پیشرفت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث پیشرفت است. پیشرفت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: پیشرفت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردپیشرفت یعنی تکامل و حرکت به سمت اهداف که در نظام اسلامی اهداف مختلفی برای آن تبیین شده است مانند: ترویج اسلام؛ کسب قدرت و رسیدن به حیات طیبه. برخی از موضوعاتی که در زمینه پیشرفت به آن پرداخته می‌شود عبارت‌اند از: مسأله توحید؛ معاد؛ عدم تفکیک دنیا و آخرت؛ مسأله انسان؛ مسأله حکومت؛ مسأله عدالت و... . باید توجه داشت، در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی الزاماتی وجود دارد که باید تلاش کرد این الزامات و مقدمات فراهم آید تا حرکت در مسیر پیشرفت میسر گردد.
مقدمه
مقام معظم رهبری پیش از تعریف مفهوم پیشرفت تأکید دارند که نباید توسعه به مفهوم رایج غربی تداعی بشود به این دلیل که امروز مفهوم توسعه، در اصطلاحات سیاسی و جهانی و بین‌المللی حرف رایجی است. از نظر ایشان ممکن است پیشرفتی که ما می‌گوییم، با آنچه که امروز از مفهوم توسعه در دنیا فهمیده می‌شود، وجوه مشترکی داشته باشد - که حتماً دارد - اما در نظام واژگانی ما، باید کلمه پیشرفت معنای خاص خودش را داشته باشد که با توسعه در نظام واژگانی امروز غرب، نبایستی اشتباه بشود[۱].
معظم له تصریح می‌کنند کلمه «پیشرفت» با دقت انتخاب شده و تعمداً از کلمه «توسعه» استفاده نشده است. به این علت که کلمه توسعه، یک بار ارزشی و معنایی دارد و التزاماتی با خودش همراه دارد که احیاناً ما با آن التزامات همراه و موافق نیستیم. به بیان ایشان ما نمی‌خواهیم یک اصطلاح جا افتاده متعارف جهانی را که معنای خاصی را از آن می‌فهمند، بیاوریم داخل مجموعه کار خودمان بکنیم. ایشان معتقدند بر این اساس مفهوم پیشرفت عرضه شده که معادل معنای فارسی پیشرفت را می‌دانیم و مفهوم پیشرفت، برای ما مفهوم روشنی است[۲].[۳]
تعریف مقام معظم رهبری از پیشرفت
به طور کلی معظم له با تعابیر گوناگونی به تعریف این مفهوم پرداخته‌اند:
- پیشرفت یعنی حرکت به سمت اهداف: در منظر معظم له معنای پیشرفت، پیشرفت ظاهری و مادی نیست؛ پیشرفت به سمت هدف‌هاست؛ یعنی یک امر معنوی، که با بهتر شدن انسان‌ها ممکن است[۴].
- پیشرفت یعنی تکامل: در جای دیگری مقام معظم رهبری، مفهوم پیشرفت را معادل مفهوم تکامل می‌دانند[۵].
- پیشرفت یعنی پر کردن نقاط خلأ به بهترین وجه: مقام معظم رهبری پیشرفت را معادل با مفهوم تجدد نیز می‌دانند. از نظر ایشان این پیشرفت و تجدد در این است که نگاه کنید ببینید چه کم دارید، کجا خلا دارید و این خلا چگونه به بهترین وجه قابل پر شدن است؛ ذهن خلاق خودتان را به کار بیندازید و آن خلا را پر کنید[۶].[۷]
حیات طیبه، مفهومی محوری در تعریف پیشرفت
در چارچوب بینش مقام معظم رهبری، مفهوم حیات طیبه مفهومی است بنیادین که برای تبیین ابعاد مختلف پیشرفت باید به آن توجه داشت. این مفهوم هم در تبیین معنای پیشرفت، هم در تعیین مؤلفه‌ها و شاخص‌ها و هم در اهداف نهایی پیشرفت جایگاهی محوری و اساسی دارد. اما همین مفهوم با بیان‌های گوناگون تعریف شده است: حیات طیبه، یعنی نیل به آرامش و آسایش: از نظر مقام معظم رهبری، حیات اسلامی، حیات طیبه است و حیات طیبه، یعنی زندگی‌ای که کام انسان را شیرین کند و انسان با آن زندگی، احساس آرامش و آسایش نماید[۸]. حیات طیبه یعنی زندگی گوارا: مقام معظم رهبری بر پایه این آیه شریفه که می‌فرماید: ﴿مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً﴾[۹] حیات طیبه را به معنی زندگی گوارا می‌دانند. از نظر ایشان یک ملت وقتی زندگی گوارا دارد که احساس کند و ببیند که دنیا و آخرت او بر طبق مصلحت او به پیش می‌رود و به سمت هدف‌های او حرکت می‌کند؛ این زندگی گواراست؛ فقط «دنیا» نیست، فقط هم «آخرت» نیست[۱۰].
حیات طیبه یعنی تأمین همه خیرات مورد علاقه انسان: در جایی دیگر معظم له تصریح می‌کنند وقتی از حیات و نظام اسلامی صحبت می‌شود، منظور نظام و حیات طیبه‌ای است که همه خیرات مورد علاقه انسان در آن وجود دارد؛ هم رفاه مادی و امنیت اجتماعی و روحی تأمین می‌شود، و هم صفای معنوی و دانش و بینش و تحقیق و تعبد و خلوص و توجه به خدا مشاهده می‌گردد[۱۱]. حیات طیبه یعنی سعادت دنیا و آخرت: از نظر معظم له زندگی و حیات طیبه اسلامی، یعنی سعادت دنیا و عقبی و رفاه مادی و تعالی معنوی[۱۲]. ایشان معتقدند حیات طیبه معنایش این نیست که کسانی فقط نماز بخوانند، عبادت کنند و اصلاً به فکر زندگی و مادیات نباشند؛ بلکه، حیات طیبه، یعنی دنیا و آخرت و ماده و معنا را باهم داشتن. حیات طیبه، یعنی آن ملتی که تلاش می‌کند، سازندگی می‌کند، صنعت و بازرگانی و کشاورزی را به اوج می‌رساند، قدرت علمی و تکنیکی پیدا می‌کند، پیشرفت‌های گوناگون در همه جهت به دست می‌آورد؛ اما در همه این حالات، دل او هم با خداست و روز به روز هم با خدا آشناتر می‌شود[۱۳].[۱۴]
اهمیت پیشرفت در اسلام
در نظر مقام معظم رهبری اگرچه اسلام نهضت و حرکتی معنوی و اخلاقی است و هدف اعلای اسلام نیز عبارت است از ساخت انسان متکامل و منطبق با طراز اسلامی، اما بدون شک پیشرفت علم و پیشرفت و اعتلای اقتصادی جزو هدف‌های اسلامی است[۱۵]. بنابراین هر کاری که افراد برای توسعه و پیشرفت کشور انجام دهند یک عبادت قطعی است[۱۶]. از نظر ایشان هر حرکت علمی و فرهنگی و کاری که برای نوسازی و پیشرفت و آبادانی کشور اسلامی انجام می‌گیرد، یک عبادت است. فرقی هم بین این کارخانه و آن کارخانه و این مدرسه و آن مدرسه نیست[۱۷].[۱۸]
اهداف پیشرفت
از منظر مقام معظم رهبری، پیشرفت - با همه اهمیت و ارزشی که دارد- یک هدف نهایی نیست بلکه هدفی است مقدماتی که بسترساز حرکت به سمت اهداف متعالی در اندیشه توحیدی است. هدف پیشرفت از نظر ایشان را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد:
ترویج اسلام با ارائه یک تمدن الگو
در دیدگاه مقام معظم رهبری مسأله ما این نیست که زندگی خودمان را نجات دهیم و گلیم خودمان را از آب بکشیم. مسأله این است که ملت ایران در حال پدید آوردن یک تمدن است. پایه اصلی این تمدن، نه بر صنعت و فناوری و علم، که بر فرهنگ و بینش و معرفت و کمال فکری انسانی است[۱۹]. در نگاه مقام معظم رهبری، وظیفه اصلی ما ترویج اندیشه‌های توحیدی است و این مهم بدون پیشرفت مقدور نیست. امروز گرایش به اندیشه‌های دینی بالاست؛ بنابراین طرفداران اسلام بایستی بتوانند اسلام را در چشم آنها آنچنان شیرین و پرجاذبه نشان بدهند که احساسات آنها هرگز به سردی نگراید و این امید در دل آنها باقی بماند. دستیابی به این مقصود ممکن نیست مگر اینکه جامعه ایران به عنوان یک جامعه الگو از لحاظ مادی، از لحاظ معنوی، از لحاظ نظم، از لحاظ امنیت، از لحاظ تلاش‌های اجتماعی و از لحاظ همه اندازه‌ها و میزان‌هایی که در یک جامعه پیشرفته مورد نظر است، پیشگام باشد[۲۰].[۲۱]
کسب قدرت
هدف مهم دیگر از تلاش برای پیشرفت کشور، دستیابی به ابزار قدرت است. در نگاه مقام معظم رهبری، بدون پیشرفت در عرصه‌های گوناگون علمی و اقتصادی در دنیای امروز نمی‌توان با سلطه‌گران مقابله کرد. در منظر ایشان سلاح مدرن اگر در اختیار یک ملت عاقل و کامل باشد، بی‌خطر است[۲۲].[۲۳]
هدف نهایی نیل به حیات طیبه
گفته شد کلمه حیات طیبه کلمه‌ای است محوری و اساسی در اندیشه مقام معظم رهبری. به نظر ایشان هدف از همه مبارزاتی که ملت ایران به رهبری امام بزرگوار انجام داد تا انقلاب به پیروزی رسید و همه تلاش‌هایی که بعد از پیروزی انقلاب در این کشور انجام شد، تشکیل حیات طیبه اسلامی بوده و هست: از نظر ایشان بازتولید حیات طیبه اسلامی در کشور ما می‌تواند همچنان الگوئی برای دنیای اسلام شود. در واقع ما آمدیم برای اینکه دنیای اسلام را متوجه به این حقیقت و این شجره طیبه کنیم. هدف انقلاب، جز این نبوده، الان هم هدف جز این چیز دیگری نیست[۲۴].[۲۵]
محتوای اسلامی پیشرفت
یکی از ابعاد مهم اندیشه مقام معظم رهبری در تبیین و تفسیر الگوی اسلامی پیشرفت توجه ایشان به محتوای این الگو است. در حقیقت مقام معظم رهبری معتقدند پیشرفت یک قالب دارد و یک محتوا که در تدوین الگو هم زمان باید به هر دو پرداخت. مباحث معظم له در این خصوص را می‌توان ذیل مبحث مبانی طرح کرد. هر چند نوع پرداخت به موضوع و رئوس موارد مطرح شده به عنوان محتوای پیشرفت قدری متفاوت و متمایز می‌باشد اما در مجموع می‌توان آن را بیان تکمیلی ایشان در خصوص مبانی الگوی پیشرفت دانست[۲۶].
مسأله توحید
اولین مسأله از نظر مقام معظم رهبری، که در بحث محتوا باید در نظر گرفته شود، مسأله مبدأ و توحید و توجه به این چراغ راه اصلی است که ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ﴾[۲۷]. ما برای خدائیم و به سوی او باز خواهیم گشت. از نظر مقام معظم رهبری مسأله توحید مشکل اساسی بشریت را حل خواهد کرد[۲۸].[۲۹]
معاد
از نظر مقام معظم رهبری مسأله دومی که در بحث محتوای پیشرفت اساسی است، قضیه معاد است. اینکه بدانیم حساب و کتابی در کار است. از نظر ایشان ملتی که این اعتقاد را داشته باشد که ﴿فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ﴾[۳۰] و در برنامه عملی‌اش این معنا باشد در زندگی‌اش تحول اساسی به وجود خواهد آمد. اعتقاد به امتداد نتایج عمل، ایثار و جهاد را معنا می‌بخشد و منطقی می‌کند. باید اینها جزو الگوی پیشرفت بیاید و در پیشرفت یک جامعه معنا پیدا کند[۳۱].[۳۲]
عدم تفکیک دنیا و آخرت
مقام معظم رهبری معتقدند عدم تفکیک دنیا و آخرت، مسأله مهم دیگری در مباحث محتوایی است. الگوی پیشرفت اسلامی حاوی این مضمون اساسی است: الدنيا مزرعة الآخرة. محتوای پیشرفت باید متضمن این مهم باشد که دنیا و آخرت از هم جدا نیستند[۳۳].[۳۴]
مسأله انسان
مقام معظم رهبری، مسأله دیگر در تعیین محتوای پیشرفت را مسأله انسان می‌دانند: نگاه اسلام به انسان و محور بودن انسان ایشان معتقدند انسان اسلامی با انسانی که در فلسفه‌های مادی غرب و پوزیتیویسم قرن نوزده مطرح است، به کلی متفاوت است؛ این یک انسان است، آن یک انسان دیگر است. اصلاً تعریف این دو انسان یکی نیست؛ لذا محور بودن انسان هم در اسلام با محور بودن انسان در آن مکاتب مادی به کلی متفاوت است. ایشان معتقدند همه این مسائلی که ما داریم بحث می‌کنیم: مسأله عدالت، مسأله امنیت، مسأله رفاه، مسأله عبادت، برای این است که فرد انسان سعادتمند شود[۳۵].[۳۶]
مسأله حکومت
مسأله بعدی محتوایی در منظر رهبری، مسأله حکومت است. ایشان صلاح فردی در امر حکومت در اسلام را یک امر بسیار مهم و اساسی می‌دانند. مقام معظم رهبری بر این باورند که هر کسی به هر اندازه‌ای می‌خواهد در مدیریت مباشرت کند، بایستی صلاحیت آن را در خودش به وجود بیاورد یا در خودش ببیند و بپذیرد. بدون تدارک این صلاحیت، عمل نامشروعی انجام داده است. همچنین ایشان عدم علو، عدم اسراف و عدم استئثار را مسائل مهمی در امر حکومت می‌دانند که بایستی در محتوای الگوی پیشرفت زندگی ما برای بلندمدت حتماً گنجانده و ملاحظه شود[۳۷].[۳۸]
مسأله عدالت
در منظر مقام معظم رهبری یکی از ارکان اصلی محتوایی در الگوی پیشرفت اسلامی باید حتماً مسأله عدالت باشد. اصلاً عدالت معیار حق و باطل حکومت‌هاست. یعنی در اسلام اگر چنانچه شاخص عدالت وجود نداشت، حقانیت و مشروعیت زیر سؤال خواهد رفت[۳۹].[۴۰]
مسأله نگاه غیرمادی به اقتصاد
در منظر مقام معظم رهبری بسیاری از این مشکلاتی که در دنیا پیش آمده، به خاطر نگاه مادی به مسأله اقتصاد و مسأله پول و ثروت است. اسلام برای ثروت اهمیت و اعتبار قائل است. تولید ثروت در اسلام مطلوب است؛ منتها با نگاه الهی و معنوی. نگاه الهی و معنوی این است که از این ثروت برای فساد، برای ایجاد سلطه، برای اسراف نباید استفاده کرد بلکه از آن بایستی برای سود جامعه بهره برد[۴۱]. این موضوع یکی دیگر از مهم‌ترین مسائل محتوایی است که در تدوین الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت باید به آن توجه داشت[۴۲].
عرصه‌های پیشرفت
رهبر معظم انقلاب، پیشرفت را دارای عرصه‌های مختلفی می‌دانند که در الگوی اسلامی مطلوب باید به همه این عرصه‌ها با توجه به جایگاه و میزان اهمیت آن توجه داشت. در منظر معظم له چهار عرصه اساسی وجود دارد، که پیشرفت باید در همه این عرصه‌ها صورت بگیرد:
- عرصه فکر: از نظر معظم له پیشرفت در عرصه فکر، اولین عرصه پیشرفت است. ایشان معتقدند ما بایستی جامعه را به سمت یک جامعه متفکر حرکت دهیم و این موضوع را یک آموزه قرآنی می‌دانند. ما باید جوشیدن فکر و اندیشه‌ورزی را در جامعه خودمان به یک حقیقت نمایان و واضح تبدیل کنیم[۴۳].
- عرصه علم: مقام معظم رهبری عرصه دوم پیشرفت را عرصه علم می‌داند. علمی که از نظر ایشان خود، محصول فکر است[۴۴].
- عرصه زندگی: عرصه سوم پیشرفت در منظر معظم له، عرصه زندگی است. ایشان معتقدند همه چیزهایی که در زندگی یک جامعه به عنوان مسائل و خطوط اساسی مطرح است، در همین عنوان «عرصه زندگی» می‌گنجد؛ مثل امنیت، عدالت، رفاه، استقلال، عزت ملی، آزادی، تعاون، حکومت[۴۵].
- عرصه معنویت: عرصه چهارم پیشرفت که از نظر معظم له از سه عرصه قبلی مهم‌تر است و روح همه اینهاست پیشرفت در عرصه معنویت است.
ایشان معتقدند ما بایستی الگوی پیشرفت را جوری تنظیم کنیم که نتیجه آن این باشد که جامعه ایرانی به سمت معنویت بیشتر پیش برود[۴۶].[۴۷]
شاخص‌های پیشرفت
از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای باید یک برنامه بلندمدت، یک راهبرد کلی و یک استراتژی تدوین شده وجود داشته باشد تا بشود در هر برهه‌ای از زمان پیشرفت را با آن سنجید. به نظر مقام معظم رهبری اهمیت سنجش کیفی بیشتر از سنجش کمی است. به همین دلیل همه این راهبردهای کمی و کیفی را بایستی قابل تشخیص و قابل ارزیابی کرد[۴۸].
ارزیابی شاخص‌های غربی توسعه
تئوری‌های سنتی توسعه اقتصادی به طور عمده بر انباشت سرمایه تأکید داشتند و در آنها نیروی انسانی به عنوان عامل توسعه در درجه دوم اهمیت قرار داشت. تصور بر این بود در بلندمدت مردم فقیر نیز از منافع حاصل از رشد اقتصادی بهره‌مند می‌شوند. اما چنین نشد و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه با وجود برخورداری از نرخ بالای رشد، بسیاری از مردم در فقر به سر می‌بردند و حتی نیازهای اولیه زندگی‌شان نیز رفع نمی‌شد[۴۹]. بنابراین، در توانایی تئوری‌های سنتی توسعه برای حل مشکلات اغلب کشورهای در حال توسعه، تردید جدی ایجاد شد. در اوائل دهه ۱۹۷۰، جورج مورس دبیرکل وقت سازمان جهانی کار[۵۰] (ILO) به عدم کفایت شاخص GNP در کار اندازه‌گیری سطح توسعه تصریح و اشتغال را به عنوان یک معیار اساسی در کنار GNP معرفی کرد[۵۱]. پس از آن با تلاش برخی محققان و اندیشمندان از تسلط بلامنازع شاخص انباشت سرمایه و رشد GNP به عنوان عامل اصلی توسعه در متون ویژه توسعه کاسته شد و گرایش به تئوری منابع انسانی شکل گرفت. مبتنی بر این گرایش، استفاده بهینه از نیروی انسانی و توسعه نیروی انسانی باید مهم‌ترین دغدغه و هدف اساسی توسعه باشد. اگر این دو هدف تأمین گردد، دستیابی به رشد اقتصادی و سطح زندگی بالا امکان پذیر خواهد بود. برخی براین باورند تئوری‌های مبتنی بر منابع انسانی (علاوه بر سرمایه) با وضعیت کشورهای در حال توسعه سازگاری بیشتری دارند. نقش و اهمیت نیروی انسانی در توسعه به تدریج مورد تأکید قرار گرفت تا اینکه مفهوم توسعه انسانی در گزارش توسعه ۱۹۹۰ برنامه توسعه سازمان ملل متحد[۵۲] توسط آمارتیا سن و محبوب الحق اندیشمند پاکستانی به کار گرفته شد[۵۳]. از آن پس، در گزارش‌های سالانه توسعه سازمان ملل متحد برای ارزیابی توسعه انسانی از شاخص‌های HPI[۵۴]،HDI[۵۵] و GDI[۵۶] شامل متغیرهای سواد، بهداشت، آموزش، طول عمر، جنسیت و درآمد استفاده شد. در این شاخص‌ها جایگاه نیروی انسانی به عنوان عامل توسعه ارتقاء یافت.
برخی از محققان تصریح می‌کنند در اثر این تحولات، رویکرد انسان محوری یا قابلیت انسانی[۵۷] که در دهه ۱۹۸۰ توسط آمارتیا سن مطرح شده بود[۵۸]، در دهه ۱۹۹۰ به صورت یک رویکرد جدید توسعه معرفی شد[۵۹]. بر اساس این رویکرد، جایگاه انسان از عامل توسعه به فاعل توسعه ارتقاء یافت، به گونه‌ای که نوع نگرش به انسان به عنوان عامل اقتصادی و ارزیابی رفتار وی به وسیله سطح مطلوبیت، منابع و درآمد دچار تحول شد. در این دگرگونی به کارکردهای مبتنی بر خواست‌ها و اعمال انسان به عنوان محور توسعه شامل برخورداری از بهداشت، سلامت، مسکن، مشارکت اجتماعی و... توجه شد[۶۰]. البته این مجمل، صرفاً سرگذشت اجمالی شاخص‌های مطرح شده ذیل تئوری‌های اقتصادی توسعه است. در صورتی که توسعه، فرایندی است عام و فراگیر و همه وجوه زندگی انسان مدرن را تحت تأثیر قرار داده است. شاخص‌های توسعه در سایر وجوه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی دارای اشکالات و نواقص اساسی‌تری است که لازم است در جای خود به آن پرداخته شود. بخشی از مهم‌ترین انتقادات مقام معظم رهبری در خصوص مدل‌های مرسوم توسعه معطوف به همین نوع از شاخص‌هاست. رهبر معظم انقلاب در تبیین و رد یا تأیید شاخص‌های مرسوم، بر اتخاذ رویکرد اقتباسی - مثل سایر ابعاد و حوزه‌های دیگر - تأکید می‌کنند. به طور کلی از نظر ایشان باید ببینیم یک شاخص با مبانی و اهداف کلی نظام اسلامی همسو هست یا خیر. از نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ممکن است یک کشور از لحاظ رفتارهای اجتماعی‌اش منضبط، مؤدب و با اخلاق باشد، ثروت و علم را هم به دست بیاورد، اما در عین حال همین ثروت و علم، و همین انضباط مردمی خودش را برای نابود کردن یک ملت دیگر به کار گیرد. مقام معظم رهبری، این منطق را غلط و مخالف با منطق اسلامی می‌داند. علمی که در راه کشتار و جنایت به کار بیفتد و کشوری که این نوع علم را داشته باشد و تحولی که بخواهد به اینجا منتهی شود، منطبق با منطق اسلامی نیست. از نظر ایشان خداپرستی، عشق به معنویت و عواطف و محبت در انسان‌ها باید تقویت بشود. ایشان معتقدند تحول اجتماعی یا اقتصادی‌ای که انسان‌ها را نسبت به هم بی‌تفاوت و بی‌محبت می‌کند، ممدوح نیست؛ مذموم است. ما تحولی می‌خواهیم که بین پدرها، مادرها، خانواده‌ها، فرزندان، دوستان و همسایگان الفت و محبت بیشتر به وجود آورد و مردم تا چهل خانه آن طرف‌تر را همسایه خود بدانند. محیط، محیط تراحم و تعاطف باشد؛ همه افراد جامعه نسبت به همدیگر احساس مسئولیت کنند «كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»[۶۱]. همه شما مسئول از رعیت‌تان هستید؛ یعنی آن کسی که مورد رعایت شما باید قرار بگیرد. آن تحولی که در پیوندها و نظامات اجتماعی به یک چنین حقایقی منتهی بشود، آن پیشرفت است؛ پیشرفت مورد نظر اسلام و جمهوری اسلامی این است[۶۲].
مقام معظم رهبری معتقدند پیشرفتی که بر فرد محوری و اباحه لذاتی که انسان به طور مطلق دوست می‌دارد، مبتنی باشد، پیشرفت نیست. دنیای صنعتی غرب امروز بر این پایه استوار است: اباحه لذات، هر لذتی که شرطش فقط این است که تعدی به دیگری نباشد. هر چیزی که دوست می‌داری، مباح است. می‌گوید از این خوشم می‌آید، پس باید انجام بدهم. این ممنوع و مطرود است. ما این را پیشرفت نمی‌دانیم[۶۳]. همچنین معظم له، اقتداری که مبتنی بر ظلم به ملت‌های دیگر و به بهای پسرفت ملت‌های دیگر باشد و پیشرفت و تحولی که در خدمت یک طبقه خاص - طبقه سرمایه‌دار –باشد، را مردود می‌دانند. به نظر ایشان پیشرفتی که خدمت طبقه سرمایه‌دارها باشد، پیشرفتی که با باختن هویت مستقل ملی همراه باشد و انسان خودش را از دست بدهد، پسرفت است[۶۴]. همچنین به نظر معظم له تقلید، رایج شدن و پیشرفت تقلید، وابسته کردن اقتصاد، تقلیدی کردن علم، ترجمه‌گرایی در دانشگاه؛ که هر چه که آن طرف مرزها، مرزهای غربی و کشورهای اروپایی، گفته‌اند، ما همان را ترجمه کنیم، زبان ملی را مغشوش کردن، هویت اسلامی ملی را سلب کردن و مدل بازی به جای مدل‌سازی، پیشرفت نیست[۶۵].[۶۶]
شاخص‌های مطلوب
مقام معظم رهبری هم‌زمان با نقد و رد برخی شاخص‌های متداول و مسلط، برخی شاخص‌های مطلوب و آرمانی مورد نظر را نیز عرضه می‌کنند.
پذیرش غالب شاخص‌های متداول
معظم له معتقدند شاخص‌هایی برای پیشرفت در دنیا معمول است که اغلب اینها مورد قبول است، مثل صنعتی شدن و فرا صنعتی شدن کشور، خودکفایی، وفور تولیدات، وفور صادرات، افزایش بهره‌وری، ارتقاء سطح سواد، ارتقاء سطح معلومات عمومی مردم، ارتقاء خدمات شهروندی، خدمت دادن به شهروندان رشد نرخ عمر متوسط -امید به زندگی- کاهش مرگ و میر کودکان، ریشه‌کنی بیماری‌های گوناگون در کشور، رشد ارتباطات و امثال اینها، شاخص‌هایی است که در دنیا برای یک کشور پیشرفته ذکر می‌کنند و ما این شاخص‌ها را رد نمی‌کنیم و قبول داریم. اما از نظر ایشان مسأله اساسی در اینجا این است که وقتی این شاخص‌ها را به ما تحویل می‌دهند در لابه‌لای آن، چیزهایی است که جزو شاخص‌های پیشرفت و توسعه نیست بلکه عناصری را به میان می‌آورند که به نوعی صادر کردن فرهنگ مخالف با هویت و شخصیت ملی و میل برای وابسته کردن کشورهاست[۶۷].[۶۸]
ضرورت ملاحظه عناصر اصلی هویت ملی
از نظر مقام معظم رهبری در تدوین شاخص‌ها اساس تحول باید بر «ملاحظه عناصر اصلی هویت ملی» قرار داده شود، که آرمان‌های اساسی و اصولی مهم‌ترین آنهاست. صنعتی شدن، فرا صنعتی شدن، پیشرفت علمی، پیشرفت خدماتی و پیشرفت‌های بهداشتی و درمانی، باشد؛ اما اساس اینها باید حفظ هویت ملی باشد. از نظر ایشان اگر یک کشوری همه اینها را داشت، اما از لحاظ ملی، یک کشور بی‌هویت بود، فرهنگش وابسته به دیگران بود، از گذشته و تاریخ خود هیچ بهره‌ای نداشت، یا اگر گذشته‌ای داشت، آن گذشته را از چشمش دور نگه داشتند یا آن را در نظرش تحقیر کردند، این کشور مطلقاً پیشرفت نخواهد کرد؛ زیرا هویت ملی، اساس هر پیشرفتی است[۶۹].[۷۰]
توجه به مؤلفه‌ها و شاخص‌های معنوی
در منظر مقام معظم رهبری در کنار شاخص‌های مادی و مرسوم پیشرفت، عشق به معنویت و ارتباط با خدا نیز از مهم‌ترین عواملی است که پیشرفت یک ملت را به معنای واقعی خودش تضمین می‌کند؛ اگر این نشد، همه آنچه که دستاوردهای به معنای عرفی و رایج جهان پیشرفته محسوب می‌شود، ممکن است در راه‌های غلطی مصرف شود[۷۱]. به نظر ایشان بشر علاوه بر التذاذ مادی، محتاج و مشتاق التذاذ معنوی هم هست. بشر حیوان نیست که علف جلوی او بریزند و برایش کافی باشد. انسان می‌خواهد با صفا و نورانی باشد. انسان از نورانیت و صفا و بندگی خدا احساس لذت روحی می‌کند[۷۲].[۷۳]
شاخص‌ها و خلقیات اجتماعی
از منظر مقام معظم رهبری اگر خلقیات اسلامی - همان چیزهایی که در اسلام برای یک انسان فضیلت است، همان چیزهایی که به تعبیر روایات، جنود عقل است - رواج پیدا کند؛ بد عمل کردن نسبت به محرومان با بی‌اعتنا بودن نسبت به آنان همراه نباشد؛ مال مردم خوردن وجود نداشته باشد؛ مردم اهل صبر و استقامت باشند؛ اهل توکل و تواضع و حلم باشند، نسبت به یکدیگر بدبین نباشند؛ نسبت به احوال یکدیگر بی‌تفاوت نباشند؛ نسبت به سرنوشت جامعه قناعت وجود داشته باشد؛ زیاده‌روی و اسراف و ریخت و پاش و نشانی از حرص و افزون‌طلبی در امور مادی نباشد، این جامعه به بهشت و گلستان تبدیل می‌شود[۷۴]. رهبر معظم انقلاب معتقدند عموم خُلقیات مثبتی که یک ملت را از حضیض بیکارگی و فقر و ذلت و عقب‌ماندگی بیرون می‌کشد و به اوج پیشرفت مادی می‌رساند، در اسلام مورد توصیه مؤکد قرار گرفته است. در واقع، همین خصوصیات و خُلقیات مثبتی که امروز کمبودش را در میان ملت خودمان نیز احساس می‌کنیم، ناشی از همین بی‌توجهی به معارف اسلامی است؛ زیرا همان روزی که در داخل کشور ما حرکت روشنفکری به وجود آمد و عده‌ای احساس کردند باید به غربیان روکنند و از آنها یاد بگیرند این نقاط مثبت را یاد نگرفتند. آنها به جای اینکه خُلقیات مثبت را یاد بگیرند و ترویج کنند، چیزهای ظاهری و کم‌ارزش و یا مضر را آموختند و رواج دادند. از جمله، آزادی جنسی، اختلاط زن و مرد، بی‌اعتنایی به معنویت، حذف دین، بدگویی به روحانیان و یا مواردی مانند نوع و شکل لباس و میز و صندلی، و در کل، امور این‌گونه را که یا خیلی کم اهمیت بودند، یا اصلاً اهمیت نداشتند و یا حتی مضر هم بودند. بر همین اساس ایشان معتقدند اگر بتوانیم اخلاق را اسلامی کنیم، فرهنگ را اسلامی کنیم، مردم را با خُلقیات اسلامی پرورش دهیم و صفاتی را که در صدر اسلام از یک جماعت کوچک، یک ملت عظیم و مقتدر درست کرد، در ملتمان زنده کنیم، همین‌ها بزرگ‌ترین دستاوردهاست[۷۵]. ایشان با ذکر چند شاخص دیگر معتقدند نیل به ابعاد و معیارهای زیر می‌تواند معیار خوبی برای یک جامعه پیشرفته مطلوب اسلام باشد: پیشرفت در تولید ثروت ملی، پیشرفت در دانش و فناوری، پیشرفت در اقتدار ملی و عزت بین‌المللی، پیشرفت در اخلاق و در معنویت، پیشرفت در امنیت کشور - هم امنیت اجتماعی، هم امنیت اخلاقی برای مردم - پیشرفت در ارتقای بهره‌وری، پیشرفت در قانون‌گرایی و انضباط اجتماعی؛ پیشرفت در وحدت و انسجام ملی؛ پیشرفت در رفاه عمومی؛ پیشرفت در رشد سیاسی؛ مسئولیت‌پذیری، عزم و اراده ملی[۷۶].[۷۷]
الزامات پیشرفت
در منظر مقام معظم رهبری، دستیابی به آرمان پیشرفت بدون تمهید مقدمات ممکن نیست. این مقدمات و شرایط ابعاد گوناگونی را در بر می‌گیرد. در منظر معظم له در حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی الزاماتی وجود دارد که باید تلاش کرد این الزامات و مقدمات فراهم آید تا حرکت در مسیر پیشرفت میسر گردد. به طور کلی در دیدگاه معظم له همه این عوامل و مقدمات باید با هم دیده شود. بی‌توجهی به هر کدام از بخش‌ها زمینه کندی در حرکت و یا کاستی در کل مجموعه را فراهم خواهد ساخت. البته در اندیشه مقام معظم رهبری میزان اهمیت و تأثیر هر کدام از این عوامل در سوق دادن جامعه به سوی پیشرفت یکسان نیست و این مسأله‌ای است که در برنامه‌ریز‌ی‌ها باید به آن توجه داشت[۷۸].
الزامات فرهنگی و اجتماعی پیشرفت
فرهنگ در اندیشه مقام معظم رهبری، جایگاه بسیار بالا و برتری دارد. با مروری بر مجموعه بیانات ایشان به سهولت به این مضمون خواهیم رسد. ایشان در مجموع نقش فرهنگ و عناصر فرهنگی را نقشی بی‌بدیل می‌دانند و بیشترین سهم را در بین عوامل مختلف به عامل فرهنگی می‌بخشند. ایشان بر این باورند اگر ما بخواهیم توسعه اقتصادی را به معنای صحیح کلمه در جامعه راه بیندازیم، احتیاج به تلاش فرهنگی داریم. ایشان معتقدند از هر طرف که حرکت می‌کنیم، به فرهنگ می‌رسیم و راه‌ها واقعاً به فرهنگ ختم می‌شود: تا وقتی که حتی محقق و جستجوگر علمی ما، فرهنگ کار و وجدان کار و عشق به کار را، آنچنان که در یک فرهنگ سالم مطرح است – که مظهر عالی‌اش هم فرهنگ اسلامی است - نداشته باشد، وجود این محقق، بی‌فایده خواهد بود. از منظر معظم له کار اداری، ارتباط مستقیمی با توسعه اقتصادی دارد. اگر طرح‌های اقتصادی را به مجموعه دیوان سالاری غلط و معوج و عاری از وجدان کار و عاری از سواد و آگاهی از کیفیت کار بدهید، آن را ضایع خواهد کرد و این طرح را به ثمر نخواهد رساند. ما چگونه می‌توانیم آگاهی و وجدان کار را در این مجموعه اداری خودمان - که هیکل حجیم دیوانی ما را تشکیل می‌دهد - تزریق بکنیم؟ یا چگونه می‌توانیم در زمینه تولید و ساخت و ایجاد محیط‌های کارگاهی پُرتلاش در کارخانجات، توصیه اسلام را که گفته: رحم الله من عمل شيئا فاتقنه[۷۹]، جامه عمل بپوشانیم و اتقان و سلامت کار و استحکام و سنگ تمام گذاشتن برای تولید را به کارگر تزریق کنیم، که وقتی اتومبیل ما از کارخانه بیرون می‌آید، بعد از یک ماه مثلاً در آن لق لق نکند، یا فلان پیچش باز نشود؛ در حالی که تولید فلان نقطه دیگر دنیا، این طور نیست؟ یا چه کار کنیم که این فرد از کار در نرود؛ در حالی که دیگران به کار شوق دارند و بیشتر سعی می‌کنند کار کنند؟ ما چگونه می‌توانیم روح کار، جدیت در کار، وجدان کار، پیگیری کار و سلامت کار را در طرح‌های توسعه اقتصادی خودمان در نظر بگیریم؛ بدون اینکه فرهنگ عمومی جامعه را بالا ببریم و فرهنگ کار و وجدان کار و معلومات مربوط به کار را به آنها تزریق کنیم؟ بنابر این در منظر معظم له اگر ما روی فرهنگ عمومی کار نکنیم، در توسعه اقتصادی هم خواهیم ماند[۸۰]. در دیدگاه مقام معظم رهبری اگر فرهنگ در کشوری دچار انحطاط شد و یک کشور هویت فرهنگی خودش را از دست داد، حتی پیشرفت‌هایی که دیگران به آن کشور تزریق کنند، نخواهد توانست آن کشور را از جایگاه شایسته‌ای در مجموعه بشریت برخوردار کند و منافع آن ملت را حفظ کند[۸۱]. برخی از آداب و شرایط فرهنگی مناسب برای پیشرفت از دیدگاه مقام معظم رهبری عبارت‌اند از:
امر به معروف و نهی از منکر
مقام معظم رهبری یکی از خلقیات و معارف بلند دینی که بستر مناسبی برای رشد و پیشرفت به وجود خواهد آورد را امر به معروف و نهی از منکر می‌دانند. ایشان معتقدند همه مردم اگر وظیفه امر کردن به کار خوب و نهی کردن از کار بد را برای خود قایل باشند، این تضمین کننده حیات طیبه در نظام اسلامی خواهد بود[۸۲]. مقام معظم رهبری انتقاد سازنده را یکی از مواهب الهی و مفاخر اسلامی و مایه رشد و ارتقاء و پیشرفت امور و مصداق بارز فریضه امر به معروف می‌داند که از نظر ایشان باید در جامعه بماند و توسعه و کیفیت بیابد، ولی نباید با اشاعه روحیه بدبینی و سوءظن به کارگزاران اصلی کشور و بدگویی از آنان – که به تضعیف روحیه، یا تضعیف جایگاه آنان بینجامد – مخلوط گردد[۸۳].[۸۴]
گسترش فرهنگ آزاد اندیشی
معظم له معتقدند در غیر فضای آزاد فکری، امکان رشد وجود ندارد. بدون آزاد اندیشی، برای فکر، برای علم، برای میدان‌های عظیم پیشرفت بشری اصلاً جایی وجود نخواهد داشت[۸۵].[۸۶]
رشد خود باوری
مقام معظم رهبری معتقدند راز حرکت و پیشرفت یک ملت به سمت عروج معنوی و مادی این است که فرد به خود ایمان بیاورد و خودباختگی را کنار بگذارد. اگر به خود اعتقاد پیدا کرد و احساس نمود که به آقابالاسری از ملت‌ها و دولت‌های بیگانه نیاز ندارد و خود را در مقابل آنها کوچک و حقیر و ناچیز نداند راه پیشرفت در مقابلش باز می‌شود[۸۷].[۸۸]
رشد احساس عزت ملی
مقام معظم رهبری اعتماد به نفس و احساس عزت ملی را یکی از دو رکن اساسی پیشرفت هر کشوری می‌دانند. ایشان معتقدند یک ملت اگر احساس عزت کرد، پیشرفت خواهد کرد و خواهد بالید؛ اما اگر توسری خورد، استعدادها در او خفه خواهد شد[۸۹]. به نظر ایشان در نهادهای انقلابی این جرأت همراه با ایمان موجب پیشرفت شد. نهادهای انقلابی به خاطر اتکای به نفس، به خاطر جرأت در اقدام، به خاطر توکل به خدا، به خاطر باور به نیروی ذاتی خود، در هر جا وارد شده‌اند، توانسته‌اند کار خوب انجام دهند[۹۰]. از نظر معظم له این احساس عزت در همه عرصه‌های حیات انسانی معنا و حضور دارد و در هر حوزه‌ای شاخص‌هایی برای آن می‌توان در نظر گرفت:
- عزت ملی در مدیریت کشور به این معناست که یک دولت، یک نظام، به ملت و به مردم خود متکی باشد.
- عزت ملی در مسائل اقتصادی به این است که کشور به قدرت خودکفائی برسد.
- عزت ملی در عرصه علم به این است که تولید علم کنیم و بتوانیم علم را بسازیم، به وجود بیاوریم، کشف کنیم و در بنای علمی دنیا سهم عمده‌ای داشته باشیم.
- عزت ملی در سیاست‌های گوناگون و در تعامل با کشورهای دیگر و دولت‌ها و قدرت‌ها این است که ملت از استقلال رأی برخوردار باشد.
- عزت ملی در عرصه فرهنگ به این است که یک ملت به سنت‌های خود پایبند باشد، برای آنها ارج قائل باشد، مقلد فرهنگ‌های بیگانه و مهاجم نشود.
- عزت ملی در نحوه اداره کشور و ارتباط با انسان‌ها، به این است که تک تک انسان‌ها در یک جامعه مورد احترام قرار بگیرند. اگر هم‌دین شماست، مورد احترام است؛ اگر شما هم‌دین هم نیست، مورد احترام است. در جامعه هر که انسان است، مورد احترام است؛ مورد تکریم است؛ این ایجاد عزت ملی می‌کند[۹۱].[۹۲]
ارتقاء شأن اجتماعی علم و عالم
از نظر مقام معظم رهبری این مهم است که انسانی که با معارف فلسفی یا معارف عرفانی یا با دانشی از دانش‌های گوناگون بشر آشناست، یا دارای ذوق هنری است، مردم برای آن ارزش قائل باشند؛ ولو کسی نداند؛ تبدیل به پول نشود؛ و در بازار تنگ‌نظری‌ها مشتری درست و حسابی هم نداشته باشد. از نظر ایشان این فرهنگ، فرهنگ خیلی خوبی است و چیزی است که می‌تواند جریان دانش، تحقیق و هنر را در کشور توسعه بدهد. این جور نباشد که ما تصور کنیم اگر به هنر یا به دانش می‌پردازیم، برای این است که یک مابه‌ازای مادی دارد[۹۳].[۹۴]
رشد فرهنگ کار جهادی
مقام معظم رهبری فرهنگ جهادی را یکی از لوازم نیل به پیشرفت می‌دانند. این فرهنگ در همه صحنه‌ها و عرصه‌ها به کار می‌آید[۹۵].[۹۶]
مبارزه با مصرف‌زدگی و اسراف
رهبر انقلاب یک اقدام اساسی در زمینه پیشرفت و عدالت را مبارزه با اسراف، حرکت در سمت اصلاح الگوی مصرف و جلوگیری از ولخرجی‌ها و تضییع اموال جامعه می‌دانند[۹۷].[۹۸]
ایستادگی و صبر
مقام معظم رهبری معتقدند پیشرفت‌های ما در همه‌جا، ناشی از ایستادگی و استقامت بر پایه ارزش‌ها بوده است؛ هرجا که استقامت کردیم، بر مبانی خودمان پافشاری کردیم و از آن کوتاه نیامدیم و در مقابل تهدیدها خودمان را نباختیم، آنجا پیشرفت کرده‌ایم. به باور ایشان این ایستادگی و پایداری، مهم‌ترین چیزی است که ما می‌توانیم آن را وسیله برای رسیدن به اهداف‌مان قرار دهیم[۹۹]. ایشان با اشاره به این آیه شریفه قرآن کریم که می‌فرماید ﴿إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ﴾[۱۰۰]، تصریح می‌کنند که هر جا ما تقوا پیشه کردیم، صبر کردیم و ایستادگی نشان دادیم، خدای متعال اجر ما را ضایع نکرد؛ اما هرجا وادادگی نشان دادیم؛ ضربه خوردیم و آنجا اختلال به وجود آمد. خدای متعال به پیغمبرش فرمود: ﴿فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ﴾[۱۰۱]. استقامت، یعنی در همین خط مستقیم پایداری و پافشاری کردن و زاویه‌ای ایجاد نکردن؛ علاج مشکلات کشور ایران همین است[۱۰۲].[۱۰۳]
امنیت اجتماعی
مقام معظم رهبری معتقدند وقتی امنیت بود، تحصیل، علم، پیشرفت، صنعت، ثروت و عبادت هم هست. از نظر ایشان دنیا و آخرت در سایه امنیت وجود دارد[۱۰۴].[۱۰۵]
همبستگی و وحدت ملی
مقام معظم رهبری معتقدند اگر ملتی با اتحاد کلمه در میدان اقتصاد وارد شود، پیشرفت می‌کند. جنگی برایش پیش آید و وارد شود، پیشرفت می‌کند. یک ملت، تمام آرمان‌های بزرگ خودش را در سایه وحدت ملی می‌تواند به دست آورد[۱۰۶]. به همین خاطر از منظر معظم له احساس هویت جمعی بسیار مهم است. هر مجموعه انسانی به یک هویت جمعی احتیاج دارد و باید احساس اجتماع و بستگی و هویت جمعی کند. ملیت، یک هویت جمعی است که با برخورداری از آن، هر کشور می‌تواند از همه امکانات خود برای پیشرفت و موفقیت استفاده کند. اگر این احساس هویت جمعی وجود نداشته باشد، بسیاری از مشکلات برای آن مجموعه پیش می‌آید و بسیاری از موفقیت‌ها برای آنها حاصل نخواهد شد[۱۰۷].[۱۰۸]
تراحم و تعاطف مؤمنان
مقام معظم رهبری تراحم و تعاطف مؤمنان با همدیگر را وظیفه‌ای اخلاقی می‌دانند که در پیشرفت و بنای اجتماعی تأثیر دارد. از نظر ایشان اگر مردم به هم رحم کنند خدا هم به آنها رحم خواهد کرد. وقتی که در دل مردم نسبت به یکدیگر ترحم و عطوفت و حسن ظن و محبت هست، فضای جامعه، فضای بهشت می‌شود[۱۰۹].[۱۱۰]
قدرت ملی
از نظر مقام معظم رهبری قدرت ملی برای جوامع بشری، کلید همه کامیابی‌ها و وسیله لازم برای رسیدن افراد جامعه به حیات طیبه است[۱۱۱].[۱۱۲]
همت مضاعف و کار مضاعف
مقام معظم رهبری معتقدند به هیچ فردی، به هیچ ملتی و به هیچ جمعیتی، از خزانه غیبت الهی هیچ چیز نمی‌دهند، مگر با تلاش و کوشش[۱۱۳]. از نظر ایشان کار متکی به ایمان و امید، علاج همه دردهای یک ملت است. ملت بیکار، ملت تنبل، ملت کسل، ملت ناامید به جایی نخواهد رسید[۱۱۴]. به همین دلیل از نظر معظم له بیکاری به بشریت خسارت می‌زند؛ چه بیکاری بر اثر تنبلی و عدم همت شخص باشد، چه بر اثر این باشد که او قادر به کار نیست؛ چون کار وجود ندارد. کار یک ارزش و یک عبادت حقیقی و عامل حقیقی و واقعی برای پیشرفت یک کشور است[۱۱۵].[۱۱۶]
امید
مقام معظم رهبری، امید را بزرگ‌ترین قوه محرکه انسان می‌دانند. امید به پیروزی، امید به پیشرفت و امید به موفقیت، هر انسانی را به حرکت وادار می‌کند. ایشان معتقدند اگر شما بخواهید هر انسان فعال و سرزنده و شادابی از حرکت بیفتد، کافی است او را ناامید کنید. اگر ناامید کردید، دست‌های فعال سست خواهد شد و زانوان فعال و استوار به لرزه خواهد افتاد[۱۱۷].[۱۱۸]
تعهد و مسئولیت‌پذیری
به بیان مقام معظم رهبری، برای بازسازی و عمران سرتاسر کشور و برای پیشرفت هدف‌ها و برنامه‌های اقتصادی‌ای که مسئولان طرح می‌کنند، احساس تعهد و مسئولیت پذیری همه مردم بسیار مهم است[۱۱۹].[۱۲۰]
الزامات سیاسی و اداری پیشرفت
مقام معظم رهبری معتقدند تدارک شرایط سیاسی و اداری لازم برای پیشرفت همه جانبه امری ضروری است. باید امکانات سیاسی را از جهات گوناگون فراهم ساخت تا نیل به پیشرفت میسر بشود. بدون اصلاح و ارتقای شرایط و لوازم سیاسی، نیل به پیشرفت ممکن نخواهد بود. برخی از شرایط و عناصر سیاسی مهم مد نظر ایشان را می‌توان در چند عنوان زیر خلاصه کرد:
استقرار و استقلال حکومت
از نظر معظم له، اولین مقدمه سیاسی لازم برای پیشرفت، استقرار و استقلال حکومت است. ملت مستقل و آزاد، ملتی است که بتواند روی پای خود بایستد، با امکانات خود کار کند و با اراده خود حرکت کند[۱۲۱].[۱۲۲]
اعتماد به حکومت
مقدمه مهم دیگر سیاسی از منظر معظم له، اعتماد متقابل بین حکومت و مردم است. به بیان ایشان وقتی مدیران اصلی کشور مورد اعتماد مردم‌اند و مردم در کار آنان، نشانه‌های لیاقت و صداقت را می‌بینند، همه کارها آسان‌تر و روان‌تر انجام می‌گیرد و وسوسه‌ها موجب کارشکنی و عدم همکاری نمی‌شود[۱۲۳].[۱۲۴]
امنیت و آرامش سیاسی
از نظر مقام معظم رهبری، امنیت سیاسی در کشور و در هر منطقه‌ای، اساس پیشرفت است[۱۲۵]. همچنین اگر یک کشور بخواهد به سمتی که برای آن مطلوب است - چه از لحاظ اقتصادی، چه از لحاظ سیاسی، چه از لحاظ معنوی یا سطح علم و سواد - پیشرفت کند، به محیط آرام و بی‌تشنج احتیاج دارد[۱۲۶].[۱۲۷]
انسجام سیاسی
از نظر مقام معظم رهبری وجود انسجام در سیاست‌ها و نیز انسجام بین مسئولین، مهم‌ترین شرط پیشرفت است[۱۲۸].[۱۲۹]
به‌کارگیری مدیران متعهد
مقام معظم رهبری معتقدند ایران اسلامی می‌تواند شکوفایی متناسب اقتصادی را به وجود آورد به شرط اینکه مدیریت دلسوز و کارآمد، با احساس تعهد و به کارگرفتن ابتکارها و استعدادهای انسانی در رأس کار قرار بگیرد. در این صورت می‌توان همه بن‌بست‌ها را باز کرد[۱۳۰].[۱۳۱]
نظارت و پیگیری
از نظر مقام معظم رهبری، نظارت بر زیر مجموعه‌ها در نظام مدیریتی خیلی مهم است. از نظر ایشان مسئولان بالا و مدیران ارشد باید مسأله نظارت بر زیر مجموعه خودشان را بسیار مهم بدانند. چشم‌های بینا و بصیر و باز یک مدیر وقتی در دائره مسئولیتش می‌چرخد، می‌تواند صحت کار و پیشرفت آن را تضمین کند. اگر از این مهم غفلت بشود، ممکن است در همان بخشی که غفلت شده نابسامانی انجام بگیرد. از نظر معظم له دلیل اهمیت این موضوع این است که مجموعه‌های انسانی مثل ماشین نیستند که انسان یک دکمه‌ای را بزند و این ماشین به خودی خود شروع کند به کار کردن. مجموعه‌های انسانی مجموعه‌هایی از اراده‌ها، فکرها، نظرها، سلیقه‌ها و خواهش‌های نفسانی صحیح و غلط هستند. تصمیم گرفته شده و تدبیر صورت گرفته ممکن است در جایی با مانعی از همین خواهش‌ها، فکرها، سلیقه‌ها و اراده‌های گوناگون برخورد بکند و متوقف بشود. باید این مانع برطرف بشود و رفع و دفع این مانع بدون نظارت ممکن نخواهد بود[۱۳۲].[۱۳۳]
مبارزه با فساد
از جمله مواردی که رهبر معظم انقلاب بر توجه به آن بسیار تأکید و اصرار دارند مسأله مبارزه با فساد در دستگاه‌های دولتی از جهات مختلف است. از نظر ایشان مبارزه با فساد، یک جنبه اخلاقی محض نیست؛ بلکه اداره کشور متوقف به مبارزه با فساد است[۱۳۴]. همچنین از نظر ایشان مبارزه با فساد وسیله‌ای برای احساس امنیت و اطمینان سرمایه‌گذار سالم است؛ سرمایه‌گذاری که قصد سوء استفاده ندارد؛ قصد استفاده دارد. باید جلو سودهای نامشروع - که عمدتاً به خاطر عدم تعهد و دلسوزی و همچنین لغزش‌های گوناگون از سوی بعضی از مسئولان و مدیران است - گرفته شود[۱۳۵]. از نظر معظم له برخورد با فساد، هم موجب می‌شود که افراد، دقت بیشتری بکنند و هم موجب می‌شود دست‌های خیانتکار بترسند و عقب بکشند. این دو عامل موجب خواهد شد که در کارهای اقتصادی و جاری کشور و دولت، پیشرفت به وجود آید. به بیان ایشان علاج تهاجم به ناکارآمدی نظام، اثبات کارآمدی است؛ که اثبات کارآمدی هم این گونه است[۱۳۶].[۱۳۷]
مبارزه تمام‌عیار
به طور کلی مقام معظم رهبری میدان پیشرفت را میدانی می‌دانند که در آن دشمنان قوی و ضعیف درونی و بیرونی متعددی وجود دارند. نیل به پیشرفت الهی و اسلامی مستلزم تهیه تدارکات و تجهیزات کافی در تمام ابعاد فردی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی برای مقابله با این دشمنان می‌باشد. از نظر ایشان مبارزه با فقر، مبارزه با تبعیض، مبارزه با بیماری، مبارزه با جهل، مبارزه با ناامنی، مبارزه با بی‌قانونی و... همه اینها در تحول و پیشرفت، به معنای صحیح دخالت دارند و ما اینها را پایه‌های اصلی می‌دانیم[۱۳۸].[۱۳۹]
الزامات علمی
مقام معظم رهبری یکی از مهم‌ترین الزامات نیل به پیشرفت همه جانبه را توجه به تولید علم و نظریه‌پردازی می‌دانند. از نظر ایشان بدون توجه به این مهم ما نخواهیم توانست در هیچ عرصه‌ای رشد کنیم. معظم له معتقدند امروز اگر برای علم سرمایه‌گذاری و مجاهدت و تلاش نکنیم، فردای ما، فردای تاریکی خواهد بود. ایشان یکی از فرایض حتمی برای نسل امروز کشور را تقویت بنیه علمی کشور می‌داند. به باور معظم له ما اگر علم نداشته باشیم، اقتصادمان، صنعت‌مان، حتی مدیریت و مسائل اجتماعی‌مان عقب خواهد ماند[۱۴۰]. در یک کلام رهبر فرزانه انقلاب معتقدند عقب‌ماندگی علمی همراه خود، عقب‌ماندگی اقتصادی و فرهنگی و نظامی و بقیه عقب‌ماندگی‌ها را هم به بار می‌آورد[۱۴۱].[۱۴۲]
الزامات معنوی و رفتاری
مقام معظم رهبری معتقدند در اسلام همه چیز مقدمه خودسازی انسان و خودسازی نیز مقدمه حیات طیبه است. از نظر ایشان تنها با انسان‌های تربیت شده و مزکی است که حیات طیبه قابل دستیابی خواهد بود. در منظر معظم له همه فرائض، احکام، تکالیف، واجبات، اجتناب از گناهان و نوافل و مستحبات و احکام اجتماعی و فردی، مقدمه حیات طیبه است؛ مقدمه زنده شدن انسان با روح انسانی است؛ مقدمه عروج انسان از عالم بهیمیت و حیوانیت و توحش است. مقام معظم رهبری معتقدند اگر بشر تحت تربیت الهی – که با اراده خود او قابل تحقق است - قرار گیرد، این حیات طیبه در نفس او به وجود خواهد آمد و محیط را هم طیب و طاهر خواهد کرد و اگر این تربیت الهی نباشد و عزم و اراده‌ای را که انسان برای پیمودن راه خدا با آن، احتیاج دارد از دست بدهد و خود را در دست هواها و هوس‌های بشری رها کند، در حد حیوانیت باقی خواهد ماند و حیوانی خطرناک‌تر از حیوان‌های دیگر خواهد شد[۱۴۳]. بنابراین مقام معظم رهبری معتقدند حیات طیبه انسان در سایه حاکمیت دین خدا وقتی حاصل خواهد شد که انسان‌ها دل خود را با یاد خدا زنده نگه دارند و به کمک آن بتوانند با همه جاذبه‌های شر و فساد مبارزه کنند و همه بت‌ها را بشکنند و دست تطاول همه شیطان‌های درونی و برونی را از وجود خود قطع کنند. از نظر ایشان این ذکر و حضور دایمی نیز، فقط به برکت نماز حاصل می‌شود؛ و نماز در حقیقت پشتوانه‌ای مستحکم و ذخیره‌ای تمام نشدنی در مبارزه‌ای است که آدمی با شیطان نفس خود که او را به پستی و زبونی می‌کشد، و شیطان‌های قدرت که با زر و زور او را وادار به ذلت و تسلیم می‌کنند، همیشه و در همه حال دارد[۱۴۴].
از نظر ایشان اخلاص در مسیر پیشرفت بسیار مهم است. اگر کار برای خدا نباشد و اخلاص در کار نباشد، این اجر را که ندارد هیچ، پیشرفت هم ایجاد نخواهد شد[۱۴۵]. با نیت خالص برای خدا و عملی که در آن، هیچ اثر و نشانه‌ای از هوای نفسانی نباشد راه پیشرفت هموار می‌شود[۱۴۶]. ایشان در جای دیگری ایمان به خدا را عاملی بسیار مهم می‌دانند. از نظر ایشان یک ملت اگر بخواهد راه رشد و کمال و پیشرفت را طی کند، باید از لحاظ ایمان فکری، به جای محکمی متکی باشد[۱۴۷]. از نظر رهبر معظم انقلاب، تدین، رعایت دینی، در حد وسع و امکان، مایه توجهات الهی و توفیقات انسانی و مایه پیشرفت است[۱۴۸]. همچنین از نظر مقام معظم رهبری دعا و نیایش و رابطه با خدا سینه‌ها و دل‌ها را منشرح می‌کند؛ راه را برای انسان باز می‌کند؛ عزم و اخلاص به انسان می‌دهد؛ به کارها برکت می‌بخشد؛ توفیق الهی را بر سر انسان سایه‌گستر می‌کند و نتیجه آن، پیشرفت در خط اصیل ارزش‌های اسلامی است[۱۴۹]. به نظر ایشان نباید خیال کرد در زندگی ملتی که در حال سازندگی است، دعا و تضرع نقش زیادی ندارد. به عکس، ملتی که راه دشواری را در پیش روی خود دارد و می‌خواهد کار بزرگی را انجام دهد، در کنار کار و تلاش و مجاهدت، لازم است که باب گشاده‌ای برای دعا و توجه به پروردگار و استمداد از خداوند قرار دهد[۱۵۰]. ایشان همچنین معتقدند به برکت طهارت، کشور آباد و آزاد خواهد شد، توسعه پیدا خواهد کرد، ویرانی‌هایش از بین خواهد رفت و فقر و تبعیض و بدبختی محو خواهد شد[۱۵۱]. به همین دلیل از نظر ایشان باید از ترویج گناه و فساد در جامعه با جدیت تمام جلوگیری کرد. مقام معظم رهبری معتقدند جوان یک کشور اگر بخواهد مثل موتور پیش برنده‌ای آن ملت را پیش ببرد، احتیاج دارد به اینکه سر حال، بانشاط، تندرست، قوی و دلبسته به کار و پیشرفت باشد.
برای اینکه این روحیه را در جوان ایرانی از بین ببرند، تلاش می‌کنند با توطئه‌های گوناگون؛ با ترویج فساد، با ترویج فحشاء، با ترویج مواد مخدر، با باندهای هدایت شده، جوان ایرانی را منصرف کنند. جوان ایرانی باید به هوش باشد. امروز اگر مسئولین نظام جمهوری اسلامی با مواد مخدر به سختی مبارزه می‌کنند، این یک جهاد بزرگ، یک حرکت بسیار عمیق در راه پیشرفت ملت ایران است. اینها نمی‌خواهند جوان ایرانی در کارگاه، در آزمایشگاه، در دانشگاه، در محیط علمی، در محیط کار و تلاش صنعتی و کشاورزی بانشاط باشد. آن جوانی که سرگرم مسائل شهوانی جنسی باشد یا اسیر مواد مخدر باشد، نه حال کار کردن دارد، نه حوصله فکر کردن دارد، نه نیروی کار کردن دارد، نه ابتکار دارد، نه عزم و اراده راسخ و لازم را دارد. امروز مبارزه با توطئه‌های سازمان یافته برای کشاندن جوان ایرانی به شهوات، به مواد مخدر، به سرگرمی‌های گوناگون جنسی، یک توطئه بسیار خطرناکی است[۱۵۲].[۱۵۳]
منابع
پانویس
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار استادان و دانشجویان کردستان، ۲۷/۲/۱۳۸۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص۱۲۵۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با وزیر و مسئولان وزارت کشور و استانداران، ۲۷/۹/۱۳۷۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع مردم مشهد مقدس و زائران حضرت ثامن الحجج، علی بن موسی الرضا(ع)، در روز عید سعید فطر، ۱۵/۱/۱۳۷۱.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان بسیجی، ۵/۳/۱۳۸۴.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۵۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع کثیری از اقشار مختلف مردم قم، به مناسبت فرا رسیدن ۱۹ دی ماه (سالروز قیام مردم قم)، ۱۹/۱۰/۱۳۶۸.
- ↑ «کسانی از مرد و زن که کار شایسته‌ای کنند؛ و مؤمن باشند، بی‌گمان آنان را با زندگانی پاکیزه‌ای زنده می‌داریم و به یقین نیکوتر از آنچه انجام می‌دادند پاداششان را خواهیم داد» سوره نحل، آیه ۹۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در صحن جامع رضوی مشهد مقدس، ۲/۱/۱۳۸۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت ائمه جمعه، روحانیون، مسئولان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اقشار مختلف مردم و خانواده‌های معظم شهدای استان‌های یزد و کهکیلویه و بویر احمد، ۱۱/۴/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت اقشار مختلف مردم استان‌های ایلام و فارس و گروهی از طلاب پاکستانی، ۱۲/۴/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم مشهد و زایران حضرت رضا(ع)، ۲۹/۱/۱۳۷۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۵۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقتصاددانان شرکت کننده در اجلاس بانک توسعه اسلامی، ۲۵/۶/۱۳۸۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروه کثیری از معلمان و مسئولان امور فرهنگی کشور و جمعی از کارگران، به مناسبت روز معلم و روز جهانی کارگر، ۱۲/۲/۱۳۶۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع کثیری از کارگران، معلمان و فرهنگیان کشور، ۱۲/۲/۱۳۷۵.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص۱۲۶۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات به مناسبت حلول سال ۱۳۷۳ شمسی، ۱/۱/۱۳۷۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان و مسئولان سازمان عقیدتی، سیاسی نواح مختلف نیروی انتظامی در سراسر کشور، ۲/۱۱/۱۳۷۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص۱۲۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع مردم مشهد مقدس و زائران حضرت ثامن الحجج، علی بن موسی الرضا(ع) در روز عید سعید فطر، ۱۵/۱/۱۳۷۱.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص۱۲۶۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار رؤسای سه قوه و مسئولان و مدیران بخش‌های مختلف نظام، ۱۹/۶/۱۳۸۷.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۶۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۷.
- ↑ «ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۷.
- ↑ «پس هر کس همسنگ ذره‌ای نیکی ورزد، آن را خواهد دید،» سوره زلزال، آیه ۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی»، ۱۰/۹/۱۳۸۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۱.
- ↑ آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار مدیران صدا و سیما، ۱۵/۱۱/۱۳۸۱.
- ↑ MA: Addison-Wesley Reading Sixth Edition، Economic Development، Todaro، M. P. (۱۹۹۷)،.
- ↑ nternational Labour Organisation..
- ↑ Diejomaoh، V.P. (۱۹۷۸)، Introduction to Human resources and African Development، New York:Praeger، pp. ۱-۶..
- ↑ United Nations Development Programme..
- ↑ UNDP، (۱۹۹۰)، Human Development Report، ۱۹۹۰. U. N. Development Program، Oxford University Press، Oxford..
- ↑ Human Poverty Index..
- ↑ Human Development Index..
- ↑ Gender-related Development Index..
- ↑ Human capability..
- ↑ Sen Amartya، (۱۹۸۱)، Public Action and the Quality of Life in Developing Countries. Oxford Bulletin of Economics and Statistics، Vol. ۴۳،No.۴، pp.۲۸۷-۳۱۹..
- ↑ Sen،. Amartya، (۱۹۹۷)، Editorial: Human Capital and Human Capability، World Development، Vol.۲۵، No.۱۲،pp.۱۹۵۹-۱۹۶۱..
- ↑ توسعه اسلامی با رویکرد نیروی انسانی: مفهوم و روش، منصور زراء نژاد همایش اقتصاد اسلامی و توسعه (۱۳۸۷) در مشهد.
- ↑ النوری، حسین. مستدرک الوسائل. (اول: بیروت، آل البیت)، ج۱۴، ص۲۴۸، ب ۶۳، ح۱۶۶۱۲، حلیة الاولیاء، ج۸، ص۲۷۱.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم مشهد و زایران حضرت رضا(ع)، ۲۹/۱/۱۳۷۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت آغاز سال جدید، ۱/۱/۱۳۷۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با وزیر و مسئولان «وزارت ارشاد» و اعضای «شوراهای فرهنگ عمومی کشور»، ۱۹/۴/۱۳۷۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، ۱/۱/۱۳۸۸.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۷.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۸۹.
- ↑ مسائل علی بن جعفر و مستدرکات‌ها علی بن جعفر(ع)، ص۹۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۹/۹/۱۳۶۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع کارکنان سازمان صدا و سیما، ۲۸/۲/۱۳۸۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع کثیری از اقشار مختلف مردم قم، به مناسبت فرا رسیدن ۱۹ دی ماه (سالروز قیام مردم قم)، ۱۹/۱۰/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، ۱۳/۳/۱۳۷۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۱.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار اعضای هیأت دولت، ۸/۶/۱۳۸۴.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران و مسئولان نظام در روز عید سعید فطر، ۱۱/۱۲/۱۳۷۳.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای هیأت دولت، ۸/۶/۱۳۸۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع کثیری از مردم قم، ۱۹/۱۰/۱۳۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی، ۱۴/۳/۱۳۸۸.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با نخبگان استان کرمان، ۱۴/۲/۱۳۸۴.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جهادگران و کشاورزان، ۱۴/۱۰/۱۳۸۲.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ زائران و مجاوران حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، ۱/۱/۱۳۸۸.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری، ۳۱/۶/۱۳۸۳.
- ↑ «گفتند: آیا تو همان یوسفی؟ گفت: من یوسفم و این، برادر من (بنیامین) است؛ خداوند بر ما منّت نهاد، چنین است که هر کس پرهیزگاری ورزد و شکیبایی کند بی‌گمان خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گرداند» سوره یوسف، آیه ۹۰.
- ↑ «پس چنان که فرمان یافته‌ای پایداری کن و (نیز) آنکه همراه تو (به سوی خداوند) بازگشته است (پایداری کند) و سرکشی نورزید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره هود، آیه ۱۱۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، ۱۵/۵/۱۳۸۲.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سالروز عید سعید مبعث، ۲۹/۴/۱۳۸۸.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ زانران و مجاوران حضرت رضا(ع) در مشهد مقدس، ۱۶/۱/۱۳۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان استان اصفهان، ۱۲/۸/۱۳۸۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۶/۱/۱۳۸۱.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت برگزاری مراسم حج، ۲۱/۱/۱۳۷۶.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با ایثارگران، در سالروز ورود آزادگان به میهن اسلامی، ۲۹/۵/۱۳۷۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مردم استان سمنان، ۱۷/۸/۱۳۸۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگران و معلمان به مناسبت روز جهانی کارگر و سالگرد شهادت استاد مطهری، ۱۴/۲/۱۳۷۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع با شکوه مردم کرج، ۲۴/۷/۱۳۷۶.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۶.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با ائمه جمعه، علما، مسئولان و اقشار مختلف مردم نیشابور، قصر شیرین، سرپل ذهاب، گیلان غرب، نفت شهر، سومار، رشت، خدابنده و قیدار و جمعی از روشندلان و گروهی از زایران پاکستانی، ۳/۸/۱۳۶۸.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمع کثیری از مردم آمل، ۲۱/۳/۱۳۷۷.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، ۱۰/۳/۱۳۶۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با سران و معتمدان عشایر کردستان، ۲۴/۲/۱۳۸۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم اراک، ۲۴/۸/۱۳۷۹.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم اصفهان، ۸/۸/۱۳۸۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروه کثیری از اصناف، ۱۰/۴/۱۳۸۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار رئیس جمهوری و اعضای هیأت دولت، ۲/۶/۱۳۸۷.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با نمایندگان هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، ۲۷/۳/۱۳۸۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروه کثیری از اصناف، ۱۰/۴/۱۳۸۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای مجلس خبرگان، ۱۵/۶/۱۳۸۰.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۲۹۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۳۰۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ۹/۱۲/۱۳۷۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای انجمن‌های اسلامی دانش آموزان سراسر کشور، ۱۹/۲/۱۳۸۶.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۳۰۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار عمومی به مناسبت عید سعید فطر، ۲۸/۱۰/۱۳۷۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به اولین اجلاس سالیانه اقامه نماز در مشهد مقدس، ۱۵/۷/۱۳۷۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیات دولت به مناسبت آغاز هفته دولت، ۲/۶/۱۳۷۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای حزب وحدت اسلامی افغانستان، ۲۲/۱/۱۳۶۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانشجویان دانشگاه تهران، ۲۲/۲/۱۳۷۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه‌های شیراز، ۱۴/۲/۱۳۸۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار عمومی مردم قم، ۱۹/۱۰/۱۳۸۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار قشرهای گوناگون مردم از شهرهای مختلف، ۲۸/۲/۱۳۷۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز عید فطر، ۲۱/۱۱/۱۳۷۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم نوزدهمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، ۱۴/۳/۱۳۸۷.
- ↑ سیاه‌پوش، امیر، مقاله «پیشرفت اسلامی»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ ص ۱۳۰۰.