بحث:اقتصاد: تفاوت میان نسخه‌ها

۴۹٬۹۵۶ بایت اضافه‌شده ،  ۱۹ ژانویه
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: برگردانده‌شده پیوندهای ابهام‌زدایی
(۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==نقش [[اقتصاد]] در [[زندگی]] [[بشر]]==
همان‌گونه که می‌دانیم مسأله «اقتصاد» از اصول اساسی و مسائل مهم زندگی انسان‌هاست که در تمام ادوار و در همه اجتماعات نقش مهمی دارد و چرخ زندگی بشر به دور آن می‌چرخد.
[[اسلام]] به مسائل [[اقتصادی]] اهمیت فراوانی داده است و وجود ابواب متعدد مربوط به مبادلات [[مالی]] در [[فقه]] و [[قوانین اسلامی]]، حکایت از این دارد که اقتصاد در اسلام [[ارزش]] فراوان دارد.
اهمیت مسائل اقتصادی تنها از این نظر نیست که تأمین [[آزادی]] و [[استقلال]] و [[حیات مادی]] [[مردم]] بدون آن امکان ندارد، بلکه از این نظر نیز هست که پیوند نزدیکی با مسائل زیربنایی [[جامعه]] حتی با مسائل «[[اخلاقی]]» دارد. جریان یک [[اقتصاد سالم]] در پیکر [[اجتماع]] همچون جریان [[خون]] سالم در کالبد یک [[انسان]] است. ممکن است در حال عادی توجه به نقش گردش خون در [[حیات]] یک انسان نداشته باشیم، اما به هنگامی که مجرای شاهرگ‌های کسی به خاطر [[اختلاف]] در [[سیستم]] ضد انعقاد با لخته‌ای خون بسته می‌شود بلافاصله عکس العمل شدید آن ظاهر می‌گردد عضوی که مجرای خونش بسته شده فوراً فلج می‌شود و اگر این عضو از اعضای فعالی همانند [[قلب]] یا دستگاه تنفس باشد [[مرگ ناگهانی]] را حتماً با خود همراه خواهد داشت. از طرف دیگر [[فقر اقتصادی]] عوارضی در پیکر اجتماع درست همانند «کم خونی» و «[[فقر]] الدم» همراه دارد. در [[بیماری]] فقر الدم چشم درست نمی‌بیند، [[گوش]] [[قدرت]] [[شنوایی]] را از دست می‌دهد، زبان به لکنت می‌افتد، دست و پاها می‌لرزد و [[مغز]] هم قدرت [[اندیشیدن]] را ندارد. یک اجتماع که با فقر اقتصادی، یا یک سیستم مالی ناسالم دست به گریبان است، [[توانایی]] و [[مهارت]] را از دست می‌دهد و گرفتار نارسایی‌های مرگباری در همه زمینه‌ها می‌شود. یک [[سیاستمدار]] انقلابی، یک [[فرمانده]] [[شجاع]]، یک [[فیلسوف]] بزرگ، یک دانشمند ماهر و یک [[شاعر]] نکته‌پرداز و یک تکنسین ورزیده هرگز [[قادر]] به انجام [[رسالت]] خود در جامعه نیست مگر این که حداقل یک [[زندگی]] [[اقتصادی]] مناسب داشته باشد.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۲</ref>
===نقش مسائل اقتصادی در شکل [[اخلاقی]] [[جامعه]]===
چنان که اشاره شد حتی [[مسائل اخلاقی]] نیز به مقدار قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر عوامل اقتصادی قرار دارند. ممکن است این سخن برای بعضی از [[علمای اخلاق]]، گران آید که این گونه مسائل [[معنوی]] چه ارتباطی می‌تواند با مسائل اقتصادی داشته باشد، ولی با توجه به این نکته [[تجربی]] و [[حسی]] «که نگهداری [[ارزش‌های اخلاقی]] همچون [[شهامت]]، صراحت، [[مناعت طبع]]، [[راستگویی]]، [[امانت]]، و [[استقلال]] [[شخصیت]]، برای یک [[انسان]] گرسنه کار بسیار [[دشواری]] است» جای هیچ‌گونه شکی باقی نمی‌ماند. آن کس که گرسنه است الزاماً گرفتار [[دروغ]] و [[تزویر]] و [[تقلب]] نمی‌شود و [[ایمان]] خود را از دست نمی‌دهد، اما زمینه ابتلای به این [[انحرافات اخلاقی]] در انسان‌های گرسنه بسیار آماده‌تر است و این یک امر حسی و تجربی است. همچنین جای [[شک]] نیست که [[نیازهای مادی]] و [[فقر اقتصادی]]، انسان را به کارهای [[زشتی]] همچون [[چاپلوسی]]، [[تملّق]]، ثناخوانی افرادی که شایسته سرزنش‌اند و [[عیب‌جویی]] از آنها که لایق [[ستایش]] نیستند، [[تشویق]] می‌کند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۳</ref>
===فقر اقتصادی، انگیزه [[گناه]]===
[[اسلام]] فقر اقتصادی را انگیزه گناه و [[بی‌نیازی]] مادی را مایه کمک به [[تقوا]] و [[معنویت]] شمرده است. [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: «بی‌نیازی کمک خوبی برای تقوا و [[پرهیزکاری]] است»<ref>{{متن حدیث|‌نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى تَقْوَى اللَّهِ الْغِنَى‌}}؛ الحر العاملی محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱هـ. ق، ط ۴، ج١٢، ص١۶، باب ۶، باب استحباب الاستعانه بالدنیا علی الاخره، حدیث ۱؛ الشیخ الصدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تهران، منشورات دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ هـ. ق، ط ۵، ج۳، ص٩۴، باب ۵٨، حدیث ۵؛ الکلینی، أبی جعفر، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، تهران، منشورات دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۱ هـ. ق، ج۵، ص۷۱؛ کتاب المعیشه، باب الاستعانه بالدنیا علی الآخره، حدیث ۱، ص۷۲، حدیث ۸ و ۹ و ص٧٣، حدیث ١۴ و ١۵ به همین مضمون آمده است.</ref>.
و در سخنی از [[امام صادق]]{{ع}} می‌خوانیم:
[[بی نیازی]] که تو را از [[ستم]] باز دارد بهتر است از فقری که تو را به [[گناه]] وا دارد<ref>{{متن حدیث|غِنًى يَحْجُزُكَ عَنِ الظُّلْمِ خَيْرٌ مِنْ فَقْرٍ يَحْمِلُكَ عَلَى الْإِثْمِ}}؛ وسائل الشیعه، ج١٢، ص۱۷، حدیث ۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۱، حدیث ۴٩؛ فروع کافی، ج۵، ص۷۲، حدیث ۱۱.</ref>.
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} به فرزندش [[حسن مجتبی]]{{ع}} فرمود:
«[[انسانی]] را که به دنبال تأمین غذای خود می‌رود [[سرزنش]] مکن، چون کسی که غذایش فراهم نباشد خطاهایش زیاد خواهد شد»<ref>{{متن حدیث|لَا تَلُمْ إِنْسَاناً يَطْلُبُ قُوتَهُ فَمَنْ عَدِمَ قُوتَهُ كَثُرَ خَطَايَاهُ‌}}؛ بحار الانوار، ج۶٩، ص۴٧.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۴</ref>
===نقش نان در [[عبادت]]===
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: نان را که فرآورده [[کشاورزی]] است عزیز دارید چه آنکه عوامل آسمانی و زمینی و بسیاری از آفریده‌های [[الهی]] در ایجاد آن مؤثر بوده‌اند<ref>{{متن حدیث|أَكْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّهُ قَدْ عَمِلَ فِيهِ مَا بَيْنَ الْعَرْشِ إِلَى الْأَرْضِ وَ الْأَرْضُ وَ مَا فِيهَا مِنْ كَثِيرِ خَلْقِهِ}}؛ بحار الانوار، ج۶٣، ص۲۷۲؛ قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، تهران، انتشارات فراهانی، بی‌تا، ج۱، ص۳۷۵؛ برقی، ابی جعفر احمد بن محمد، المحاسن، تعلیق سید جلال الدین حسینی، ص۵۸۵.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری می‌خوانیم: [[امام رضا]]{{ع}} از جدش نقل فرمود که [[سلمان]] [[ابوذر]] را به منزلش [[دعوت]] کرد و دو قرص نان نزد او آورد. ابوذر آنها را زیر و رو می‌کرد، سلمان گفت: برای چه آنها را زیر و رو می‌کنی؟ گفت می‌ترسم پخته نباشند<ref>سخن سلمان در مقام قدر‌شناسی نعمت است، البته اسلام توصیه کرده است که هر کس مسؤول و متصدی هر کاری است باید آن را با دقت و بخوبی انجام دهد، بنابراین وظیفه نانوا نیز پختن نان مرغوب و قابل مصرف است.</ref>. سلمان سخت در [[خشم]] شد و گفت: چه قدر [[جرأت]] داری که این نان‌ها را زیر و رو می‌کنی؟ به [[خدا]] [[سوگند]] آبی در آن کار کرده که [[فرشتگان]] از زیر [[عرش]] آوردند و آن را به باد سپردند و باد به [[ابر]] ریخته و ابر بر [[زمین]] باریده و به کمک رعد و [[فرشتگان]] به جای خود رسیده و زمین و چوب و آهن و بهائم و [[آتش]] و هیزم و نمک و آنچه نتوان برشمرد در آن کار کرده، تو از کجا [[حق]] [[شکر]] آن را می‌توانی بجا بیاوری؟ [[ابوذر]] گفت به سوی [[خدا]] [[توبه]] می‌کنم و [[آمرزش]] می‌طلبم از کاری که کردم و از تو به خاطر انجام کاری که آن را [[دوست]] نداشتی عذر خواهم<ref>{{متن حدیث|جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ{{ع}} قَالَ: دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ إِلَى مَنْزِلِهِ فَقَدَّمَ عَلَيْهِ رَغِيفَيْنِ فَأَخَذَ أَبُو ذَرٍّ الرَّغِيفَيْنِ يُقَلِّبُهُمَا فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ يَا أَبَا ذَرٍّ لِأَيِّ شَيْ‌ءٍ تُقَلِّبُ هَذَيْنِ الرَّغِيفَيْنِ قَالَ خِفْتُ أَنْ لَا يَكُونَا نَضِيجَيْنِ فَغَضِبَ سَلْمَانُ مِنْ ذَلِكَ غَضَباً شَدِيداً ثُمَّ قَالَ مَا أَجْرَأَكَ حَيْثُ تُقَلِّبُ هَذَيْنِ الرَّغِيفَيْنِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَمِلَ فِي هَذَا الْخُبْزِ الْمَاءُ الَّذِي تَحْتَ الْعَرْشِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى أَلْقَوْهُ إِلَى الرِّيحِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الرِّيحُ حَتَّى أَلْقَتْهُ إِلَى السَّحَابِ وَ عَمِلَ فِيهِ السَّحَابُ حَتَّى أَمْطَرَهُ إِلَى الْأَرْضِ وَ عَمِلَ فِيهِ الرَّعْدُ وَ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى وَضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْأَرْضُ وَ الْخَشَبُ وَ الْحَدِيدُ وَ الْبَهَائِمُ وَ النَّارُ وَ الْحَطَبُ وَ الْمِلْحُ وَ مَا لَا أُحْصِيهِ أَكْثَرُ فَكَيْفَ لَكَ أَنْ تَقُومَ بِهَذَا الشُّكْرِ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ إِلَى اللَّهِ أَتُوبُ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِمَّا أَحْدَثْتُ وَ إِلَيْكَ أَعْتَذِرُ مِمَّا كَرِهْتَ}}؛ بابوبه قمی، ابی جعفر، محمد بن علی بن حسین، امالی، الصدوق، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ١۴٠٠ هـ. ق، ط ۵، ص۳۵۹، مجلس ۶٨.</ref>.
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} دید [[عایشه]] تکه نانی که به زمین افتاده بود می‌خواهد زیر پا بگذارد. [[پیامبر]] آن را برداشت و خورد<ref>این عمل پیامبر اسلام منافاتی با بهداشت ندارد؛ زیرا ممکن است نان به محل پاکیزه‌ای افتاده بوده است.</ref>؛ و فرمود: ای عایشه با [[نعمت‌های خدا]] خوب [[همسایه]] باش چون آنها وقتی از مردمی [[فرار]] کنند کم بر می‌گردند<ref>{{متن حدیث|يَا حُمَيْرَى [حُمَيْرَاءُ] أَكْرِمِي جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ عَلَيْكِ فَإِنَّهَا لَمْ تَنْفِرْ مِنْ قَوْمٍ فَكَادَتْ تَعُودُ إِلَيْهِمْ...}}؛ سفینه البحار، ج۱، ص۳۷۵.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۵</ref>
===[[حدیثی]] جالب===
[[رسول مکرم اسلام]] به اندازه‌ای مسأله [[اقتصاد]] را (که یکی از آنها نان است) پر [[ارزش]] و مهم معرفی کرده که شاید این [[روایت]] به نظر بعضی‌ها عجیب بیاید. او در حال [[نیایش]] با [[خدا]] می‌گوید:
بار خدایا نان را برای ما [[مبارک]] گردان و آن را زیاد کن. میان ما و نان جدایی نینداز؛ زیرا اگر نان نباشد نه [[نماز]] می‌گزاریم، نه [[روزه]] می‌گیریم و نه سایر [[واجبات]] را انجام می‌دهیم<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي الْخُبْزِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ فَلَوْ لَا الْخُبْزُ مَا صَلَّيْنَا وَ لَا صُمْنَا وَ لَا أَدَّيْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۷؛ کتاب التجاره، باب ۶، حدیث ۶؛ فروع کافی، ج۵، ص٧٣؛ کتاب المعیشه، حدیث ۱۳، ص۷۲، ج۶؛ کتاب الاطعمه، ص۲۸۷، حدیث ۶؛ بحار الانوار، ج۶٣، ص۲۷۰؛ سفینه البحار، ج۱، ص٣٧۴.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری فرمود:
نان را بو نکنید تا خوب آن را [[امتحان]] و [[اختیار]] کنید آن‌گونه که [[حیوانات]] درنده آن را بو می‌کنند؛ زیرا نان مبارک است. [[خدای عزوجل]] به خاطر نان ([[باران]]) [[آسمان]] را پی در پی بر شما فرستاد و به خاطر نان (علف) چراگاه را رویانید. با بودن نان نماز می‌خوانید. روزه می‌گیرید. [[حج]] و [[زیارت]] [[خانه خدا]] را انجام می‌دهید<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِيَّاكُمْ أَنْ تَشَمُّوا الْخُبْزَ كَمَا تَشَمُّهُ السِّبَاعُ فَإِنَّ الْخُبْزَ مُبَارَكٌ أَرْسَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ السَّمَاءَ مِدْرَاراً وَ لَهُ أَنْبَتَ اللَّهُ الْمَرْعَى وَ بِهِ صَلَّيْتُمْ وَ بِهِ صُمْتُمْ وَ بِهِ حَجَجْتُمْ بَيْتَ رَبِّكُمْ}}؛ فروع کافی، ج۶، ص۳۰۳، حدیث ۶. در این باره به همان مدرک، ص٣٠۴-۳۰١، باب فضل الخبز رجوع شود.</ref>.
در [[غزوه خندق]] [[مسلمانان]] گرفتار قحطی و [[گرسنگی]] شدید بودند و [[خانواده‌ها]] هر چه می‌توانستند برای آنها می‌فرستادند... و [[پیامبر]] و [[اصحاب]] آن حضرت سیزده چهارده [[روز]] عملاً در محاصره بودند به طوری که تقریباً همگی [[درمانده]] و عاجز شدند. پیامبر عرض کرد: پروردگارا تو را به [[عهد]] و پیمانت [[سوگند]] می‌دهم آیا می‌خواهی [[عبادت]] نشوی<ref>واقدی، محمد بن عمر بن واقد، المغازی، تحقیق الدکتور مارسدن جونس، دفتر تبلیغات اسلامی، رمضان ١۴١۴ هـ. ق، ج۱، ص۴٧٧-۴٧۶.</ref>؟
مقصود این است که اگر از نظر مواد غذایی هما [[انسان]] در مضیقه باشد آن‌گونه که باید [[خدا]] را عبادت نخواهد کرد.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۶</ref>
===نان قوام بدن===
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود:
قوام و [[استواری]] بدن بر نان پایه‌ریزی شده است<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا بُنِيَ الْجَسَدُ عَلَى الْخُبْزِ}}؛ فروع کافی، ج۶، ص٢٨۶؛ کتاب الأطعمه، حدیث ۳، ص۲۸۷، حدیث ۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، منشورات مؤسسه الوفاء، ١۴٠٣ هـ. ق، ط ۲، ج۳، ص۲۷۰؛ برقی، ابی جعفر احمد بن محمد، المحاسن، تعلیق سید جلال الدین حسینی، ص۵۸۵.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری از آن حضرت آمده است:
[[روح انسان]] زمانی قرار و آرام دارد که قوت و خرجی خود را تأمین کرده باشد<ref>{{متن حدیث|إِنَّ النَّفْسَ إِذَا أَحْرَزَتْ قُوتَهَا اسْتَقَرَّتْ‌}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۲، حدیث ۵۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۲۰، حدیث ۲؛ فروع کافی، ج۵، ص۸۹، کتاب المعیشه، باب احراز القوت، حدیث ٢.</ref>.
خلاصه این که [[نیازهای مادی]] و معیشتی از مسائلی نیست که انسان آنها را نادیده انگارد و بی‌توجه بگذرد. کسی که عبادت می‌کند باید از نیروی [[بدنی]] برخوردار باشد و از نظر [[معیشت]] تأمین شود تا عبادت کند.
تأمین نیازهای مادی و معیشتی از ابتدایی‌ترین نیازهای هر جامعه‌ای است.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۷</ref>
===سه چیز از نیازهای عمومی است===
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود:
سه چیز است که همه [[مردم]] به آن نیازمندند:
[[امنیت]]؛ [[عدالت]]؛ [[رفاه]] و فراوانی<ref>{{متن حدیث|عَنِ الصَّادِقُ{{ع}}: ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ يَحْتَاجُ النَّاسُ طُرّاً إِلَيْهَا الْأَمْنُ وَ الْعَدْلُ وَ الْخِصْبُ}}؛ الحرانی، ابومحمد الحسن بن علی بن الحسن بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول{{صل}}، قم، منشورات مکتبه بصیرتی، ط ۵ با مقدمه سید محمد صادق بحرالعلوم، شوال ١٣٩۴، ص٢٣۶.</ref>.
در [[روایت]] دیگری آمده است که به [[مفضل]] فرمود:... بدان که اساس [[معیشت]] [[انسان]] در [[زندگی]] او نان است و آب<ref>{{متن حدیث|... وَ اعْلَمْ يَا مُفَضَّلُ أَنَ رَأْسَ مَعَاشِ الْإِنْسَانِ وَ حَيَاتِهِ الْخُبْزُ وَ الْمَاءُ...}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، منشورات مؤسسه الوفاء، ط ٢، ١۴٠٣ ه ۱۹۸۳م، ج۳، ص۸۷.</ref>.
[[امام هشتم]]{{ع}} فرمود: انسان وقتی [[خوراک]] سال خود را تأمین کند پشتش از بار زندگی سبک می‌گردد و آسوده‌خاطر می‌شود. سپس فرمود: [[حضرت باقر]] و [[حضرت صادق]]{{عم}} تا زمانی که قوت سال خود را تأمین نمی‌کردند، [[خانه]] یا [[ملک]] نمی‌خریدند<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا أَدْخَلَ طَعَامَ سَنَتِهِ خَفَ ظَهْرُهُ وَ اسْتَرَاحَ وَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} لَا يَشْتَرِيَانِ عُقْدَةً حَتَّى يُحْرَزَ إِطْعَامُ سَنَتِهِمَا}}؛ [[وسائل الشیعه]]، ج۱۲، ص۳۲۰، [[حدیث]] ۳؛ [[فروع کافی]]، ج۵، ص۸۹، کتاب المعیشه، باب احراز القوت، حدیث ۱.
ناگفته نماند که این حدیث و احادیثی شبیه آن مربوط به زمانی است که دیگران نیز می‌توانستند برای خود غذایی ذخیره کنند نه در روزگاری که امام صادق{{ع}} در موقعیتی باشد که بتواند قوت سال خود را تهیه کند با این که می‌دانست دیگران از نظر گذران زندگی و تهیه آذوقه در مضیقه‌اند. از این رو نمونه‌هایی در زندگی حضرت دیده می‌شود که ماده معیشت [[خانواده]] خود را که حتی به مقدار یک سال نبوده است در [[اختیار]] [[اجتماع]] می‌گذاشت و علت آن را [[محاسبه]] در معیشت بیان می‌داشت که این علت به خوبی روشن می‌سازد که اجتماع از دیدگاه [[اسلام]] در موارد ضروری معیشت مقدم بر اختصاصات فردی است که یک نمونه از نظرتان می‌گذرد. نرخ گندم و نان، [[روز]] به روز در [[مدینه]] بالا می‌رفت. [[نگرانی]] و [[وحشت]] بر همه [[مردم]] مستولی شده بود. آن کس که آذوقه سال را تهیه نکرده بود در تلاش بود که تهیه کند و آن کس که تهیه کرده بود مواظب بود آن را [[حفظ]] کند. در این میان مردمی هم بودند که به واسطه [[تنگدستی]] مجبور بودند روز به روز آذوقه خود را از [[بازار]] بخرند. [[امام صادق]]{{ع}} از «معتب» [[وکیل]] [[خرج]] [[خانه]] خود پرسید: «ما امسال در خانه گندم داریم؟» او پاسخ داد: بلی یابن [[رسول الله]]! به قدری که چندین ماه را کفایت کند گندم ذخیره داریم». [[امام]] فرمود: «آنها را به بازار ببر و در [[اختیار]] مردم بگذار و بفروش». او عرض کرد یابن رسول الله: گندم در مدینه نایاب است اگر اینها را بفروشیم دیگر خریدن گندم برای ما میسر نخواهد شد حضرت فرمود همین است که گفتم همه را در اختیار مردم بگذار و بفروش. معتب [[دستور امام]] را [[اطاعت]] کرد؛ گندم‌ها را فروخت و نتیجه را گزارش داد. امام به او دستور داد: «بعد از این، نان خانه مرا روز به روز از بازار بخر. نان خانه من نباید با نانی که در حال حاضر [[توده]] مردم [[مصرف]] می‌کنند تفاوت داشته باشد. نان خانه من باید بعد از این نیمی گندم باشد و نیمی جو. من بحمد [[الله]] [[توانایی]] دارم که تا آخر سال خانه خود را با نان گندم به بهترین وجهی اداره ولی این کار را نمی‌کنم تا در پیشگاه [[الهی]] مسأله اندازه‌گیری [[معیشت]] را رعایت کرده باشم». [[فروع کافی]] ج۵، ص١۶۶؛ [[بحار الانوار]] ج۴٧، ص۵٩.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری آمده است: [[معمر بن خلاد]] از [[حضرت رضا]]{{ع}} سؤال کرد: اندوختن گندم سالیانه چطور است؟ فرمود: من خود این کار را می‌کنم، یعنی قوت سالیانه مورد نیازم را یکجا تهیه می‌نمایم<ref>{{متن حدیث|سَأَلَ مُعَمَّرُ بْنُ خَلَّادٍ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا{{ع}} عَنْ حَبْسِ الطَّعَامِ سَنَةً فَقَالَ أَنَا أَفْعَلُهُ. يعني بذلك إحراز القوت}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۲، حدیث ۵۵.</ref>.
همچنین در ذیل این [[آیه شریفه]] که [[قرآن]] از قول [[حضرت موسی]]{{ع}} نقل می‌کند که گفت: «پروردگارا! هر چه خیر و [[نیکی]] بر من فرستی به آن نیازمندم<ref>{{متن قرآن|رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ}} «پروردگارا به هر خیری که به من برسانی نیازمندم» سوره قصص، آیه ۲۴.</ref>. از [[امام صادق]]{{ع}} سؤال شد: حضرت موسی از [[خدا]] چه خواست؟ فرمود: طعام<ref>بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۳ ه.. ق، ط ۳، ج۳، ص٢٢۴؛ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۲۱؛ فروع کافی، ج۶، ص۲۸۷، حدیث ۵؛ محاسن برقی، ص۵۸۵.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۸</ref>
===خلاصه بحث===
نتیجه این که [[اسلام]] [[معتقد]] است رسالتش تنها در [[مسائل اخلاقی]] و تکمیل جهات [[معنوی]] [[انسان‌ها]] منحصر نمی‌شود، بلکه به جنبه‌های [[اقتصادی]] و [[لذایذ]] طبیعی آنها [[عنایت]] و توجه دارد؛ چراکه تکمیل [[حیات معنوی]] و انجام [[عبادات]] بدون معاش و نیروی جسمی و [[سلامت بدن]] امکان پذیر نیست؛ و نیاز [[بدن انسان]] به مواد غذایی یک امر ضروری و طبیعی است که هر کس ناگزیر از خوردن طعام و غذا و نان و... است. از این رو چنان که گذشت در [[روایات]] متعددی درباره مواد غذایی به خصوص نان و [[احترام]] این [[موهبت الهی]] تأکید زیادی شده است.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۹</ref>
===[[تذکر]] لازم===
[[اقتصاد]] در اسلام اصل است نه زیربنا.
شکی در این نیست که [[انسان]] مرکب است از [[جسم]] و [[جان]]، و از دیدگاه اسلام اقتصاد تنها نیمی از [[سعادت انسان]] را تأمین می‌کند، نه تمام [[زندگی]] او را، و فرق اساسی میان [[نظام اقتصادی اسلام]] با نظام‌های [[کمونیستی]] و [[سرمایه‌داری]] این است که هرگز اسلام به اصالت اقتصاد معتقد نیست، بلکه آن را یکی از ارکان مهم زندگی انسان می‌داند که با عوامل دیگر، سعادت انسان را تأمین می‌کند البته برخلاف کمونیست‌ها که اقتصاد را زیر بنا می‌دانند. بهترین دلیل بر این که [[اقتصاد]] در [[اسلام]] به صورت یک اصل - نه زیر بنا - مطرح است این است که اکثر کتاب‌های [[فقهی]] درباره مسائل و [[قوانین]] [[اقتصادی]] دور می‌زنند. باب‌های [[فقه]] مانند [[مکاسب]]، شفعه، اقاله، [[صلح]]، [[مضاربه]]، مزارعه، مساقات، [[اجاره]]، [[جعاله]]، عاریه، [[دین]]، [[رهن]]، [[حجر]]، [[ضمان]]، [[حواله]]، هبه، [[وقف]]، [[صدقه]]، [[ارث]]، [[زکات]] و [[خمس]] و... همه پیرامون موضوعات و مباحث اقتصادی و [[مالی]] است و این، حکایت از این دارد که اسلام برای اقتصاد اهمیت خاصی قایل است و در [[قرآن مجید]]، آمدن لفظ [[زکاة]] بعد از لفظ [[صلوة]] دلیل این مسأله است که میان معاش و [[معاد]] پیوند محکم و ناگسستنی وجود دارد.
به بیان دیگر از آنچه گذشت می‌توان نتیجه گرفت که در [[نظام اسلامی]] [[انسان]] «[[حیوان]] اقتصادی» نیست و بلکه انسان [[مقام]] رفیع و بلندی دارد و تنها به خاطر شکم [[آفریده]] نشده است تا کاری که [[حیوانات]] انجام می‌دهند انجام دهد<ref>همان‌گونه که امیرمؤمنان{{ع}} نقد در نامه‌ای که به عثمان بن حنیف انصاری نوشت می‌فرماید: {{متن حدیث|... فَمَا خُلِقْتُ لِيَشْغَلَنِي أَكْلُ الطَّيِّبَاتِ كَالْبَهِيمَةِ الْمَرْبُوطَةِ هَمُّهَا عَلَفُهَا أَوِ الْمُرْسَلَةِ شُغُلُهَا تَقَمُّمُهَا تَكْتَرِشُ مِنْ أَعْلَافِهَا وَ تَلْهُو عَمَّا يُرَادُ بِهَا أَوْ أُتْرَكَ سُدًى أَوْ أُهْمَلَ عَابِثاً أَوْ أَجُرَّ حَبْلَ الضَّلَالَةِ أَوْ أَعْتَسِفَ طَرِيقَ الْمَتَاهَةِ}}. الدکتور صبحی الصالح، نهج البلاغه، قم، منشورات دارالهجره، ۱۳۹۵ ه. ق، نامه ۴۵، ص۴١۶.... من آفریده نشدم که خوردن خوراکی‌های پاکیزه مرا به خود مشغول دارد، همچون حیوان پروری که تمام همش علف است و یا همچون حیوان رها شده‌ای که شغلش چریدن و خوردن و پر کردن شکم می‌باشد و از سرنوشتی که در انتظار اوست بی‌خبر است. آیا بیهوده یا مهمل و عبث آفریده شده‌ام؟ آیا باید سر رشته دار ریسمان گمراهی باشم و یا در طریق سرگردانی قدم گذارم؟</ref>. بلکه او موجودی است گرامی که تمام [[جهان]] به خاطر او [[خلق]] شده است<ref>دلیل این مطلب آیاتی است مانند {{متن قرآن|سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ}} «خداوند آنچه را در زمین است، برای شما رام کرده است» سوره حج، آیه ۶۵؛ و دیگر آیاتی مانند (سوره ابراهیم آیه ۳۲، سوره نحل، آیه ١۴ و ١٢، سوره جاثیه، آیه ۱۳ و ۱۲) و....</ref>. ولی با این همه نباید مسأله [[اقتصاد]] را به طور کلی نادیده انگاشت. بلکه باید اقتصاد و وسائل [[زندگی]] از قبیل غذا، [[مسکن]] و مانند اینها را به عنوان مقدمه [[تکامل انسان]] به [[حساب]] آوریم و در تحصیل آن بکوشیم از این بعد که وسیله است نه [[هدف]].
[[پیامبران]] و [[ائمه معصومین]]{{عم}} هم در این جهت با سایر [[مردم]] مساوی هستند، از این رو آنان نیز برای تأمین معاش خویش در تکاپو و تلاش بودند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۳۰</ref>
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010709.jpg|22px]] [[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|'''منابع مالی اهل بیت''']]
{{پایان منابع}}
==معجم المصطلحات الاقتصادیة فی لغة الفقهاء==
==معجم المصطلحات الاقتصادیة فی لغة الفقهاء==
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
خط ۵۶۱: خط ۶۲۶:
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
{{ستون-شروع|3}}
{{ستون-شروع|3}}
# [[مقدمة]]
# [[اولا: خلافت «مسئله اقتصادی»]]
# [[اولا: الخلافة «المشکلة الاقتصادیة»]]
# [[الف- نعمت‌ها «منابع»]]
# [[ا- النعم «الموارد»]]
# [[ب - نیازها]]
# [[ب - الحاجات]]
# [[(۱) ضروریات]]
# [[(۱) الضرورات]]
# [[(۲) نیازهای اصلی]]
# [[(٢) الحاجات الاصلیة]]
# [[(۳) بهبودها]]
# [[(۳) التحسینات]]
# [[اقتصاد]]
# [[الاقتصاد]]
# [[ثانیا: عمران «تولید»]]
# [[ثانیا: الاعمار «الانتاج»]]
# [[الف- مال]]
# [[ا- المال]]
# [[انواع مال]]
# [[اقسام المال]]
# [[الف- مباح «کالاهای آزاد»]]
# [[ا- المباح «السلع الحرة»]]
# [[ب - اعیان مالی «کالاهای اقتصادی]]
# [[ب - الاعیان المالیة «السلع الاقتصادیة»]]
# [[ج - منافع «خدمات»]]
# [[ج - المنافع «الخدمات»]]
# [[عرضه‌ها]]
# [[العروض]]
# [[۱ - عروض قنیه «کالاهای مصرفی»]]
# [[۱ - عروض القنیة «السلع الاستهلاکیة»]]
# [[الف- اثمان «پول»]]
# [[ا- الاثمان «نقود»]]
# [[ب - مالا تبقی عینه «کالاهای غیر ماندگار»]]
# [[ب - مالا تبقی عینه «سلع غیر معمرة»]]
# [[ج - ما تبقی عینه «کالاهای ماندگار»]]
# [[ج - ما تبقی عینه «سلع معمرة»]]
# [[د - متقوم و غیر متقوم]]
# [[د - المتقوم و غیر المتقوم]]
# [[هـ - عقار و منقول]]
# [[هـ - العقار و المنقول]]
# [[و - مثلی و قیمی]]
# [[و - المثلی و القیمی]]
# [[- سرمایه]]
# [[- راس المال]]
# [[عروض حرفه (سرمایه ثابت)]]
# [[عروض الحرفة (راس المال الثابت)]]
# [[عروض تجارت (سرمایه متداول - کالاهای تولیدی)]]
# [[عروض التجارة (راس المال المتداول - السلع الانتاجیة)]]
# [[ب - کار]]
# [[ب - العمل]]
# [[- بهترین کارها]]
# [[- افضل الاعمال]]
# [[کشاورزی]]
# [[الزراعة]]
# [[صنعت]]
# [[الصناعة]]
# [[تجارت]]
# [[التجارة]]
# [[- تسخیر «تخصص - تقسیم کار»]]
# [[- التسخیر «التخصص - تقسیم العمل»]]
# [[ثالثا: رزق «توزیع درآمد»]]
# [[ثالثا: الرزق «توزیع الدخل»]]
# [[رزق مکتسب «توزیع کارکردی»]]
# [[الرزق المکتسب «التوزیع الوظیفی»]]
# [[ا - رزق متفاضل]]
# [[ا - الرزق المتفاضل]]
# [[ب - کسب طیب]]
# [[ب - الکسب الطیب]]
# [[۱ - اجاره]]
# [[۱ - الاجارة]]
# [[الف- اجرت]]
# [[ا- الاجرة]]
# [[ب - عطا]]
# [[ب - العطاء]]
# [[ج- استصناع]]
# [[ج- الاستصناع]]
# [[د - جعاله]]
# [[د - الجعالة]]
# [[هـ - اجیر خاص]]
# [[هـ - الاجیر الخاص]]
# [[ک- اجیر مشترک]]
# [[ک- الاجیر المشترک]]
# [[ل- اجرالمثل]]
# [[ل- اجر المثل]]
# [[م - اجاره زمین]]
# [[م - اجارة الارض]]
# [[ن- ریع]]
# [[ن- الریع]]
# [[س- وضع جوایح]]
# [[س- وضع الجوائح]]
# [[ص- تاجیر]]
# [[ص- التاجیر]]
# [[ی - اجر حرام]]
# [[ی - الاجر الحرام]]
# [[۲ - بیع]]
# [[٢ - البیع]]
# [[مبیع]]
# [[المبیع]]
# [[مقایضه]]
# [[المقایضة]]
# [[سلم]]
# [[السلم]]
# [[بیع اجل]]
# [[البیع الاجل]]
# [[بیوع منهی عنه]]
# [[بیوع منهی عنها]]
# [[۱- خبائث]]
# [[۱- الخبائث]]
# [[ب - غرر]]
# [[ب - الغرر]]
# [[۱- خطر در بیع]]
# [[۱- الخطر فی البیع]]
# [[بیع ثمر قبل از بدو صلاح]]
# [[بیع الثمار قبل بدو صلاحها]]
# [[بیع سنین]]
# [[بیع السنین]]
# [[بیع مضامین]]
# [[بیع المضامین]]
# [[بیع ملاقیح]]
# [[بیع الملاقیح]]
# [[بیع حبلالحبله]]
# [[بیع حبل الحبلة]]
# [[بیع ملامسه]]
# [[بیع الملامسة]]
# [[بیع منابذه]]
# [[بیع المنابذة]]
# [[بیع حصاه]]
# [[بیع الحصاة]]
# [[بیعتین فی بیعه]]
# [[بیعتین فی بیعة]]
# [[بیع دین به دین]]
# [[بیع الدین بالدین]]
# [[بیع عربون]]
# [[بیع العربون]]
# [[بیمه تجاری]]
# [[التامین التجاری]]
# [[۲- خداع در بیع]]
# [[٢- الخداع فی البیع]]
# [[تصریه]]
# [[التصریة]]
# [[غش]]
# [[الغش]]
# [[خلابه]]
# [[الخلابة]]
# [[تطفیف]]
# [[التطفیف]]
# [[تلقی جلب]]
# [[تلقی الجلب]]
# [[۳- قمار در بیع]]
# [[٣- القمار فی البیع]]
# [[شرطان در بیع]]
# [[شرطان فی بیع ]]
# [[بیع ما لم یضمن]]
# [[بیع ما لم یضمن]]
# [[بیع ما لم یقبض]]
# [[بیع ما لم یقبض]]
# [[بیع ما لیس عندک]]
# [[بیع ما لیس عندک]]
# [[الثنیا]]
# [[ثنیا]]
# [[ج- ربا البیوع]]
# [[ج- ربای بیوع]]
# [[الفضل]]
# [[فضل]]
# [[النساء]]
# [[نساء]]
# [[الصرف]]
# [[صرف]]
# [[الانقطاع]]
# [[انقطاع]]
# [[الکساد]]
# [[کساد]]
# [[البطلان]]
# [[بطلان]]
# [[التغیر]]
# [[تغییر]]
# [[السفتجة]]
# [[سفتجه]]
# [[المزابنة]]
# [[مزابنه]]
# [[العرایا]]
# [[عرایا]]
# [[الحیل الربویة]]
# [[حیل ربوی]]
# [[العینة]]
# [[عینه]]
# [[التورق]]
# [[تورق]]
# [[بیع و سلف]]
# [[بیع و سلف]]
# [[بیع الاستغلال]]
# [[بیع استغلال]]
# [[بیع الوفاء]]
# [[بیع وفا]]
# [[المرابحة الاجلة]]
# [[مرابحه اجله]]
# [[۳- الشرکة]]
# [[۳- شرکت]]
# [[المشارکة]]
# [[مشارکت]]
# [[شرکة اشخاص]]
# [[شرکت اشخاص]]
# [[شرکة تضامن]]
# [[شرکت تضامن]]
# [[شرکة توصیة بسیطة]]
# [[شرکت توصیه بسیطه]]
# [[شرکة محاصة]]
# [[شرکت محاصه]]
# [[شرکات اموال]]
# [[شرکتهای اموال]]
# [[شرکة مساهمة]]
# [[شرکت سهامی]]
# [[شرکة توصیة بالاسهم]]
# [[شرکت توصیه به سهام]]
# [[شرکة مسؤولیة محدودة]]
# [[شرکت مسئولیت محدود]]
# [[شرکة مزارعة]]
# [[شرکت مزارعه]]
# [[شرکة مساقاة]]
# [[شرکت مساقاة]]
# [[شرکة مغارسة]]
# [[شرکت مغارسه]]
# [[شرکة مضاربة]]
# [[شرکت مضاربه]]
# [[الربح]]
# [[ربح]]
# [[الغلة]]
# [[غله]]
# [[الفائدة]]
# [[سود]]
# [[ربا الدیون]]
# [[ربای دیون]]
# [[الشرکة]]
# [[شرکت]]
# [[شرکة اعمال]]
# [[شرکت اعمال]]
# [[شرکة وجوه]]
# [[شرکت وجوه]]
# [[شرکة مفاوضة]]
# [[شرکت مفاوضه]]
# [[شرکة عنان]]
# [[شرکت عنان]]
# [[- الکسب الخبیث]]
# [[- کسب خبیث]]
# [[۱- الغصب]]
# [[۱- غصب]]
# [[٢- الرشوة]]
# [[۲- رشوه]]
# [[۳- السحت]]
# [[۳- سحت]]
# [[۴- السرقة]]
# [[۴- سرقت]]
# [[الرزق الحسن «التوزیع الشخصی»]]
# [[رزق حسن «توزیع شخصی»]]
# [[ا- الرزق المباح]]
# [[الف- رزق مباح]]
# [[ب- الرزق الواجب]]
 
# [[١- التکافل]]
# [[ب- رزق واجب]]
# [[٢ - النفقة الواجبة]]
# [[۱- تکافل]]
# [[٣- الکفارات]]
# [[۲ - نفقه واجبه]]
# [[۴- المیراث]]
# [[۳- کفارات]]
# [[جـ- الرزق الطوعی]]
# [[۴- میراث]]
# [[۱ - الوقف]]
# [[جـ- رزق طوعی]]
# [[٢- صدقة التطوع]]
# [[۱ - وقف]]
# [[٣- الوصیة]]
# [[۲- صدقه تطوع]]
# [[۴- العاریة]]
# [[۳- وصیت]]
# [[۵- القرض الحسن]]
# [[۴- عاریه]]
# [[۶- الماعون]]
# [[۵- قرض حسن]]
# [[۷- العمری]]
# [[۶- ماعون]]
# [[۸- الرقبی]]
# [[۷- عمری]]
# [[٩- الهبة]]
# [[۸- رقبی]]
# [[١٠- الهدیة]]
# [[۹- هبه]]
# [[۱۱ - العفو]]
# [[۱۰- هدیه]]
# [[د - رزق غیر محتسب]]
# [[۱۱ - عفو]]
# [[رابعا: السوق «نظریة القیمة»]]
# [[د - رزق غیر محتسب]]
# [[السوق]]
# [[رابعا: بازار «نظریه ارزش»]]
# [[المنافسة]]
# [[بازار]]
# [[المساومة]]
# [[رقابت]]
# [[المزایدة]]
# [[مساومه]]
# [[السوم علی السوم]]
# [[مزایده]]
# [[بیوع الامانة]]
# [[سوم بر سوم]]
# [[المرابحة]]
# [[بیوع امانت]]
# [[الوضیعة]]
# [[مرابحه]]
# [[التولی]]
# [[وضیعه]]
# [[الاشراک]]
# [[تولی]]
# [[الثمن]]
# [[اشراک]]
# [[السعر]]
# [[قیمت]]
# [[القیمة]]
# [[سعر]]
# [[التسعیر]]
# [[ارزش]]
# [[الاحتکار]]
# [[تسعیر]]
# [[بیع الحاضر للبادی]]
# [[انحصار]]
# [[قیمة عدل]]
# [[بیع حاضر للبادی]]
# [[قیمت عدل]]
{{پایان}}
{{پایان}}
{{پایان فهرست اثر}}
{{پایان فهرست اثر}}
خط ۷۳۲: خط ۷۹۷:
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
{{ستون-شروع|3}}
{{ستون-شروع|3}}
# [[الکتاب الاول: الباب الاول]]
# [[کتاب اول: فصل اول]]
# [[الفصل الاول]]
# [[اقتصاد اسلامی و پایه‌های آن]]
# [[الاقتصاد الاسلامی و دعائمه]]
# [[ماهیت اقتصاد اسلامی # آیات قرآنی]]
# [[ماهیة الاقتصاد الاسلامی - آیات قرآنیة]]
# [[علم اقتصاد سیاسی]]
# [[علم الاقتصاد السیاسی]]
# [[چرا علم اقتصاد سیاسی با واژه «سیاسی» توصیف می‌شود]]
# [[لماذا ینعت علم الاقتصاد السیاسی بکلمة «السیاسی»]]
# [[معنای علمی و رابطه علّی]]
# [[المعنی العلمی و العلاقة السببیة]]
# [[روش‌های تحقیق اقتصادی]]
# [[طرائق البحث الاقتصادی]]
# [[روش استنباطی و روش استقرایی]]
# [[الطریقة الاستنباطیة و الطریقة الاستقرائیة]]
# [[قرآن کریم و مطالعات اقتصادی]]
# [[القرآن الکریم و الدراسات الاقتصادیة]]
# [[حکم قرآن کریم درباره این مطالعات]]
# [[حکم القرآن الکریم علی هذه الدراسات]]
# [[نیازها و انگیزه‌ها]]
# [[الحاجات و الدوافع]]
# [[فصل دوم]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[مسئله اقتصادی در اقتصاد سنتی]]
# [[المشکلة الاقتصادیة فی الاقتصاد التقلیدی]]
# [[آیا مسئله اقتصادی در اساس مسئله کمبود است؟]]
# [[هل المشکلة الاقتصادیة هی مشکلة ندرة اساسا؟]]
# [[نظر استیگلر]]
# [[رای ستیجلر]]
# [[مسئله اقتصادی در اسلام]]
# [[المشکلة الاقتصادیة فی الاسلام]]
# [[ماهیت مسئله اقتصادی در اسلام]]
# [[ماهیة المشکلة الاقتصادیة فی الاسلام]]
# [[مسئله فقر و حقیقت آن]]
# [[مشکلة الفقر و حقیقتها]]
# [[توجه اسلام به عامل مادی و عامل معنوی در مسئله اقتصادی]]
# [[اهتمام الاسلام بالعامل المادی و العامل المعنوی بشان المشکلة الاقتصادیة]]
# [[اسلام به عامل مادی اهمیت زیاد می‌دهد و آن را در مرکز توجه قرار می‌دهد]]
# [[الاسلام یولی العامل المادی اهمیة کبیرة و یضعه فی مرکز الصدارة]]
# [[آیا اسلام فقر را مترادف با کفر می‌داند؟]]
# [[هل یعتبر الاسلام الفقر مناظرا للکفر]]
# [[دیدگاه اسلام درباره مسئله اقتصادی در مقایسه با دیدگاه سرمایه‌داری و مارکسیسم]]
# [[وجهة نظر الاسلام للمشکلة الاقتصادیة مقارنا بوجهتی نظر الراسمالیة و المارکسیة]]
# [[موضع اسلام در قبال مسئله اقتصادی چیست؟]]
# [[ما هو موقف الاسلام من المشکلة الاقتصادیة]]
# [[آیا اسلام بر اتقان کار و افزایش تولید تأکید می‌کند؟]]
# [[الاسلام یحض علی اتقان العمل و زیادة الانتاج؟]]
# [[راه حل اسلام برای فقر]]
# [[علاج الاسلام للفقر]]
# [[ابوذر غفاری (درگذشته ۳۲ هجری)]]
# [[ابو ذر الغفاری (المتوفی سنة ٣٢ هـ ـ سنة ۶۵۴ م)]]
# [[احمد بن علی دلجی ۷۹۰ # ۷۹۹ هجری]]
# [[احمد بن علی الدلجی ۷۹۰ - ۷۹۹ هـ - ١۴١٢ - ١۴٢١ م]]
# [[و مارکسیسم # و جهان ماکسیم رادینسون]]
# [[والمارکسیة – و العالم مکسیم رودینسون]]
# [[ابن حزم ظاهری ۹۴۳ # ۱۰۶۴ میلادی]]
# [[ابن حزم الظاهری ٩۴٣ - ١٠۶۴ م]]
# [[ابن تیمیه ۶۶۱ # ۷۲۸ هجری]]
# [[ابن تیمیة ۶۶١ - ٧٢٨ هـ – ١٢۶٢ – ١٣٢٨م]]
# [[روش اسلام در درمان فقر چیست؟]]
# [[ما هو اسلوب الاسلام فی معالجة مشکلة الفقر؟]]
# [[منابع درآمدی که اسلام برای این کار مشخص کرده و راه‌های هزینه‌کرد آن برای درمان فقر]]
# [[ما هی ابواب الایراد التی حددها لذلک و وجوه الصرف فی معالجة الاسلام لمشکلة الفقر]]
# [[راه حل یهودیت برای فقر]]
# [[علاج الفقر فی الدیانة الیهودیة]]
# [[راه حل مسیحیت برای فقر]]
# [[علاج الفقر فی الدیانة المسیحیة]]
# [[راه حل هندوئیسم برای فقر]]
# [[علاج الفقر فی الهندوکیة]]
# [[راه حل کشورهای کمونیست برای فقر]]
# [[علاج الفقر فی البلاد الشیوعیة]]
# [[راه حل کشورهای سرمایه‌دار برای فقر]]
# [[علاج الفقر فی البلاد الراسمالیة]]
# [[فصل سوم]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[مکاتب اقتصادی]]
# [[المذاهب الاقتصادیة]]
# [[مکاتب سکولار # مکاتب مذهبی]]
# [[مذاهب وضعیة - مذاهب دینیة]]
# [[مکاتب سکولار # مادی لیبرال و مادی مارکسیست]]
# [[المذاهب الوضعیة - المادیة اللیبرالیة و المادیة المارکسیة]]
# [[نقش دولت در سایه لیبرالیسم اقتصادی]]
# [[دور الدولة فی ظلال اللیبرالیة الاقتصادیة]]
# [[زیرساخت‌ها و روساخت‌ها]]
# [[البناء التحتی و البناء الفوقی]]
# [[مکاتب مذهبی: اسلام و مسیحیت # آرنولد توینبی]]
# [[المذاهب الدینیة: الاسلام و المسیحیة – ارنولد تویبنی]]
# [[ژاک اوستروی]]
# [[جاک اوستروی]]
# [[مکتب اسلامی و توسعه اقتصادی # تفاوت شریعت اسلامی و فقه اسلامی]]
# [[المذهب الاسلامی و التنمیة الاقتصادیة - الفرق بین الشریعة الاسلامیة و الفقه الاسلامی]]
# [[اسلام و خط رشد]]
# [[الاسلام و خط النماء]]
# [[آیات قرآنی]]
# [[آیات قرآنیة]]
# [[فصل چهارم]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[تولید پایه فعالیت اقتصادی و توسعه]]
# [[الانتاج اساس النشاط الاقتصادی و التنمیة]]
# [[نظریه تولید نزد ابن خلدون و قوانین موثر بر تولید]]
# [[نظریة الانتاج عند ابن خلدون و القوانین المؤثرة فی الانتاج]]
# [[طبیعت و کار و تاثیر آنها بر توزیع]]
# [[الطبیعة و العمل و اثرهما علی التوزیع]]
# [[کار]]
# [[العمل]]
# [[عوامل تولید:]]
# [[عوامل الانتاج:]]
# [[الف) قانون کمترین تلاش]]
# [[) قانون اقل مجهود]]
# [[ب) قانون عرضه و تقاضا]]
# [[(ب) قانون الطلب و الاثمان. (ج) اهمیة التطور العلمی]]
# [[ج) اهمیت پیشرفت علمی]]
# [[(د) الامن و العدل و الاستقرار]]
# [[د) امنیت و عدالت و ثبات]]
# [[اوجه النشاط الاقتصادی:]]
# [[شیوه‌های فعالیت اقتصادی:]]
# [[) الانتاج البدائی فی رای ابن خلدون – رای لیست]]
# [[الف) تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون # نظر
# [[(ب) الانتاج الصناعی]]
 
# [[(ج) التجارة]]
# [[تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون # نظر لیست]]
# [[یستهدف الانتاج خیر المجتمع الاسلامی]]
# [[ب) تولید صنعتی]]
# [[ارتباط الانتاج بالتوزیع]]
# [[ج) تجارت]]
# [[الانتاج و اشباع الحاجات]]
# [[تولید به دنبال منفعت جامعه اسلامی است]]
# [[تحدید عناصر الانتاج فی الاقتصاد الاسلامی]]
# [[ارتباط تولید و توزیع]]
# [[عناصر الانتاج فی الاقتصاد السیاسی (التقلیدی)]]
# [[تولید و ارضای نیازها]]
# [[الطبیعة]]
# [[تعیین عناصر تولید در اقتصاد اسلامی]]
# [[راس المال]]
# [[عناصر تولید در اقتصاد سیاسی (سنتی)]]
# [[العمل]]
# [[طبیعت]]
# [[التنظیم]]
# [[سرمایه]]
# [[تحدید المهام الرئیسیة التی یضطلع بها المنظم]]
# [[کار]]
# [[عناصر الانتاج فی الاقتصاد الاسلامی]]
# [[سازماندهی]]
# [[راس المال و لماذا یعتبر من عناصر الانتاج]]
# [[تعیین وظایف اصلی سازماندهنده]]
# [[هل یدمج التنظیم فی العمل]]
# [[عناصر تولید در اقتصاد اسلامی]]
# [[رب العمل او المنظم]]
# [[سرمایه و دلیل اینکه یکی از عناصر تولید محسوب می‌شود]]
# [[التعریف بعناصر الانتاج فی الاقتصاد الاسلامی]]
# [[آیا سازماندهی در کار ادغام می‌شود؟]]
# [[الطبیعة]]
# [[کارفرما یا سازماندهنده]]
# [[العمل المنظم]]
# [[تعریف عناصر تولید در اقتصاد اسلامی]]
# [[حسن توزیع العمل]]
# [[طبیعت]]
# [[حسن تقسیم العمل]]
# [[کار سازمان‌یافته]]
# [[العمل فی الاسلام]]
# [[تقسیم بهینه کار]]
# [[هدف الاسلام فی العمل]]
# [[تقسیم کار]]
# [[العمل فی الاسلام تکریم و شرف لصاحبه]]
# [[کار در اسلام]]
# [[هل رفع الاسلام قدر العمل فجعله عبادة و استغفارا؟]]
# [[هدف اسلام از کار]]
# [[هل العمل فرض واجب علی کل قادر علیه فی نظر الاسلام؟]]
# [[کار در اسلام تکریم و شرف برای صاحب آن است]]
# [[هل یعتبر العمل بمثابة الجهاد فی سبیل الله؟]]
# [[آیا اسلام جایگاه کار را بالا برده و آن را عبادت و استغفار می‌داند؟]]
# [[هل یحض الاسلام علی توفیر فرص العمل کما یحث علی اتقانه وجودته]]
# [[آیا کار در نگاه اسلام برای هر کسی که توانایی آن را دارد واجب است؟]]
# [[کیف تناولت مجالات العمل کل انواع النشاط الاقتصادی]]
# [[آیا کار هم‌تراز جهاد در راه خداست؟]]
# [[ما هو مجال العمل فی الزراعة؟]]
# [[آیا اسلام بر فراهم کردن فرصت‌های شغلی و همچنین اتقان کار تأکید می‌کند؟]]
# [[ما هو مجال العمل فی الصناعة؟]]
# [[چگونه حوزه‌های کاری همه انواع فعالیت اقتصادی را پوشش می‌دهد]]
# [[ما هو مجال العمل فی الصناعات القائمة علی الانتاج الزراعی او الحیوانی و غیرها؟]]
# [[حوزه کاری در کشاورزی چیست؟]]
# [[هل حض الاسلام علی العمل فی مجال التجارة؟]]
# [[حوزه کاری در صنعت چیست؟]]
# [[البیع المبرور هو الذی یکون بمنجاة من التطفیف ای الغش فی الکیل و المیزان]]
# [[حوزه کاری در صنایع مبتنی بر تولیدات کشاورزی، دامی و غیره چیست؟]]
# [[ما هو بیع الغرر و بیع النجس و بیع السوم..]]
# [[آیا اسلام بر کار در حوزه تجارت تأکید دارد؟]]
# [[راس المال فی الاقتصاد التقلیدی (تعریفه)]]
# [[خرید و فروش مجاز آن است که از تطفیف یا همان تقلب در وزنه و میزان در امان باشد]]
# [[راس المال المنتج و راس المال الکاسب]]
# [[خرید و فروش غرر، نجس و سوم چیست؟]]
# [[الفرق بین راس المال و الثروة]]
# [[سرمایه در اقتصاد سنتی (تعریف آن)]]
# [[انواع راس المال: راس المال الثابت و راس المال المتداول ]]
# [[سرمایه تولیدی و سرمایه سودآور]]
# [[راس المال الزراعی و الصناعی و التجاری]]
# [[تفاوت سرمایه و ثروت]]
# [[راس المال القیمی و راس المال العینی]]
# [[انواع سرمایه: سرمایه ثابت و سرمایه در گردش]]
# [[کیف یتکون راس المال؟]]
# [[سرمایه کشاورزی، صنعتی و تجاری]]
# [[ما هی شروط تکوین رؤوس الاموال الجدیدة المستخدمة فی الانتاج؟]]
# [[سرمایه ارزشی و سرمایه عینی]]
# [[ما هی المشروعات الهامة التی یتوقف علیها تکوین رؤوس الاموال المستخدمة فی الانتاج؟]]
# [[چگونه سرمایه تشکیل می‌شود؟]]
# [[ما هی العوامل التی تساعد علی الادخار و زیادة راس المال؟]]
# [[شرایط لازم برای تشکیل سرمایه‌های جدید مورد استفاده در تولید چیست؟]]
# [[التمییز بین راس المال بالمعنی الاقتصادی و راس المال بالمعنی القانونی]]
# [[مهم‌ترین پروژه‌هایی که تشکیل سرمایه‌های مصرفی در تولید به آنها بستگی دارد كدامند؟]]
# [[راس المال التجاری]]
# [[عواملی که به پس‌انداز و افزایش سرمایه کمک می‌کنند چیست؟]]
# [[راس المال الانتاجی]]
# [[تمایز سرمایه در معنای اقتصادی و سرمایه در معنای حقوقی]]
# [[التکنولوجیا المتطورة]]
# [[سرمایه تجاری]]
# [[التوزیع فی الاقتصاد الاسلامی]]
# [[سرمایه تولیدی]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[فناوری پیشرفته]]
# [[تنمیة القدرات الانتاجیة]]
# [[توزیع در اقتصاد اسلامی]]
# [[بعض التشریعات الاسلامیة التی تدعو الی تنمیة الانتاج]]
# [[فصل پنجم]]
# [[ربط الاسلام الحق فی حیازة الارض بعملیة الاحیاء و الانتاج]]
# [[توسعه ظرفیت‌های تولیدی]]
# [[لا یسمح الاسلام بتجمید عملیة المصادر الطبیعیة]]
# [[برخی مقررات اسلامی که به توسعه تولید دعوت می‌کنند]]
# [[تحریم الکسب بدون عمل]]
# [[اسلام حق مالکیت زمین را به احیا و تولید آن گره زده است]]
# [[حرم الاسلام الاقراض بفوائد ربویة]]
 
# [[من التشریعات الاسلامیة التی تدعو الی تنمیة الانتاج]]
# [[اسلام اجازه انجماد منابع طبیعی را نمی‌دهد]]
# [[هل یدعو الاسلام الی اعمال الموازنة و العدالة و الملاءمة بین مصلحة الفرد و مصلحة المجتمع؟]]
# [[حرام دانستن کسب درآمد بدون کار]]
# [[هل یضحی الاسلام بالمصالح الفردیة فی سبیل تحقیق المصلحة العامة للمجتمع؟]]
# [[حرام دانستن وام‌دهی با بهره ربوی]]
# [[هل تغنی الزکاة عن الضرائب؟]]
# [[از مقررات اسلامی که به توسعه تولید دعوت می‌کنند]]
# [[ینهی الاسلام عن الغش فی المعاملات]]
# [[آیا اسلام به انجام توازن و عدالت و سازگاری میان منافع فرد و جامعه دعوت می‌کند؟]]
# [[الفصل السادس]]
# [[آیا اسلام حاضر است به خاطر منافع عمومی جامعه از منافع فردی بگذرد؟]]
# [[الاحتکار]]
# [[آیا زکات می‌تواند جای مالیات را بگیرد؟]]
# [[الاحتکار فی نظر الاقتصاد الاسلامی]]
# [[اسلام از تقلب در معاملات بازمی‌دارد]]
# [[الفصل السابع]]
# [[فصل ششم]]
# [[هل یمکن تحقیق التکامل الاقتصادی للامة الاسلامیة؟]]
# [[انحصار]]
# [[التنمیة الاقتصادیة یجب ان تکون ذات نمط اسلامی غیر مستورد لها فلسفة اسلامیة منبثقة من ضمیرنا نابعة]]
# [[انحصار از نگاه اقتصاد اسلامی]]
# [[من صمیم واقعنا]]
# [[فصل هفتم]]
# [[الباب الثانی: الفصل الاول]]
# [[آیا یکپارچگی اقتصادی امت اسلامی امکان‌پذیر است؟]]
# [[نظام الملکیة فی الاسلام]]
# [[توسعه اقتصادی باید با الگویی اسلامی و غیروارداتی باشد و فلسفه‌ای اسلامی داشته باشد که از وجدان ما سرچشمه گرفته و از صمیم واقعیت ما برخاسته باشد]]
# [[التعالیم الخلقیة فی ملکیة المال]]
# [[کتاب دوم: فصل اول]]
# [[آیات قرآنیة عن الاستخلاف]]
# [[نظام مالکیت در اسلام]]
# [[کتاب الامام الاکبر الشیخ شلتوت: (الاسلام عقیدة و شریعة)]]
# [[آموزه‌های اخلاقی در مالکیت مال]]
# [[من اقوال العلامة الشیخ محمد ابو زهرة]]
# [[آیات قرآن درباره استخلاف]]
# [[کلمة الخلیفة عمر بن الخطاب بشان المجاعة فی سنة الرفادة]]
# [[کتاب امام اکبر شیخ شلتوت: اسلام عقیده و شریعت]]
# [[تفسیر نسبة المال الی الله او الی الجماعة تارة و نسبته الی البشر تارة اخری]]
# [[از گفتارهای علامه شیخ محمد ابوزهره]]
# [[ملکیة الارض فی الاسلام]]
# [[سخن خلیفه عمر بن خطاب درباره قحطی در سال رفاده]]
# [[ملکیة الارض الزراعیة]]
# [[تفسیر نسبت دادن مال به خدا یا جمع گاهی و به انسان گاهی دیگر]]
# [[ماذا فعل المسلمون عند فتحهم بلاد الاندلس عنوة؟]]
# [[مالکیت زمین در اسلام]]
# [[ملکیة الارض الموات]]
# [[مالکیت زمین‌های کشاورزی]]
# [[ملکیة ارض القطائع والصوافی]]
# [[مسلمانان هنگام فتح اندلس به زور چه کردند؟]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[مالکیت زمین‌های بایر]]
# [[الملکیة العامة فی الاسلام]]
# [[مالکیت زمین‌های قطاع و صوافی]]
# [[مفهوم الملکیة فی الاسلام و غیره فی المجتمع الراسمالی]]
# [[فصل دوم]]
# [[الملکیة فی المجتمع الاشتراکی]]
# [[مالکیت عمومی در اسلام]]
# [[الملکیة فی الاسلام]]
# [[مفهوم مالکیت در اسلام و غیر آن در جامعه سرمایه‌داری]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[مالکیت در جامعه سوسیالیستی]]
# [[التوجهات الاقتصادیة و الاجتماعیة الاسلامیة]]
# [[مالکیت در اسلام]]
# [[الاحتجار]]
# [[فصل سوم]]
# [[کلمة عن الاحتکار فی الاسلام]]
# [[گرایش‌های اقتصادی و اجتماعی اسلامی]]
# [[رای ابن عابدین فی تحریم الاحتکار]]
# [[احتکار]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[سخنی درباره انحصار در اسلام]]
# [[المال فی نظر الاسلام]]
# [[نظر ابن عابدین در تحریم انحصار]]
# [[فرض الضرائب لمقابلة الکوارث]]
# [[فصل چهارم]]
# [[ما هو قانون التعویض فی الاسلام و ما هو الاسم المناظر له فی قانون الضرائب]]
# [[مال از نگاه اسلام]]
# [[الباب الثالث - الفصل الاول]]
# [[وضع مالیات برای مقابله با بلایا]]
# [[تشریعات الزکاة و الغنائم و الرکاز و العشور (الجمارک الداخلیة) و الخراج و الجزیة و العشر و الضوائع]]
# [[قانون جبران خسارت در اسلام و معادل آن در قانون مالیاتی چیست؟]]
# [[و ترکة من لا وارث له و بیت المال و نظام الحسبة و الضرائب]]
# [[کتاب سوم # فصل اول]]
# [[الزکاة (هل النصوص الواردة فی الزکاة من حیث وعائها تعتبر من الامور المعللة او التعبدیة)؟]]
# [[مقررات زکات، غنائم، رکاز، عشور (تعرفه‌های داخلی)، خراج، جزیه، عشر، اموال مجهول‌المالک و ارث بلاوارث، بیت‌المال، نظام حسبه و مالیات]]
# [[هل تعتبر النقود مالا نامیا؟]]
# [[زکات (آیا متون مربوط به زکات از نظر پایه آن جزء امور تعبدی یا تعلیلی به حساب می‌آیند؟)]]
# [[ما تقسیم الفقهاء للاموال من حیث نمائها و اقتنائها]]
# [[آیا پول را باید مال رو به رشد دانست؟]]
# [[انواع زکاة المال المعروفة فی صدر الاسلام]]
# [[تقسیم‌بندی فقها از اموال از نظر رشد و تحصیل آنها]]
# [[الاسهم و الاحتیاطیات و العمارات ذات الطوابق المتعددة]]
# [[انواع زکات مال شناخته شده در صدر اسلام]]
# [[اهمیة الزکاة]]
# [[سهام و ذخایر و ساختمان‌های چندطبقه]]
# [[حلقة الدراسات الاجتماعیة التی عقدت بدمشق عن الجامعة العربیة و ما اشتمل علیه التقریر المقدم للحلقة عن طریق علماء مصر المشایخ محمد ابو زهرة و عبدالرحمن خلاف وعبدالرحمن حسن]]
# [[اهمیت زکات]]
# [[التعبیر «الانفاق فی سبیل الله»]]
# [[نشست مطالعات اجتماعی برگزارشده در دمشق توسط اتحادیه عرب درباره گزارش ارائه‌شده به نشست توسط]]
# [[اتباع نظام ضریبی عادل]]
 
# [[رای القرطبی و الغزالی و الشاطبی بشان الضرائب]]
# [[نشست مطالعات اجتماعی برگزارشده در دمشق توسط اتحادیه عرب درباره گزارش ارائه‌شده به نشست توسط دانشمندان مصری شیخ‌های محمد ابوزهره و عبدالرحمن خلاف و عبدالرحمن حسن]]
# [[مصارف الزکاة الآیة ٩ / ۶٠ (انواع الزکاة)]]
# [[عبارت «انفاق در راه خدا»]]
# [[زکاة الفطر]]
# [[پیروی از نظام مالیاتی عادلانه]]
# [[ما هی اسباب و مقاصد الزکاة؟]]
# [[نظر قرطبی، غزالی و شاطبی درباره مالیات]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[مصارف زکات (آیه ۹/۶۰ # انواع زکات)]]
# [[الغنائم]]
# [[زکات فطر]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[علل و اهداف زکات چیست؟]]
# [[الفیء]]
# [[فصل دوم]]
# [[ما یشترط فی عامل الفیء]]
# [[غنایم]]
# [[«الغنیمة» تعتبر اکثر اقساما و احکاما لانها اصل تفرع]]
# [[فصل سوم]]
# [[عنه الفیء]]
# [[فیء]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[شرایط لازم برای عامل فیء]]
# [[السبی]]
# [[غنیمت دارای بیشترین اقسام و احکام است چون اصلی است که فیء از آن منشعب شده است]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[فصل چهارم]]
# [[الارضون]]
# [[اسیران]]
# [[الاموال المنقولة فهی الغنائم المالوفة]]
# [[فصل پنجم]]
# [[الفصل السادس]]
# [[اراضی]]
# [[الجزیة – تاریخها عند الیونان]]
# [[اموال منقول همان غنایم رایج است]]
# [[الجزیة عند الرومان - البیزنطیین]]
# [[فصل ششم]]
# [[الجزیة عند الفرس - الجزیة فی الاسلام]]
# [[جزیه # تاریخ آن نزد یونانیان]]
# [[الجزیة فی عهد ابی بکر]]
# [[جزیه نزد رومی‌ها # بیزانسی‌ها]]
# [[ما وضع الجزیة التی فرضت علی المصریین؟]]
# [[جزیه نزد ایرانیان # جزیه در اسلام]]
# [[من این لک هذا؟ المقاسمة - المصادرة فی صدر الاسلام]]
# [[جزیه در زمان ابوبکر]]
# [[کیف فتحت الاسکندریة و کیف وضع الخراج علی ارضها و کیف فرضت الجزیة علی اهلها؟]]
 
# [[هل فرضت الجزیة علی بنی تغلب؟]]
# [[میزان جزیه‌ای که بر مصریان تحمیل شده بود چه بود؟]]
# [[هل ضاعف عمر بن الخطاب الجزیة؟ و ما الدافع له الی هذه المضاعفة؟ و هل یعتبر ذلک فی العرف صدقة ام جزیة؟]]
# [[از کجا به دست آورده‌ای؟ تقسیم غنایم # مصادره در صدر اسلام]]  
# [[هل الضیافة واجبة علی المغلوبین؟]]
# [[اسکندریه چگونه فتح شد و خراج بر زمین‌هایش چگونه تعیین گردید و جزیه بر اهالی آن چگونه تحمیل گشت؟]]
# [[تعبید الطرق و انشاء الجسور، هل تضمنتها عهود الصلح]]
# [[آیا جزیه بر بنی تغلب تحمیل شد؟]]
# [[ما اسباب تطور الجزیة؟]]
# [[آیا عمر بن خطاب جزیه را دو برابر کرد؟ انگیزه او برای این دوبرابرکردن چه بود؟ و آیا این کار از نظر عرفی صدقه محسوب می‌شد یا جزیه؟]]
# [[ما هی الطوائف التی تدفع الجزیة؟]]
# [[آیا مهمان‌نوازی بر شکست‌خوردگان واجب است؟]]
# [[عودة الی حجم الجزیة تفصیلا]]
# [[آیا ساختن جاده‌ها و پل‌ها در عهدنامه‌های صلح گنجانده شده بود؟]]
# [[ضرب الجزیة علی غیر المسلمین]]
# [[علل تکامل جزیه چه بود؟]]
# [[المعاهدات التی ابرمت بشان الجزیة]]
# [[چه گروه‌هایی جزیه پرداخت می‌کردند؟]]
# [[هل کانت الجزیة المنبع الاساسی للایرادات؟]]
# [[بازگشت به میزان دقیق جزیه]]
# [[اقسام الجزیة]]
# [[اعمال جزیه بر غیرمسلمانان]]
# [[الفصل السابع]]
# [[معاهده‌هایی که درباره جزیه منعقد شد]]
# [[الخراج]]
# [[آیا جزیه منبع اصلی درآمد بود؟]]
# [[الخراج من اهم موارد بیت المال]]
# [[انواع جزیه]]
# [[من این لک هذا؟]]
# [[فصل هفتم]]
# [[تضمین الخراج]]
# [[خراج]]
# [[ما موقف الصحابة من تضمین الخراج؟]]
# [[خراج از مهم‌ترین منابع درآمد دولت]]
# [[الخراج فی رای بعض الفقهاء]]
# [[از کجا به دست آورده‌ای؟]]
# [[تقدیر خراج مصر فی عهد خلافة عمر بن الخطاب]]
# [[ضمانت خراج]]
# [[خطاب من عمر بن الخطاب الی عمرو بن العاص]]
# [[موضع صحابه درباره ضمانت خراج چه بود؟]]
# [[فی الخراج بناء علی روایة البلاذری]]
# [[خراج در نظر برخی فقها]]
# [[الفرق بین اموال الفیء و الصدقات]]
# [[تعیین میزان خراج مصر در زمان خلافت عمر بن خطاب]]
# [[کیف فرق عمر بن الخطاب الارض التی اخذت عنوة و الارض التی اخذت صلحا و هل یسقط الخراج فی الاولی او تحدث تعدیل فی الثانیة؟]]
# [[نامه عمر بن خطاب به عمرو بن عاص]]
# [[کیف فرق عمر بن الخطاب بین الجزیة و الخراج]]
# [[درباره خراج بر اساس روایت بلاذری]]
# [[العشور فی عهد الیونان و الفرس و الرومان و مصر الفرعونیة فی عهد الاسلام]]
# [[تفاوت اموال فیء و صدقات]]
# [[هل فرض الاسلام الضرائب غیر المباشرة فضلا عن الضرائب المباشرة؟]]
# [[عمر بن خطاب چگونه بین زمین‌هایی که به زور گرفته می‌شد و زمین‌هایی که با صلح گرفته می‌شد، تفاوت قائل شد؟ و آیا خراج در حالت اول ساقط می‌شد یا در حالت دوم تعدیل می‌شد؟]]  
# [[احصاء الخراج فی عهد الخلفاء]]
# [[عمر بن خطاب چگونه بین جزیه و خراج تفاوت قائل شد؟]]
# [[وزارة الخزانة و هل تناظر بیت المال فی الاسلام]]
# [[مالیات‌های ده درصدی در زمان یونان و ایران و روم و مصر باستان در مقایسه با دوران اسلامی]]
# [[هل نشا بیت المال قبل الهجرة او بعدها؟]]
# [[آیا اسلام علاوه بر مالیات‌های مستقیم، مالیات‌های غیرمستقیم هم وضع کرد؟]]
# [[لماذا عارض الاسلام الفداء فی الاسری فی مستهل الامر؟ و لماذا اباحه بعد ذلک؟]]
# [[آمارگیری خراج در زمان خلفا]]
# [[کیف تطور الامر بشان الاسلاب و الغنائم؟ متی انشئت الدواوین؟ متی و کیف استکمل بیت المال وجوده؟]]
# [[وزارت خزانه و آیا شبیه بیت‌المال در اسلام است یا خیر؟]]
# [[بدء انشاء الدیوان و بیت المال]]
# [[آیا بیت‌المال قبل از هجرت به وجود آمد یا بعد از آن؟]]
# [[الضوائع وترکة من لا وارث له]]
# [[چرا اسلام در ابتدا فدیه دادن اسرا را ممنوع کرد؟ و چرا بعداً آن را مجاز دانست؟]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[موضوع غنایم و اسلاب چگونه تکامل یافت؟ کی دیوان‌ها به وجود آمدند؟ چه زمانی و چگونه بیت‌المال به وجود آمد؟]]
# [[الضرائب و انواعها و خواصها عند ابن خلدون]]
# [[آغاز ایجاد دیوان و بیت‌المال]]
# [[راجعیة الضرائب]]
# [[اموال بلاصاحب و ترکه کسانی که وارث ندارند]]
# [[الدواوین]]
# [[فصل نهم]]
# [[تعریفها]]
# [[مالیات‌ها و انواع آن‌ها از نظر ابن خلدون]]
# [[لغة دیوان الاموال]]
# [[برگشت‌پذیری مالیات‌ها]]
# [[دیوان مصر الاغریقیة]]
# [[دیوان‌ها]]
# [[دیوان الجند ایام عمر بن الخطاب]]
# [[تعاریف]]
# [[لماذا اقدم عمر بن الخطاب علی تسلیم دواوین الدولة الی قوم من الاعاجم]]
# [[مفهوم دیوان درآمدها]]
# [[متی کتبت الدواوین باللغة العربیة؟]]
# [[دیوان مصر باستان]]
# [[هل ادخر عمر بن الخطاب بعض المال کاحتیاطی فی بیت المال؟]]
# [[دیوان نظامیان در زمان عمر بن خطاب]]
# [[ماذا قال ابن خلدون عن انشاء عمر الدیوان؟]]
 
# [[ماذا اورد ابو الحسن الماوردی فی الاحکام السلطانیة؟]]
# [[چرا عمر بن خطاب دیوان‌های دولتی را به دست گروهی از اعاجم سپرد؟]]
# [[ماذا قال البلاذری فی فتوح البلدان بشان الدیوان؟]]
# [[کی دیوان‌ها به زبان عربی نوشته شد؟]]
# [[دیوان الاستیفاء و جبایة الاموال، و متی و کیف حررت بالعربیة؟]]
# [[آیا عمر بن خطاب مقداری پول را به عنوان ذخیره در بیت‌المال نگه می‌داشت؟]]
# [[متی کتب دیوان العراق بالعربیة و کیف تم ذلک؟]]
# [[ابن خلدون درباره ایجاد دیوان توسط عمر چه نظری داشت؟]]
# [[ما هی الابواب الرئیسیة لدیوان السلطنة؟]]
# [[ابوالحسن ماوردی در کتاب الاحکام السلطانیه چه نوشته است؟]]
# [[القطائع او الاقطاع]]
# [[بلاذری در کتاب فتوح البلدان درباره دیوان چه گفته است؟]]
# [[فیما یشبه الاقطاع فی الاسلام]]
# [[دیوان دریافت و جمع‌آوری درآمدها، چه زمانی و چگونه به عربی نوشته شد؟]]
# [[القطائع او الصوافی]]
# [[دیوان عراق چه زمانی و چگونه به عربی نوشته شد؟]]
# [[ماذا قال ابو یوسف عن القطائع]]
# [[مهم‌ترین بخش‌های دیوان حکومت کدام است؟]]
# [[حقیقة الاقطاع فی الاسلام – و دحض افتراءات الرجعیین و المغرضین]]
# [[قطایع یا اقطاع]]
# [[مثال عصر الخلفاء الراشدین]]
# [[آنچه در اسلام شبیه اقطاع بود]]
# [[ماذا قال جورجی زیدان فی کتاب «التمدن الاسلامی» فی احوال الخلفاء الراشدین؟]]
# [[قطایع یا صوافی]]
# [[الضرائب غیر المباشرة فی الاسلام]]
# [[ابو یوسف درباره قطایع چه نظری داشت؟]]
# [[کیف عرف الاسلام مبادئ العدالة و الیقین و الملاءمة و الاقتصاد منذ ۱۲ قرنا والتی نسبت لآدم سمیث]]
# [[حقیقت اقطاع در اسلام – و رد افتراءهای مرتجعان و مغرضان]]
# [[سابقة لوجوده]]
# [[مثال دوران خلفای راشدین]]
# [[قاعدة العدالة]]
# [[چه کسی در کتاب تمدن اسلامی درباره احوال خلفای راشدین نوشته است؟]]
# [[لاتثنی فی الصدقة (منع تعدد الضرائب)]]
# [[مالیات‌های غیرمستقیم در اسلام]]
# [[قاعدة الیقین او وضوح الضریبة]]
# [[چگونه اسلام از ۱۲ قرن پیش اصول عدالت، یقین، ملاءمت و اقتصاد را شناخت که به آدام اسمیت نسبت داده می‌شود؟]]
# [[اختیار جباة الضریبة منعا من تعسفهم فی التقدیر]]
# [[پیشینه وجود آن]]
# [[قاعدة ملاءمة الضریبة]]
# [[قاعده عدالت]]
# [[قاعدة اقتصاد الضریبة]]
# [[عدم تکرار در صدقه (منع تعدد مالیات)]]
# [[النظریة التقلیدیة للضریبة – و النظریة الاسلامیة التی تستهدف استخدام الضریبة کاداة توجیه اجتماعی و سیاسی و اقتصادی]]
# [[قاعده یقین یا وضوح مالیات]]
# [[الضریبة و التکافل الاجتماعی]]
# [[انتخاب مأموران مالیات برای جلوگیری از تعسف در تقدیر]]
# [[موارد نفقات التکامل]]
# [[قاعده ملاءمت مالیات]]
# [[فرض الضرائب فی الاسلام لمقابلة الشدائد و النوازل]]
# [[قاعده اقتصاد مالیات]]
# [[جواز فرض الضرائب فی الاسلام]]
# [[نظریه سنتی مالیات – و نظریه اسلامی که هدف آن استفاده از مالیات به عنوان ابزاری برای هدایت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است]]
# [[الامام الغزالی یؤید فرض الضرائب « فی باب الشکر»]]
# [[مالیات و همیاری اجتماعی]]
# [[رای الامام الشیخ محمود شلتوت والشیخ محمد السایس فی کتاب مقارنة المذاهب بشان الضرائب]]
# [[منابع هزینه‌های همیاری]]
# [[تعتبر الضرائب اداة توجیه اقتصادی فی الاسلام]]
# [[وضع مالیات در اسلام برای مقابله با سختی‌ها و حوادث غیرمترقبه]]
# [[هل وضع الاسلام ضمانات لمنع التهرب من الضریبة؟]]
# [[جواز وضع مالیات در اسلام]]
# [[ما رای فقهاء المسلمین فی التهرب من الضرائب؟]]
# [[امام غزالی وضع مالیات را «در باب شکر» جایز می‌داند]]
# [[احتساب مصروفات تاخیر عن المماطلة فی دفع دین الضریبة]]
# [[نظر شیخ محمود شلتوت و شیخ محمد سایس در کتاب مقارنة المذاهب درباره مالیات]]
# [[حق امتیاز دین الضریبة فی الاسلام]]
# [[مالیات به عنوان ابزار هدایت اقتصادی در اسلام]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[آیا اسلام ضمانت‌هایی برای جلوگیری از فرار مالیاتی وضع کرده است؟]]
# [[نظام الحسبة]]
# [[نظر فقهای مسلمان درباره فرار مالیاتی]]
# [[الباب الرابع الفصل الاول]]
# [[محاسبه هزینه‌های تأخیر ناشی از کاهلی در پرداخت بدهی مالیاتی]]
# [[التامین المعاصر و ترشیده من نوازع المادیة الی آفاق الرحمة الالهیة]]
# [[اولویت داشتن طلب مالیات در اسلام]]
# [[التامین المعاصر یستهدف الاثراء لصالح الاغنیاء دون تامین حق الفقراء]]
# [[فصل دهم]]
# [[التطور التاریخی للتامین و تقسیماته و النظرة الاسلامیة الانسانیة]]
# [[نظام حسبه]]
# [[التامین التعاونی]]
# [[فصل اول باب چهارم تأمین مدرن و هدایت آن از انگیزه‌های مادی به آرمان‌های الهی رحمت]]
# [[التامین التبادلی - الباب المفتوح - دیمقراطیة الادارة العائد]]
# [[تأمین مدرن با هدف سودآوری برای ثروتمندان بدون تأمین حق فقرا]]
# [[التامین التجاری]]
# [[تکامل تاریخی تأمین و تقسیم‌بندی آن و نگاه انسانی اسلام]]
# [[تقسیم التامین]]
# [[تأمین تعاونی]]
# [[انواع الهیئات التی تقوم باعمال التامین]]
 
# [[انواع الاخطار التی یقابلها التامین]]
با عرض پوزش از تأخیر، ادامه ترجمه به شرح زیر است:
# [[شرکات اعادة التامین]]
# [[تأمین تعاونی]]
# [[رای بعض الفقهاء فی التامین المعاصر و ترشیده]]
# [[تأمین متقابل # در باز # دموکراسی مدیریت سود]]
# [[تقسیم بعض الکتاب التامین الی قسمین]]
# [[تأمین تجاری]]
# [[تلخیص حکمة تحریم التامین المعاصر]]
# [[تقسیم‌بندی تأمین]]
# [[خصائص عقد التامین]]
# [[انواع نهادهای فعال در تأمین]]
# [[الغرر والجهالة]]
# [[انواع خطرات پوشش داده شده توسط تأمین]]
# [[نظام التامین من وجهة نظر الاسلام مع بیان حجج المعارضین]]
# [[شرکت‌های بیمه مجدد]]
# [[محمد بن عابدین اول من بحث موضوع التامین]]
# [[نظر برخی فقها درباره تأمین مدرن و اصلاح آن]]
# [[قرارات مؤتمر مجمع البحوث الاسلامیة فی مایو سنة ١٩۶۵]]
# [[تقسیم‌بندی تأمین توسط برخی نویسندگان به دو بخش]]
# [[اعتراضات جانبیة بشان التامین]]
# [[خلاصه حکمت تحریم تأمین مدرن]]
# [[عیوب خلافیة بشان التامین]]
# [[ویژگی‌های قرارداد تأمین]]
# [[(۱). عقد غرر وجهالة]]
# [[غرر و جهل]]
# [[(۱). عقد التامین عقد مقامرة و مراهنة]]
# [[نظام تأمین از دیدگاه اسلام با ذکر دلایل مخالفان]]
# [[(۳). ربا البیوع]]
# [[محمد بن عابدین نخستین کسی که موضوع تأمین را مورد بررسی قرار داد]]
# [[رای الشیخ علی الخفیف بشان التامین المعاصر]]
# [[تصمیمات همایش تحقیقات اسلامی در ماه مه سال 1965]]
# [[رای الدکتور محمد البهی]]
# [[اعتراضات فرعی درباره تأمین]]
# [[عقد التامین عقد ینطوی علی الغبن و تحدی للقدر الالهی]]
# [[ایرادات فقهی درباره تأمین]]
# [[التامین التعاونی (التامین فی نظر بعض فقهاء المسلمین)]]
# [[1# قرارداد غرر و ابهام]]
# [[التامین القانونی]]
# [[2# قرارداد تأمین قمار و شرط‌بندی است]]
# [[التامین التعاقدی]]
# [[3# ربای بیوع]]
# [[اعادة التامین فی الندوة الاسلامیة للتامین التعاونی تحت اشراف کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة بمکة]]
# [[نظر شیخ علی خفیف درباره تأمین مدرن]]
# [[و الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة (۱۱-۱۳ جمادی الاولی ۱۳۹۹) ۷ - ۹ ابریل ۱۹۷۹]]
# [[نظر دکتر محمد بهی در این باره]]
# [[اول شرکة تامین تعاونیة فی السودان تعمل فی اطار احکام الشریعة الاسلامیة]]
# [[قرارداد تأمین حاوی غبن و مقابله با قدر الهی است]]
# [[البدیل الاسلامی لعملیات التامین علی الحیاة]]
# [[تأمین تعاونی (تأمین از نگاه برخی فقهای مسلمان)]
# [[الباب الخامس]]
# [[تأمین قانونی]]
# [[الربا]]
# [[تأمین قراردادی]]
# [[الربا من کتاب الاخلاق و المعاملات فی الاسلام للمؤلف]]
# [[بیمه مجدد در همایش اسلامی تأمین تعاونی تحت نظارت دانشکده شریعت و مطالعات اسلامی مکه]]
# [[الربا فی المجتمعات السابقة]]
# [[و اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی (11#13 جمادی‌الاولی 1399) 7#9 آوریل 1979]]
# [[فی عهد مصر الفرعونیة]]
# [[اولین شرکت بیمه تعاونی در سودان که در چارچوب احکام شریعت اسلامی فعالیت می‌کند]]
# [[فی عهد البابلیین]]
# [[جایگزین اسلامی برای عملیات بیمه عمر]]
# [[فی عهد الاغریق]]
# [[باب پنجم]]
# [[فی عهد الرومان]]
# [[ربا]]
# [[فی الیهودیة]]
# [[ربا از کتاب اخلاق و معاملات در اسلام نوشته نگارنده]]
# [[فی المسیحیة]]
# [[ربا در جوامع پیشین]]
# [[استباحة الفائدة فی المجتمع المسیحی]]
# [[در عصر مصر باستان]]
# [[رای الدکتور عبدالرازق السنهوری]]
# [[در عصر بابلیان]]
# [[الثورة الفرنسیة بشان الفوائد]]
# [[در عصر یونانیان]]
# [[فی التشریع الایطالی بشان الفوائد]]
# [[در عصر رومیان]]
# [[الربا فی الجاهلیة]]
# [[در یهودیت]]
# [[تعیین الاموال التی یدخل فیها الربا و بعبارة اخری تعیین الاموال الربویة]]
# [[در مسیحیت]]
# [[الحدیث کمصدر لتعیین الاموال الربویة]]
# [[تجویز ربا در جامعه مسیحی]]
# [[مدی اتساع دائرة الربا فی ضوء الحدیث]]
# [[نظر دکتر عبدالرزاق سنهوری]]
# [[الاختلاف فی علة اتساع دائرة الربا و اثره]]
# [[انقلاب فرانسه درباره ربا]]
# [[تحدید ربا الفضل]]
# [[در قانون ایتالیا درباره ربا]]
# [[تحدید ربا النسیئة]]
# [[ربا در جاهلیت]]
# [[تحدید القرض بفائدة]]
# [[تعیین اموالی که ربا در آن‌ها راه دارد]]
# [[الربا «الفوائد الربویة» (سبب الازمات الاقتصادیة)]]
# [[حدیث به عنوان منبع تعیین اموال ربوی]]
# [[رای بعض علماء الاقتصاد من غیر المسلمین بشان سعر الفائدة Sir Roy Harrod - Reynes - G. Haberler]]
# [[گستره ربا در پرتو حدیث]]
# [[انشاء بنک اسلامی بلا فوائد بولایة اندیانا بالولایات المتحدة الامریکیة]]
# [[اختلاف در علت گسترش ربا و اثر آن]]
# [[محاولات لانشاء بنوک اسلامیة]]
# [[تعیین ربای فضل]]
# [[البنوک الاسلامیة التی هی فی سبیل الاعداد]]
# [[تعیین ربای نسیه]]
# [[الربا فی نظر الشریعة الاسلامیة:]]
# [[تعیین قرض بهره‌دار]]
# [[) مجموعة موسعة لمنطقة الربا]]
# [[ربا (سود ربوی) عامل بحران‌های اقتصادی]]
# [[الربا و القرآن الکریم]]
# [[نظر برخی اقتصاددانان غیرمسلمان درباره نرخ بهره]]
# [[(ب) مجموعة مضیقة لمنطقة الربا]]
# [[تأسیس بانک بدون ربا در ایالت ایندیانای آمریکا]]
# [[الربا الجلی و هو ربا النسیئة - الربا القطعی و هو حرام لذاته ثم ربا الفضل و هو ربا خفی او ربا غیر قطعی و هو حرام ایضا لذاته لانه ذریعة الی ربا النسیئة فتحریمه هو اذن من باب الذرائع]]
# [[تلاش‌ها برای تأسیس بانک‌های اسلامی]]
# [[الربا الخفی و الربا الجلی]]
# [[بانک‌های اسلامی در حال تأسیس]]
# [[شرح رای ابن القیم و ابن رشد بشان الربا]]
# [[ربا از نگاه شریعت اسلامی]]
# [[۱ - ربا الجاهلیة (الربا الجلی)]]
# [[الف) مجموعه گسترده ربا]]
# [[۲ - النسیئة (ربا خفی لانه ذریعة الی الجلی)]]
# [[ربا و قرآن کریم]]
# [[٣ - ربا الفضل]]
 
# [[استخلاص المبادئ الهامة بشان الربا و انواعه]]
# [[ب) مجموعه مضیق ربا]]
# [[الاتجاهات و الآراء المتاثرة بالظروف الاقتصادیة المعاصرة]]
# [[ربای جاهلی (ربای آشکار)]]
# [[اتجاهات الامام الاکبر الشیخ محمد عبده فی الربا]]
# [[ربای نسیه (ربای پنهانی که ذریعه به آشکار می‌شود)]]
# [[اقتداء السید / محمد رشید رضا بالامام مالک فی الربا]]
# [[ربای فضل]]
# [[رای الشیخ جاویش فی الربا]]
# [[استخراج اصول مهم درباره انواع ربا]]
# [[رای العلامة الشیخ عبدالوهاب خلاف فی الربا]]
# [[گرایش‌ها و آرا تحت تأثیر شرایط اقتصادی معاصر]]
# [[هل تجیز نظریة الحاجة العامة الشاملة الفوائد البسیطة علی القروض؟. نظریة الدکتور عبد الرازق باشا]]
# [[دیدگاه‌های امام اکبر شیخ محمد عبده درباره ربا]]
# [[السنهوری بشان تضییق منطقة الربا]]
# [[پیروی سید محمد رشید رضا از امام مالک در ربا]]
# [[فائدة راس المال]]
# [[نظر شیخ جوادی آملی در این باره]]
# [[شهادات الاستثمار]]
# [[نظر علامه شیخ عبدالوهاب خلاف در ربا]]
# [[رای الاستاذ محد باقر الصدر]]
# [[آیا نظریه نیاز عمومی فراگیر، بهره‌های ساده بر وام‌ها را تجویز می‌کند؟]]
# [[رای الشیخ یس سویلم طه]]
# [[نظریه دکتر عبدالرزاق باشا سنهوری در تضییق ربا]]
# [[رای الشیخ علی الخفیف]]
# [[بهره سرمایه]]
# [[النتیجة بشان مشروعیة شهادات الاستثمار]]
# [[گواهی‌های سرمایه‌گذاری]]
# [[البدیل الاسلامی]]
# [[نظر آیت‌الله سید محمدباقر صدر]]
# [[طریقة الاستثمار الشرعیة]]
# [[نظر شیخ یوسف سویلم طه]]
# [[التوظیف و الاستخدامات الشرعیة لاموال البنک الاسلامی]]
# [[نظر شیخ علی خفیف]]
# [[القروض و جواز عقدها]]
# [[نتیجه‌گیری درباره مشروعیت گواهی‌های سرمایه‌گذاری]]
# [[المشارکة او المضاربة او القراض (المقارضة)]]
# [[جایگزین اسلامی]]
# [[المضاربة اما مطلقة او مقیدة]]
# [[روش سرمایه‌گذاری شرعی]]
# [[هل کان عقد المشارکة او المضاربة معروفا فی زمن الجاهلیة؟]]
# [[استخدام و کاربردهای شرعی سرمایه بانک اسلامی]]
# [[بعض قرارات مجمع البحوث الاسلامیة بالقاهرة فی مؤتمره الثانی سنة ١٣٨۵ هـ ١٩۶۵ م]]
# [[وام‌ها و جواز عقد آنها]]
# [[حکم المؤتمر الثالث المنعقد بالقاهرة سنة ١٣٨۶ هـ ١٩۶۵ بشان الکمبیالات]]
# [[مشارکت یا مضاربه یا قراض (مقارضه)]]
# [[حکم المؤتمر السادس المنعقد بالقاهرة سنة ١٣٩١ هـ ١٩٧١م بشان انشاء مصرف]]
# [[مضاربه مطلق یا مقید]]
# [[هل یعتبر النقد سلعة و یجوز الاسترباح من ورائه]]
# [[آیا قرارداد مشارکت یا مضاربه در زمان جاهلیت معروف بوده است؟]]
# [[اثر البنوک فی الحالة الاقتصادیة]]
# [[برخی تصمیمات مجمع البحوث الإسلامیة قاهره در کنفرانس دوم سال 1965]]
# [[البنود الواجب تضمینها عقد التاسیس]]
# [[حکم کنفرانس سوم در قاهره سال 1965 درباره برات]]
# [[المواد التی یشتمل علیها النظام الاساسی للبنک]]
# [[حکم کنفرانس ششم در قاهره سال 1971 درباره تأسیس بانک]]
# [[اولا: التاسیس - المقر – الغرض – المدة]]
# [[آیا پول کالا محسوب می‌شود و سودجویی از آن جایز است؟]]
# [[ثانیا: راس المال - الاسهم – الودائع – الهبات – التبرعات]]
# [[تأثیر بانک‌ها در وضعیت اقتصادی]]
# [[ثالثا: توظیف الودائع و استخدام الموارد]]
# [[مفادی که باید در قرارداد تأسیس گنجانده شود]]
# [[رابعا: مجلس الادارة]]
# [[مواد مندرج در اساسنامه بانک]]
# [[خامسا: هیئة الرقابة الشرعیة]]
# [[الف# تأسیس، مقر، هدف، مدت]]
# [[سادسا: الجمعیة العمومیة]]
# [[ب# سرمایه، سهام، سپرده‌ها، هبه‌ها، کمک‌ها]]
# [[سابعا: السنة المالیة و توزیع الارباح]]
# [[ج# به کارگیری سپرده‌ها و استفاده از منابع]]
# [[ثامنا: مراقبا الحسابات]]
# [[د# هیئت مدیره]]
# [[تاسعا: احکام ختامیة]]
# [[ه# هیئت نظارت شرعی]]
# [[اغراض البنک الاسلامی الواجب تضمینها قانونه النظامی]]
# [[و# مجمع عمومی]]
# [[الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[ز# سال مالی و تقسیم سود]]
# [[اهم اهداف انشاء الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[ح# حسابرسان]]
# [[الوسائل الکفیلة بتحقیق اهداف الاتحاد. ]]
# [[ط# احکام ختامی]]
# [[العضویة فی الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[اهداف بانک اسلامی که باید در قانون اساسی آن گنجانده شود]]
# [[اهم الانشطة التی قام بها الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة، خلال سنته الاولی]]
# [[اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[البنک الاسلامی للتنمیة]]
# [[مهم‌ترین اهداف تأسیس اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[اهداف البنک الاسلامی للتنمیة و وظائفه]]
# [[راه‌های تحقق اهداف اتحادیه]]
# [[دور البنک الاسلامی للتنمیة فی معاونة البنوک الاسلامیة فی اداء رسالتها]]
# [[عضویت در اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[صکوک المضاربة و القروض الاسلامیة]]
# [[مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده توسط اتحادیه در سال اول]]
# [[شرکات المضاربة الاسلامیة]]
# [[بانک توسعه اسلامی]]
# [[شروط صک المضاربة]]
# [[اهداف و وظایف بانک توسعه اسلامی]]
# [[شروط صک القرض]]
# [[نقش بانک توسعه اسلامی در کمک به بانک‌های اسلامی]]
# [[الباب السادس - الفصل الاول]]
# [[صکوک مضاربه و قرض‌الحسنه اسلامی]]
# [[نظریة النقود عند ابن خلدون]]
# [[شرکت‌های مضاربه اسلامی]]
# [[١ - خاصیة النقود]]
# [[شرایط صک مضاربه]]
# [[٢ - العلاقة بین النقود و بین القدرة الانتاجیة للدولة]]
# [[شرایط صک قرض]]
# [[۳- العلاقة بین الرخاء و بین سرعة تداول النقود عند ابن خلدون]]
 
# [[الفصل الثانی]]
# [[باب ششم # فصل اول]]
# [[النقود فی الاقتصاد المعاصر]]
# [[نظریه پول از دیدگاه ابن خلدون]]
# [[وظائف النقود]]
# [[1# ویژگی پول]]
# [[تطور النقود التاریخی]]
# [[2# رابطه پول و توان تولید دولت]]
# [[النقود المعدنیة]]
# [[3# رابطه رونق و سرعت گردش پول نزد ابن خلدون]]
# [[النقود الورقیة و وسائل تسویة الدیون بدون نقود]]
# [[فصل دوم]]
# [[النقود المعدنیة - مزایا النقود المعدنیة الذهبیة و الفضیة]]
# [[پول در اقتصاد مدرن]]
# [[ضرب النقود و المصطلحات الخاصة بها - الادوار التی مر بها ضرب النقود]]
# [[کارکردهای پول]]
# [[عیار النقود]]
# [[تحول تاریخی پول]]
# [[قیمة النقود الحقیقیة او المعدنیة وقیمتها الاسمیة او القانونیة]]
# [[پول فلزی]]
# [[النقود الرئیسیة او القانونیة و النقود المساعدة او الخیاریة]]
# [[پول کاغذی و روش‌های تسویه بدهی بدون پول]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[پول فلزی # مزایای پول‌های طلا و نقره]]
# [[قانون جریشام]]
# [[ضرب سکه و اصطلاحات خاص آن]]
# [[(النقود الردیئة تطرد النقود الجیدة)]]
# [[مراحلی که ضرب سکه از آن گذشته است]]
# [[الوجوه التی تختفی فیها النقود الجیدة]]
# [[عیار پول]]
# [[اهم الحالات التی ینطبق فیها قانون جریشام]]
# [[ارزش واقعی یا فلزی و ارزش اسمی یا قانونی پول]]
# [[التوازن الاقتصادی]]
# [[پول اصلی یا قانونی و پول فرعی یا اختیاری]]
# [[العلاقة بین تداول الاموال و بین فکرة الاحتجان]]
# [[فصل سوم]]
# [[فی النظریات الاقتصادیة عند ابن خلدون]]
# [[قانون گرشم]]
# [[نظریة النقود عند ابن خلدون]]
# [[پول بد پول خوب را از گردش خارج می‌کند]]
# [[العلاقة بین النقود و بین القدرة الانتاجیة للدولة]]
# [[حالت‌هایی که پول خوب از گردش خارج می‌شود]]
# [[العلاقة بین الرخاء و بین سرعة تداول النقود]]
# [[مهم‌ترین موارد اعمال قانون گرشم]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[تعادل اقتصادی]]
# [[نظریة القیمة و مستوی الاثمان عند ابن خلدون]]
# [[رابطه گردش پول و مفهوم کم‌یابی]]
# [[الاثمان عند ابن خلدون]]
# [[در نظریه‌های اقتصادی ابن خلدون]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[نظریه پول ابن خلدون]]
# [[القیمة فی الاقتصاد التقلیدی]]
# [[رابطه پول و توان تولیدی دولت]]
# [[اختلاف الاقتصادیین فی تعیین اسباب القیمة]]
# [[رابطه رونق و سرعت گردش پول]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی العمل]]
# [[فصل چهارم]]
# [[نظریة کارل مارکس فی القیمة و القیمة الفائضة]]
# [[نظریه ارزش و سطح قیمت‌ها نزد ابن خلدون]]
# [[الانتقادات التی تثیرها هذه النظریات]]
# [[قیمت‌ها نزد ابن خلدون]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی المنفعة]]
# [[فصل پنجم]]
# [[الاعتراضات التی تقوم علی هذه النظریات]]
# [[ارزش در اقتصاد سنتی]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی الندرة]]
# [[اختلاف اقتصاددانان در تعیین علل ارزش]]
# [[الملاحظات التی تثیرها هذه النظریات]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به کار نسبت می‌دهند]]
# [[النظریة التی تنسب تحدید القیمة الی المنفعة النهائیة]]
# [[نظریه کارل مارکس در ارزش و ارزش اضافی]]
# [[بعض الملاحظات علی هذه النظریة]]
# [[انتقادهای وارد بر این نظریه‌ها]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی اکثر من سبب]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به مطلوبیت نسبت می‌دهند]]
# [[الفصل السادس]]
# [[اعتراض‌های وارد بر این نظریه‌ها]]
# [[المنفعة الاقتصادیة فی الاقتصاد المعاصر]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به کمیابی نسبت می‌دهند]]
# [[صفات المنفعة الاقتصادیة]]
# [[نکاتی درباره این نظریه‌ها]]
# [[الفصل السابع]]
# [[نظریه‌ای که ارزش را به مطلوبیت نهایی نسبت می‌دهد]]
# [[قانون تناقص المنفعة]]
# [[نکاتی درباره این نظریه]]
# [[المنفعة النهائیة]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به بیش از یک عامل نسبت می‌دهند]]
# [[المنفعة الکلیة]]
# [[فصل ششم]]
# [[الفصل الثامن]]
# [[مطلوبیت اقتصادی در اقتصاد مدرن]]
# [[القیمة]]
# [[ویژگی‌های مطلوبیت اقتصادی]]
# [[قیمة المنفعة و قیمة الاستبدال]]
# [[فصل هفتم]]
# [[قیمة منفعة الشیء منعزلا عن غیره (نظریة المنفعة النهائیة)]]
# [[قانون کاهش مطلوبیت]]
# [[قیمة الاستبدال]]
# [[مطلوبیت نهایی]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[مطلوبیت کل]]
# [[الثمن]]
# [[فصل هشتم]]
# [[معلومات عامة عن الثمن و اهمیته]]
# [[ارزش]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[ارزش مطلوبیت و ارزش جایگزینی]]
# [[السوق]]
# [[ارزش مطلوبیت یک کالا به طور منفرد]]
# [[درجة اتساع السوق]]
# [[ارزش جایگزینی]]
# [[الطلب]]
# [[فصل نهم]]
# [[قانون الطلب]]
# [[قیمت]]
# [[خط الطلب البیانی]]
# [[اطلاعات کلی درباره قیمت و اهمیت آن]]
# [[مرونة الطلب]]
# [[فصل دهم]]
# [[العرض]]
# [[بازار]]
# [[خط العرض البیانی]]
# [[درجه گستردگی بازار]]
# [[مرونة العرض]]
# [[تقاضا]]
# [[ثمن السوق فی حالة المنافسة الحرة]]
# [[قانون تقاضا]]
# [[شروط المنافسة الحرة]]
# [[منحنی تقاضا]]
# [[قانون العرض و الطلب]]
# [[کشش تقاضا]]
# [[الفصل الحادی عشر]]
# [[عرضه]]
# [[نفقة الانتاج]]
# [[منحنی عرضه]]
# [[عناصر نفقة الانتاج الرئیسیة]]
# [[کشش عرضه]]
# [[قانون الغلة المتناقضة]]
# [[قیمت بازار در شرایط رقابت کامل]]
# [[قانون الغلة المتناقضة قانون عام انطباقه علی استغلال المناجم و وسائل النقل]]
# [[شرایط رقابت کامل]]
# [[انطباق قانون الغلة المتناقصة علی الصناعة بالمعنی المتداول]]
# [[قانون عرضه و تقاضا]]
# [[نظریة الغلة الغیر نسبیة]]
# [[فصل یازدهم]]
# [[نقد نظریة الغلة غیر النسبیة]]
 
# [[الانتاج الکبیر - قانون الغلة المتزایدة - ممیزات الانتاج الکبیر]]
# [[هزینه تولید]]
# [[هل یعمل الاسلام علی تحقیق الرفاهیة المتوازنة للمجتمع فی مجالیها المادی و الروحی؟]]
# [[اجزای اصلی هزینه تولید]]
# [[الفصل الثانی عشر]]
# [[قانون بازده نزولی]]
# [[مشکلة السکان عند ابن خلدون]]
# [[قانون بازده نزولی به عنوان قانون کلی در استخراج معادن و حمل و نقل]]
# [[اثر زیادة العمران فی زیادة السکان عند ابن خلدون]]
# [[اعمال قانون بازده نزولی در صنعت به مفهوم رایج]]
# [[العلاقة بین زیادة السکان و مستوی المعیشة عند ابن خلدون]]
# [[نظریه بازدهی غیرمتناسب]]
# [[موانع زیادة السکان فی نظر ابن خلدون]]
# [[نقد نظریه بازدهی غیرمتناسب]]
# [[بین آراء ابن خلدون و آراء غیره فی مسائل السکان]]
# [[تولید انبوه # قانون بازده فزاینده # ویژگی‌های تولید انبوه]]
# [[نظریة مالثس فی موضوع السکان]]
# [[آیا اسلام به دنبال تأمین رفاه متوازن مادی و معنوی جامعه است؟]]
# [[موانع زیادة السکان]]
# [[فصل دوازدهم]]
# [[نقد نظریة مالثس]]
# [[مسئله جمعیت از نظر ابن خلدون]]
# [[ما فی نظریة مالشس من صحة]]
# [[تأثیر افزایش عمران بر افزایش جمعیت از نظر ابن خلدون]]
# [[الکتاب الثانی]]
# [[رابطه افزایش جمعیت و سطح معیشت از نظر ابن خلدون]]
# [[علم المالیة العامة]]
# [[موانع افزایش جمعیت از دیدگاه ابن خلدون]]
# [[الفصل الاول]]
# [[مقایسه دیدگاه ابن خلدون با دیگران در مسائل جمعیت]]
# [[الحاجات العامة]]
# [[نظریه مالتوس در موضوع جمعیت]]
# [[تعریف علم المالیة]]
# [[موانع افزایش جمعیت]]
# [[تقسیم دراسة المالیة العامة]]
# [[نقد نظریه مالتوس]]
# [[۱- النفقات العامة]]
# [[آنچه در نظریه مالتوس درست است]]
# [[٢ - الموازنة العامة]]
# [[کتاب دوم]]
# [[٣ - الایرادات العامة]]
# [[علم مالیه عمومی]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[فصل اول]]
# [[تعریف النفقة العامة]]
# [[نیازهای عمومی]]
# [[النفقة العامة (۱) مبلغ نقدی (۲) و یقوم بها شخص عام (۳) و یقصد بها تحقیق نفع عام]]
# [[تعریف علم مالیه]]
# [[تقسیمات النفقات العامة]]
# [[تقسیم‌بندی مطالعات مالیه عمومی]]
# [[تقسیم النفقات العامة تبعا لاغراضها]]
# [[1# هزینه‌های عمومی]]
# [[النفقات الحقیقیة و النفقات التحویلیة]]
# [[2# بودجه عمومی]]
# [[انواع النفقات التحویلیة]]
# [[3# درآمدهای عمومی]]
# [[طبیعة بعض النفقات التحویلیة التی تثیر الشک]]
# [[فصل دوم]]
# [[اهمیة النفقات التحویلیة]]
# [[تعریف هزینه عمومی]]
# [[النفقات العادیة و النفقات غیر العادیة]]
# [[هزینه عمومی: 1# مبلغ نقدی 2# انجام شده توسط نهاد عمومی 3# با هدف تأمین منفعت عمومی]]
# [[التقسمات الوضعیة للنفقات العامة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة الانجلیزیة]]
# [[تقسیم هزینه‌های عمومی بر اساس اهداف]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة الفرنسیة]]
# [[هزینه‌های واقعی و هزینه‌های انتقالی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی میزانیة الولایات المتحدة الامریکیة]]
# [[انواع هزینه‌های انتقالی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة السوفیتیة]]
# [[ماهیت برخی از هزینه‌های انتقالی مورد تردید]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی میزانیة جمهوریة مصر العربیة]]
# [[اهمیت هزینه‌های انتقالی]]
# [[الباب الاول: الاجور]]
# [[هزینه‌های عادی و غیرعادی]]
# [[الباب الثانی: المصروفات الجاریة]]
# [[تقسیم‌بندی‌های موقعیتی هزینه‌های عمومی]]
# [[الباب الثالث: الاستخدامات الاستثماریة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه انگلیس]]
# [[الباب الرابع: التحویلات الراسمالیة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه فرانسه]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه آمریکا]]
# [[المالیة العامة عند ابن خلدون]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه شوروی]]
# [[تنظیم المالیة العامة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه مصر]]
# [[اهمیة هذه الوظیفة و دیوانها ص ۶٧٢ فی نظر ابن خلدون]]
# [[بخش اول: حقوق]]
# [[القانون المالی عند ابن خلدون]]
# [[بخش دوم: هزینه‌های جاری]]
# [[ایرادات الدولة]]
# [[بخش سوم: هزینه‌های سرمایه‌ای]]
# [[قواعد جبایتها]]
# [[بخش چهارم: انتقال سرمایه‌ای]]
# [[(ا) المساواة]]
# [[فصل سوم]]
# [[(ب) عدم المحاباة]]
# [[مالیه عمومی نزد ابن خلدون]]
# [[(ح) الاعتدال]]
# [[سازماندهی مالیه عمومی]]
# [[اسباب و آثار نقصها و زیادتها (الایرادات)]]
# [[اهمیت این کارکرد و دیوان مربوطه از نظر ابن خلدون]]
# [[انواع الضرائب و خواصها عند ابن خلدون]]
# [[قانون مالی نزد ابن خلدون]]
# [[اذا لم تکف الضرائب فیمکن لولی الامر ان یصادر بعض اموال الاثریاء]]
# [[درآمدهای دولت]]
# [[راجعیة الضرائب]]
# [[قواعد وصول آن]]
# [[الدولة سوق منتجة، و اثر ذلک ضریبیا عند ابن خلدون]]
# [[الف# برابری]]
# [[نفقات الدولة]]
# [[ب# عدم تبعیض]]
# [[ازدیاد الانفاق عند الدولة و اسبابه و اثره عند ابن خلدون]]
# [[ج# اعتدال]]
# [[دراسة لابن خلدون عن زیادة الضرائب دون حد لعلها تشیر الی قانون الغلة المتناقصة المعروف فی عالمنا]]
# [[علل و آثار کاهش و افزایش درآمدها]]
# [[المعاصر]]
# [[انواع مالیات‌ها و ویژگی‌های آن‌ها از نظر ابن خلدون]]
# [[نظریة الانتاج عند ابن خلدون]]
 
# [[القوانین المؤثرة فی توجیه النشاط الاقتصادی]]
# [[اگر مالیات‌ها کافی نباشد حاکم می‌تواند بخشی از اموال ثروتمندان را مصادره کند]]
# [[قانون تقسم العمل عند ابن خلدون]]
# [[برگشت‌پذیری مالیات‌ها]]
# [[القانون الخاص بالتسخیر و التدرج]]
# [[دولت بازار تولیدکننده است، و اثر آن از نظر مالیاتی در نزد ابن خلدون]]
# [[قانون التعاون]]
# [[هزینه‌های دولت]]
# [[الطبیعة و العمل و اثرهما علی الانتاج]]
# [[افزایش هزینه‌های دولت و علل آن و اثر آن از نظر ابن خلدون]]
# [[(یراجع البنود من ۵١ الی ٩۵ من هذا الکتاب)]]
# [[مطالعه ابن خلدون درباره افزایش مالیات‌ها بی‌حد که ممکن است به قانون بازده نزولی متداول در دنیای ما اشاره داشته باشد]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[نظریه تولید نزد ابن خلدون]]
# [[الموازنة العامة للدولة]]
# [[قوانین هدایت‌کننده فعالیت اقتصادی]]
# [[تعریف المیزانیة العامة]]
# [[قانون تقسیم کار نزد ابن خلدون]]
# [[المبادئ العامة للمیزانیة (الموازنة)]]
# [[قانون ویژه مربوط به اجبار و ترتیب]]
# [[المیزانیة تعتبر اداة تنفیذ السیاسة المالیة العامة]]
# [[قانون همکاری]]
# [[الخصائص العامة للموازنة العامة]]
# [[طبیعت و کار و تأثیر آن‌ها بر تولید]]
# [[تبویب الموازنة العامة]]
# [[(بندهای 51 تا 95 این کتاب را ببینید)]]
# [[دورة الموازنة العامة]]
# [[فصل چهارم]]
# [[مراحل دورة الموازنة]]
# [[بودجه عمومی دولت]]
# [[التجاوز و السلطات التی لها حق الترخیص بالنقل و التجاوز فی الاعتمادات]]
# [[تعریف بودجه عمومی]]
# [[احکام عامة بشان الموازنة]]
# [[اصول کلی بودجه]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[بودجه ابزار اجرای سیاست‌های مالی عمومی است]]
# [[المیزانیة القومیة (الموازنة القومیة)]]
# [[ویژگی‌های کلی بودجه عمومی]]
# [[الفصل السادس]]
# [[طبقه‌بندی بودجه عمومی]]
# [[موازنة البرمجة و التخطط]]
# [[چرخه بودجه عمومی]]
# [[المقارنة بین الموازنة العامة و الخطة القومیة]]
# [[مراحل چرخه بودجه]]
# [[الفصل السابع]]
# [[تجاوز و مراجع صالح برای تجویز انتقال و تجاوز در اعتبارات]]
# [[توحید موازنات الدول العربیة]]
# [[احکام عمومی درباره بودجه]]
# [[الفصل الثامن]]
# [[فصل پنجم]]
# [[تعمیم اسلوب التخطیط فی الدول العربیة (الموازنات العامة)]]
# [[بودجه ملی]]
# [[ربط الموازنات العامة للدول العربیة بالخطة العامة للدولة]]
# [[فصل ششم]]
# [[اعداد الدول العربیة لموازنات النقد الاجنبی]]
# [[بودجه برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی]]
# [[خطوات توحید موازنات الدول العربیة]]
# [[مقایسه بودجه عمومی و برنامه ملی]]
# [[توحید الوظیفة الرئیسیة للموازنة العامة للدول العربیة]]
# [[فصل هفتم]]
# [[توحید السنة المالیة للدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[توحید مصطلحات الموازنة العامة فی الدول العربیة]]
# [[فصل هشتم]]
# [[امثلة لتوحید بعض مصطلحات الموازنات العربیة]]
# [[گسترش روش برنامه‌ریزی در کشورهای عربی (بودجه‌های عمومی)]]
# [[توحید تبویب موازنات الدول العربیة]]
# [[پیوند بودجه‌های عمومی کشورهای عربی با برنامه کلی دولت]]
# [[توحید جداول موازنات الدول العربیة]]
# [[تهیه بودجه‌های ارز خارجی توسط کشورهای عربی]]
# [[توحید النظم الحسابیة للدول العربیة بالموازنات العامة]]
# [[مراحل یکپارچه‌سازی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[تبادل الخبرات الفنیة بین الدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی کارکرد اصلی بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[نحو موازنة برامج و اداء موحدة للدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی سال مالی کشورهای عربی]]
# [[امثلة لبعض النماذج الموحدة بالموازنة]]
# [[یکپارچه‌سازی اصطلاحات بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[نمونه‌هایی برای یکپارچه‌سازی برخی اصطلاحات بودجه‌های عربی]]
# [[دیوان الاعمال و الجبایات عند ابن خلدون]]
# [[یکپارچه‌سازی طبقه‌بندی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[(الدخل و الخرج) ای ما یعرف الآن بالموازنة و الحساب الختامی تقریبا]]
# [[یکپارچه‌سازی جداول بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[یکپارچه‌سازی سیستم‌های حسابداری بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[الایرادات العامة]]
# [[تبادل تجربیات فنی میان کشورهای عربی]]
# [[دخل اموال الدولة: مشروعات عامة الدومین - الضرائب المباشرة]]
# [[سوی بودجه برنامه‌ای و عملکردی یکپارچه برای کشورهای عربی]]
# [[الضرائب غیر المباشرة الرسوم]]
# [[نمونه‌هایی از برخی الگوهای یکپارچه در بودجه]]
# [[الضرائب النوعیة و الضریبة الموحدة]]
# [[فصل نهم]]
# [[الرسوم]]
# [[دیوان درآمدها و مخارج نزد ابن خلدون]]
# [[الفصل الحادی عشر]]
# [[(درآمد و مخارج) یا آنچه امروز به طور تقریبی بودجه و حساب ختامی خوانده می‌شود]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الادخار]]
# [[فصل دهم]]
# [[الفصل الثانی عشر]]
# [[درآمدهای عمومی]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الانتاج]]
 
# [[استخدام الضریبة کاداة لتحقیق الاستقرار الاقتصادی وبالتالی زیادة الانتاج]]
# [[درآمد اموال دولت: پروژه‌های عمومی – دامنه مالیات‌های مستقیم]]
# [[الفصل الثالث عشر]]
# [[مالیات‌های غیرمستقیم عوارض]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الاستثمار]]
# [[مالیات‌های نوعی و مالیات یکپارچه]]
# [[الفصل الرابع عشر]]
# [[عوارض]]
# [[القروض العامة]]
# [[فصل یازدهم]]
# [[اصدار القروض العامة]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق پس‌انداز]]
# [[انواع القروض العامة]]
# [[فصل دوازدهم]]
# [[تخفیف العبء المالی للقروض العامة]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق تولید]]
# [[الاصدار النقدی]]
# [[استفاده از مالیات به عنوان ابزاری برای تحقق ثبات اقتصادی و در نتیجه افزایش تولید]]
# [[المراجع الفرنسیة]]
# [[فصل سیزدهم]]
# [[المراجع الانجلیزیة]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق سرمایه‌گذاری]]
# [[المراجع العربیة]]
# [[فصل چهاردهم]]
# [[الفهرس]]
# [[وام‌های عمومی]]
# [[انتشار وام‌های عمومی]]
# [[انواع وام‌های عمومی]]
# [[تخفیف بار مالی وام‌های عمومی]]
# [[انتشار پولی]]
{{پایان}}
{{پایان}}
{{پایان فهرست اثر}}
{{پایان فهرست اثر}}
خط ۲٬۶۴۰: خط ۲٬۷۰۹:
==تفاصيل أخرى==
==تفاصيل أخرى==
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
{{ستون-شروع|3}}
===النظام الاقتصادي===
===النظام الاقتصادي===
* ۱:۴ النظام الاقتصادي
* ۱:۴ النظام الاقتصادي
خط ۲٬۹۹۶: خط ۳٬۰۶۴:
* ۴:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة الوجوه
* ۴:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة الوجوه
* ۵:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة المضاربة
* ۵:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة المضاربة
{{پایان}}
{{پایان فهرست اثر}}
{{پایان}}
 
== [[برنامه‌ریزی]] براساس عناصر ثابت و متغیر [[اقتصادی]] ==
به [[اعتقاد]] [[شهید صدر]]، [[خلافت]] عمومی [[انسان]] در [[امور اقتصادی]] بدون [[هدایت]] [[گواهان]] به سرمنزل مقصود نمی‌رسد. براین اساس، [[لزوم]] [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] و دخالت [[دولت]] در اقتصاد روشن می‌شود.
 
[[احکام اسلام]] درباره [[ثروت]] و افزایش تولید و [[رشد]] [[اقتصادی]] همراه با [[عدالت]] [[اقتصادی]] دو نوع است:
# عناصر ثابت و [[جهان شمول]] [[احکام]] [[اقتصادی]] [[اسلام]] است که [[برنامه‌ریزی]] می‌بایست همواره در پرتو این اصول و شاخص‌های ثابت صورت گیرد، مانند توزیع درآمد بر اساس کار یا [[مالکیت]] یکی از عوامل تولید و [[مالکیت]] بر اساس دو عامل [[اجتماعی]] و [[انسانی]] به صورت نیاز و [[ارث]].
# عناصر متغیر زمانی و ساختاری است که بر مبنای خطوط و گرایش‌های کلی عناصر ثابت شکل می‌گیرند؛ مانند [[تعادل]] بازار کار با کالا و [[حفظ]] [[عدالت توزیعی]] در شرایط دگرگونی ابزار تولید. در واقع، مبنا و پایه و جهت این عناصر متغیر، ثابت و مشخص است ولی ماهیت و جوهره آن متغیر، طبق [[مصالح اجتماعی]] هر زمان ایجاد می‌گردد؛ بنابراین، [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] صحیح در یک [[جامعه اسلامی]]، مبتنی بر ادغام عناصر متغیر با عناصر ثابت در ترکیب واحدی است که [[روح]] واحد و [[هدف]] مشترکی بایستی آن را [[هدایت]] و [[رهبری]] کند. [[شناخت]] و [[استنباط]] دقیق این عناصر متغیر از اصول و شاخص‌های کلی و ثابت، مسائل زیر را می‌طلبد:
# خطوط کلی ثابت که جهت عمومی این عناصر متغیر را مشخص می‌سازد و دلالت و [[ارشاد]] به سمت این عناصر دارد، بایستی به طور دقیق و همه‌جانبه شناخته شود.
# شرایط و زمینه‌های واقعی و بیرونی اقتصاد [[جامعه]] از یک‌سو واهداف [[اقتصادی]] و روش‌ها و سیاست‌های رسیدن به این اهداف از سوی دیگر، در نظر گرفته شود.
# قلمرو اختیارات [[حاکم]] و [[ولی امر]] [[جامعه اسلامی]] و قرار گرفتن این عناصر متغیر در این قلمرو، از جهت [[حقوقی]] و [[فقهی]]، باید مد نظر قرار داشته باشد.
 
بدین ترتیب، اهمیت [[برنامه‌ریزی]] برای [[زندگی]] [[اقتصادی]] در یک [[جامعه اسلامی]] روشن شده و نقش متفکرین [[اسلامی]] اعم از فقهای مبتکر و خلاق و اساتید نخبه [[اقتصادی]] در فرآیند [[برنامه‌ریزی]] به صورت [[همکاری]] و [[همفکری]] ضروری است<ref>محمدباقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۲۳.</ref>.
 
بر اساس دیدگاه [[شهید صدر]]، شاخص‌های [[تعیین]] کننده و ثابت در هر [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] در درون یک [[جامعه اسلامی]] عبارت‌اند از:
 
=== جهت‌گیری کلی [[حقوق]] [[اقتصادی]] ===
در میان [[احکام ثابت]] [[اسلامی]]، مجموعه‌ای از [[حقوق]] [[اقتصادی]] وجود دارد که دارای ویژگی [[گرایش]] به سوی یک [[هدف]] مشترک است؛ از این جهت‌گیری کلی می‌توان دریافت که تحقق [[هدف]] مزبور مورد توجه و [[عنایت]] ایده‌آل [[حقیقی]] و [[برتر]] است، بنابراین بایستی به این [[هدف]] به عنوان شاخص [[تعیین]] کننده در [[برنامه‌ریزی]] توجه شود.
 
[[شهید صدر]] بعد از ذکر موارد متعددی از این‌گونه [[حقوق]] [[اقتصادی]] نتیجه می‌گیرد که: [[گرایش]] مشترک آنها این است که توزیع درآمد باید بر محور عامل [[کار و تلاش]] مفید [[اقتصادی]] دور بزند و فعالیت‌های غیر مفید از قبیل ایجاد بازار سیاه و کمبودهای ساختگی، نباید منشأ درآمد باشد.
 
=== [[هدف]] تصریح شده [[حکم ثابت]] ===
این شاخص به این معناست که هنگامی منابع [[اسلام]] یعنی [[کتاب و سنت]] حکمی را [[تشریع]] نموده و بر [[هدف]] آن تصریح کرده باشند، آن [[هدف]] شاخص [[هدایت‌گری]] است که عناصر متغیر [[برنامه‌ریزی]] را با فرمول‌ها و [[سیاست‌های اقتصادی]] به نحوی تنظیم کند که متضمن تحقق آن [[هدف]] باشد؛ به عنوان مثال، در [[آیه فیء]]: {{متن قرآن|أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}<ref>«آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است» سوره حشر، آیه ۷.</ref> با صراحت تمام عدم تمرکز [[ثروت]] در بین طبقه‌ای خاص، به عنوان یک [[هدف]] بیان شده است. هم‌چنین در [[روایات]] [[زکات]]، تصریح شده است که [[زکات]] فقط برای رفع نیازهای ضروری [[فقرا]] نیست، بلکه افزایش [[رفاه]] نسبی آنها نیز از اهداف [[زکات]] است؛ بنابراین، افزایش [[رفاه]] نسبی طبقات کم ‌درآمد و [[توازن]] و انتشار [[مال]] و [[ثروت]] به نحوی که تمام نیازهای واقعی [[جامعه]] را تأمین کند (عدم تمرکز [[ثروت]] در بین طبقه‌ای خاص)، از اهداف [[تعیین]] کننده در [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] [[جامعه اسلامی]] است.
 
=== ارزش‌های [[اجتماعی]] مؤکد ===
[[عدالت]]، [[برادری]]، [[مساوات]] و مانند آن از اصول ارزشی غیر قابل اغماض در یک [[جامعه اسلامی]] است که از یک‌سو وظایفی را بر دوش [[ملت]] می‌گذارد و از سوی دیگر، [[حاکم اسلامی]] را موظف به تحقق این [[ارزش‌ها]] در محدوده اختیارات قانونی‌اش می‌کند<ref>محمد باقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۲۵.</ref>.
 
=== جهت‌گیری عناصر متغیر در عصر [[حکومت]] [[معصومین]] {{عم}} ===
[[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{عم}}، علاوه بر [[رسالت]] [[بیان احکام]] ثابت [[الهی]]، [[مسئولیت]] [[رهبری]] [[جامعه]] را هم به عهده داشتند. [[مسئولیت]] [[رهبری]]، به طور طبیعی [[احکام]] و دستورهای مربوط به شرایط زمانی یا مکانی را به دنبال داشته است که [[جامعه اسلامی]] آن عصر موظف بوده است آن را [[اجرا]] کند. این نوع [[احکام]] با قطع نظر از خاستگاه و عنصر متغیر آنها، [[گرایش‌ها]] و جهت‌گیری‌های کلی را مشخص می‌کند و هر [[حکومت اسلامی]] باید به این جهت‌ها و خطوط کلی در فرآیند [[برنامه‌ریزی]] توجه مبرم کند. * بعضی از نمونه‌های این [[احکام حکومتی]] (ولایی یا متغیر) عبارت‌اند از:
# [[تحریم]] ممانعت از استفاده از آب اضافی، به علت نیاز شدید به [[رشد]] و افزایش تولید [[کشاورزی]] و دامی؛
# منع [[قاطع]] از [[احتکار]]، به علت از بین بردن زمینه درآمدهای ناشی از کمبودهای ساختگی و گرانی قیمت‌ها؛
# وضع [[مالیات]] غیرثابت، به خاطر نیازهای فزاینده [[جامعه اسلامی]] و [[فقرا]].
 
=== اهداف [[تعیین]] شده برای ولی‌ امر ===
ولی‌ امر [[جامعه اسلامی]] که از یک‌سو جزئی از [[امت اسلامی]] است و به علت [[تقوا]] و [[جهاد]] و [[مردم دوستی]] و حضور مؤثر و فعال مردمی‌اش، منتخب و [[محبوب]] [[مردم]] است و از این جهت در خط [[خلافت]] عمومی حرکت نموده و نقش پیشتاز بشری خود را ایفا می‌کند و از سوی دیگر، به علت [[عدالت]]، [[علم]] و [[اجتهاد]] مؤثرش در خط "[[شهادت]] و [[گواهی]]" قرار دارد و نقش [[الهی]] و ربانی خود را [[اجرا]] می‌کند، می‌بایست طبق [[نصوص]] [[اسلامی]] اهدافی را در [[جامعه اسلامی]] بر حسب ظرفیت و توان دستگاه [[حکومتی]] و شرایط زمان و مکان محقق کند.
 
این اهداف، اساس و پایه‌ای برای ترسیم [[سیاست اقتصادی]] و مبنایی برای شکل‌دهی به عناصر متغیر است؛ به عنوان مثال، در [[حدیثی]] از [[امام کاظم]] {{ع}} آمده است:
 
در حالت عدم [[کفایت]] [[مالیات]] [[زکات]]، بر ولی‌امر [[واجب]] است تا از جانب خود به قشر آسیب‌پذیر تا حد استغنا و [[بی‌نیازی]] کمک کند.
 
بدیهی است انجام چنین مسئولیتی، [[سیاست‌های اقتصادی]] و تدبیرهای لازم را ایجاب می‌نماید و [[حکومت اسلامی]] باید از امکاناتی که در [[اختیار]] دارد (از قبیل [[انفال]]، [[اموال عمومی]]، [[موقوفات]] و...) در جهت تحقق این [[هدف]] استفاده کند<ref>محمد باقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۳۰.</ref>.
 
بنابراین، شاخص‌های مشخص و کلی فوق به عنوان عناصر ثابت در هر [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] در یک [[جامعه اسلامی]]، همواره بایستی [[هدایتگر]] برنامه‌ریزان و سیاستگذاران [[اقتصادی]] در هر عصر و مرحله [[تاریخی]] باشند<ref>[[فاطمه زیوری کبیرنیا|زیوری کبیرنیا، فاطمه]]، [[بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان (کتاب)|بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان]]، ص۱۱۴-۱۱۹.</ref>.
 
== آرمان‌های [[جانشینی]] در عرصه [[اقتصادی]] ==
آنگاه که [[اسلام]] به [[جانشینی]] [[جامعه]] - به عنوان [[خلافت الهی]] - روی [[زمین]] [[حکم]] می‌کند، [[آرمان‌ها]] و ویژگی‌های آن را نیز بیان می‌نماید و با بهره‌گیری از آن به دگرگون کردن تمامی ارزش‌های [[زندگی]] دست مییازد که در نهایت به انقلابی [[عظیم]] در ابزار و وسائل می‌انجامد.
 
برای رسیدن بدین [[آرمان]] باید شناختی نو همراه با [[ارزش‌ها]] و هدف‌هایی تازه و [[فرهنگی]] جدید ارائه گردد که بنیادهای [[فکری]] را در [[جامعه]] [[جانشینی]]، آنچنان بسازد که توان پذیرا شدن آن ایده‌ها و [[هدف‌ها]] برای [[جامعه]] مهیا شده و زمینه برپایی آن [[ارزش‌ها]] کاملاً ایجاد شود.
 
برای بازشناسی آن [[ارزش‌ها]] باید توجه داشت که گروهای بی‌بهره از [[علم]] و [[آگاهی]] [[زندگی]] را در یک محدوده بررسی کرده و [[مرگ]] را نهایت آن می‌دانند. تمامی [[لذت‌ها]] و بهره‌وری‌های [[زندگی]] را در فراهم داشتن هرچه بیشتر این خواست و شهوت‌های حیوانی می‌پندارند. بدین جهت تمامی آرمان‌های خود را که ضامن کامیابی بیش‌تر از [[دنیا]] و بهره‌وری از مزایای [[زندگی مادی]] است، در جمع‌آوری [[ثروت]] و امکانات مادی محدود کرده و آن را معیار [[شخصیت انسان]] قرا می‌دهند.
 
بدیهی است این برداشت محدود از [[زندگی]]، [[ثروت]] را زیربنای [[زندگی]] معرفی کرده و [[مال‌اندوزی]] را نقطه [[آمال]] [[بشریت]] قرار داده است. [[زندگی]] را به میدان [[مبارزه]] برای ازدیاد [[ثروت]] کشانیده است. [[جنگ‌ها]] و ستیزه‌ها، بهره‌وری‌ها و استثمارها [[فرزندان]] [[نامشروع]] این نگرش می‌باشند.
 
[[زندگی]] بسان قماری شده که بازیگرانش فراوان و ورق‌هایش کم و برنده آنی است که بیشترین ورق‌ها را در [[اختیار]] گیرد اگرچه به زیان تمامی افراد منتهی شود.
 
[[اسلام]] به منظور [[مبارزه]] با هرگونه بهره‌وری [[نادرست]] و ستیزه‌های ابلیسی، جمع [[مال]] و [[ثروت]] را محکوم داشته و بالیدن بدان و [[هدف]] دانستنش را به باد [[انتقاد]] گرفته و نقش [[ثروت]] را در [[تعیین]] [[شخصیت انسان]] شدیداً [[نادرست]] خوانده است<ref>محمدباقر صدر، نهادهای اقتصادی اسلام، ص۵۶.</ref>:
#{{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ * الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ * يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ * كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ * نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ * الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ * إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ * فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ}}<ref>«وای بر هر عیب جوی طعنه زن * آنکه مالی اندوخت و آن را شمار کرد * گمان دارد که دارایی‌اش او را جاودان خواهد کرد * چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود * و تو چه دانی که آن خردکننده چیست؟ * آتش برافروخته خداوند است * که به دل‌ها راه می‌یابد * در ستون‌هایی بر کشیده» سوره همزه، آیه ۱-۹.</ref>؛
#{{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ * حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ * كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ * ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت * تا با گورها دیدار کردید * هرگز! به زودی خواهید دانست * دگر باره هرگز! به زودی خواهید دانست * هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید * به راستی دوزخ را خواهید دید * سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید * آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۱-۸.</ref>؛
#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ * يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند و (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند؛ (ایشان) و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند و آن را در راه خداوند نمی‌بخشند به عذابی دردناک نوید ده! * روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود می‌انباشتید اکنون آنچه را می‌انباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۴-۳۵.</ref>.
 
[[اسلام]] به جای [[ثروتمندان]]، افراد [[نیکوکار]] را [[الگو]] و نمونه قرار می‌دهد و جامعه‌ای را که [[انبیاء]] مربی‌اش هستند [[تشویق]] می‌کند برای نیل به [[اهداف الهی]] با یکدیگر رقابت کنند و در کردارهای [[شایسته]] بر هم پیشی جویند<ref>[[فاطمه زیوری کبیرنیا|زیوری کبیرنیا، فاطمه]]، [[بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان (کتاب)|بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان]]، ص۱۱۹-۱۲۱.</ref>.
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
۷۵٬۸۶۲

ویرایش