آیه اولی الامر در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۸

مقدمه

قرآن، با صراحت تمام، مؤمنان را به اطاعت از "اولو الأمر" فرا خوانده‌^[۱] و پیروی از آنان را همسنگ اطاعت از خداوند و پیامبر (ص) دانسته است. مصداق‌های "اولو الأمر" چه کسانی هستند؟ بی‌گمان، اولو الأمر، کسانی هستند که‌ پیامبرگون، خداجوی، حق‌پرست و عدالت‌گستر باشند و علی (ع) بر اساس احادیث متعدد نبوی (احادیثی شگفت‌انگیز و شکوهمند و ارجمند)، در قله این عنوان است. در این احادیث نبوی، از علی (ع) گاه به "امیر مؤمنان" و گاه به "امیر نیکان" و نیز با عنوان "امیر هر مؤمن، پس از وفاتم" یاد شده است. این است که امام حسن (ع) در متن قرارداد صلح خود، شرط می‌کند که نباید معاویه با عنوان "امیر مؤمنان" یاد شود^[۲].^[۳].

اولی الامر در روایات شیعه

روایاتی در مورد «اولی الامر» وجود دارد که می‌تواند مصداق آن را تبیین کند. احادیث شیعه امامی درباره مصداق اولی الامر با تواتر اجمالی و برخی نیز با سند صحیح بر تطبیق آن بر اهل بیت (ع) دلالت دارد. پیام این احادیث همسو با دلالت آیات قرآن است از این رو این احادیث تلقی به قبول شده‌اند. با این که این احادیث دربارۀ این آیه متنوعند لیکن هیچ تعارضی در میان آنها نیست.

اینک به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم

احادیث امارت یا احادیث دوازده امیر؛ رسول خدا(ص) فرمود: بعد از من دوازده امیر در میان شما خواهند بود که همگی آنها از قریشند. کلمه «امیر» از مادۀ امر و امارت است و این روایت می‌تواند در محدوده تعیین تعداد اولی الامر کمک کار ما باشد که عدد آنها دوازده نفر است. ^[۴].
حاکم نیشابوری به سند صحیح از رسول خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «من أطاعني فقد أطاع الله، ومن عصاني فقد عصى الله، ومن أطاع عليّاً فقد أطاعني ومن عصى عليّاً فقد عصاني» ^[۵]. در این حدیث پیامبر،اطاعت حضرت علی را ملازم با اطاعت خود و اطاعت خودش را ملازم با اطاعت خدا معرفی کرده است و در نتیجه این همان معنایی است که قرآن در آیه مورد نظر به آن اشاره کرده است.
حدیث ثقلین؛ زیرا پیامبر در آن حدیث فرمود: «من دو گوهر گرانبها را در میان شما به ودیعه می‌گذارم که اگر به آن دو تمسک کنید هرگز گمراه نمی‌شوید یکی کتاب خدا و دیگری عترتم. در این حدیث نیز به لزوم تمسک و اطاعت از عترت پیامبر اشاره شده است. ^[۶].
امام باقر در حدیثی فرمود: «إيَّانا عنى خاصة، أمر جميع المؤمنين إلى يوم القيامة بطاعتنا»؛ «خداوند تنها ما را اراده کرده است و به تمام مؤمنان تا روز قیامت به اطاعت ما دستور داده است. ^[۷].
جابر می‌گوید: چون خداوند آيه يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ^[۸] را بر پیامبرش نازل کرد، گفتم: ای رسول خدا، ما خدا و رسولش را شناختیم، اولی الامری که خداوند اطاعتشان را با اطاعت خود مقرون کرده چه کسانی‌اند؟ فرمود: آنان جانشیانان من و پیشوایان مسلمین پس از من هستند. نخستین آنان علی بن ابی طالب است. سپس حسن بعد حسین پس از او،علی بن حسین و محمد بن علی است که در تورات به نام باقر معروف است. تو ای جابر وی را خواهی دید و چون او را ملاقات کردی سلام من را به وی برسان. سپس صادق،جعفر بن محمد، موسى بن جعفر، علی بن موسی، محمّد بن علی، علی بن محمّد و حسن بن علی است. سپس آن کسی که نامش محمّد و کینه‌اش حجّت خدا در زمین و بقیة الله در بین بندگان است. وی فرزند حسن بن علی است. خداوند بلند مرتبه خاوران و باختران را به دست او می گشاید....». ^[۹].
امام رضا(ع) در تفسیر «اولی الامر» در آیه فرمود: {{متن حدیث|الأئمة من ولد علي وفاطمة إلى أن تقوم الساعة»؛ «اولی الامر پیشوایانند از فرزندان علی وفاطمه تا روز قیامت». ^[۱۰].
امام باقر ضمن آنکه اولی الامر را به اهل بیت پیامبر تفسیر می‌کند و اطاعت آنها را با اطاعت خدا یکسان می‌شمارد، می‌فرماید: «وهم المعصومون المطهرون الذين لا يذنبون ولا يعصون... ولا يفارقون القرآن ولا يفارقهم»؛ «آنان معصومان ،پاکند، مرتکب گناه نمی‌شوند و معصیت نمی‌کنند... از قرآن جدا نمی‌شوند و قرآن از آنان جدا نمی‌شود». ^[۱۱].
در خطبه‌ای از امام حسن نیز پس از بیعت مردم با ایشان چنین روایت شده:است... «فأطيعونا فإنّ طاعتنا مفروضة إذ كانت بطاعة الله مقرونة، قال الله - عز وجل - أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنْكُمْ»؛ «پس ما را اطاعت کنید،اطاعت از ما واجب است چون به اطاعت خخدا و رسولش مقرون شده است. خداوند بلند مرتبه می‌فرماید: «اطاعت کنید خدا و اطاعت کنید رسول او و اولی الامر از خودتان را..». ^[۱۲].

احادیث امارت

احادیث امارت، مجموعه احادیثی هستند که به عنوان امیر بودن یا امارت اهل بیت (ع) در آنها تصریح یا اشاره شده است. این احادیث را می‌توان مفسر معنای اولی الامر در آیه مورد بحث و روشن کننده مصداق آن دانست.

در روایتی از جابر بن عبد الله انصاری چنین نقل شده که: چون خدای عز و جل بر پیامبرش محمد (ص) نازل کرد که: "ای مؤمنان! از خدا و پیامبر اطاعت کنید و [نیز] از فرمان‌روایانتان"، گفتم: ای پیامبر خدا! خدا و پیامبرش را شناختیم؛ اما فرمان‌روایانی که خداوند، اطاعت آنان را با اطاعت تو همراه کرده، چه کسانی‌اند؟ فرمود: "ای جابر! آنان جانشینان من و پیشوایان مسلمانانْ پس از من هستند. نخستین آنها علی بن ابی طالب است"^[۱۳]. امام زین العابدین (ع): همانا اولو الأمری که خدای عز و جل آنان را پیشوایان مردم قرار داد و اطاعت از آنان را واجب ساخت، امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب (ع)، سپس حسن (ع)، سپس حسین (ع)، دو پسر علی بن ابی طالب هستند و سپس، امر (امامت) به ما رسید^[۱۴].
همچنین از پیامبر خدا (ص) چنین نقل شده که: خداوند عز و جل مرا به پیامبری، به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داد که علی را به جای خویش بر شما امیر گردانم^[۱۵]. پیامبر خدا (ص): هر کس را من نبی‌ام، علی امیر است^[۱۶].
علاوه بر این پیامبر خدا (ص)‌- در صلح حُدیبیه، در حالی که دست علی (ع) را گرفته و صدای خود را بلند کرده بود-: او، امیر نیکوکاران و قاتل بدکاران است. هر که او را یاری دهد، یاری شود و هر که او را وا نهد، وا نهاده شود^[۱۷].
همچنین در الکافی‌- به نقل از جابر- آمده: به امام باقر (ع) گفتم: چرا علی (ع)‌ "امیر المؤمنین" نامیده شد؟ فرمود: "خدا او را [چنین‌] نامید"^[۱۸].
امام صادق (ع)‌ نیز- در جواب پرسشی که از ایشان شد که آیا بر قائم (ع) با عنوان "امیر المؤمنین" سلام داده می‌شود؟ یا نه، فرمودند: این، نامی است که خداوند، امیر مؤمنان علی (ع)‌ را بدان نامید و کسی پیش از او به این نام، نامیده نشده است و پس از او نیز نامیده نمی‌شود^[۱۹].^[۲۰]

جستارهای وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

↑ اشاره به آیه ۵۹ سوره نساء است.
↑ علل الشرائع، ص ۲۱۲، ح ۲.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.
↑ محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب الاستخلاف، ج۷۲۲۲.
↑ «هر كس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است».، نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص121.
↑ رضوانی، علی اصغر، امامت در قرآن، ص347 و 348
↑ کلینی، کافی، ج1، ص276.
↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه 59.
↑ صدوق، کمال الدین، ج1، ص253.
↑ صدوق، کمال الدین، ج1، ص222
↑ صدوق، علل الشرایع، ص123 و 124.
↑ امالی طوسی، ص121، ح188.
↑ کمال الدین، ص ۲۵۳، ح ۳.
↑ الإمام زین العابدین (ع): «إن اولِی الأَمرِ الذینَ جَعَلَهُمُ اللهُ عز و جل أئِمةً لِلناسِ وأوجَبَ عَلَیهِم طاعَتَهُم: أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ (ع)، ثُم الحَسَنُ، ثُم الحُسَینُ ابنا عَلِی بنِ أبی طالِبٍ، ثُم انتَهَی الأَمرُ إلَینا» (کمال الدین، ص ۳۱۹، ح ۲).
↑ رسول الله (ص): «إن اللهَ عزوجل بَعَثَنی إلَیکم رَسولًا، وأمَرَنی أن أستَخلِفَ عَلَیکم عَلِیاً أمیراً» (الأمالی، صدوق، ص ۴۹۲، ح ۶۶۹).
↑ عنه (ص): «مَن کنتُ نَبِیهُ فَعَلِی أمیرُهُ» (تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۱۴۴، ح ۳۱۷).
↑ عنه (ص)- یومَ الحُدَیبِیةِ وهُوَ آخِذٌ بِیدِ عَلِی (ع)-: «هذا أمیرُ البَرَرَةِ، وقاتِلُ الفَجَرَةِ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ، مَخذولٌ مَن خَذَلَهُ- یمُد بِها صَوتَهُ-.» (تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۳۷۷ ش ۸۷۷).
↑ الکافی عن جابر: «قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ (ع): لِمَ سُمی أمیرَ المُؤمِنینَ؟ قالَ: اللهُ سَماهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۲، ح ۴).
↑ «الإمام الصادق (ع)- وسُئِلَ عَنِ القائِمِ (ع) یسَلمُ عَلَیهِ بإِمرَةِ المُؤمِنینَ؟ فَقالَ-: لا، ذاک اسمٌ سَمی اللهُ بِهِ أمیرَ المُؤمِنینَ (ع)، لَم یسَم بِهِ أحَدٌ قَبلَهُ ولا یتَسَمی‌ بِهِ بَعدَهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۱-۱۳۳.

[1] اشاره به آیه ۵۹ سوره نساء است.

[2] علل الشرائع، ص ۲۱۲، ح ۲.

[3] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۰۶.

[4] محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب الاستخلاف، ج۷۲۲۲.

[5] «هر كس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است».، نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص121.

[6] رضوانی، علی اصغر، امامت در قرآن، ص347 و 348

[7] کلینی، کافی، ج1، ص276.

[8] «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه 59.

[9] صدوق، کمال الدین، ج1، ص253.

[10] صدوق، کمال الدین، ج1، ص222

[11] صدوق، علل الشرایع، ص123 و 124.

[12] امالی طوسی، ص121، ح188.

[13] کمال الدین، ص ۲۵۳، ح ۳.

[14] الإمام زین العابدین (ع): «إن اولِی الأَمرِ الذینَ جَعَلَهُمُ اللهُ عز و جل أئِمةً لِلناسِ وأوجَبَ عَلَیهِم طاعَتَهُم: أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِی بنُ أبی طالِبٍ (ع)، ثُم الحَسَنُ، ثُم الحُسَینُ ابنا عَلِی بنِ أبی طالِبٍ، ثُم انتَهَی الأَمرُ إلَینا» (کمال الدین، ص ۳۱۹، ح ۲).

[15] رسول الله (ص): «إن اللهَ عزوجل بَعَثَنی إلَیکم رَسولًا، وأمَرَنی أن أستَخلِفَ عَلَیکم عَلِیاً أمیراً» (الأمالی، صدوق، ص ۴۹۲، ح ۶۶۹).

[16] عنه (ص): «مَن کنتُ نَبِیهُ فَعَلِی أمیرُهُ» (تهذیب الأحکام، ج ۳، ص ۱۴۴، ح ۳۱۷).

[17] عنه (ص)- یومَ الحُدَیبِیةِ وهُوَ آخِذٌ بِیدِ عَلِی (ع)-: «هذا أمیرُ البَرَرَةِ، وقاتِلُ الفَجَرَةِ، مَنصورٌ مَن نَصَرَهُ، مَخذولٌ مَن خَذَلَهُ- یمُد بِها صَوتَهُ-.» (تاریخ بغداد، ج ۲، ص ۳۷۷ ش ۸۷۷).

[18] الکافی عن جابر: «قُلتُ لِأَبی جَعفَرٍ (ع): لِمَ سُمی أمیرَ المُؤمِنینَ؟ قالَ: اللهُ سَماهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۲، ح ۴).

[19] «الإمام الصادق (ع)- وسُئِلَ عَنِ القائِمِ (ع) یسَلمُ عَلَیهِ بإِمرَةِ المُؤمِنینَ؟ فَقالَ-: لا، ذاک اسمٌ سَمی اللهُ بِهِ أمیرَ المُؤمِنینَ (ع)، لَم یسَم بِهِ أحَدٌ قَبلَهُ ولا یتَسَمی‌ بِهِ بَعدَهُ» (الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲).

[20] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۱۳۱-۱۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

@@ خط ۱۰: / خط ۱۰: @@
 == اولی الامر در روایات شیعه ==
-روایاتی در مورد «[[اولی الامر]]» وجود دارد که می‌تواند مصداق آن را تبیین کند. اینک به برخی از این [[روایات]] اشاره می‌کنیم
+روایاتی در مورد «[[اولی الامر]]» وجود دارد که می‌تواند مصداق آن را تبیین کند. [[احادیث]] [[شیعه]] امامی درباره [[مصداق اولی الامر]] با [[تواتر اجمالی]] و برخی نیز با سند صحیح بر تطبیق آن بر [[اهل بیت]] {{ع}} دلالت دارد. [[پیام]] این احادیث همسو با دلالت [[آیات قرآن]] است از این رو این احادیث تلقی به قبول شده‌اند. با این که این [[احادیث]] دربارۀ این [[آیه]] متنوعند لیکن هیچ تعارضی در میان آنها نیست.
+اینک به برخی از این [[روایات]] اشاره می‌کنیم
 #[[احادیث امارت]] یا احادیث دوازده امیر؛ [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: بعد از من [[دوازده امیر]] در میان شما خواهند بود که همگی آنها از قریشند. کلمه «[[امیر]]» از مادۀ امر و امارت است و این [[روایت]] می‌تواند در محدوده تعیین تعداد اولی الامر کمک کار ما باشد که عدد آنها [[دوازده نفر]] است. <ref>محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب الاستخلاف، ج۷۲۲۲.</ref>.
 #[[حاکم]] [[نیشابوری]] به [[سند صحیح]] از رسول خدا{{صل}} نقل کرده که فرمود: {{متن حدیث|من أطاعني فقد أطاع الله، ومن عصاني فقد عصى الله، ومن أطاع عليّاً فقد أطاعني ومن عصى عليّاً فقد عصاني}} <ref>«هر كس مرا اطاعت کند به طور حتم خدا را اطاعت کرده و هر کس مرا نافرمانی کند به طور حتم خدا را نافرمانی کرده است و هر کس علی را اطاعت کند به طور حتم مرا اطاعت کرده و هر کس علی را نافرمانی کند به طور حتم مرا نافرمانی کرده است».، نیشابوری، حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص121.</ref>. در این [[حدیث پیامبر]]،[[ اطاعت]] [[حضرت علی]] را ملازم با [[اطاعت]] خود و اطاعت خودش را ملازم با [[اطاعت خدا]] معرفی کرده است و در نتیجه این همان معنایی است که [[قرآن]] در [[آیه]] مورد نظر به آن اشاره کرده است.
 #[[حدیث ثقلین]]؛ زیرا [[پیامبر]] در آن [[حدیث]] فرمود: «من دو گوهر گرانبها را در میان شما به [[ودیعه]] می‌گذارم که اگر به آن دو [[تمسک]] کنید هرگز [[گمراه]] نمی‌شوید یکی [[کتاب خدا]] و دیگری عترتم. در این حدیث نیز به [[لزوم]] تمسک و اطاعت از [[عترت پیامبر]] اشاره شده است. <ref>رضوانی، علی اصغر، امامت در قرآن، ص347 و 348</ref>.
+# [[امام باقر]] در [[حدیثی]] فرمود: {{متن حدیث|إيَّانا عنى خاصة، [[أمر]] جميع المؤمنين إلى يوم القيامة بطاعتنا}}؛ «[[خداوند]] تنها ما را [[اراده]] کرده است و به تمام [[مؤمنان]] تا [[روز قیامت]] به [[اطاعت]] ما دستور داده است. <ref>کلینی، کافی، ج1، ص276.</ref>.
+#جابر می‌گوید: چون خداوند آيه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه 59.</ref> را بر پیامبرش نازل کرد، گفتم: ای [[رسول خدا]]، ما [[خدا]] و رسولش را شناختیم، اولی الامری که خداوند اطاعتشان را با اطاعت خود مقرون کرده چه کسانی‌اند؟ فرمود: آنان جانشیانان من و [[پیشوایان]] [[مسلمین]] پس از من هستند. نخستین آنان [[علی بن ابی طالب]] است. سپس حسن بعد حسین پس از او،[[ علی بن حسین]] و [[محمد بن علی]] است که در [[تورات]] به نام [[باقر]] معروف است. تو ای جابر وی را خواهی دید و چون او را [[ملاقات]] کردی [[سلام]] من را به وی برسان. سپس صادق،[[ جعفر بن محمد]]، موسى بن جعفر، [[علی بن موسی]]، [[محمّد]] بن علی، علی بن محمّد و [[حسن بن علی]] است. سپس آن کسی که نامش محمّد و کینه‌اش [[حجّت خدا]] در [[زمین]] و [[بقیة الله]] در بین [[بندگان]] است. وی فرزند حسن بن علی است. خداوند بلند مرتبه خاوران و باختران را به دست او می گشاید....». <ref>صدوق، کمال الدین، ج1، ص253.</ref>.
+#[[امام رضا]]{{ع}} در [[تفسیر]] «[[اولی الامر]]» در [[آیه]] فرمود: {{متن حدیث|الأئمة من ولد علي وفاطمة إلى أن تقوم الساعة»؛ «اولی الامر پیشوایانند از [[فرزندان علی]] وفاطمه تا روز قیامت». <ref>صدوق، کمال الدین، ج1، ص222</ref>.
+#امام باقر ضمن آنکه اولی الامر را به [[اهل بیت پیامبر]] تفسیر می‌کند و اطاعت آنها را با [[اطاعت خدا]] یکسان می‌شمارد، می‌فرماید: «[[وهم]] المعصومون المطهرون الذين لا يذنبون ولا يعصون... ولا يفارقون القرآن ولا يفارقهم»؛ «آنان [[معصومان]] ،پاکند، [[مرتکب گناه]] نمی‌شوند و [[معصیت]] نمی‌کنند... از [[قرآن]] جدا نمی‌شوند و قرآن از آنان جدا نمی‌شود». <ref>صدوق، علل الشرایع، ص123 و 124.</ref>.
+#در خطبه‌ای از [[امام حسن]] نیز پس از [[بیعت مردم]] با ایشان چنین [[روایت]] شده:است... {{متن حدیث|فأطيعونا فإنّ طاعتنا مفروضة إذ كانت بطاعة الله مقرونة، قال الله - عز وجل - أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنْكُمْ}}؛ «پس ما را [[اطاعت]] کنید،[[ اطاعت]] از ما [[واجب]] است چون به اطاعت خخدا و رسولش مقرون شده است. [[خداوند]] بلند مرتبه می‌فرماید: «اطاعت کنید [[خدا]] و اطاعت کنید [[رسول]] او و [[اولی الامر]] از خودتان را..». <ref>امالی طوسی، ص121، ح188.</ref>.
 === احادیث امارت ===