ولایت امام علی

مقدمه

زیستن و مردن بر روال حیات و ممات نبوی، آرزوی هر مسلمان است. در خواسته‌های ما در ادعیه نیز آمده است که: «أللّهمّ أحینا حیاة محمّد و أمتنا ممات محمّد»^[۱]، امّا چگونه و با چه شرایط و زمینه‌هایی؟ در احادیث، از جمله آنچه که حیات و ممات انسان را در این مدار قرار می‌دهد، "ولایت علی و امامان" به شمار آمده است. حضرت رسول (ص) فرمود: «من سرّه أن یحیی حیاتی و یموت مماتی و یسکن جنّة عدن غرسها ربّی، فلیوال علیّا من بعدی و لیوال ولیّه و لیقتد بالأئمّة من بعدی...»^[۲] در حدیث دیگری آمده که فرمود: «من سرّه أن یحیی حیاتی و یموت میتتی... فلیتمسّک بولایة علیّ بن أبی طالب»^[۳] که تمسّک به ولای علی (ع) موجب دست یافتن به حیات محمّدی شمرده شده است. این مضمون در روایات متعددی آمده^[۴] و تولای اهل بیت و اوصیای پیامبر و تسلیم بودن در مقابل فضایلشان و دشمنی با دشمنانشان را یادآور شده و تعلیل آورده که اینان عترت من و پارۀ تن منند، شما را گمراه نمی‌کنند و با علم و دانشی که دارند به خدا و بهشت راهنمایی می‌کنند. اینگونه است که حیات محمّدی در سایۀ ولایت علوی پدید می‌آید و رسیدن به رضای خدا با تمسّک به ولایت و اطاعتشان فراهم می‌گردد^[۵].

فریضه ولایت

علام ولایت امیر مؤمنان از سوی پیامبر، تکلیف الهی او بود که در آیۀ يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ^[۶] بیان شده است، پذیرش این ولایت و اطاعت از امر ولیّ نیز، تکلیف واجب مسلمانان بود که در آیه اطاعت از اولی الأمر آمده است.

بنابراین، خلافت و ولایت، یک فریضه است، هم در بعد اعتقادی، هم در بعد عملی. در روایاتی هم به فریضۀ ولایت تصریح شده است. امام باقر آخرین تکلیف واجبی که خداوند آن را نازل فرمود ولایت است و پس از آن فریضه‌ای نازل نکرد. تاریخ هم گواهی می‌دهد که پس از حادثۀ غدیر خم که آن حکم از سوی خدا ابلاغ شد، دیگر حکمی و دستوری نازل نشد تا آنکه پیامبر درگذشت. امام باقر(ع) در سخنی دیگر فرمود: پیامبر خدا از مدینه به قصد حج بیرون آمد، درحالی که همۀ احکام الهی را برای قوم خود بیان کرده بود، مگر حج و ولایت را. جبرئیل نازل شد و به آن حضرت گفت: ای محمّد! خداوند سلام می‌رساند و می‌فرماید: جان هیچ پیامبری از پیامبرانم را نگرفته‌ام تا آنکه دینم را کامل و حجّتم را استوار سازم. برعهدۀ تو دو فریضه باقی مانده است که نیاز است آن دو را به قوم خود برسانی، یکی فریضۀ حج، دیگری فریضۀ ولایت و جانشینی پس از خود: «قد بقی علیک من ذلک فریضتان ممّا یحتاج ان تبلّغها قومک: فریضة الحجّ و فریضة الولایة و الخلافة من بعدک...»^[۷]. آنگاه دستور می‌دهد که حج انجام دهد و مسلمانان هم با او حج گزارند تا پیامبر، حج را نیز مثل نماز و روزه و زکات به آنان نیکو بیاموزد، سپس فرمان می‌دهد که موضوع ولایت ولیّ خدا را هم مطرح کند و مولی بودن علی(ع) را بر هرزن و مرد مؤمن یادآور شود. رسول خد(ص) به تکلیف خود عمل کرد. مردم نیز آن روز به تکلیف عمل کردند و پذیرفتند و به حضرت علی(ع) به عنوان "امیر المؤمنین" تهنیت و تبریک گفتند، هرچند پس از وفات پیامبر خدا و بروز فتنۀ سقیفه و پیمان‌شکنی مردم، حق این فریضه ادا نشد و مردم بسیاری از منهاج صحیح و صراط مستقیم کنار ماندند. ابن هارون عبدی می‌گوید: من هم‌عقیده با خوارج بودم. روزی نزد ابوسعید خدری نشسته بودم، شنیدم که می‌گوید: مردم به پنج چیز مأمور شدند، به چهارتا عمل کردند و یکی را واگذاشتند. کسی گفت: ای ابوسعید، آن چهار چیز که به آنها عمل شد کدام است؟ گفت: نماز و زکات و حج و روزه. گفت: آن یکی که به آن عمل نشد کدام است؟ گفت: ولایت علی بن ابی طالب(ع)، پرسید: مگر آن هم مثل آنها واجب و فرض است؟ گفت: آری. گفت: پس مردم راه کفر پیش گرفته‌اند! پاسخ داد: گناه من چیست؟ این، همان ارتداد سیاسی و بازگشت به جاهلیت و ترک سنّت نبوی است که در مقابل نصّ پیامبر، به اجتهاد پرداختند و وصیت حضرت رسول را نادیده گرفته، جامعه را از امامت علی(ع) محروم ساختند و با کنار گذاشتن آن حضرت از خلافت، بزرگترین ترک واجب را مرتکب شدند. اگر ولایت، فریضۀ الهی نبود، خداوند با آن لحن شدید به پیامبر خطاب نمی‌فرمود که اگر آن را به مردم ابلاغ نکنی، رسالت الهی را انجام نداده‌ای. هم ولایت فریضه است، هم اطاعت ولیّ خدا فرض است، هم امامان مفترض الطّاعه‌اند^[۸].

جستارهای وابسته

منابع

محدثی، جواد، فرهنگ غدیر

پانویس

↑ ما را به حیات محمّد زنده بدار و به ممات او بمیران.
↑ «هرکس دوست دارد که بر حیات من زندگی کند و بر ممات من بمیرد و در بهشت جاودانی که خدا آن را کاشته و رویانده ساکن شود، پس از من با علی (ع) و دوستدار او دوستی کند و به امامان پس از من اقتدا کند». احقاق الحقّ، ج ۵ ص ۱۱۱، بحارالأنوار، ج ۲۳، اثبات الهداة، ج ۳ ص ۱۹
↑ بحارالأنوار، ج ۴۰ ص ۸۱
↑ از جمله در بحارالأنوار، ج ۲۳ صفحات ۱۱۰، ۱۲۳، ۱۳۶، ۱۳۷، ۱۵۳، ۲۴۸ و... نیز در ج ۳۶ صفحات ۲۲۷، ۲۴۷، ۲۴۸، ۲۶۹
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۷.
↑ سوره مائده آیه۶۷.
↑ بحار الأنوار، ج ۳۷ ص۲۰۱.
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۳.

[1] ما را به حیات محمّد زنده بدار و به ممات او بمیران.

[2] «هرکس دوست دارد که بر حیات من زندگی کند و بر ممات من بمیرد و در بهشت جاودانی که خدا آن را کاشته و رویانده ساکن شود، پس از من با علی (ع) و دوستدار او دوستی کند و به امامان پس از من اقتدا کند». احقاق الحقّ، ج ۵ ص ۱۱۱، بحارالأنوار، ج ۲۳، اثبات الهداة، ج ۳ ص ۱۹

[3] بحارالأنوار، ج ۴۰ ص ۸۱

[4] از جمله در بحارالأنوار، ج ۲۳ صفحات ۱۱۰، ۱۲۳، ۱۳۶، ۱۳۷، ۱۵۳، ۲۴۸ و... نیز در ج ۳۶ صفحات ۲۲۷، ۲۴۷، ۲۴۸، ۲۶۹

[5] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۵۹۷.

[6] سوره مائده آیه۶۷.

[7] بحار الأنوار، ج ۳۷ ص۲۰۱.

[8] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۶۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]