بحث:پیامبر خاتم

نضرة النعيم ج۱

• السيرة النبوية العطرة
• الأخلاق ودراسة السيرة
• تمهيد
• مصادر دراسة السيرة النبوية
• بيئة الدعوة
• نسبه(ص)
• صفته(ص)
• أسماؤه(ص)
• زواج عبد الله بن عبد المطلب من آمنة بنت وهب
• مولده(ص)
• حياة العمل والكدح
• حلف الفضول
• شهوده(ص) حلف المطيبين
• زواجه(ص) بخديجة بنت خويلد
• قريش وبناء البيت العتيق
• خطة البناء والتنفيذ
• الحكم الأمين
• الصادق الأمين
• إرهاصات البعثة
• بشارات الأنبياء بمحمد(ص)
• إرهاصات نبوته(ص)
• نزول الوحي والبعثة النبوية
• الدعوة الإسلامية ومنطلقاتها الفكرية
• مرحلة الدعوة السرية
• أول من أسلم
• إسلام الجن
• بدء الجهر بالدعوة
• كتابة التنزيل
• لغة القرآن
• كتاب الوحي
• الدعوة في مكة
• أبعاد تأثير الدعوة على مجتمع مكة
• أذى المشركين للرسول(ص)
• لجوء المشركين إلى المطالبة بالمعجزات
• لجوء قريش إلى المفاوضات
• لجوء قريش إلى سب القرآن ومنزله ومن جاء به
• التعاون مع اليهود للتصدي للدين الجديد
• اتباع قريش أسلوب الترغيب للرسول(ص)
• اتباع قريش لأسلوب الترهيب
• أذى المشركين للرسول(ص)
• اضطهاد قريش للمسلمين
• تعذيب الموالي
• الهجرة الأولى إلى الحبشة
• قصة الغرانيق الباطلة والهجرة الثانية إلى الحبشة
• محاولة قريش استرداد المهاجرين المسلمين
• إسلام حمزة بن عبد المطلب
• إسلام عمر بن الخطاب
• المقاطعة ودخول المسلمين شعب أبي طالب
• وفاة أبي طالب وخديجة
• رحلة الرسول(ص) إلى الطائف
• إسلام نفر من الجن في وادي نخلة
• الإسراء والمعراج
• كفاية الله رسوله(ص) أمر المستهزئين
• عرض الرسول(ص) نفسه على القبائل
• اتصال الرسول(ص) برهط من الأوس والخزرج ودعوتهم
• بيعة العقبة الأولى
• بيعة العقبة الثانية
• الهجرة إلى يثرب
• أول المهاجرين
• هجرة النبي(ص) إلى يثرب
• الإذن بالهجرة
• وصول النبي(ص) إلى المدينة
• بناء المسجد النبوي
• تنظيم الأمة بعد الهجرة
• نظام المؤاخاة
• موادعة اليهود
• إعلان دستور المدينة: «وثيقة التحالف بين المهاجرين والأنصار»
• الجهاد: انتشار الإسلام
• 1 - الجهاد
• 2 - انتشار الإسلام
• تأسيس الدولة الإسلامية - حكومة النبي(ص)
• خبر الأذان
• مرحلة ما بعد الهجرة حتى معركة بدر
• غزوة ودان «الأبواء»
• سرية عبيدة بن الحارث
• سرية حمزة إلى سيف البحر
• غزوة بواط
• غزوة العشيرة
• سرية سعد بن أبي وقاص إلى الخرار
• غزوة بدر الأولى (الصغرى)
• سرية عبد الله بن جحش إلى نخلة
• تحويل القبلة إلى الكعبة
• غزوة بدر الكبرى
• النشاط العسكري الإسلامي بين بدر وأحد
• غزوة بني قينقاع
• غزوة السويق
• غزوة قرقرة الكدر
• سرية مقتل كعب بن الأشرف
• غزوة ذي أمر
• غزوة بحران
• سرية القردة
• غزوة أحد
• غزوة حمراء الأسد
• سرية أبي سلمة لتأديب بني أسد
• سرية عبد الله بن أنيس
• سرية الرجيع
• سرية بئر معونة
• غزوة بني النضير
• إنذار بني النضير بالجلاء وحصارهم
• غزوة بدر الموعد
• سرية أبي عبيدة إلى نجد
• سرايا المسلمين الأخرى بعد بدر الموعد
• غزوة النبي(ص) إلى بني لحيان
• غزوة دومة الجندل
• غزوة المريسيع (بني المصطلق)
• غزوة الخندق (الأحزاب)
• غزوة بني قريظة
• الغزوات والسرايا والبعوث بعد غزوة بني قريظة حتى الحديبية
• سرية ابن عتيك لقتل ابن أبي الحقيق
• سرية محمد بن مسلمة إلى بني القرطاء
• غزوة بني لحيان
• سرية عكاشة إلى الغمر
• سرية محمد بن مسلمة إلى ذي القصة
• سرية زيد بن حارثة إلى بني سليم بالجموم
• سرية زيد بن حارثة إلى العيص
• سرية زيد بن حارثة إلى الطرف
• سرية عبد الرحمن بن عوف إلى دومة الجندل
• سرية علي بن أبي طالب إلى فدك
• سرية كرز بن جابر الفهري إلى العرنيين
• سرية الخبط (سيف البحر)
• غزوة الحديبية
• فترة ما بين الحديبية وفتح مكة
• رسائل النبي(ص) إلى الملوك والأمراء
• غزوة ذي قرد
• سرية أبان بن سعيد بن العاص
• غزوة خيبر
• غزوة ذات الرقاع
• السرايا بين غزوة خيبر وعمرة القضاء
• عمرة القضاء
• السرايا والأحداث بين عمرة القضاء وغزوة فتح مكة
• سرية مؤتة
• سرية ذات السلاسل
• غزوة فتح مكة
• سرية خالد بن الوليد إلى بني جذيمة
• غزوة حنين
• غزوة الطائف
• تنظيم استيفاء الصدقات والجزية
• السرايا والأحداث حتى غزوة تبوك
• إسلام كعب بن زهير بن أبي سلمى المزني الشاعر
• سرية عبد الله بن حذافة السهمي
• غزوة تبوك: «جيش العسرة»
• في طريق العودة إلى المدينة
• المتخلفون عن غزوة تبوك
• توحيد الجزيرة العربية تحت حكم الرسول(ص)
• عام الوفود
• الأحداث والبعوث والسرايا حتى وفاة النبي(ص)
• حج أبي بكر بالناس
• حجة الوداع
• بعث أسامة بن زيد إلى أرض فلسطين
• وفاة النبي(ص)
• ما خلف النبي(ص)
• أ - زوجاته أمهات المؤمنين
• أولاده(ص)
• أعمامه وعماته(ص)
• كتابه(ص)
• كتبه(ص) إلى أهل الإسلام في الشرائع
• كتبه(ص) ورسله إلى الملوك
• مؤذنوه(ص)
• أمراؤه(ص)
• حرسه(ص)
• شعراؤه(ص)
• سلاحه وأثاثه(ص)
• شمائل الرسول(ص)
• الصفات الخلقية لسيد المرسلين(ص)
• صفة النبي(ص)
• وصف جامع
• صفة لون رسول الله(ص)
• صفة وجه رسول الله(ص) وأعضائه
• صفة رأس رسول الله(ص) وصفة لحيته(ص)
• صفة شعر رأس رسول الله(ص)
• ذكر شيب النبي(ص) وخضابه
• فائدة
• صفات أخرى لرسول الله(ص)
• خاتم النبوة
• المنكبان
• الذراعان
• الكفان
• الساقان
• القدمان
• الكمالات والخصائص التي انفرد بها رسول الله(ص)
• أولا: الكمالات
• الوجه الأول: كمال الخلق
• الوصف الأول
• الوصف الثاني
• الوصف الثالث
• الوصف الرابع
• الوجه الثاني: كمال الخلق
• الخصلة الأولى
• الخصلة الثانية
• الخصلة الثالثة
• الخصلة الرابعة
• الخصلة الخامسة
• الخصلة السادسة
• الوجه الثالث: فضائل الأقوال
• الخصلة الأولى
• الخصلة الثانية
• الخصلة الثالثة
• الخصلة الرابعة
• الخصلة الخامسة
• الخصلة السادسة
• الخصلة السابعة
• الخصلة الثامنة
• الوجه الرابع: فضائل الأعمال
• الخصلة الأولى
• الخصلة الثانية
• الخصلة الثالثة
• الخصلة الرابعة
• الخصلة الخامسة
• الخصلة السادسة
• الخصلة السابعة
• الخصلة الثامنة
• ثانيا: الخصائص
• توطئة
• الخصائص لغة
• واصطلاحا
• موارد الخصائص
• فوائد معرفة الخصائص
• بم تثبت الخصائص؟
• أقسام الخصائص
• القسم الأول الخصائص التي انفرد بها رسول الله(ص) عن بقية الأنبياء والمرسلين - صلوات الله وسلامه عليهم أجمعين -
• النوع الأول: ما اختص به من الخصائص لذاته في الدنيا
• 1 - عهد وميثاق
• 2 - رسالة عامة
• 3 - نبوة خاتمة
• 4 - رحمة مهداة
• 5 - أمنة لأصحابه
• 6 - القسم بحياته
• 7 - نداؤه بوصف النبوة والرسالة
• 8 - نهي المؤمنين عن مناداته باسمه
• 9 - كلم جامع
• 10 - نصر بالرعب
• 11 - مفاتيح خزائن الأرض بيده
• 12 - ذنوب مغفورة
• 13 - كتاب خالد محفوظ
• 14 - إسراء ومعراج
• ودليل إمامته بالأنبياء عليهم الصلاة والسلام
• النوع الثاني: ما اختص به(ص) لذاته في الآخرة
• 1 - وسيلة وفضيلة
• 2 - مقام محمود
• 3 - شفاعة عظمى وشفاعات
• 1 - شفاعته في استفتاح باب الجنة
• 2 - شفاعته في تقديم من لا حساب عليهم في دخول الجنة
• 3 - شفاعته في تخفيف العذاب عن عمه أبي طالب
• 4 - دعوة مستجابة
• النوع الثالث: ما اختص به(ص) في أمته في الدنيا
• خير الأمم
• ومن الآثار
• حل الغنائم
• الأرض مسجدا وطهورا
• آصار وأغلال موضوعة
• وأما الآثار
• يوم الجمعة
• التجاوز عن الخطإ والنسيان وحديث النفس
• محفوظة من الهلاك والاستئصال
• لا تجتمع على ضلالة وطائفة منها على الحق
• ومن الآثار
• شهداء الله في الأرض
• ومن الآثار
• صفوف كصفوف الملائكة
• النوع الرابع: ما اختص به(ص) في أمته في الآخرة
• الغر المحجلون
• شهداء على الأمم
• ومن الآثار
• أول من يجتاز الصراط ويدخل الجنة
• عمل قليل وأجر كثير
• أكثر أهل الجنة
• الآخرون السابقون
• القسم الثاني الخصائص التي انفرد بها رسول الله(ص) عن أمته
• النوع الأول ما حرم عليه دون غيره
• 1 - الصدقة
• 2 - إمساك من كرهت نكاحه
• 3 - نزع لامة الحرب
• 4 - خائنة الأعين
• 5 - تعلم الكتابة
• 6 - تعلم الشعر
• النوع الثاني ما أبيح له دون غيره
• 1 - الوصال في الصوم
• 2 - الزواج من غير ولي ولا شهود
• 3 - الجمع بين أكثر من أربع نسوة
• 4 - بدء القتال بالبلد الأمين
• النوع الثالث ما وجب عليه دون غيره
• النوع الرابع ما اختص به عن أمته من الفضائل والكرامات
• 1 - عصمة في الأقوال والأفعال
• 2 - من استهان به أو سبه كفر
• 3 - الكذب عليه ليس كالكذب على غيره
• 4 - رؤية خاصة
• 5 - أجر تطوعه قاعدا كتطوعه قائما
• 6 - لا يورث
• 7 - أزواجه أمهات المؤمنين
• 8 - رؤيته في المنام حق
• 9 - عبارات جافية في ظاهرها رحمة في غايتها
• معجزات ودلائل نبوة خاتم الأنبياء والمرسلين(ص)
• تمهيد
• والمعجزة على ضربين
• المعجزة الكبرى
• الإسراء والمعراج
• انشقاق القمر
• تكثيره الماء ونبعه من بين أصابعه الشريفة(ص)
• تكثيره الطعام والشراب(ص)
• فأما الطعام
• وأما الشراب
• دلائل نبوته(ص) فيما يتعلق ببعض الحيوانات
• قصة البعير وسجوده وشكواه لرسول الله(ص)
• إخبار الذئب بنبوته(ص)
• معجزاته(ص) في أنواع الجمادات
• انقياد الشجر لرسول الله(ص)
• تسليم الحجر عليه(ص)
• تسبيح الطعام بحضرته(ص)
• عصمته(ص) من الناس
• إجابة دعائه صلوات الله وسلامه عليه
• - سرعة الإجابة
• يمهل ولا يهمل
• دعوة وهداية
• إخباره عن المغيبات
• 1 - قسم في الماضي
• 2 - قسم في الحاضر
• قتل أمية بن خلف
• مصارع الطغاة
• الأعمال بالخواتيم
• 3 - قسم في المستقبل
• ظهور الإسلام وعلوه
• ملك أمة محمد وممالكها
• بشارات لبعض الأصحاب
• أ - أم حرام بنت ملحان
• ب - عكاشة بن محصن
• ج - أم ورقة بنت نوفل
• - أمارات الساعة
• - إفحام أهل الكتاب
• الصلاة على رسول الله(ص)
• صيغ الصلاة على رسول الله(ص)
• طلب الصلاة من الله
• مواطن الصلاة على رسول الله(ص)
• (1) في آخر التشهد
• (2) في صلاة الجنازة بعد التكبيرة الثانية
• (3) في الخطب: كخطبة الجمعة، والعيدين، وغيرهما
• (4) بعد الأذان
• (5) عند الدعاء
• (6) عند دخول المسجد والخروج منه
• (7) على الصفا والمروة
• (8) عند اجتماع القوم وقبل تفرقهم
• (9) عند ورود ذكره صلوات الله وسلامه عليه
• (10) عند طرفي النهار
• (11) عند الوقوف على قبره(ص)
• (12) عند الخروج إلى السوق، أو إلى دعوة أو نحوها
• (13) في صلاة العيد
• (14) يوم الجمعة وليلتها
• (15) عند ختم القرآن
• (16) عند القراءة
• (17) عند الهم، والشدائد، وطلب المغفرة
• (18) عند خطبة الرجل المرأة في النكاح
• (19) الصلاة في كل مكان
• (20) آخر القنوت
• فضائل الصلاة على رسول الله(ص)
• (1) صلاة بصلوات
• (2) رفع للدرجات وحط للسيئات
• (3) كفاية الهموم ومغفرة الذنوب
• (4) سبب لنيل شفاعته(ص)
• (5) سبب لعرض اسم المصلي على رسول الله(ص)
• (6) طهرة من لغو المجلس
• (7) سبب في إجابة الدعاء
• (8) انتفاء الوصف بالبخل والجفاء
• (9) دليل إلى الجنة
• الفوائد والثمرات الحاصلة بالصلاة عليه(ص)
• افتتاح صلاة المصلي بقوله «اللهم» ومعنى ذلك *
• بيان معنى الصلاة على النبي(ص)
• صلاة الله على عبده
• معنى اسم النبي(ص) واشتقاقه
• معنى الآل واشتقاقه وأحكامه
• فصل في آل النبي(ص)
• أزواجه(ص) *
• خديجة بنت خويلد
• سودة بنت زمعة
• عائشة بنت أبي بكر
• حفصة بنت عمر
• أم حبيبة
• أم سلمة
• زينب بنت جحش
• زينب بنت خزيمة
• جويرية بنت الحارث
• صفية بنت حيي
• ميمونة بنت الحارث
• بيان معنى الذرية
• فصل في ذكر إبراهيم خليل الرحمن(ص)
• مسألة مشهورة
• معنى قوله: «اللهم بارك على محمد وعلى آل محمد»
• فصل في اختتام هذه الصلاة بهذين الاسمين من أسماء الرب سبحانه وتعالى وهما: «الحميد والمجيد»
• الصلاة على غير النبي(ص)
• الصلاة على آل النبي(ص)

ح نبوی ج۲

• الباب الخامس النبوة
• الفصل الأول النبوة العامة
• ۱ / ۱ فلسفة النبوة
• أ الدعوة إلى الله
• ب تحرير الناس
• ج تزكية الأخلاق وتعليم الكتاب والحكمة
• د إتمام الحجة
• ۱ / ۲ ما روي في عدة الأنبياء
• ۱ / ۳ آباء الأنبياء
• ۱ / ۴ خصائص الأنبياء
• ۱ / ۵ أولى الناس بالأنبياء
• الفصل الثاني الأنبياء قبل الإسلام
• ۲ / ۱ آدم
• ۲ / ۲ إدريس
• ۲ / ۳ نوح
• ۲ / ۴ إبراهيم
• ۲ / ۵ يعقوب ويوسف
• ۲ / ۶ أيوب
• ۲ / ۷ شعيب
• ۲ / ۸ موسى وهارون
• ۲ / ۹ موسى والخضر
• ۲ / ۱۰ إلياس
• ۲ / ۱۱ داوود
• ۲ / ۱۲ زكريا
• ۲ / ۱۳ يحيى
• ۲ / ۱۴ عيسى
• ۲ / ۱۵ عزير
• ۲ / ۱۶ يونس
• الفصل الثالث نبوة محمد
• ۳ / ۱ دلائل نبوة محمد
• أ شهادة الله
• دراسة في شهادة الله على نبوة محمد
• ما الطريق الذي استخدمه الله تعالى للشهادة على نبوة نبي الإسلام؟
• ب شهادة أنبياء الله‌نبوة محمد
• ج شهادة من عنده علم الكتاب
• د شهادة العلم والعالم
• دراسة في شهادة العلم على نبوة محمد
• المعرفة القلبية للنبوة من وجهة نظر الغزالي
• ه المباهلةنبوة محمد
• ۳ / ۲ عالمية نبوة محمد
• أ رسالته إلى كافة الناس
• ب رسالته إلى النجاشي
• ج رسالته إلى ملك الروم
• د رسالته إلى كسرى ملك إيران
• ه رسالته إلى المقوقس عظيم القبط
• و رسالته إلى الحارث بن أبي شمر
• ز رسالته إلى هوذة بن علي الحنفي
• ح رسالته إلى جماعة كانوا في جبل تهامة
• الفصل الرابع ختم النبوة
• تحليل حول حكمة ختم النبوة
• الفصل الخامس خصائص النبي
• ۵ / ۱ خصائصه الأسرية
• أ خير الناس أسرة
• ب يتيم
• ج امي
• ۵ / ۲ خصائصه الاسمية
• ۵ / ۳ خصائصه الأخلاقية
• أ على خلق عظيم
• ب أمين
• ج صادق
• د أبغض الخلق إليه الكذب
• ه عادل
• و شجاع
• ز رحيم
• ح حليم
• ط حيي
• ي متواضع
• ك متوكل
• ل صابر
• م صامد
• ن زاهد
• س تقديمه نفسه وأهل بيته في البلاء
• ع إيثاره الناس على نفسه وأهل بيته
• ف عدم غضبه لنفسه
• ص اهتمامه بالنظم
• ۵ / ۴ خصائصه السياسية والإجتماعية
• أ الاهتمام بالشباب
• ب أول ممثل للنبي فتى
• ج أول وال لمكة شاب في الحادية والعشرين
• د قائد حرب الروم، شاب في الثامنة عشرة
• ه حماية المستضعفين
• و مكافحة المستكبرين
• ز تأليف القلوب
• ۵ / ۵ خصائصه العبادية
• أ كثرة العبادة
• ب استمرار العمل
• ج شدة محبة الصلاة
• د الاهتمام بالصيام
• ۵ / ۶ كلام جامع في خصائصه
• الفصل السادس هجرة النبي
• ۶ / ۱ الهجرة إلى المدينة
• أساس التقويم الميلادي والهجري
• مبدأ التقويم الميلادي
• مبدأ التقويم الهجري القمري
• ۱ إن النبي صلى الله عليه و آله هو الذي اتخذ التاريخ الهجري
• ۲ إن الخليفة الثاني هو الذي اتخذ ذلك
• مبدأ التقويم الهجري الشمسي
• الفصل السابع معراج النبي
• ۷ / ۱ عروج النبي إلى مكان ما وطئه بشر
• ۷ / ۲ عروج النبي إلى مكان لم يطأه جبرئيل
• ۷ / ۳ صلاة الملائكة والنبيين خلف النبي في المعراج
• ۷ / ۴ دخول النبي في الجنة ليلة الإسراء
• الفصل الثامن إخبار النبي بالمغيبات
• ۸ / ۱ شهادة عمار
• ۸ / ۲ شهادة الإمام علي
• ۸ / ۳ حرب الجمل
• ۸ / ۴ الغلبة على ايران والروم
• ۸ / ۵ شهادة الإمام الحسين
• ۸ / ۶ فتح قسطنطنية
• ۸ / ۷ الغلبة على اليهود
• ۸ / ۸ فتنة المغول
• ۸ / ۹ الثورة الإسلامية في الشرق
• ۸ / ۱۰ ما أخبر عنه بلفظ سيأتى
• ۸ / ۱۱ ما أخبر عنه بلفظ يأتي
• ۸ / ۱۲ النبي يعلم الغيب بتعليم الله

نام، کنیه و القاب پیامبر خاتم

• نام مبارک پیامبر خاتم محمد(ص) است.

تبار و خاندان پیامبر خاتم

پدر پیامبر خاتم

• نام پدر پیامبر خاتم حضرت محمد(ص) فرزند عبدالله بن عبدالمطلب است. عبدالله قبل از تولد پیامبر در مدینه و در بازگشت از سفری تجاری درگذشت.

مادر پیامبر خاتم

• نام مادر پیامبر خاتم حضرت محمد(ص) آمنه بنت وهب است. پدر و مادر ارجمندش، هر دو از شریف‌ترین خاندان‌های قریش و از نسل عبد مناف‌اند. آمنه، شش سال بعد از تولد فرزندش محمد(ص) در منطقه‌ای به نام "ابواء" از دنیا رفت.

سرگذشت تاریخی پیامبر خاتم

پیامبر خاتم از ولادت تا بعثت

مقالهٔ اصلی: ولادت پیامبر خاتم

• نبی مکرم اسلام، حضرت محمد(ص) بنابر قول شیعیان در هفدهم ربیع الاول و بنا به روایت اهل سنت در دوازدهم ربیع الاول عام الفیل در مکه چشم به جهان گشود. آمنه، ایشان را برای شیرخوارگی به زنی بادیه‌نشین به نام حلیمه سعدیه سپرد. مدت اقامت پیامبر در بادیه، طبق قول مشهور، پنج سال بوده است. پیامبر زمانی که از بادیه برگشت و به دلیل فوت ادرش، تحت سرپرستی پدربزرگش "عبدالمطلب" قرار گرفت. دو سال بعد، عبدالمطلب هم از دنیا رفت و عمویش ابوطالب که به شدت او را دوست می‌داشت، سرپرستی‌اش را به سفارش جدش به عهده گرفت.
• پیامبر(ص) با شبانی برای ابوطالب و خویشاوندان و سپس گله‌های مکیان به یاری ابوطالب شتافت. نخستین سفر حضرت به شام، همراه ابوطالب و ملاقات او با "بحیرای راهب" بنا بر قول مشهور در دوازده سالگی ایشان بوده است. آن حضرت در حالی که ۱۱ یا ۱۲ ساله بود در جنگ‌های فجار شرکت داشت. پیمان "حلف الفضول" در منزل "### 313### بن جدعان" میان پیامبر(ص) و برخی از جوانان قریش برای دفاع از ستمدیدگان بی‌پناه در مکه، در این دوران، منعقد شد.
• امیرالمؤمنین(ع) در نهج البلاغه به بیان شرایط دوران جاهلیت پرداخته و ویژگی‌های آن دوران را بیان کرده است؛ ویژگی‌هایی چون: بدترین دین، بدترین مردم، نبود پیوند خویشاوندی و قطع رحم، بت‌پرستی، گناه، دوری از تعالیم الهی، دوری از انبیای الهی، گرفتاری در فتنه‌ها، فساد و تباهی، رواج نیرنگ و فریب، وجود نشانه‌های تباهی و از میان رفتن نشانه‌های هدایت.... حضرت محمد(ص) در چنین شرایطی و در حالی که پدرش از دنیا رفته بود به دنیا آمد، عبدالمطلب سرپرستی او را بر عهده گرفت. در پنج سالگی مادر خویش را نیز از دست داد. عبدالمطلب او را بسیار گرامی می‌داشت و چون هنگام رحلتش رسید، ابوطالب را به سرپرستی‌اش گمارد که فرزند ارشدش بود. ابوطالب و عبدالله از یک مادر بودند. او از شخصیت‌های بانفوذ مکه بود و به بازرگانی اشتغال داشت.
• وقتی حضرت محمد(ص) به سن جوانی رسید، پیشۀ خانوادگی خویش را برگزید و به بازرگانی روی آورد. چیزی نگذشت که در پاکدامنی و امانت‌داری و درستکاری شهرۀ قریش شد؛ چونان که مردم او را "محمد امین" می‌‌خواندند. در بیست و پنج سالگی با خدیجه ازدواج کرد که زنی پاکدامن و ثروتمند بود. خدیجۀ همه دارایی خویش را در اختیار محمد(ص) گذاشت و از اینجا بود که آن حضرت توانست مستمندان مکه را یاری دهد و از رنج و فقر و تنگدستی آنان بکاهد.
• پیش از بعثت هیچ‌گاه بر بتی سجده نکرد و گرد گناه و زشتی نگشت. از آغاز زندگی در تأیید الهی بود و بنابر روایت، خداوند بزرگ‌ترین فرشتۀ خود را مأمور کرده بود او را به محاسن اخلاق بیاراید. پس از آنکه با خدیجه ازدواج کرد، دیگر در پی بازرگانی نرفت و دوران خلوت و عبادتِ در انزوا را آغاز کرد. به غار حراء می‌رفت و به عبادت و تفکر و تدبر می‌پرداخت. ماه رمضان، مکه را به کلی ترک می‌کرد و گوشۀ خلوت می‌گزید و به تفکر و عبادت و تهجد روی می‌آورد.

ازدواج پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: ازدواج پیامبر خاتم

• حضرت با سرمایه "خدیجه" دختر "خویلد" همراه مردانی از قریش برای تجارت به شام رفت. در همین زمان بود که با راهبی دیگر به نام "مسطور" ملاقات کرد. آشنایی خدیجه با پیامبر(ص) نظر او را به خود جلب کرد و داوطلب ازدواج با ایشان شد. رسول خدا(ص) در بیست و پنج سالگی با خدیجه ازدواج کرد که زنی بیوه بود.
• با بروز قحطی در مکه و فقر ابوطالب، رسول‌الله(ص) از عموی ثروتمندش "عباس" خواست تا با هم سرپرستی دو تن از فرزندان ابوطالب را بپذیرند؛ از این رو علی(ع) به خانه رسول خدا(ص) و جعفر نزد عباس رفت.
• پیامبر اکرم(ص) ۳۵ ساله بود که قریش به تجدید بنای کعبه پرداخت. در این زمان، دیوارهای کعبه بر اثر سیل شکسته شده بود. هنگام نصب حجرالاسود، نزدیک بود میان سران قبایل، جنگی خونین در گیرد؛ از این رو داوری را به نخستین وارد شونده به مسجدالحرام واگذار کردند. پیامبر(ص) با ورود به جمع آنان، پیشنهاد کرد جامه‌ای پهن کنند و حجرالاسود را درون آن بگذارند و رئیس هر قبیله‌ای گوشه‌ای را بلند کند. در آخر، پیامبر(ص) حجر الأسود را بر جای نخست نهاد.

پیامبر خاتم از بعثت تا هجرت

مقالهٔ اصلی: بعثت پیامبر خاتم

• سرانجام در ۲۷ رجب (۱۳ سال پیش از هجرت/ ۶۱۰ م.) جبرئیل(ع) بر او ظاهر شد و نخستین آیات قرآن را به ایشان ابلاغ کرد و بدین‌سان، رسالت حضرت محمد(ص) آغاز گشت. نبوّت پیامبر خاتم اگرچه به ظاهر ـ و از نظر زمان ـ بعد از همۀ پیامبران الهی است ولی در حقیقت پیش از همه آنها بوده است و نسبت به پیامبران پیشین برتری دارد.
• پیامبری پیامبران، از سه راه قابل اثبات است: یکی از راه آشنایی با منش ایشان و استفاده از قرائن اطمینان بخش. دوم از راه پیشگویی پیامبران پیشین. و سوم راه ارائۀ معجزه؛ در مورد پیامبر اسلام ((ص)) هر سه راه، وجود داشت.
• دعوت رسول اکرم(ص) دعوتی فراگیر و جهان‌شمول است که تمام آفاق و ادوار را در برمی‌گیرد. امام علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: «خداوند، پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص) را هشدار دهندۀ جهانیان مبعوث فرمود تا آیین تمام پیامبران را دربرگیرد». از سوی دیگر، بنابر نص قرآن کریم، پیامبر اسلام آخرین رسول الهی است. خود رسول اکرم(ص) نیز بر خاتمیت خویش تأکید داشته‌اند.

دعوت پنهانی پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: دعوت پنهانی پیامبر خاتم

• رسول اکرم(ص) معمولاً سالی یک ماه به غار حراء می‌رفت و مشغول عبادت می‌شد. او در این مدت، مستمندانی را که نزد او می‌رفتند طعام می‌داد. پس از آن، هفت بار، کعبه را طواف می‌کرد و به منزل باز می‌گشت. آن حضرت در چهل سالگی به رسالت مبعوث شد و با دریافت نخستین آیه‌های سوره "علق" از غار به سوی منزل روان شد. علمای امامیه، "بعثت" آن بزرگوار را در ۲۷ رجب می‌دانند. اهل سنت، عموماً ماه رمضان را زمان آغاز بعثت می‌دانند. سیره‌نویسان، نخستین گروندگان به اسلام را حضرت خدیجه(س) از زنان و علی(ع) از مردان دانسته‌اند. دعوت به اسلام تا سه سال، پنهانی و پس از آن، آشکار شد و رسول خدا(ص) با نزول آیه ۲۱۴ سوره شعراء مأمور شد تا نخست، خویشاوندانش را به اسلام فرا خواند. پیامبر(ص) دعوت خویش را در میان خویشاوندانش سه بار تکرار کرد و جز علی(ع) کسی حمایت خویش را از آن حضرت اعلام نکرد. رسول اکرم(ص) به حاضران گفت: "بدانید که علی، برادر، وصی و جانشین من است. سخنش را بشنوید و از او اطاعت کنید”.
• با علنی شدن دعوت به اسلام و گسترش آن در مکه، مشرکان، نزد عموی پیامبر، ابوطالب رفتند و ابتدا با تطمیع و سپس با تهدید کوشیدند مانع دعوت پیامبر(ص) شوند.
• ابوطالب که بر جان خاتم انبیا(ص) می‌ترسید تهدید مشرکان را با حضرت در میان نهاد. پیامبر(ص) با قاطعیت چنین پاسخ داد: "عمو جان! اگر قریش، خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم قرار دهند تا از دعوت خویش بازمانم، هرگز چنین نخواهم کرد".
• ابوطالب که پیامبر(ص) را در دعوت خویش مصر دید، گفت: "هرگونه می‌خواهی عمل کن. به خدا سوگند! هیچ‌گاه دست از یاری‌ات برنخواهم داشت”. مشرکان بهتر دیدند با نرمش و گفتگو، ابوطالب را با خود همراه سازند؛ از این رو به او پیشنهاد کردند که "عمارة بن ولید بن مغیرة" را که جوان، زیبا و شجاع بود به فرزندی گیرد و در مقابل، رسول خدا(ص) را برای کشتن به آنها بسپارد؛ اما ابوطالب با رد پیشنهاد آنان همچنان از حضرت دفاع کرد.
• برخلاف تهدید، تطمیع، استهزاء: ﴿إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ﴾، تهمت جنون: ﴿وَإِنْ يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ﴾، اساطیرالاولین خواندن قرآن: ﴿وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا قَالُوا قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاءُ لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾؛ ﴿إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ﴾ و اتهام جادوگری: ﴿وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ كَذَلِكَ مَا أَتَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ﴾ نقل داستان‌های اسطوره‌ای برای مقابله با قرآن، از سوی مشرکان، روز به روز بر نفوذ و گستردگی دین اسلام افزوده می‌شد؛ از این رو مشرکان برای مقابله با آن به شکنجه و آزار نومسلمانانی روی آوردند که از حمایت قبیله‌ای برخوردار نبودند.

هجرت به حبشه به دستور پیامبر(ص)

مقالهٔ اصلی: هجرت به حبشه

• با افزایش معارضه قریش با حضرت، مسلمانان در اندیشه ایجاد پایگاهی جدید، خارج از مکه افتادند. به همین دلیل به دستور پیغمبر(ص) ۱۱ مرد و ۴ زن مسلمان، روانه حبشه شدند. این کشور، پادشاهی عادل و مسیحی داشت. تلاش قریش برای باز گرداندن آنها بی‌ثمر بود. این عده پس از دو ماه بر اثر شایعه مشرکان مبنی بر اسلام آوردن اهل مکه بازگشتند و پس از آگاهی از دروغ بودن آن، همراه مهاجران مرحله دوم هجرت، که تعداد آنان ۸۳ مرد و ۱۸ زن بود، عازم حبشه شدند. اشراف مکه که متوجه خطر ایجاد پایگاهی در خارج از مکه شدند، عبدالله بن ابی‌ربیعه و عمرو بن عاص را همراه هدایایی برای بازگرداندن آنان به مکه، به حبشه فرستادند؛ اما این تلاش، بی‌ثمر بود.

محاصره شعب ابی‌طالب

مقالهٔ اصلی: شعب ابی‌طالب

• ناکامی قریش در بازگرداندن مهاجران، آنان را به اتخاذ "محاصره اقتصادی و اجتماعی" درباره بنی‌هاشم کشاند. بر اساس این پیمان، کسی حق ازدواج و یا خرید و فروش با فرزندان هاشم و عبدالمطلب را نداشت. متعاقب این پیمان، پیامبر(ص) و بنی‌هاشم در سال هفتم بعثت به مدت ۳ سال در شعب ابی‌طالب ماندند. خبر غیبی پیامبر(ص)، مبنی بر خورده شدن عهدنامه به وسیله موریانه و عواملی دیگر، سبب آزادی آنها و بازگشتشان به مکه شد.
• وفات خدیجه(س) در شصت و پنج سالگی در رمضان سال دهم رخ داد. یک ماه بعد، ابوطالب در ماه شوال درگذشت؛ از این رو سال دهم بعثت به عام‌الحزن شهرت یافت.
• پیامیر(ص) برای تبلیغ رسالت در خارج از مکه، همراه علی(ع) یا زید بن حارثه یا به تنهایی، رهسپار "طائف" شد.
• پس از ده روز توقف در طائف با تحریک عده‌ای، کودکان و سفیهان طائف با پرتاب سنگ و زخمی کردن حضرت، او را در حالی روانه مکه کردند که کسی جز غلامی مسیحی به نام عداس به ایشان، ایمان نیاورد.

پیامبر خاتم از هجرت تا رحلت (یا شهادت)

• پیامبر(ص) سه سال به صورت نهانی دین اسلام را تبلیغ کرد و آنگاه مأموریت یافت تا دعوت خویش را آشکار کند. مدت ۱۳ سال در مکه مردم را به توحید و اسلام دعوت کرد. در پی فشارها و آزارهای مشرکان قریش، خود و یاران مسلمانش به مدینه هجرت کردند. پس از آنکه پیامبر(ص) و پیروانش به یثرب هجرت کردند، این شهر نام "مدینة النبی" به خود گرفت. وی ده سال بقیۀ عمر خود را در مدینه به عنوان پیشوای مردم و پیامبر قدرتمند و محبوب گذراند. در همین دوران بود که با مشرکان و منافقان جنگ‌های متعددی کرد. جنگ‌های آن حضرت، اغلب دفاعی و برای دفع تجاوز و حمله مشرکان بود. از جمله مشهورترین این نبردها عبارت است از: جنگ بدر، جنگ اُحد، جنگ احزاب، جنگ خیبر، جنگ مؤته، فتح مکه، جنگ حنین.

هجرت به مدینه

مقالهٔ اصلی: اقدامات اولیه پیامبر

• حضرت، روز دوشنبه ۱۲ ربیع‌الاول به قبا رسید. علی(ع) سه روز بعد، پس از برگرداندن امانات به مردم، با دختر رسول خدا(ص) و فاطمه دختر زبیر روانه مدینه شد. پیغمبر(ص) در روز جمعه با گروهی از "بنی‌النجار" و هشتاد خانوار از قبیله "بنی‌سالم بن عوف" که اسلام آورده بودند، نخستین "نماز جمعه" را در مدینه برپا کرد.
• آن حضرت پس از چند روز توقف در محله قبا و با رسیدن حضرت علی(ع) راهی یثرب شد. از اولین اقدامات آن حضرت پس از ورود به این شهر، خریداری زمین مسجدی بود که بعدها به مسجد النبی معروف شد. آن حضرت، این زمین را از دو کودک یتیم خرید.

اسلام در مدینه

مقالهٔ اصلی: اسلام در مدینه

• درست در زمانی که کار دعوت در مکه و نواحی آن در ظاهر به بن بست رسیده بود گروهی از مردم یثرب در سال یازدهم بعثت به دیدار پیامبری شتافتند که سال‌ها بود وصفش را شنیده بودند.
• محتوای آیین اسلام و قدرت نفوذ خاتم رسولان(ص)، به ایمان آوردن شش تن از خزرجیان در "عقبه" منی انجامید. در سال دوازدهم بعثت، از یثرب، دوازده تن مسلمان که از "اوس" و "خزرج" بودند، برای دیدار مجدد با حضرت به مکه رفتند و دعوت آن بزرگوار را که نویدبخش صداقت، صلح، آرامش و پرهیزگاری بود با این مفاد پذیرفتند:۱. شرک نورزند؛ ۲. دزدی و زنا نکنند؛ ۳. فرزندان خود را نکشند و در امور خیری که پیامبر(ص) دستور می‌دهد از او اطاعت کنند. این بیعت به "بیعه النساء" مشهور است.
• در سال سیزدهم هجرت، هنگام حج، هفتاد و سه مرد و دو زن در عقبه گرد آمدند. پیامبر(ص) همراه عمویش عباس بن عبدالمطلب با نمایندگان مدینه بر این پیمان بیعت کردند که با دشمن او دشمن و با دوست او دوست باشند که آن را "بیعه الحرب" نامیدند.
• هنگام بازگشت، پیامبر(ص) ۱۲ نقیب برای انجام برنامه‌های تبلیغی برای آنان برگزید. با روند رو به رشد نفوذ اسلام در "یثرب" از یک سو و افزایش فشار و آزار مشرکان، خاتم انبیا(ص) جز ناتوانان، بیماران و محبوسان، تمام مسلمانان مکی و انصار مهاجر را از مکه به یثرب فرستاد.
• قریش با اطلاع از ایجاد پایگاه در مدینه، درصدد قتل پیامبر(ص) برآمدند و برای آنکه بنی‌هاشم از خون‌خواهی او درگذرد و به گرفتن خون بها راضی شوند، تصمیم گرفتند از هر قبیله، جوانی برگزینند تا همگی به یکباره، حضرت را به قتل برسانند. پیامبر(ص) در شب عملی کردن توطئه، علی(ع) را در بستر خود خوابانید و خود با ابوبکر بن ابی‌قحافه در غار نزدیک مکه به نام "ثور" توقف و سپس به یثرب مهاجرت کرد.

رحلت یا شهادت پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: رحلت یا شهادت پیامبر خاتم

• سرانجام پیامبر اسلام، پس از تعیین علی(ع) به عنوان جانشین خود، در غدیر خم، در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری در مدینه از دنیا رفت. امام علی(ع) آنگاه که آمادۀ تغسیل پیکر پاک پیامبر می‌شد، در وداعی سوزناک با آن حضرت فرمود: «پدر و مادرم فدای تو ای رسول خدا! با مرگ تو رشته‌ای پاره شد که در مرگ دیگران این‌گونه قطع نشد. با مرگ تو رشتۀ پیامبری و فرود آمدن پیام و اخبار آسمانی گسست. مصیبت تو، دیگر مصیبت‌دیدگان را به شکیبایی واداشت و همه را در مصیبت تو یکسان عزادار کرد. اگر به شکیبایی امر نمی‌کردی و از بی‌‎تابی نهی نمی‌فرمودی، آنقدر اشک می‌ریختم تا اشک‌هایم تمام شود و این درد جان‌کاه همیشه در من می‌ماند و اندوهم جاودانه می‌شد که همه اینها در مصیب تو ناچیز است! چه باید کرد که زندگی را دوباره نمی‌توان بازگرداند و مرگ را نمی‌شود مانع شد. پدر و مادرم فدای تو! ما را در پیشگاه پروردگارت یاد کن و در خاطر خود نگه‌دار!». مرقد مطهر پیامبر خاتم در مدینه ـ مسجد النبی ـ جای دارد و هر ساله زیارتگاه میلیون‌ها مسلمان است. او آخرین پیامبر و دین او کامل‌ترین دین بود. امروز بیش از ۱/۵ میلیارد نفر در سراسر جهان مسلمان و پیرو آیین اویند.

آثار انحرافات

• روند مذکور آثار شوم و نتایج خسارت باری برای جامعه اسلامی در پی داشت که به بعضی موارد آن اشاره می‌شود:

معنویت‌زدایی

• این نظر که محور حکومت، حفظ مصالح عامّه جامعه اسلامی است، با موافقت کتاب و سنّت در جایی که ممکن است و با تقدیم مصلحت وقت بر کتاب و سنّت در جایی که ممکن نیست، معنویّت را از نظام اسلامی گرفت و آن را در قالب یک نظام "اجتماعی مادّی" در آورد، به ویژه بعد از آنکه مصلحت حاکم و خلیفه جای مصلحت اسلام و مسلمین نشست و معیار تشخیص این مصلحت نظر شخص خلیفه بود طوری که اگر نظر او با سنّت مسلّم پیامبر(ص) نیز منافات داشت، ترجیح با نظر اجتهادی خلیفه بود؛ آن‌گاه اصول نظام اسلامی مشوش شد؛ طوری که چهار خلیفه اوّل هر کدام به شیوه خاصّی روی کار آمدند.
• معاویه از طریق آنچه شبیه یک کودتای نظامی بود حکومت را به دست گرفت و بعد از او نیز نظام اسلام همانند نظام‌های دیکتاتوری و به صورت سلطنت استبدادی "موروثی" شد. از لحاظ سیره و عملکرد نیز هر یک به نوعی بودند؛ دو خلیفه اوّل تقریباً شبیه هم، خلیفه سوّم و چهارم هر یک به سیره خاصّ خود و از معاویه به بعد دقیقاً سیره امپراطوران و شاهدان مستبد حاکم بود. این امر علاوه بر نتیجه مذکور "انحراف نظام سیاسی حاکم" دو نتیجه دیگر نیز در بر داشت:

1. آنکه در جامعه جدید تقارت طبقات جامعه را که اسلام با آن همه کوشش بنیان‌گذاری کرده بود، از بین رفت و اختلاف طبقاتی با عمق و وسعت بیشتری بر جامعه حاکم شد،
2. اینکه نظام تمام نیروی خود را صرف کشورگشایی و توسعه حکومت کرد و بقیه مقاصد عالی اسلام در زمینه تربیت و تکامل مردم به فراموشی سپرده شد.

ممنوعیت نوشتن حدیث

• با آنکه در زمان پیامبر(ص) صحابه در حفظ و نوشتن حدیث پیامبر(ص) جدیّت تمام داشتند، امّا پس از رحلت حضرت کتابت حدیث اکیداً ممنوع شد و این ممنوعیت تا اواخر حکومت خلفای اموی ادامه داشت.
• خلیفه اوّل بسیاری از روایاتی را که نوشته شده بود جمع‌آوری کرد و سوزاند و خلیفه دوم صحابه را از نقل حدیث بر حذر می‌داشت. این امر باعث از بین رفتن بسیاری از سخنان پیامبر(ص) شد و نیز زمینه را برای جعل حدیث در زمان معاویه آماده ساخت.
• معاویه اعلان عمومی داد که هر کس در مناقب سه خلیفه اوّل حدیثی نقل کند، جایزه خواهد گرفت و هر کس از مناقب علی بن ابی طالب خبری ذکر کند، هیچ‌گونه مصونیّت نخواهد داشت و مقام خلافت از او بیزار است.
• نتیجه این سیاست آن شد که نقل حدیث در غیر مورد احکام فقهی، به ویژه در ستایش خلفا سه‌گانه و سایر اصحاب، توسعه یافت؛ امّا در مورد قوانین و احکام فقهی تنزّل کرد.
• تاکنون نام حدود دوازده هزار نفر از صحابه در تاریخ ثبت شده است که تا حدود یک قرن بعد از پیامبر(ص) زندگی می‌کردند، در حالی که از تمام اینان و در طول این مدّت تنها پانصد حدیث فقهی (از هر بیست و چهار نفر یک حدیث) نقل شده است؛ طوری که نه تنها در بسیاری از مسائل سنّت قطعی نبوی سندی در دست نیست که حتّی در امور روزمره و بدیهی از قبیل وضو و نماز نیز اختلاف و ابهام و تعارض در عمل بین مذاهب مختلف وجود دارد و هیچ‌کس نمی‌تواند سندی ارائه نماید که فصل خصومت کند؛ البته باید توجّه نمود پیامدهای زیان‌بار اوضاع اجتماعی بعد از پیامبر(ص) به موارد مذکور منحصر نیست؛ چنانکه جنایاتی از قبیل شهادت امام حسین(ع) و کشتار و تعقیب بقیه مسلمانان آزاده، عقب‌ماندگی از قافله علم و تمدّن بشری، سکولاریزه شدن نظام سیاسی اسلام، فاصله گرفتن جامعه از اخلاق و معنویّت و... نیز از نتایج این روز بود.

سیره پیامبر خاتم

سیره اخلاقی پیامبر خاتم

مقالهٔ اصلی: سیره اخلاقی پیامبر خاتم

• حضرت محمد(ص) آخرین و گرامی‌ترین فرستادۀ خداوند است و دارای سجایا و ویژگی‌های منحصر به فردی است که او را از همۀ آفریدگان و پیامبران الهی ممتاز و برتر می‌گرداند. خداوند سبحان در قرآن کریم او را بهترین اسوه و الگو برای مسلمانان خوانده است. حضرت امیر(ع) ضمن احادیثی، برتری پیامبر خاتم را بر هر یک از پیامبران پیشین توضیح می‌دهد و پیامبر را با ویژگی‌هایی بدین‌سان معرفی می‌کند: آشکارکننده و برپادارنده حق، امین وحی، دارای برترین مقام و خاستگاه و جایگاه، کرامت و جایگاه رفیع پیامبر در تمام مراحل زندگی‌اش، گواه روز جزا، پیشوای پرهیزکاران، دارای برترین تبار و خاندان، دارای مقام کرامت، دارای بیانی روشنگر و سکوتی پر از حکمت.
• به طور کلی، آنچه پیامبر اسلام(ص) را در رسالتش توفیق داد، خُلق و خوی نیک و مهربانی و بردباری و مردمداری‌اش بود. اخلاقی والا، رفتاری انسانی و بزرگوارانه داشت. صفاتی همچون: خوش اخلاقی، تواضع، عفو، ایثار، مردم دوستی، حلم، عدالت، کمک به محرومان، یتیم‌نوازی، شجاعت و... از خصلت‌های برجستۀ او بود. در میان یاران خویش، محبوبیتی فراوان داشت و درگذشت او، عظیم‌ترین ضایعه بشری برای مسلمانان بود.

مقدمه

• پیامبر بزرگوار اسلام و آخرین فرستاده خداوند برای هدایت بشر، که آیین اسلام را آورد و معجزه پایدار او "قرآن" بود. پدرش عبدالله و مادرش آمنه بود. در ۱۷ ربیع الاول سالِ عامل الفیل در مکه به دنیا آمد. در ۲۵ سالگی با خدیجه ازدواج کرد و در چهل سالگی به پیامبری مبعوث شد. مدت ۱۳ سال در مکه مردم را به توحید و اسلام دعوت کرد. در پی فشارها و آزارهای مشرکان قریش، خود و یاران مسلمانش به مدینه هجرت کردند. وی ده سال بقیه عمر خود را در مدینه به عنوان پیشوای مردم و پیامبر قدرتمند و محبوب، گذراند. در همین دوران بود که با مشرکان و منافقان جنگ‌های متعددی کرد. جنگ‌های آن حضرت، اغلب دفاعی و برای دفع تجاوز و حمله مشرکان بود. از جمله مشهورترین این نبردها عبارت است از: جنگ بدر، جنگ اُحد، جنگ احزاب، جنگ خیبر، جنگ موته، فتح مکه، جنگ حنین. پیامبر اسلام، پس از تعیین جانشین خود، علی(ع) در غدیر خم، در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری در مدینه از دنیا رفت.
• زندگانی آن حضرت به سه بخش تقسیم می‌شود: از تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا وفات. حضرت محمد(ص) همه عمر را به پاکی و ایمان گذراند. پدران و نیاکانش همه یکتاپرست بودند. خود نیز در مدت پیامبری یک لحظه از هدایت و ارشاد مردم به توحید و راه خدا و دعوت به پاکی و نیکی و عدالت غافل نبود. وی توانست مردم پراکنده و بی‌فرهنگ آن روزگار را به امتی متحد، با ایمان و نیرومند مبدل سازد و در سایه اسلام، تمدن عظیمی را پایه‌گذاری کند که تا امروز باقی است. تنها دختری که از آن حضرت باقی ماند، فاطمه زهرا(س)، همسر امام علی(ع) بود. امروز، به کسانی که از نسل حضرت محمداند، سادات گفته می‌شود.
• حضرت محمد(ص)، اخلاقی والا، رفتاری انسانی و بزرگوارانه داشت. صفاتی همچون: خوش اخلاقی، تواضع، عفو، ایثار، مردم دوستی، حلم، عدالت، کمک به محرومان، یتیم‌نوازی، شجاعت و... از خصلت‌های برجسته او بود. در میان یاران خویش، محبوبیتی فراوان داشت و درگذشت او، عظیم‌ترین ضایعه بشری برای مسلمانان بود. او آخرین پیامبر و کامل‌ترین دین بود. امروز بیش از ۱/۵ میلیارد نفر در سراسر جهان مسلمان و پیرو آیین اویند. مدفن پاک او در مدینه، زیارتگاه مسلمانان است.

نگاهی به شخصیت پیامبر اسلام(ص)

• بیش از هزار و چهار صد سال پیش در روز ۱۷ ربیع الاول برابر ۲۵ آوریل ۵۷۰ میلادی؛ کودکی مکه چشم به جهان گشود. پدرش عبدالله در بازگشت از شام در شهر یثرب چشم از جهان فروبست و به دیدار کودکش محمد(ص) نائل نشد. زن عبدالله، مادر محمد(ص)، آمنه دختر وهب بن عبدمناف بود. برابر رسم خانواده‌های بزرگ مکه آمنه پسر عزیزش، محمد(ص) را به دایه‌ای به نام حلیمه سپرد تا در بیابان گسترده و پاک و دور از آلودگی‌ها پرورش یابد. حلیمه بر اثر علاقه و اصرار مادرش، محمد(ص) را که به سن پنج سالگی رسیده بود به مکه بازگردانید. دو سال بعد آمنه نیز جان به جان‌ آفرین تسلیم کرد، و محمد(ص) در دامان پدربزرگش عبدالمطلب پرورش یافت. دو سال بعد بر اثر درگذشت عبدالمطلب، به‌ ناچار محمد(ص) در سن هشت سالگی به خانه عموی خویش ابوطالب رفت و تحت سرپرستی وی قرار گرفت.
• محمد(ص) دوران نوجوانی و جوانی را همراه با پاکی، راستی، تفکر، وقار، شرافتمندی و امانت‌داری بی‌مانند سپری کرد، تا اندازه‌ای که موجب شگفتی همگان شده بود و بین همگان به محمد امین مشهور گردید. وی در سن بیست سالگی به پیمان "حلف الفضول"پیوست، اما از پیش‌تر، وی به اشخاص فقیر و بینوا و کودکان یتیم و زنانی که شوهرانشان را در جنگ‌ها از دست داده بودند، محبت بسیار می‌کرد هر چه می‌توانست از کمک نسبت به محرومان خودداری نمی‌نمود. پیوستن به این پیمان نیز بخشی از برنامه ایشان در دستگیری بینوایان و رفع ستم از مظلومان بود.
• وقتی امانت و درستی محمد(ص) زبانزد همگان شد، زن ثروتمندی از مردم مکه به نام خدیجه دختر خویلد که ثروتی زیاد و عفت و تقوایی بی‌نظیر داشت، خواست که محمد(ص) را برای تجارت به شام بفرستد و از سود بازرگانی سهمی به ایشان بدهد. محمد(ص) این پیشنهاد را پذیرفت. خدیجه شیفته امانت و صداقت محمد(ص) شد و چندی بعد خواستار ازدواج با او گردید. در این موقع خدیجه چهل ساله بود و محمد(ص) بیست و پنج سال داشت. محمد(ص) امین با آنکه ثروت فراوان خدیجه را در اختیار داشت، ولی جز در کار خیر و کمک به بینوایان قدمی برنمی‌داشت و بیشتر اوقات فراغت را به خارج مکه می‌رفت و مدت‌ها در دامنه کوه‌ها و میان غار حرا می‌نشست و در آثار صنع خدا و شگفتی‌های جهان خلقت به تفکر می‌پرداخت و با خدای جهان به راز و نیاز سرگرم می‌شد.
• سال‌ها بدین منوال گذشت تا آن‌که در ۲۷ رجب سال ۴۰ عام الفیل برابر با ۶۱۰ میلادی در حالی که محمد امین(ص) در غار حرا به عبادت خدا و راز و نیاز با آفریننده جهان مشغول بود، جبرئیل فرشته وحی مأمور شد آیاتی از قرآن را بر محمد(ص) بخواند و او را به مقام پیامبری مفتخر سازد. سن ایشان در این هنگام چهل سال بود.

پندهای پیامبر خاتم

شرح مدخل اصلی پیامبر خاتم هنوز آماده انتشار نیست.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، مورد بررسی و تحقیق قرار خواهد گرفت:

1. پیامبر خاتم در قرآن؛
2. پیامبر خاتم در حدیث؛
3. پیامبر خاتم در کلام اسلامی؛
4. پیامبر خاتم در حکمت اسلامی؛
5. پیامبر خاتم در عرفان اسلامی؛

منبع‌شناسی جامع پیامبر خاتم

• کتاب‌شناسی پیامبر خاتم؛
• مقاله‌شناسی پیامبر خاتم؛
• پایان‌نامه‌شناسی پیامبر خاتم.

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل پیامبر خاتم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

محمد تقی مصباح یزدی

مقدّمه

• دهها هزار پيامبر الهى در مقاطع مختلف تاريخى و در نقاط گوناگون زمين، مبعوث شدند و نقش ممتاز خود را در هدايت و تربيت انسانها ايفاء كردند و آثار درخشانى در جامعه بشرى بجاى نهادند. و هركدام، گروهى را براساس عقايد صحيح و ارزشهاى والا، تربيت كردند و تأثيرات غيرمستقيمى نيز بر ديگران بخشيدند. و بعضى از ايشان موفق شدند كه جامعه‌اى توحيدى و عادلانه نيز بوجود آورند و رهبرى آنرا بعهده بگيرند.
• در ميان ايشان، حضرت نوح و حضرت ابراهيم و حضرت موسى و حضرت عيسى (عليهم الصلاة و السلام) از طرف خداى متعال، كتابهايى مشتمل بر احكام و مقررات فردى و اجتماعى و وظايف اخلاقى و قانونى متناسب با شرايط زمان، در دسترس بشر قرار دادند. ولى اين كتابها يا به مرور زمان بكلى محو شد و از ميان رفت، و يا دستخوش تحريفهاى لفظى و معنوى قرار گرفت، و در نتيجه، آيينها و شريعتهاى آسمانى به‌صورت مسخ شده‌اى در آمد. چنانكه تورات موسى (عليه السلام) مورد تحريفهاى فراوانى واقع شد و چيزى به نام انجيل عيسى (عليه السلام) باقى نماند بلكه از دست نويسهاى افرادى كه از پيروان آن حضرت شمرده مى‌شدند مجموعه هايى تهيه شد و به نام كتاب مقدس، قلمداد گرديد.
• هر شخص بى غرضى كه نظرى بر عهدين (تورات و انجيل فعلى) بيفكند خواهد دانست كه هيچكدام از آنها كتابى كه بر موسى يا عيسى (عليهما السلام) نازل شده نيست. اما تورات، علاوه بر اينكه خداى متعال را (العياذباللّه) به‌صورت انسانى ترسيم مى‌كند كه نسبت به بسيارى از امور، آگاهى ندارد (پانویس: ر. ك: تورات، سفر پيدايش، باب سوم، شماره 8-12) و بارها از كار خودش پشيمان مى‌شود (پانویس: ر. ك: تورات، سفر پيدايش، باب ششم، شماره 6). و با يكى از بندگانش (حضرت يعقوب) كشتى مى‌گيرد و نمى‌تواند بر او غالب شود و سرانجام التماس مى‌كند كه از او دست بردارد تا مردم، خدايشان را در چنين حالى نبينند (پانویس: ر. ك: تورات، سفر پيدايش، باب 32، شماره 24-32). و علاوه بر اينكه نسبتهاى ناروايى به پيامبران الهى مى‌دهد چنانكه (العياذباللّه) نسبت زناى محصنه به حضرت داود (عليه السلام)(پانویس: ر. ك: عهد قديم، كتاب دوم سموئيل، باب 11) و نسبت شرب خمر و زناى با محارم به حضرت لوط (عليه السلام) مى‌دهد (پانویس: ر. ك: تورات، سفر پيدايش، باب 19، شماره 30-38). علاوه بر همه اينها جريان مرگ حضرت موسى (عليه السلام) يعنى آورنده كتاب تورات را نيز شرح مى‌دهد كه چگونه و در كجا از دنيا رفت (پانویس: ر. ك: تورات، سفر تثنيه، باب 34).
• آيا تنها همين نكته، كافى نيست كه ما بفهميم اين كتاب، از حضرت موسى (عليه السلام) نيست؟!
• و اما وضع انجيل، از تورات هم رسواتر است زيرا اولا چيزى به نام كتابى كه بر حضرت عيسى (عليه السلام) نازل شده در دست نيست و خود مسيحيان هم چنين ادعايى ندارند كه انجيل فعلى، كتابى است كه خدا بر حضرت عيسى (عليه السلام) نازل كرده است، بلكه محتواى آن، گزارشاتى است منسوب به چند تن از پيروان آن حضرت.
• و علاوه بر تجويز شرب خمر، ساختن آنرا به‌عنوان معجزه عيسى قلمداد مى‌كند (پانویس: ر. ك: انجيل يوحنّا، باب دوم).
• در يك جمله، وحيهاى نازل شده بر اين دو پيامبر بزرگوار، تحريف شده و نمى‌تواند نقش خود را در هدايت مردم، ايفاء كند.
• و اما اينكه چرا و چگونه اين تحريفها و دستبردها انجام گرفته، داستانهاى مفصّلى دارد كه در اينجا مجال بيان آنها نيست (پانویس: ر. ك: اظهار الحق، نوشته رحمة الله هندى، الهدى الى دين المصطفى، از علامه بلاغى، راه سعادت از علامه شعرانى).
• در ششمين سده بعد از ميلاد مسيح (عليه السلام) در حالى كه سراسر جهان را تيرگيهاى جهل و ظلم، فرا گرفته بود و مشعلهاى هدايت الهى در همه سرزمينها به خاموشى گراييده بود خداى متعال آخرين و برترين پيامبران خود را در تاريكترين و منحط ترين جوامع آنروز، برانگيخت تا مشعل پر فروغ وحى را فرا راه همه انسانها و براى هميشه برافروزد. و كتاب الهى جاويدان و مصون از تحريف و نسخ را در دسترس بشر قرار دهد، و معارف حقيقى و حكمتهاى آسمانى و احكام و قوانين الهى را به مردم بياموزد، و همه انسانها را بسوى سعادت دنيا و آخرت، رهبرى كند (پانویس: ر. ك: سوره جمعه: آيه 2، 3).
• اميرمؤمنان (عليه السلام) در بخشى از سخنانش در وصف اوضاع و احوال جهان، هنگام ظهور پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) چنين مى‌فرمايد: «خداى متعال، پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) را هنگامى به رسالت برگزيد كه دير زمانى از بعثت انبياء پيشين گذشته بود، مردمان در خوابى عميق و طولانى فرو رفته بودند، شعله هاى فتنه و آشوب در سراسر دنيا برافروخته، و رشته كارها از هم گسيخته بود. آتش جنگ، شعله ور؛ و تاريكى جهل و گناه، فراگير؛ و نيرنگ و تزوير، آشكار بود. برگهاى درخت زندگى بشر به زردى گراييده، اميد باروبرى از آن نبود. آبها فرو رفته؛ مشعلهاى هدايت، سرد و خاموش گشته؛ پرچمهاى ضلالت و گمراهى برافراشته بود. پستى و بدبختى به بشر، هجوم آورده چهره زشت خود را نمايان ساخته بود. اين فساد و تيره روزى، چيزى جز فتنه و آشوب، ببار نمى‌آورد و مردمى كه بيم و هراس و ناامنى برايشان چيره گشته بود پناهگاهى جز شمشير خون آشام نمى‌ديدند (پانویس: ر. ك: نهج البلاغه، خطبه 187).
• از زمان ظهور پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) مهمترين موضوع براى هر انسان حقيقت جويى (بعد از خداشناسى) تحقيق درباره نبوت و رسالت آن حضرت و حقّانيت دين مقدس اسلام است. و با اثبات اين موضوع كه توأم با اثبات حقّانيت قرآن كريم و اعتبار آن به‌عنوان تنها كتاب آسمانى موجود در دست بشر و محفوظ از تحريف و تغيير خواهد بود راه تضمين شده‌اى براى اثبات ساير عقايد صحيح و تبيين نظام ارزشى و وظايف عملى همه انسانها تا پايان جهان، شناخته مى‌شود و كليد حلّ ساير مسائل جهان بينى و ايدئولوژى به‌دست مى‌آيد.

اثبات رسالت پيامبر اسلام

• پيامبرى پيامبران، از سه راه قابل اثبات است: يكى از راه آشنايى با منش ايشان و استفاده از قرائن اطمينان بخش. دوم از راه پيشگويى پيامبران پيشين. و سوم راه ارائه معجزه.
• در مورد پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) هر سه راه، وجود داشت: از سويى مردم مكه، چهل سال زندگى پرافتخار آن حضرت را از نزديك ديده بودند كه كوچكترين نقطه تاريكى در آن، يافت نمى‌شد و آنچنان او را به راستگويى و درست كردارى شناخته بودند كه لقب «امين» به آن حضرت داده بودند. و طبعاً در مورد چنين شخصى احتمال دروغ و ادّعاى كذب، داده نمى‌شد.
• از سوى ديگر، پيامبران پيشين، بشارت بعثت آن حضرت را داده بودند1. و گروهى از اهل كتاب، انتظار ظهور او را مى‌كشيدند و نشانه هاى روشن و گويايى از وى در دست داشتند2 و حتى به مشركان عرب مى‌گفتند كه از ميان فرزندان حضرت اسماعيل (عليه السلام) (كه قبايلى از عرب را تشكيل مى‌دادند) كسى مبعوث به رسالت خواهد شد كه پيامبران پيشين و اديان توحيدى را تصديق خواهد كرد3. و بعضى از دانشمندان يهود و نصارى، با استناد به همان پيشگوييها، به آن حضرت ايمان آوردند4 هر چند بعضى ديگر در اثر انگيزه هاى نفسانى و شيطانى از پذيرفتن دين اسلام سرباز زدند.
• قرآن كريم، با اشاره به اين راه مى‌فرمايد: «أَ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ آيَةً أَنْ يَعْلَمَهُ عُلَماءُ بَنِي إِسْرائِيلَ»5.
• شناسايى پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) بوسيله علماء بنى اسرائيل و براساس پيشگوييها و معرّفيهاى پيامبران پيشين، همانگونه كه دليل روشنى بر صحّت رسالت آن

1. ر. ك: سوره صف، آيه 6.

2. ر. ك: سوره اعراف: آيه 157، سوره بقره: آيه 146، سوره انعام: آيه 20.

3. ر. ك: سوره بقره، آيه 89.

4. ر. ك: سوره مائده: آيه 83، سوره احقاف: آيه 10.

5. ر. ك: سوره شعراء، آيه 197.

• حضرت براى همه اهل كتاب بود حجت قانع كننده اى، هم بر حقّانيت پيامبران بشارت دهنده، و هم بر حقّانيت پيامبر اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) براى ديگران بشمار مى‌رفت زيرا صدق اين پيشگوييها و انطباق شواهد و علامات معرّفى شده را بر آن حضرت، با چشم خود مى‌ديدند و با عقل خودشان تشخيص مى‌دادند.
• و عجيب اين است كه در همين تورات و انجيل تحريف شده، با همه تلاش و كوششى كه براى محو كردن اين گونه بشارتها بعمل آمده نكته هايى يافت مى‌شود كه حجت را بر حق جويان، تمام مى‌كند چنانكه بسيارى از علماء يهود و نصارى كه طالب حق و حقيقت بودند با استفاده از همين نكات و بشارات، هدايت شدند و به دين مقدس اسلام، ايمان آوردند1.
• همچنين از پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) معجزات فراوانى ظاهر گشت كه در كتب تاريخ و حديث، ضبط شده و نقل بسيارى از آنها به حد تواتر رسيده است2. اما عنايت الهى در مورد معرّفى آخرين پيامبر و دين جاودانى او، اقتضاء داشت كه علاوه بر معجزاتى كه حجت را بر حاضرين تمام مى‌كرد و ديگران مى‌بايست از راه نقل، از آنها آگاه شوند معجزاتى جاودانى به او بدهد كه براى هميشه، حجت را بر جهانيان تمام كند، و آن قرآن كريم است.

1. از جمله مى‌توان از ميرزا محمدرضا (از دانشمندان بزرگ، يهود تهران) صاحب كتاب «اقامه الشهود فى ردّ اليهود» و حاج بابا قزوينى يزدى (از علماء يهود يزد) صاحب كتاب «محضر الشهود فى ردّ اليهود» و پروفسور عبدالاحد داود (اسقف سابق مسيحى) صاحب كتاب «محمد در تورات و انجيل» كه اخيراً از انگليسى به فارسى برگردانده شده ياد كرد.

2. ر. ك: بحارالانوار، ج 17، ص 225، تا آخر 18، و ساير مجامع حديث و كتب معتبر تاريخ.

زمان بعثت پيامبر خاتم

همچنین ببینید: بعثت پيامبر خاتم

• پيامبر خاتم ۶ زمانى به پيامبرى مبعوث گرديد كه حجّت‌هاى الهى در ميان مردم حضورى آشكار و فعّال نداشتند. مردم در غفلت و بى خبرى به سر مى‌بردند. از تربيت و اخلاق در ميان آن‌ها اثرى نمانده بود. و آثار نبوّت و رسالت از ميان آنان رخت بركنده بود. اميرمؤمنان ۷ مى‌فرمايد : أَرْسَلَهُ عَلَى حِينِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَةٍ مِنَ الْأُمَمِ وَ انْبِسَاطٍ مِنَ الْجَهْلِ وَ اعْتِرَاضٍ مِنَ الْفِتْنَةِ وَ انْتِقَاضٍ مِنَ الْمـُبْرَم. (او را به هنگام انقطاع رسولان و خواب زدگى طولانى امّت‌ها و فراگيرى نادانى و گسترش فتنه و از هم گسستن تار و پود واقعيّتها فرستاد).
• فترت؛ يعنى ضعف و سستى و انقطاع رسولان. هجعة؛ يعنى خواب زدگى. و انتقاض مبرم؛ يعنى تحريف حقايق و از هم گسستن تار و پود واقعيتها.
• پيش از بعثت پيامبر خاتم ۶ مردمان حرمتها را مى‌شكستند، دانشمندان و حكيمان را خوار مى‌شمردند و جهل و ناآگاهى و كوردلى و ظلمت همه جا را فرا گرفته بود : النَّاسُ يَسْتَحِلُّونَ الْحَرِيمَ وَ يَسْتَذِلُّونَ الْحَكِيمَ يَحْيَوْنَ عَلَى فَتْرَةٍ وَ يَمُوتُونَ عَلَى كَفْرَةٍ. (مردم مرزها وحريم‌ها را از بين برده بودند و حكيم را خوار مى‌شمردند و در انقطاع فترت زندگى مى‌كردند و بر كفر مى‌مردند).
• حضرت زهرا ۳ در توصيف زمان بعثت پيامبر گرامى اسلام مى‌فرمايد : شما بر لب پرتگاه آتش بوديد، جرعه هر آشامنده و فرصتى مناسب براى هر آزمند؛ وشعله‌اى براى كسى كه به شتاب دنبال آن باشد. زير پاى ديگران لگد مال مى‌شديد. و آبهاى گنديده مى‌آشاميديد. و برگ درختان مى‌چيديد. خوار مايه و زبون و ناتوان بوديد و از آن بيم داشتيد كه مردم از هر سو به شما هجوم آورند.

جهانى بودن بعثت پيامبر

• در ميان پيامبران حق، كمتر پيامبرى را مى‌توان يافت كه بعثت او جهانى باشد. اگر چه در روايتى درباره پيامبران اولوالعزم آمده است كه آنان بر شرق و غرب، و جنّ و انس مبعوث شده بودند. ولى اين امر درباره حضرت نوح و عيسى ۸ مورد اختلاف است.
• اما به تصريح قرآن كريم و به دلالت روايات اهل بيت : رسالت پيامبر خاتم جهانى است. وَما أَرْسَلْناکَ إِلّا كافَّـةً لِلنّاسِ بَشِـيراً وَنَذِيراً. (ما تو را بشارت دهنده و ترساننده نفرستاديم مگر براى همه مردم).
• از سوره جنّ بر مى‌آيد كه آنان نيز در حيطه هدايت پيامبر گرامى اسلام قرار دارند.
• امام صادق ۷ در روايتى رسالت پيامبر خاتم ۹ بر همه انسانها و جنّها را بيان كرده است : إنّ اللهَ تَبَارَکَ وَتعالى أعطى مُحَمَّدآ شَرَايِعَ نوُح وَإبْرَاهِيم وَمُوسَى وَعِيسَى… وَأرْسَلَهُ كَافَّةً إلَى الأبْيَضِ وَالأسْوَد وَالْجِنّ وَالإنس. (همانا خداوند متعال محمّد را شرايع نوح و ابراهيم و موسى و عيسى عطا كرد… و او را بر همه سفيد و سياه و جنّ و انس فرستاد).

افضليّت پيامبر خاتم بر پيامبران ديگر

همچنین ببینید: برتری پيامبر خاتم

• نبوّت پيامبر خاتم ۶ اگر چه به ظاهر ـ و از نظر زمان ـ بعد از همه پيامبران الهى است ولى در حقيقت پيش از همه آن‌ها بوده است. امام صادق ۷ در حديثى به اين مسأله اشارت دارد. على بن معمّر مى‌گويد : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ۷ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى (هذا نَذِيرٌ مِنَ النُّذُرِ الْأُولى) قَالَ يَعْنِي بِهِ مُحَمَّداً ۶ حَيْثُ دَعَاهُمْ إِلَى الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ فِي الذَّرِّ الْأَوَّلِ. از امام صادق ۷ از آيه «اين بيم دهنده‌اى از بيم دهندگان پيشين است» سؤال كردم، فرمود: مقصود از او محمّد ۶ است آنگاه كه آن‌ها را به اقرار به خدا در ذرّ اوّل خواند. او نخستين كسى است كه به ربوبيّت پروردگار عالم اقرار كرد. و در جواب قريش كه از ايشان درباره پيشى گرفتنش بر پيامبران ديگر سؤال كرده بودند؛ فرمود : إِنِّي كُنْتُ أَوَّلَ مَنْ أَقَرَّ بِرَبِّي جَلَّ جَلَالُهُ وَ أَوَّلَ مَنْ أَجَابَ حَيْثُ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى فَكُنْتُ أَوَّلَ نَبِيٍّ قَالَ بَلَى فَسَبَقْتُهُمْ إِلَى الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. (همانا من اوّلين كسى بودم كه به پروردگارم اقرار كردم و اوّلين كسى بودم كه اجابت كردم آنگاه كه از پيامبران پيمان گرفت و آنان را بر نفس خويش شاهد ساخت «آيا من پروردگار شمانيستم گفتند: چرا» پس من نخستين پيامبرى بودم كه «بلى» گفتم. پس در اقرار به خداى تعالى بر آن‌ها پيشى گرفتم).
• و در جواب شخصى يهودى كه از فضل و برترى او و موسى عليهما السلام سؤال كرده بود؛ فرمود: اگر موسى ۷ مرا درك مى‌كرد و به نبوّت من ايمان نمى‌آورد؛ ايمان و پيامبرى برايش سودى نداشت. يَا يَهُودِيُّ إِنَّ مُوسَى لَوْ أَدْرَكَنِي ثُمَّ لَمْ يُوْمِنْ بِي وَ بِنُبُوَّتِي مَا نَفَعَهُ إِيمَانُهُ شَيْئاً وَ لَا نَفَعَتْهُ النُّبُوَّةُ يَا يَهُودِيُّ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي الْمـَهْدِيُّ إِذَا خَرَجَ نَزَلَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِنُصْرَتِهِ وَ قَدَّمَهُ وَ صَلَّى خَلْفَهُ.(اى يهودى همانا اگر موسى مرا درك مى‌كرد و به من ايمان نمى‌آورد و نبوّت مرا قبول نمى‌كرد ايمانش هيچ نفعى به حال او نداشت و نبوّتش نيز نفعى به او نمى‌رساند. اى يهودى مهدى از فرزندان من است آنگاه كه خروج كند عيسى ۷ براى يارى او فرود مى‌آيد و او را پيش مى‌اندازد و پشت سر او نماز مى‌خواند).

امّى بودن پيامبر خاتم

همچنین ببینید: امی بودن پيامبر خاتم

• قرآن كريم در دو مورد پيامبر گرامى اسلام را «امّى» معرفى كرده است : آلَّذِينَ يَـتَّبِعُونَ آلرَّسُولَ آلنَّـبِيَّ الاُْمِّـىَّ. (آنان كه از رسول نبى امّى پيروى مى‌كنند). فَآمِنُوا بِاللّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِيِّ الأُمِّـىِّ. (به خدا و رسولش كه نبىّ امّى است ايمان بياوريد).
• از آيات به دست مى‌آيد كه واژه «امّى» ـ درباره پيامبر گرامى اسلام ۶ ـ بدين معناست كه آن حضرت پيش از نبوت، سابقه درس خواندن و نوشتن نداشت. وَما كُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتابٍ وَلا تَخُـطُّهُ بِيَمِـينِکَ إِذاً لاَرْتابَ المُبْطِلُونَ. (و تو پيش از اين كتابى تلاوت نكرده بودى و به دست راست خويش ننوشته بودى كه در اين صورت باطل گرايان شك و ترديد مى‌كردند). در اين آيه دليل درس نخواندن و ننوشتن او بيان شده است. و اگر چنين نبود در نبوّت او شكّ و ترديد پديد مى‌آمد. حال اين سؤال پيش مى‌آيد كه آيا پيامبر اكرم خواندن و نوشتن مى‌دانست يا نه؟ در دو حديث كه از امام جواد و امام باقر ۸ نقل شده؛ بيان شده است كه حضرتش قادر به خواندن و نوشتن بود. و در هر دو حديث به آيه دوم سوره جمعه استناد شده است كه چگونه فردى مى‌خواهد تعليم كتاب و حكمت دهد در حالى كه خودش از خواندن و نوشتن محروم است. در اين دو حديث موضوع «امّى» بودن پيامبر ۶ مطرح شده و معناى آن منسوب بودن ايشان به «امّ القرى» (= مكّه) دانسته شده است. امام جواد ۷ در جواب سؤال از امّى بودن پيامبر و اينكه مردم مى‌گويند او كتابت و نوشتن نمى‌دانست؛ مى‌فرمايد : كَذَبُوا عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ أَنَّى ذَلِکَ وَ اللَّهُ يَقُولُ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) فَكَيْفَ كَانَ يُعَلِّمُهُمْ مَا لَا يُحْسِنُ؟! وَ اللَّهِ لَقَدْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ۶ يَقْرَأُ وَ يَكْتُبُ بِاثْنَيْنِ وَ سَبْعِين.(آنان دروغ گفته‌اند خدا لعنتشان كند چگونه مى‌شود اين امر درست باشد در حالى كه خداى تعالى در آيه محكم مى‌فرمايد: «اوست كسى كه در ميان امّيان رسولى از آن‌ها مبعوث كرد كه آياتش را بر آنان تلاوت مى‌كرد و آن‌ها را تزكيه مى‌نمود و كتاب و حكمت به آن‌ها تعليم مى‌داد» پس چگونه ممكن است تعليم دهد چيزى را كه نمى‌داند؟! سوگند به خدا رسول خدا ۶ به هفتاد و دو حرف مى‌خواند و مى‌نوشت).
• در برخى روايات آمده است كه حضرت مى‌خواندند، ولى نمى‌نوشتند. امام صادق ۷ مى‌فرمايد : كَانَ مِمَّا مَنَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ عَلَى نَبِيِّهِ ۶ أَنَّهُ كَانَ أُمِّيّاً لَا يَكْتُبُ وَ يَقْرَأُ الْكِتَابَ. (از آن چيزهايى كه خداوند متعال بر پياميرش ۶ منّت گذاشت اين بود كه او امّى بود كتاب نمى‌نوشت و مى‌خواند). معناى اين روايت با توجه به روايات سابق روشن است. زيرا معلوم است ننوشتن دلالت بر ناتوانى در آن نيست. و اين امر در رواياتى كه درباره درون مايه‌علم پيامبران الهى است به وضوح ديده مى‌شود.
• البتّه بايد توجّه داشت كه امّى بودن پيامبر به معناى نداشتن سابقه خواندن و نوشتن با منسوب بودن او به امّ القرى منافاتى ندارد. و مى‌توان گفت هر دو معنا براى پيامبر گرامى اسلام ۶ وجود داشته و ائمه : در جاهاى مختلف و با توجه به خصوصيات مجالس هر يك از آن دو را مورد توجّه قرار داده‌اند.

راههاى شناخت پيامبر خاتم

همچنین ببینید: شناخت پيامبر خاتم

راه نخست

• بهترين ابزار و راه شناخت صدق ادّعاى نبوّت پيامبران؛ عقل و خرد انسانى است كه حجّت باطنى خداوند متعال است. اين امر در مورد پيامبر گرامى اسلام هم صادق است.

راه دوم

• دومين راه شناخت پيامبران تنصيص و بشارتهاى پيامبران پيشين است. اين نيز در مورد پيامبر گرامى اسلام ۶ روشن و واضح است. قرآن كريم در آيات زيادى به بشارتهاى موجود در كتابهاى پيامبران پيشين اشاره كرده مى‌فرمايد: از پيامبر خاتم در تورات و انجيل سخن رفته است : آلَّذِينَ يَـتَّبِعُونَ آلرَّسُولَ آلنَّـبِيَّ الاُْمِّـىَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي آلتَّوْراةِ وَالاِْنْجِـيلِ. (آنان كه رسول نبىّ امّى را پيروى مى‌كنند. او را نزد خود در تورات و انجيل مكتوب مى‌يابند). بلكه در انجيل نام او نيز آمده است : وإذ قَال عِيسى ابنِ مَريَم يَا بَنِي إسْرَائيِل إِنِّي رَسُولُ اللّهِ إِلَيْكُمْ … مُبَشِّرآ برَسول يَأتِي مِنْ بَعدِي إسْمُه أحمَد. (و آنگاه كه عيسى بن مريم گفت: اى بنى اسرائيل همانا من رسول خدا به سوى شما هستم… بشارت دهنده‌ام به رسولى كه بعد از من خواهد آمد و اسمش احمد است).
• يا ويژگى‌هاى او به گونه‌اى يادشده كه او را همچون فرزندان خويش مى‌شناختند : الَّذِينَ آتَيْناهُمُ آلكِتابَ يَعْرِفُونَهُ كَما يَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ. (آنان كه كتاب برايشان داديم او را مانند پسرانشان مى‌شناسند). اين نشان مى‌دهد كه نبوّت پيامبر خاتم در تورات و انجيل مطرح بوده و پيشوايان و بزرگان آنان از اين امر آگاه بودند و او را مى‌شناختند. اين امر از اسلام آوردن سلمان هم به خوبى فهميده مى‌شود. زيرا او پيش از آنكه مسلمان شود با راهبان مسيحى آشنا شد؛ و چون پيامبر را ديد مقدارى خرما به عنوان صدقه به حضرت داد، تا ببيند حضرت تناول مى‌كند يا نه. حضرت از آن چيزى نخورد و اصحاب تناول كردند. سلمان مى‌گويد : فَقُلْتُ فِي نَفْسِي هَذِهِ خَصْلَةٌ مِمَّا وَصَفَ لِي صَاحِبِي. (در دل خويش گفتم: اين صفتى است كه صاحبم برايم وصف كرده بود). بعد هم هنگامى كه پيامبر ۶ را در جايى ديگر مشاهده كرد به دنبال مهر نبوّت بود كه حضرت خودشان پيراهن خويش را كنار زدند تا حضرت سلمان آن را به چشم ببيند. و آن گاه جناب سلمان اسلام آورد و يكى از ياران خاصّ پيامبر خاتم گرديد.
• مرحوم علامه مجلسى در جلد ۱۵ بحارالانوار، صفحه ۱۷۴ ـ ۲۴۸ با عنوان «البشارة بمولده و نبوّته»، مطالبى از بشارات را جمع كرده است.
• پيامبر خاتم در كتاب تورات با دو ويژگى فرزند اسماعيل و داراى ديانت راستين معرفى شده است.
• بحث درباره بشارات مفصّل است. در اين زمينه مى‌توانيد به كتابهاى «انيس الاعلام» و «محضر الشهود»، و «بشارات عهدين» و «نقش ائمه در احياى دين» درس ۸ صفحه ۳۱۷ ـ ۳۵۸ و پيوست شماره ۴ آخر كتاب كه عين متون كتب عهد قديم و جديد را آورده است؛ مراجعه كنيد.

راه سوم

• راه سوم براى شناخت صدق و راستى نبوّت پيامبران آيات و معجزات است. بر اساس روايات متواتر پيامبر خاتم ۶ داراى معجزات فراوانى بود. او نه تنها آيات و معجزات ويژه خود داشت بلكه همه آيات و معجزات پيامبران پيشين را نيز دارا بود.
• ريشه و منبع معجزات پيامبران علم وهبى الهى است كه خداوند متعال از ميان هفتاد و سه حرف اسم اعظم، هفتاد و دو حرف را به پيامبر گرامى اسلام عطا فرموده؛ در صورتى كه حضرت عيسى ۷ با داشتن دو حرف مرده‌ها را زنده مى‌كرد و آيات و معجزات ديگر از او ظاهر مى‌شد. پس ما در اينجا از اين گونه معجزات بحث نمى‌كنيم و محور بحث را در اين قسمت معجزه مهم پيامبر گرامى اسلام ـ قرآن شريف ـ قرار مى‌دهيم.
• قرآن كريم در آياتى همه كسانى را كه در نبوّت و رسالت پيامبر خاتم ۶ ترديد دارند؛ فرا مى‌خواند كه سوره‌اى همانند يكى از سوره‌هاى قرآن ـ كه آورنده آن به شهادت تاريخ نه پيش كسى درس خوانده و نه در مجلس علمى شركت كرده ـ؛ بياورند! وَإِنْ كُنتُمْ فِـي رَيْبٍ مِمّا نَزّلنا عَلى عَبْدِنا فَـأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثلِهِ وَآدْعُوا شُهَداءَكُمْ مِنْ دُونِ آللّهِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِـينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا آلنّارَ آلَّتِـي وَقُودُها آلنّاسُ وَالحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْـكافِرِينَ. (اگر در آنچه به بنده خودمان نازل كرديم شك داريد پس سوره‌اى از مثل او بياوريد و گواهانى كه غير خدا قبول داريد بخوانيد اگر راست مى‌گوييد. پس اگر نتوانستيد و به هيچ وجه نخواهيد توانست پروا كنيد از آتشى كه آتش زنه‌اش انسان و سنگ است كه براى كافران مهيّا شده است).
• در آيه ديگر مى‌گويد اگر جنّ و انس گرد آيند كه مانند قرآن را بياورند توان آن را نخواهند داشت : قُلْ لَئِنِ آجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالجِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هـذا آلقُرآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِـيراً. (بگو اگر جنّ و انس جمع شوند تا اينكه مثل قرآن را بياورند مثل آن را نمى‌توانند بياورند اگرچه بعضى از آن‌ها بعضى ديگر را ياور باشد).
• چنانكه مى‌بينيم خداوند متعال در اين آيات از مردم مى‌خواهد كه اگر در نبوّت پيامبر ترديد دارند؛ سوره‌اى همانند يكى از سوره‌هاى قرآن بياورند. ويا همه جنّ و انس جمع شوند و كتابى مانند قرآن بياورند. علّت و انگيزه اين تحدّى دراين بخش از آيات نيامده است. پس لازم است براى كشف آن از خود قرآن مدد جوييم و ببينيم قرآن خودش را چگونه معرفى مى‌كند؟ بلكه از اين راه توانستيم به انگيزه تحدّى راه يابيم.
• بيشترين اهميّتى كه خود قرآن به خويش داده جنبه هدايتگرى و ياد آورى و تأثير آن در دلهاى بندگان الهى و نورانيّت بخشيدن به آن‌ها و… است. قرآن خود را كتابى تازه معرفى مى‌كند كه يكى از آثار آن ايجاد خوف در دلهاى مؤمنان است. اللّه نَزَّلَ أحْسَنَ آلْحَديِث كِتَابَآ مُتَشَابِهَآ تَقَشْعَر مِنهُ جُلُود آلَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ. (خداوند بهترين حديث را كتابى متشابه نازل كرد كه از آن پوستهاى آنان كه از پروردگارشان مى‌ترسند، به لرزه مى‌افتد).
• در آيات ديگرى نيز كتاب خود را ياد كرده و از آن به عنوان «حديث» تعبير مى‌كند و منكران را به تحدّى فرا مى‌خواند : فَلَيَأتوا بِحَديِثٍ مِثْله إن كَانوا صَادِقِين. (پس حديثى مثل آن بياورند اگر راستگو هستند). اين نشان مى‌دهد كه مبناى اصلى تحدّى قرآن مطالب علمى و دقايق شناختى و معرفتى آن است كه داده‌هاى بشرى از آن بى بهره‌اند؛ نه جنبه بلاغت و فصاحت لفظى آن. هرچند نبايد آن را نيز ناديده گرفت، امّا نه در عرض حقايق و معارف و مطالب علمى نو و بى سابقه آن؛ بلكه در درجه بعد از آن. بدين ترتيب روشن مى‌شود كه آورنده قرآن كسى جز پيامبر الهى نمى‌تواند باشد.

ختم نبوّت و جاودانگى شريعت

همچنین ببینید: ختم نبوت

همچنین ببینید: جاودانگی شریعت

• پيش‌تر گفتيم كه اعطاى نبوّت و رسالت به عدّه‌اى از بندگان از باب فضل و احسان الهى است. و ضرورت و لزومى بر خداوند سبحان ندارد. فرستادن شريعت و احكام و قوانينى كه نظام حيات بشر را تأمين كند، نيز تنها نتيجه لطف و احسان و بنده پرورى اوست.
• از طرف ديگر بديهى است كه هيچ مخلوقى نيست كه به درجه‌اى از كمال برسد كه بالاتر از آن كمالى نباشد.
• بنابر اين نه كمالات الهى را نهايتى است، ونه انسان موجودى است كه ظرفيّتى خاصّ و محدود داشته باشد، تا با رسيدن به حدّ خاصّ خود ديگر نتوان كمالى به كمالات او افزود.
• پس با وجود اين، اگر فرض شود كه آمدن پيامبران و آوردن شرايع براى تكامل بشر است؛ باز هم مشكلى براى آمدن پيامبر ديگرى وجود نخواهد داشت.
• با توجّه به اين مطلب روشن مى‌شود كه دليل اصلى ختم نبوّت و شريعت جز مشيّت و خواست خداوند متعال امر ديگرى نيست. و اگر خداوند متعال مى‌خواست بعد از پيامبر خاتم و آيين او پيامبرى و آيينى بر بشر بفرستد هيچ اشكال و استبعادى نداشت. ولى از آنجا كه در قرآن و روايات به ختم نبوّت و شريعت تصريح شده پس چاره‌اى جز تسليم و پذيرش آن نيست. در قرآن كريم آمده است : ما كانَ مُحَـمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَلـكِنْ رَسُولَ آللّهِ وَخاتَمَ آلنَّبِيِّينَ. (محمّد پدر هيچ يك از مردان شما نيست ولى رسول خدا و خاتم پيامبران است).
• «خاتم» به فتحه يا كسره تاء به معناى انتهاى امر است.در لسان العرب مى‌گويد : ختام القوم وخاتِمهم وخاتَمهم آخرهم. رسول خدا ۶ نبوّت و شريعت خود را آخرين نبوّت و شريعت معرّفى مى‌كند : أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي وَ لَا سُنَّةَ بَعْدَ سُنَّتِي. (اى مردم پيامبرى بعد از من نيست و سنّتى بعد از سنّت من وجود ندارد).
• امام صادق ۷ نيز مى‌فرمايد: خداوند متعال با رسول خدا، پيامبران را، و با كتاب قرآن، كتابهاى آسمانى را به پايان برد : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ خَتَمَ بِنَبِيِّكُمُ النَّبِيِّينَ فَلَا نَبِيَّ بَعْدَهُ أَبَداً وَ خَتَمَ بِكِتَابِكُمُ الْكُتُبَ فَلَا كِتَابَ بَعْدَهُ أَبَدا. (همانا خداوند متعال پيامبران را با پيامبر شما به پايان رساند پس پيامبرى تا ابد بعد از او نخواهد بود.و به كتاب شما كتابها را ختم كرد پس تا ابد كتابى بعد از آن نخواهد بود).
• امام رضا ۷ هم پيامبر خاتم را آخرين پيامبر و شريعت او را آخرين شريعت و بدون تغيير و تبديل معرفى مى‌كند : إنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ…خَاتَمُ النَّبِيِّينَ وَ أَفْضَلُ الْعَالَمِينَ لَا نَبِيَّ بَعْدَهُ وَ لَا تَبْدِيلَ لِمِلَّتِهِ وَ لَا تَغْيِيرَ لِشَرِيعَتِهِ. (همانا محمّد بنده خداست و… ختم كننده پيامبران و برترين عالميان است و پيامبرى بعد از او نيست و آيين او را تبديلى نيست و شريعت او را تغييرى نيست).
• در روايات فراوانى كه ـ با عنوان «حديث منزلت» معروف شده ـ تصريح شده است كه بعد از پيامبر خاتم پيامبرى نيست : أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنـَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي. (تو از من به منزله هارون از موسى هستى جز اينكه پيامبرى بعد از من نيست).
• همچنين در روايات آمده است كه حلال و حرام پيامبر خاتم تا قيامت تغيير نمى‌كند : حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا يَكُونُ غَيْرُهُ وَ لَا يَجِيءُ غَيْرُه. (حلال محمّد تا روز قيامت حلال است و حرامش تا قيامت حرام است. غير او نخواهد بود و غير او نخواهد آمد).
• پس بديهى است كه اگر كسى بعد از پيامبر خاتم ادّعاى نبوّت و رسالت كند و يا مدّعى حلال شدن حرامى يا حرام شدن حلالى باشد؛ هرگز از او پذيرفته نمى‌شود. البتّه اين روايت به تنهايى دلالت ندارد كه پيامبرى بعد از پيامبر خاتم نخواهد بود، اما آنگاه كه آن را در كنار روايات قبلى قرار مى‌دهيم از آن چنين امرى را مى‌توان استفاده كرد.