه این که در این نقلی که از صحیحین روایت شده به جای «إِلَّا أَنَّكَ لَسْتَ بِنَبِيٍّ» تعبیر به «إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّةَ بَعْدِي‌» شده است؛ از این مطلب استفاده می‌شود که چون، پس از پیامبر(ص) نبوتی در کار نبود، امیرمؤمنان علی(ع) از این مقام برخوردار نشد، نه اینکه چون آن حضرت شایستگی این مقام را نداشت، از این رو واجد این مقام نشد.

نکته دوم: پیامبر اکرم(ص) در حدیث منزلت، تنها مقام نبوت را از امیر مؤمنان علی(ع) استثنا کرد. از این عبارت حداقل دو نکته استفاده می‌شود:

1. این که در این حدیث، «نبوت» به عنوان یکی از منصب‌های الهی استثنا شده است، از این استفاده می‌شود که تشبیه علی(ع) به هارون، در ارتباط با منصب‌های الهی و مقامات معنوی است، نه چیز دیگر.
2. این که پیامبر(ص)، تنها یک مقام (یعنی مقام نبوت) را استثنا کرد، از این استفاده می‌شود که پس امیرمؤمنان(ع) به جز این مقام، بقیه مقامات هارون را دارا است. در نکته بعد خواهد آمد برابر نصوص قرآن، هارون حداقل دارای شش منصب الهی است که از آنها تنها مقام نبوت از علی(ع) استثنا شده است.

نکته سوم: از آیات قرآن استفاده می‌شود که هارون دارای چند منصب مهم الهی است که عبارت‌اند از:

1. مقام نبوت: قرآن می‌فرماید: ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِنَا أَخَاهُ هَارُونَ نَبِيًّا﴾.
2. مقام امامت: زیرا هارون از نوادگان حضرت ابراهیم خلیل الرحمان است که بنا بر وعده الهی، تمام ذریه صالح ابراهیم(ع) به دعای آن حضرت، برخوردار از مقام امامت‌اند. قرآن می‌فرماید: ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾. مفسران می‌گویند: مفهوم ﴿لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾ این است امامت عهدی الهی است که به فرزندان صالح ابراهیم خواهد رسید و قطعاً کسی نمی‌تواند هارون را از افراد ناصالح به شمار آورد؛ بنابراین، هارون باید از مقام امامت نیز برخوردار باشد؛ زیرا هم از نوادگان ابراهیم است و هم از صالحان.
3. شریک در امر رسالت موسی: از دیگر مقامات هارون آن است که در امر رسالت شریک است؛ زیرا برابر نقل قرآن، موسی از خدا خواست: ﴿وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي﴾. خداوند نیز تقاضای موسی را پذیرفت؛ زیرا پس از اتمام تقاضاهای موسی می‌فرماید: ﴿قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى﴾.
4. مقام وزارت برای موسی: موسی در لیست تقاضاهایش از خدا این مقام را نیز برای برادرش خواست، او به خدا عرض می‌کند: ﴿وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي﴾
5. مددکار و یاور موسی: موسی در این باره به خدا عرض کرد: ﴿اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي﴾ چنانچه در بالا گذشت خداوند تمام این خواسته‌ها را اجابت کرد.
6. جانشین موسی در غیاب او: قرآن در این باره درست از واژه خلیفه استفاده کرده، می‌فرماید: ﴿وَقَالَ مُوسَى لِأَخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي﴾.

مقام جانشینی هارون از موسی به نص آیه قرآن است که اتفاقاً با واژه «اخلفنی» یعنی جانشینم باش، در قرآن آمده است؛ بنابراین، اصل این مقام - برخلاف تصور برخی از وهابیان - برای هارون قابل انکار نیست. هرچند این جانشینی به علت وفات هارون قبل از موسی عملاً استمرار پیدا نکرد؛ ولی اصل این مقام قابل انکار نیست. معنی این سخن آن است که اگر هارون پس از موسی زنده می‌ماند، همانند دوره حیات موسی، جانشین وی بود. روشن است اگر علی(ع) هم پیش از پیامبر(ص) در می‌گذشت، جانشینی وی استمرار پیدا نمی‌کرد؛ ولی علی(ع) پس از پیامبر(ص) نزدیک به سی سال در قید حیات بود؛ بنابراین جانشینی وی استمرار یافت. مضاف به این که، وجه شبه در این عبارت پیامبر(ص) در ارتباط با مقامات و مناصب الهی است نه امور طبیعی چون مرگ و حیات. روشن است مسئله زنده بودن، ظرف تحقق این مقامات است وگرنه هیچ دخالتی در اصل آنها ندارد.

از خلفای راشدین تنها کسی که به نص قرآن به ضمیمه حدیث منزلت، برخوردار از مقام خلافت بعد از پیامبر است، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع) است. ایشان برای پیامبر به منزله هارون برای موسی است. هارون به تصریح قرآن، خلیفه و جانشین موسی است؛ چه بعد از موسی بماند یا قبل از وی از دار دنیا رحلت کند. حدیث منزلت، در ارتباط با مناصب معنوی است و ارتباطی با مسائل طبیعی و شخصی، چون تقدم موت و حیات ندارد. بر اساس این حدیث، تنها یک مقام از شش مقام معنوی هارون، از امیر مؤمنان علی(ع) استثنا شده است؛ بنابر این بقیه مناصب، از جمله منصب امامت و جانشینی پیامبر(ص) برای امام علی(ع) باقی مانده است.